رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان

ئەمریکی(NED)بەهاوکاری رێکخراوی

راپۆرتی چاودێری جێبەجێکردنی

یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

هەرێمی کوردستان-عیراق

 2020 

ئامادەکردنى

ستافــــى پـــڕۆژە

 

ناوەڕۆک

پێشەکی

رێککارەکانی تۆمارکردنی داوا لەلایەن قوربانیانی دەستی توندووتیژی خێزانی.

یەکەم/ پارێزگای سلێمانی.

1              وەزارەتی کارو کاروباری کۆمەڵایەتی و خانەکانی داڵدەدان لە هەرێمی کوردستان

            2 - بەڕێوبەرایەتی گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی لە سلێمانی وماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو لە سلێمانی.

3-بۆچوونی پارێزەران لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی

4-لیژنەى ئاشتەوایی و ئەندامێتی پارێزەران:                       

5-دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی 

دووەم/ پارێزگای هەولێر

1-نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانیانی دەستی توندووتیژی.

2-قەزای شەقڵاوە

(نووسنگەی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی خێزان و ئافرەتان)

3- قەزای کۆیە

*نووسینگەی کۆیە

* دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی.

*لیژنەی ئاشتەوایی.

سێهەم/ پارێزگای هەڵەبجە

1- هاوسەرگیری. 

2-هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی هاوسەرگیری.

3-بەشێک لە چالاکیەکانی رێکخراو لە پارێزگای هەڵەبجە. 

چوارەم/ پارێزگای دهۆک

1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان.

2-نووسینگەی دهۆک.

3-نووسینگەی نزارکێ. 

4-  دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی و یاسای بەرەنگاربونەوەی توندووتیژی خێزانی.

5-قەزای زاخۆ 

( نووسیگەی زاخۆ).

 پێنجەم / ئیدارەی گەرمیان.

1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.

2-رێگرییەکاین بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە.

3نوووسینگەی کەلار.

4- شەڵتەر.

5-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی. 

6- سەنتەری راوێژکاری خێزانی. 

7 -نووسینگەی کفری.

 

 شەشەم/ ئیدارەی راپەرین:

1- نووسینگەی رانیە. 

2- شەڵتەر. 

3- هێڵی گەرم.

4-دادگای لێکۆڵینەوە.

 

حەوتەم/ راپرسی 

هەشتەم/ ئامارەکان.....

نۆیەم/  خستنەڕووی راسپاردە....

پێشەکی

وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،هەر  لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە ،ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان  لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی  (NED)ی ئەمریکی،لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگەی کوردی،لەسەرەتای چاودێریییەکانماندا ،بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی چەندین  ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین  راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە،هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین،ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستە چاودێریمان نەکردووە، بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زورێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە ،تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟.

هەروەها دەستنیشانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە،

لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێرییکەمان گرتوێتیوە.

لە هەموو گرنگنتر  لەم  راپۆرتەماندا،توانیومانە راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زوربەی ناوچەکانی هەرێم ،لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی،تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی  چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.

لە کۆتایدا ،لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان،بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە ،تاکو یاساکە بتوانێ ئەو گرنگیەیە خۆی هەبێ کەهەیەتی.  

رێککارەکاتی تۆمارکردنی داوا بۆ قوربانیانی  توندووتیژی خێزانی:

  -کاتێک کەسێک رووبەرووی توندووتیژی خێزانی دەبێتەوەو دەیەوێت ساکاڵا تۆمار بکات دەبێت کۆمەلێک رێککار بگریتە بەر بەم شێوەی خوارەوە:

1-سەرەتا کەسەکە سکاڵایەک  دەنووسێت و دەچێتە یەکێک  لە نوسینگەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان،کە لەوێش  هۆبەى خزمەتگوزارى(یاسای، کۆمەڵایەتى، دەروونى) هەیە سەرەتا کێشەکە ڕەوانەى ئەو هۆبەیە دەکرێت و لەوێ بەگوێرەى گرفتى کەسەکە ڕێنمایی دەکرێت،کەسى پسپۆرى لێیە، ئەگەر کەسەکە گرفتى یاسایی هەبوو رێنمایی یاسایی دەکرێت، ئەگەر گرفتى دەروونى هەبێت ڕێنمایی دەروونى دەکرێت، ئەگەر کێشەى کۆمەڵایەتى بێت بەهەمان شێوە.

2-ئەو کەسەى شکاتەکە دەکات  لێى دەپرسن ئایا دەیەوێت کێشەکەى ڕەوانەى دادگا بکرێت یان نا.بەگوێرەى ویستى کەسەکە ئەگەر پێى خۆش نەبێت بچێتە دادگا ئەوا ئیحالەى سوڵحى دەکەن، بەپێى یاسا هەوڵى چارەسەر کردنى کێشەکەیان دەدەن.زۆرجار نووسینگەکان یاخود بەرێوەبەرایەتیەکان  پەیوەندى دەکەین بەو کەسەى کە تۆمەتبارە و ساکاڵای لەسەر کراوە  ئەگەر  ئامادە بوو دانیشێت ئەوا هەوڵى لێک نزیک کردنەوەیان دەدەن زۆر جار هەر لێرە کۆتایی دێت و کێشەکە چارەسەر دەکرێت   بە ڕاپۆرتێک بەڕێوەبەرایەتى ئاگادار دەکەنەوە، بەڵام ئەگەر چارەسەرنەکرا یان ئەگەر هەر یەک لە لایەنەکانى کێشەکە ڕازى نەبوو بە دانیشتن  ئەوا ئیحالەى دادگا دەکرێت .

4-دواتر هەموو ئەو کێشانەى مادەى 7 خێزانین بە بڕیارى دادگا ڕەوانەى لیژنەى ئاشتەواى دەکرێت. بەمەبەستی بەدیهێنانی ئاشتەوایی و چارەسەکردنی کێشەکان.لەو لیژنانەش   توێژەرى دەروونى و کۆمەڵایەتى و پارێزەر و مامۆستای ئاینی تیادایە کە بەپێی شارەکان دەگۆرێت،ئەم لیژنەیە هەوڵی چارەسەکردنی کێشەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی دەدەن.

 5-ئەگەر لیژنەکە توانیان ئاشتەوایی بکەن ئەوا داواکە دادەخرێت ،وە ئەگەر نەیانتوانی ئەو راپۆرتی خۆیان پێشکەش بە دادگا دەکەن کە ناتوانن چارسەری کێشەکەیان بکرێت.

6-دواتر دادگا دەست دەکات بە رێکاری لێکۆڵینەوە و وەرگرتنی بەڵگەکان لەوانەش (شاهید) ئەگەر هاتوو بەڵگەی پێویست هەبوو ئەوا داواکە رەوانەی دادگای کەتن دەکرێت بەمەبەستی دادگایکردن و بە سزاگەیاندنی تۆمەتبار.

7-ئەگەر لە دادگای کەتن  سکاڵاکار توانی داواکەی بسەلمێنێت ئەوە تاوەنبار سزا دەدرێت بە حپسکردن بۆ ماوەیەک کەمتر نەبێت لە 6 مانگ و زیاتر نەبێت لە 3 ساڵ و بە بژاردن کەمتر نەبێت لە 1 ملێون دینار  و زیاتر نەبێت  لە 5 ملێون دینار  یان بە یەکێک لەو دوو سزایە.

پارێزگای سلێمانی

1-وەزارەتی کارو کاروباری کۆمەڵایەتی و خانەکانی داڵدەدان لە هەرێمی کوردستان:

وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان سەردانی وەزیری کاروباری کۆمەڵایەتیمان کرد لەگەڵ بەڕێزیانە دانیشتنێکمان ساز کرد وگفتوگۆمان کرد لەسەر چەند بابەتێک وکاروچالاکی ڕێکخراومان بۆ ڕوون کردەوە کە بە هاوکاری ڕێکخراوی (NED) ی ئەمریکی پرۆژەیەکمان هەیە لەسەر چۆنێتی جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندووتیژی خێزانی کە ئێمە وەکو ڕێکخراوەکەمان دەمانەوێت لە ڕێگەى ئەم پرۆژەیەوە کەمو کورتیەکان دەستنیشان بکەین وبیگەیەنینە لایەنی پەیوەندیدار بە مەبەستی چارەسەرکردن و بە بەڕێزیانمان ڕاگەیاند کە ئێمە دەمانەوێت ئیش لەسەر ئەوە بکەین کە شوێنێکی یا ماڵێکی (شیلتەرێکی)ی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان بوونی هەبێت نەک بەو شێوەى ئێستا، 

لە وەڵامدا وتی کێشەکە ئەوەیە کە هەموو ژنێک دەخرێتە ئەو شوێنەوە وە ئاماژەى بەوە کرد کە سەردانی شیلتەری گەرمیانی کردووە بەڵام خراپ بوەو شیلتەری سلێمانی یەک بە یەک لەگەڵ کەیسەکان گفتوگۆی کردوەو ئەوانیش تەنها کێشەى یاساییان هەیە. وشیلتەری هەولێر کێشەى شوێنیان هەیەو شوێنەکەیان بچوکە وبیناکەیان لەتەنیشت سەنتەری ئۆتیزمەوەیە وە شیلتەری دهۆکیش بینایەکی زۆر باش و ڕێکخراوە کە ئەمەش پەیوەندی بە ئیدارەکەیانەوە هەیە ونەسریەى شیڵتەرەکان زۆر کەمە، وە ئاماژەى بەوە کرد کە ئیش کردن لەگەڵ ڕێکخراوەکان زۆر گرنگە و هەندێک لە ڕێکخراوەکان یارمەتی دارایی شیلتەرەکان دەدەن. وە پێمان ڕاگەیاند کە ئیش کردن لەسەر نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی گرنگەو ئەوەى دەچێتە نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی دەبێت مرافقی هەبێت بەڵام ژن هەیە لە شیلتەر پێویستی بە نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی بێت بەڵام مرافقی نییە ئەمەش تێکەڵەیەکە لە کێشەکان وە ئاماژەى بەوە کرد کە لە ناو شیلتەری سلێمانی دەتوانیت شوێنێک جیا بکەینەوە تەنها بۆ کێشە خێزانیەکان بەڵام ئەگەر تێکەڵ بن کاریگەری خراپی هەیەو پێشمان ڕاگەیاند کە لەبەرنامەماندایە کەمپینێک بکەین بۆ ئەوەى شیلتەرێکی تایبەت بە کێشە خێزانیەکانمان هەیە، بەڕێزیان پێیان باش بوو بە گرنگیان زانی.

چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو لەگەڵ وەزیری کارو کاروباری کۆمەڵایەتی حککومەتی هەرێمی کوردستان.

-2بەڕێوبەرایەتی گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی لە سلێمانی وماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو لە سلێمانی:

بەمەبەستی ئامادەکاری بۆ کارێکی فراوان و ئەنجامدانی کەمپینێک لە پێناو باشترکردنی دۆخی شەلتەرەکان وزانینی کێشەو گرفتەکان سەردانی بەڕێوبەری گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی وبەڕێوبەری ماڵی داڵدەدانی ژنانمان کرد لە سلێمانی.

سەرەتا بەمەبەستی سەردانی کردنی ماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو نوسراومان ئاڕاستەى بەڕێوبەرایەتی گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی کرد بە مەبەستی نیشاندانی ڕەزامەندی بۆ سەردانی کردنی شەلتەر و پێدانی خزمەتگوزاری یاسایی بە شوێنی ناوبراو دوای گفتو گۆکردن لەگەڵ بەڕێوبەری گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی و پێڕاگەیاندنی بەڕێزیان بە کار و چالاکی ڕێکخراوەکەمان وپرۆژەکەمان بەهاوکاری ڕێکخراوی (ned)ی ئەمریکی بەڕێزیان هاوکاری وهەماهەنگی خۆیانی بۆ دەربڕین وە دوای وەرگرتنی ڕەزامەندی سەردانی ماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشەلێکراومان کرد لە سلێمانی، بەڕێوبەری ئەم ماڵە ئاماژەى بەوە کرد کە بە پێی پێداویستی پەیوەندی بە ڕێکخراوەکانەوە دەکەین کە خزمەتگوزاری یاسایی پێویست بێت. هەروەها باسی ئەوەشی کرد کە ژن هەیە ڕوودەکاتە شەلتەر بەڵام نەخۆشی دەروونی هەیە کە دەبێت لە نەخۆشخانەى سۆزی دەرونی بێت بەڵام ڕێگرن لەبەردەم کەیسەکە بە بیانووی ئەوەى کە کەسو کاری نییە بەڵام ئێمە وەکو شیلتەر توێژەری کۆمەڵایەتیمان هەیە ئەیاننێرین لەگەڵیان بەڵام ئەوان ڕێگرن، و وتی بۆچی ئێمە کەیسێک وەر ئەگرین لێپرسینەوەمان لەگەڵ ئەکرێت؟ بەڵام نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی لێپرسینەوەیان لەگەڵ ناکرێت وە زیاتر ڕوونی کردەوەو وتی: ئەو ژنەى کە نەخۆشیەکی دەروونی هەیە یەکەم جار بە بڕیاری دادوەر کە لیژنەى پزیشکی بیبینێت دواتر لیژنەکە دەخرێتە بەردەم دادوەر کە بڕیار دەدات کە ببرێت بۆ نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی بەڵام جێبەجێی ناکەن.

سەبارەت بە جیاکردنەوەى بەشێک لە شیلتەر بۆ کێشە خێزانیەکان وتی: هەیکەلیەتی شیلتەر وایە ناتوانین جیای بکەینەوە لەبەر ئەوەى تێچوویەکی زۆری تێ ئەچێت وە هەوڵماندا بەڵام سەرکەوتوو نەبووین.

وە وتیشی: یەکێک لە کێشەکانمان کەمی چاودێرە دوای هەوڵدانێکی زۆر توانیمان ژمارەى چاودێرەکانمان زیاد بکەین ولە هێزەکانی پێشمەرگەى ژنان کە دەورەیەکی (4) ڕۆژیمان بۆ کردنەوە لە بارەى چۆنێتی مامەڵە کردن لەگەڵ کەیس و وبردنە دەرەوەى نهێنی ولادانی یاساکە کە ڕووبەڕووی چی دەبنەوەو وە سەبارەت فریاگوزاری وە ئاماژەى بەوە کرد کە دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی هاوکارێکی باشمانەو سەردانی کردووین.  

ئاماژەى بەوەشکرد کەگرفتی ئەوەمان هەیە کە بێ ئەوەى یەکلا بێتەوە کەیسەکە دادەخرێت بۆیە ئەو ژنەى کە کەیسەکەى داخراوە بۆچوونە دەرەوە نازانێت داواکاری (گلب) ی پێشکەشی کێ بکات بۆ نمونە ئەگەر تنازل بکات دادەخرێت بەڵام بێ ئەوەى چارەنوسی کەیسەکە یەکلا بکرێتەوە ئەمەش یەکێکە لە کێشەکانمان بۆ ئەمە سەردانی سەرۆکی دادگای تێهەڵچونەوەى ناوچەى سلێمانیمان کرد کە داوامان کرد پێش ئەوەى چارەنوسی کەیسەکە یەکلابێتەوە کەیسەکە دانەخرێت وبەڕێزتان نوسراو بکەن بۆدادگاکانی دەرەوەو وە دادوەرەکانی تریش هاوکارمان بن. 

وە ئاماژەى بەوە کرد کە کەیسی دەروونیمان هەبووە هەواڵەى نەخۆشخانەى سۆزی دەروونیمان کردوەو کەیسی بێ لانەمان نەماوە تەنها یەک کەیس نەبێت کە نەخۆشی شیزۆفلۆنیان هەیە و کەسێکی زۆر بێدەنگ و بێ کێشەیە وە لە ئێستادا نزیکەى (25) کەیسمان هەیە. وە ئاماژەى بەوە کرد کە کار لەسەر دەرماڵەى مەترسی بکرێت بۆ کارمەندانی ئەم شوێنە کە ئەمەش یەکێکە لە کێشەکان وە هەروەها ئاماژەى بەوە کرد کە پێشکەشکردنی سیمینار بۆ کەیسەکان زۆر پێویستە کە هۆشیاری یاسایی و دەرونی وکۆمەڵایەتیان هەبێت وکە چۆنێتی ڕەفتار وگفتوگۆو هەڵسوکەوتیان لە کاتی ئامادەبوونیان لەبەردەم دادگادا ئێمەش وەکو ڕێکخراوی (wola) ئامادەى خۆمان دەربڕی بۆ پێشکەشکردنی ئەو سیمیناراتانە بە کەیسەکانی شیلتەر و بە کارمەندانی ئەم شوێنە.

بۆیە وەکو ڕێکخراو بڕیارماندا کە خولی هۆشیاری یاسایی بکەینەوە بۆ کەیسەکان سەبارەت بە چوونە بەردەم دادگاو ئامادەبوون و وەڵامدانەوەى پرسیارەکانی دادگا.

 

چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو لەگەڵ  بەڕێوبەری گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی وماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو لە سلێمانی:

3-بۆچوونی پارێزەران لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی

وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بە پێویستمان زانی بۆچونی پارێزەران لە بارەى یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی وکەموکوریەکانی ئەم یاسایە و پێشنیارەکانیان وەربگرین لە پێناو باشتر جێبەجێکردنی یاساکە لەبەر ئەوەى پارێزەران ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لەناو دادگاکان و یەکلایی کردنەوەى کەیسەکان وئیش کردن لەسەر یاساکان و درک بە کەموکوریەکانی یاساکەو تیشک خستنە سەر کەموکوریەکان وچارەسەرکردنیان بۆیە بۆچونی پارێزەرانمان بە گرنگ زانی:

* سەرەتاش دەستمان پێکردن بە وەرگرتنی لێدوانی پارێزەرێکی ژن کە کاری پارێزەرایەتی دەکات لەناو دادگاى سلێمانی:

 ئاماژەى بەوە کرد کە یاسای بەرەنگابوونەوەى توندوتیژی خێزانی یاسایەکی پێویستە بۆ کۆمەڵگای ئێمەو لە کاتی خۆی زۆر باش بووە بەڵام هەروەک یاساکانی تر پێویستی بە هەموارکردن هەیە لەگەڵ پێشکەوتنی کۆمەڵگا. بەڵام ئەم یاسایە لەبەر ئەوەى لە نێوان چوارچێوەى خێزاندایە زیاتر خێزان لای ئێمە بە پێوەری کۆمەڵایەتی و پەروەردەى کۆمەڵگا بەڕێوەدەچێت واتا جێبەجێکردنی یاساکە ڕێگری زۆری دێتە ڕێگا لەبەر ئەوە قبوڵکردنی ئەم یاسایەو جێبەجێکردنی کەمێک قورسە بۆ هەندێک لە خێزانەکان و کۆمەڵگا بە گشتی.

لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە هەموار بکرێتەوە بە شێوەیەک کەموکوریەکانی کە لەکاتی جێبەجێکردنی دا دێتە بەردەم نەمێنێت وهەوڵ بدرێت بە یاسا پەیوەندییە خێزانیەکان ڕێک بخرێت.

سەبارەت بە کەموکورتی و بۆشایی کە لە یاسادا هەیە وتی بەم چەند خاڵە دەیخەمە ڕوو: 

تاوانەکان بە شێوەى نمونە باسی کردووە زۆر مگاگى باسی کردوەو سلگه ى تەقدیری دادوەر زۆرە لە کاتی حکوم.

تاوانەکان تەنها جنحەیەو جنایات جێگای نابێتەوە.

یاساکە بە ناو بۆ ئافرەتانە بەڵام هەر ئافرەتێک کە سکاڵای لەسەر پیاوێک هەبێت جێگای نابێتەوە لەم یاسایە ئەوتاوانەى باسی کردووە بە نمونە پیاویش بەرامبەر بە ژن یا دایک یا خوشک بەکار ئەهێنێت و لێرەدا لە زەرەری ژنان بەکاردێت کە ئەم یاسایە تشریع کراوە بۆ مافی ژنان و پاراستنی مافی کچان و ژنان بە دەرەجەى یەک مناڵیش.

هەروەها ڕێکارەکان مشکلی زۆر تێدایە کاتێک تاکێک لە خێزانێک نمونە (ژن) کە لە چوارچێوەى خێزان شکات لە پیاو بکات چۆن بیسەلمێنێت کە مێردی یان ماڵی (خەزور) باوکی مێرد تاوانی بەرامبەر دەکەن کێ دەبێت بە شاهید بەتایبەت لە حاڵەتە دەرونییەکان.

تاوانەکان توندوتیژی سێکسی زۆر قورس دەسەلمێنرێت.

تاوان بەرامبەر منداڵ چۆن بسەلمێنرێت کاتێک منداڵ لە خێزان توندوتیژی بەرامبەر بکرێت کێ ئەبێت بە سکاڵاکار ئەگەر تەمەنی منداڵ خوار 16 ساڵ بوو چۆن ئەبێ بە سکاڵاکار کاتێک باوک یان دایک یان هەردووکیان خراپ مامەڵە یان توندوتیژی یان بەزۆر (زواج) کردن کە لێرەدا گوێ لە دایک و باوک ئەگیرێت زیاتر  لەمنداڵ ومتابعە ناکرێ.

لەکاتی جێبەجێکردن یان فرمانی مافی پاراستن کێشەى زۆر بۆ خێزان دروست کردووە ئەگەر پیاو تاوان بار بێـ دوای مافی پاراستن دەتوانێت بڕواتە ماڵ دووبارە کێشەکە دروست دەبێتەوە یان ئەگەر جێگەى نەبوو کەسی نەبوو بڕوات ئەگەر ژن بێت چۆن چارەسەر دەکرێت، لێرەدا کێشەکە زۆر گەورەترە ئەگەر مناڵ شکات لە باوک یان دایک بکات یان بە پێچەوانەوە حسابی بۆ نەکراوە.

پێویستە لیژنەى ئاشتەوایی لە یاساکە باس بکرایە کە لەگەڵ سکاڵا کردن بە تایبەت بۆ ئەو کێشانەى تەنها شەڕی نێوانیان زۆر گەورە نییە و مجالی ئاشت بوونەوەیان هەیە.

چارەسەری بۆ هاوسەرگیری دووەم وسێیەم نەکردووە وە چارەسەری تاوانی نا پاکی هاوسەری (زنا زوجیە) بە تایبەت لە سوشیاڵ میدیا نەکردووە.

کە باسی پلە چوار دەکات لە خزمایەتی زۆر فراوانە ماناکەى.

لەواقعدا یاساکە چۆن جێبەجێ دەکرێت؟   

سەبارەت بە جێبەجێکردنی لەواقعدا وتی لە واقعدا یاساکە دەردەکەوێت لە زەرەری ژن زیاترەو لە جێبەجێکردنیدا ستافی نوسینگەکانی توندوتیژی ئەبوو وەک نەخۆشخانە وا بوونایە و دامەزراوەبن بۆ چارەسەرکردنی کێشەى خێزان بە بەردەوامی جیاواز لە دادگا چارەسەری بۆ کێشە بکردایە واتە هەوڵی چارەسەر بدرێت ئەو کاتەى کە لە چارەسەرکردن دەرچوو سکاڵا بکرێت و بخرێتە بەردەم دادگا بۆ حکوم دان، بەڵام کێشەکە گەورە بوو ئەگەر سکاڵاکاریش تنازلی کرد سزاى خۆی وەردەگرێت بە غرامەش بێت بە نمونە وەک غرامەى هاتووچۆ.

پێشنیاری ئێوەى پارێزەران بۆ باشتر جێبەجێکردنی یاساکە:

ئاماژەى بەوە کرد کە پێشنیار زۆرە بەڵام پێشنیار بۆ حکومەت وپەرلەمان ئەوەیە کاتێک پرۆژەى هەمواری هەر یاسایەک دادەنرێت لە دادگاکان و ڕێکخراوەکان سەرچاوەو چارەسەر وەربگیرێت ئینجا بۆ پەرلەمان نەوەکو لە پەرلەمان دیاری بکرێت ودوایی دادگا بەس جێبەجێی بکات وە هەروەها لیژنەى ئاشتەوایی لە پێشدا بێت وە بۆ هەندێ لە تاوانەکان هەر نەبێت. وە خەتەنەکردنی کچان بە یەک ماددە باس بکرێت وە یاساکەو ماددەو تاوان وسزاکانی هەروەک یاسایی تاوانەکان یان یاساکانی تر هەر مادەو تاوانێک سزای خۆی جیاواز بێت وە کاتێک مافی پاراستن وەردەگیرێت شوێنێکیش بۆ ئەو کەسە دیاری بکرێت لە هەمان بەروار وەک بڕیاری دادگا واتە بانگ کردنی تاوانبار و کەسوکاری ودیاریکردنی شوێن وکاتی گەڕانەوەى بۆ ماڵ و ڕای هەردوولای لەسەر وەربگیرێت وکردنەوەى دامەزراوەى حکومی بۆ سەرپەرشتی کردنی منداڵ ئەگەر کاتیش بێت وبەرپرسیارێتی حکومەت بۆ پاراستنی تاکەکانی خێزان ومنداڵ زۆربەى کێشەکان چارەسەر دەکات.

 

 *بۆچوونی پارێزەرێکی تر کە لەناو دادگای سلێمانی کاری پارێزەرایەتی دەکات وتی: 

یاسای بەرەنگاربوونەوەى تونوتیژی خێزانی لەگەڵ ئەوەى تا ڕادەیەک چارەسەری هەندێک لە کێشەکانی کردووە کە لەنێوان خێزانەکاندا ڕوودەدات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا یاساکە دوور نییە لە کەموکورتی کەمێک دژیەکی، لەگەڵ ئەوەى یاساکە باس لەتوندوتیژی خێزانی دەکات بەڵام تاوەکو ئێستا لە تەتبیقاتدا داواکاری پێدەکرێت کەوا یاسایەک بێت لەسەر بنەمای جێندەری وتایبەت بە ئافرەتان بێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تا ڕادەیەک یاسایەکی باشە کە زۆرێک لەوڵاتانی ناوچەکە نیانە بە حکومەتی عێراقیشەوە. وکەموکورتی ئەم یاسایە لە لایەن دادوەرانی دادگای لێکۆڵینەوەکان درکی پێ دەکرێت کە بەردەوام لە تەتبیقاتی دان بەڵام ڕای ئێمە وایە کە یاساکە جگە لەوەى ناوی توندوتیژی خێزانیە بەڵام چەند جۆرە تاوانێکی بەنمونە هێناوەتەوە کە زۆربەى تایبەتن بە خێزان، هەروەها چارەسەری کێشەى نێوان دووژنی یەک پیاوی نەکردووە کە توندوتیژی لەنێوانیاندا ڕووبدات ئایە ئەچێتە چوارچێوەى خێزانەوە یاخود نا؟ لە ئێستادا توندوتیژیەکانی ناوخێزان زۆرن لەسەردەمی کرانەوە وتێکەڵ بوون بە کلتوری خۆرئاوا بەهۆی کاریگەری میدیاو سۆشیاڵ میدیاوە ناپاکی هاوسەری زۆر زۆرەو هۆکارە بۆ توندوتیژی وهەندێک جار کوشتن وە ڕێژەى جیابوونەوەو لێک هەڵوەشاندنی خێزانەکان.

هەروەها ئاماژەى بەوە کرد لەگەڵ ئەوەى لە تفسیری یاساکەداو ماددەى (1)ی بڕگەى (3) لە یاساکە باس لە توندوتیژی دەروونی دەکات و ئەم جۆرە تاوانە کە ناپاکیە (خیانەت) ئەچێتە ئەو بوارە بەپێی مفسرینی قچاء بەڵام ئەوە پێویستی بەوەیە بە تایبەتی تر بڕگەیەکی بۆ دیاری بکرێت لەگەڵ دیاریکردنی ڕێژەکەى کە خیانەتە چەندێک گەورەیە یان بچوک و چی دەچێتە قاڵبی خیانەتەوە. وەه ەندێک تاوان لەم یاسایەدا هاتووە کەوا لە یاسای سزادانی عێراقیشدا هەیەو سزای توندتری بۆدانراوە، بەڵام لەجیاتی ئەو جۆرانە چەندین تاوانی جۆراوجۆری تر هەیە کە پێویست بوو ئاماژەى پێ بکرایە.

وە هەروەها لەم یاسایەدا لەماددەى (2)ی بڕگەى (5) باس لە قگع ێلە الارحام (بچڕاندنی پەیوەندی خزمایەتی) دەکات تەنها بەوەندە ناوی بردووە لە کاتێکدا پێویستی بە ڕوونکردنەوەیەکیش هەیە کەوا هەندێک دابڕان لە یەکتر چۆنیەتیەکەى ئەبێتە قگع ێلە الارحام وە ئەگەر بە پێی یاساکە بێت کە تا پلە چوار دیاری کراوە، ئایا لە بوونی کێشەى نێوان دوو کوڕە مامداو پەیوەندی دابڕین هەر تاوانە؟ ئایە ئەکرێت کەس ئیجبار بکرێت لە بوونی پەیوەندی لەگەڵ خزمی خۆیدا؟!

و ئەگەر ژن و مێردێک شەڕیان بوو بە پێی ماددەى (4)ی بڕگەى (1) کە باس لە فرمانی پاراستن دەکات ئەو فرمانی پاراستنە دانراوە بۆ پیاوەکە کە نابێت ژنەکە بچێتەوە ماڵەوە بۆ ماوەیەک ئایە لەو ماوەیەدا ئەو ژنە بۆ کوێ بچێت ئەگەر کەسی نەبوو؟ و ئایە ئەگەر شوێن هەبوو بۆی بچێت بەڵام منداڵی هەبوو لە لای هاوسەرەکەى بوو ئایا ئەو ماوەیە نابێتە پێچەوانەى ماددەى (2)ی بڕگەى (5) کە قگع ێلە الارحام ه؟

وە هەروەها لە ماددەى (4)ی بڕگەى (4)ی هەمان یاسا باس لە شکاندنی فەرمانی پاراستن دەکات و سەرپێچی کار ڕادەگیرێت کە لە 48 کاتژمێر زیاتر نەبێت یاخود غرامەیەک کە لە (300000) سێ سەد هەزار دینار زیاتر نەبێت، ئایا ئەگەر دایکێک لە منداڵەکانی دابڕێنرابوو و ئەو فرمانی پاراستنەى شکاند لە پێناو بینینی منداڵەکان ئایا ئەو ئەبێت سزا بدرێت؟ ئەگەر سزا دراو دووبارەى کردەوە ئەکرێ سزا بدرێتەوە؟ بێگومان نەخێر.

4-لیژنەى ئاشتەوایی و ئەندامێتی پارێزەران:

پارێزەرێک ئەندامی لیژنەى ئاشتەوییە ئاماژەى بەوە کرد کە ماددەى (5) لە یاساکە باس لە ناردنی لایەنەکانی سکاڵا دەکات بۆ لیژی ئاشتەوایی پاش تەواوبوونی لێکۆڵینەوە پێش هەواڵەکردنی بۆ دادگای تایبەتمەند، ئەمەش سودێکی ئەوتۆی نابێت هەرچەندە بوونی لیژنەى ئاشتەوایی بەسودە بەڵام پاش تەواوبوونی لێکۆڵینەوە ئەوە لایەنەکان زیاتر لە یەک توڕەن وبەڵگەیان دژی یەکتر پێشکەشی دادگا کردووە بۆ لیژنەى ئاشتەوایی ئەو ئامانجە ناپێکێت لەو کاتەدا. وە لە واقعدا وتی: ئەوەندەى من ئاگادارم لە شاری ساێمانی بەهۆی بوونی دادوەرێکی دڵسۆز و خەمخۆری یاساو خێزان یاساکە هەوڵداروە سەرەڕای کەموکورتیەکانی بە شێوەیەکی باش ودیوێکی باشدا جێبەجێ بکرێت و تا ڕادەیەک سەقامگیری لە یاسا کەدا بەدی دەکرێ لەلای بەڕێزیان بە هەوڵ وماندوو بوونەکانی.

و هەر سەبارەت بە لیژنەى ئاشتەوایی وتی: کە من وەکو پارێزەرێک کە ئەندامی لیژنەى ئاشتەواییم لەناو بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەى توندوتیژی خێزانی کارەکانی ئەم لیژنەیە بە باشی دەکرێ و ڕادەپەڕێنرێت لە لایەن سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانییەوە سەرپەرشتی دەکرێت، بەڵام سەرەڕای هەوڵی زۆری ئەندامانی لیژنەکە لەگەڵ لایەنەکانی دۆسیەکان بەڵام ئامانج ناپێکێت، زۆر کات بەهۆی ئەوەى دۆسیەکە یان ماوەیەکی زۆری هێڵدراوەتەوە لە نێو دادگاو نوسینگەکانی توندوتیژیداو کێشەکان گەورەتر بوونەوەو لایەنەکان ئامادەى ئاشتەوایی کردن نابن، یاخود بەهۆی ئەوى پێڕاگەیاندن (تبلیغات) لە ڕێگەى تەلەفونەوە دەکرێت زۆر کات لایەنێک ئامادە دەبێت ولایەنەکەى تر بەهۆی داخراوی ژمارەى موبایلەکەى یاخود گۆڕینی ژمارەکەى ئامادە نابێت و ئەمە وادەکات چەند جارێکی تر بەهەمان شێوە لایەنەکەى تر ئامادە ببێت و لایەنێک ئامادە نەبێت کە خۆی لە ناوەڕۆکدا ئەو پێڕاگەیاندنە بە پێی یاسا بە پوچەڵ دادەنرێت، بۆیە پێشنیار دەکەم لە بابەتی لیژنەکەدا پێش ئەوەى سکاڵا بەرز بکرێتەوە یاخود پێش دەستپێکردنی ڕێکارەکانی لێکۆڵینەوە بخرێتە بەردەم لیژنەى ئاشتەوایی ئەوکات زیاتر ئامانج دەپێکێت، ئەمەش بە هەموارکردن لە یاساکەدا کە ماددەى (5) باسی کردووە. هەروەها بەهۆی دووری شوێنی لیژنەکە لە ناوەندی شارەوە ئەوەش بارگرانیەکی ترە کە دروست دەبێ لە بەردەم لایەنەکانی دۆسییەک وادەکات زۆرکات ئامادە نەبن لەبەردەم لیژنەکە. 

5-دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی:

دوای سەردانی کردنی دادوەری دادگاى توندو تیژی خێزانی وە گفتوگۆکردن لەسەر کۆمەڵێک بابەتی گرنگ کە پلانمانە لەداهاتوودا کۆمەڵێک چالاکی ئەنجام بدەین یەکێک لە چالاکیەکانمان ئیشکردن لەسەر شیلتەرێکی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان، لە بارەی ئەم بابەتە وتی: 

بە پێی ئەو ڕێنماییە کە لە وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی دەرچووە ئەو شوێنە تایبەتە بەو ئافرەتانەى کە هەڕەشەیان لەسەرە تا کێشەکانیان چارەسەر دەبێت دەیاننێرین بۆ ئەم شوێنە ئەمە مەهامی سەرەکی شیلتەرە، بەڵام وەکو دادوەر کاتێک ئافرەتێکی بێ لانە یەت لەم کاتەداو دەبێت دادوەر حەکیمانە بڕیار بدات، ئەگەر بنێردرێتە سەرجادە تووشی تەحەروش ئەبێت بۆیە زەخت لە خۆمان دەکەین کە بینێرینە شیلتەر لە پێناو بەرژەوەندی ئافرەتەکە کە مەهامی شیلتەر پاراستنی ئافرەتە. وە ئاماژەى بەوە کرد کە دەبێت لە نێوان سێ شت یەکلا بینەوە ئەو کەیسانەى کە دادگان وهەڕەشەیان لەسەرە و ئەوانەى کە بێ لانەن و ئەوانەى نەخۆشی دەروونیان هەیە، حاڵەتە ئیستسنائەکان پەیوەندی بە دادوەرەوە هەیە دوای ڕێکخستنی ئیش و کارەکان بۆیە پێویستمان بە ڕێنماییە بۆ ڕێکخستن ئەمەو سەبارەت بەکەیسی دەرونی ئاماژەى بەوە کرد کە کەیسی دەروونیان نیەو لیژنەى پزیشکی کە جۆری نەخۆشی دیار دەکەن و ئایا پێویست دەکات داخڵی بکەین لە نەخۆشخانەى دەروونی بۆیە لەسەر تەوسیەى ئەوان ئەینێرین و بڕیارەکانمان جێبەجێ دەکەن وە ئاماژەى بەوە کرد کە ئەوانەى کە هەڕەشەیان لەسەر بێت لە لایک بن و ئەوانەى کە بێ لانەن لە لایەک بن و بابەتێکی تر کە مناڵەو هەڕەشەى لەسەرە لەخوار 18 ساڵ ئەینێرین بۆخانەى کچان ئەگەر کچ بێت و بە نیسبەت تەمەنی منداڵ کە چی تەمەنێک لەگەڵ دایکی دەبێت ولەناو شیلتەر بە پێی ڕێنمایەکە شیلتەر بەس بۆ ژنی هەڕەشە لێکراوە بەڵام ئەگەر مناڵی لەگەڵ بێت ئەمە لە ڕێنماییا نیەو وتی پێم باش نییە کە لەناو شیلتەر بژی لەگەڵ دایکی بۆیە تا تەمەنی شیرەخۆر لەگەڵ دایکیدا دەبێت بەڵام دوای ئەو تەمەنە، ئەگەر کچ بوو منداڵەکە ئەنێرین بۆخانەى کچان و ئەگەر کوڕ بوو ئەینێرین بۆ خانەى کوڕان بەڵام تا ئێستا کەیسێکی ئاوا بەرچاو دیارمان نەبووە وە ئاماژەى بەوە کرد کە کەیسێکیان هەبووە فەرمانی پاراستنی بۆ پیاوەکە کردوەو ژنەکە کە لە ماڵەکە چۆتە دەرەوە ئەویش کەیسێک بووە پیاوێکە کەم ئەندام بووە بە دارشەق ئەڕۆشت لەماڵەوە لەسەر خەرجی  لەگەڵ خێزانەکەى (هاوسەر)ی بووە بەشەڕیان ژنەکەش لە پیاوەکەى دابوو، پیاوەکەش داواى فەرمانی پاراستنی کردبوو منیش بڕیارم دا بە فەرمانی پاراستن بۆ پیاوەکە ئەوەش یەکەم جار بوو لە ژیانی دادوەریم بڕیارێکی وا بدەن لە بابەتێکی وادا.

 

چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو لەگەڵ دادوەری دادگای لکۆڵینەوەی ێبەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.

پارێزگای هەولێر

1-نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانیانی دەستی توندووتیژی.

دوای ئەوەی وەکو بەرێوەبەر و بەشێک لە ستافی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان سەردانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/خێزان.مانکرد و لە نزیکەوە لەگەڵ بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتیەکە و هەریەک لە لێپرسراوانی نووسینگەکانی قەڵا ، منارە و خەبات کۆبووینەوە بەمەبەستی قسەکردن لەسەر تازەترین گۆرانکارییەکان لەبەردەم جێبەجێکردنی یاساکە و رێگرییەکان و  دۆخی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی ،گرنگترین خاڵ کە روونبویەوە نەبوونی نەخۆشخانەیەکی دەروونیە بۆ قوربانیەکان کە هەموو کۆکبوون لەسەر ئەوەی نەبوونی ئەم نەخۆشخانەیە لە پارێزگای هەولێر کێشەیەکی گەروەی بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و خودی قوربانیەکانیش دروست کردووە،

بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتیەکە باسی لەوەکرد کە زۆجار کەیسەکان پیویستیان بە نەخۆشخانەی دەروونی هەیە و ئەمان نازانن کەوا رەوانەی چی شوینێکی بکەن بۆ مانەوە و چارەسەر ،ئەمەش وا ئەکات کە زۆرجار بخرێنە خانەکانی داڵدەدان(شەڵتەر) کە ئەمەش کێشەی گەورە بۆ کارمەندەکان و کەیسەکانی ناو شەڵتەر دروست دەکات،باسی لەوەکرد کە نەخۆشخانەی سۆزی دەروونی لەسلێمانی تایبەتە بەم حاڵەتە بەڵام ئەویش توانایەکی سنورداری هەیە و هەموو کەیسێک وەرناگرن،

بۆیە کردنەوەی نەخۆشخانەیەکی دەروونی گەورە یەکێکە لەهەرە پێویستیەکان کە دەبێت کاری لەسەربکرێت .

 

چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و بەشێک لە ستافی ریکخراو لەگەڵ بەرێوەبەر و لێپرسراوانی بەرێوەبەرایەتی و نووسنگەکانی هەولێر و خەبات.

قه‌زای شه‌قلاوه‌

*نوسینگەی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی دژی ئافره‌تان و خیزان :

لیپرسراوی نووسینگه‌که‌ ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌ نوسینگەکەمان پێک دێت لە (27) کارمەند و بەڕێوەبەرێک لە نوسینگەی شەقڵاوە چوار هۆبە هەیە :

هۆبەی خزمەتگوزاری دەرونی یاسایی

هۆبەی جولانەوە

کارگێری

ئامار

ئێمە وەکو نوسینگەی شەقڵاوە بەرده‌وام خزمەت پێشکەش بەو کەسانە دەکەین کە ڕوولە نوسینگەکەمان دەکەن بەهۆی ئەو پێکهاتە جوگرافیەی شەقڵاوە هەیەتی زۆرێک لە ناوچەکانی دەوروبەری کە سنورێکی فراوانی هەیە سەر بە شەقڵاوەن وەکو باسرمە، هەریر و مەسیف، 

 ئێمە لەکەمپی باسرمە مۆبایل تیمان هەیە لە چوار کەس پێک هاتوون لە سەرپەرشتیاری تیم و توێژەرێک و یاساییەک و لێکۆلەرێک ،کاری  ئەم تیمە پێدانی هۆشیارییە لەناو کەمپی باسرمە کە تایبەتە بە ئاوارە سوریەکان تێدان زانیاری و کارئاسانی و احالەکردنی کەیسە بۆ نوسینگەکەمان.

*سه‌باره‌ت به‌ کیشه‌و ریگرییه‌کانی به‌رده‌میان لیپرسراوی نووسینگه‌که‌ ووتی:

 1- یەکێک لە کیشه‌ سەرەکیەکانی ئێمە کەمی بودجە و کەمی کارمەندە،  کە ڕێگرە لە باشتر گەیاندنی خزمەتگوزاریەکانمان  بە شوێنە دوورە دەستەکانی سنوری شەقڵاوە ئەگەر کارمەندی زیاترمان هەبێت و بودجەی پێویست هەبێت ئێمە دەتوانین هۆبەیەک لە مەسیف و هۆبەیەک لە هەریر  بکەینەوە بۆ کەیسی تایبەت بە توند و تیژی خێزانی و ئافرەتان ، به‌لام لەبەر نەبوونی هۆبە و دوری ڕێگا کەسیەکان تایبەت بە توند و تیژی خێزانی و ئافرەتان ناچارن کەیسەکانیان ببەن بۆ بنکەی پۆلیس و دادگا کە خۆیان له‌   تایبەتمه‌ندی نوسینگەکانی توندوتیژین و  لە تایبەتمەندی بنکەی پۆلیس نییە.

یه‌کیکی تر له‌ کیشه‌کانمان نه‌بوونی خانه‌ی دالده‌دانه‌(شه‌لته‌ر) ئه‌مه‌ش وایکردوه‌ که‌ چه‌ندین که‌یسمان بووه‌ته‌ قوربانی ،جاری وا هەیە شەوان درەنگ کەیسی وامان بۆ دێت ئێمە لەبەر نەبوونی خانه‌ی دالدەدان (شه‌لته‌ر) ناچارین کەیسەکە ڕەوانەی خانه‌ی دالدەدانی هەولێر بکەین بەوکاتە درەنگە و بەیانی کەسەکە بهێنیەوە بۆ تەواوکردنی رێکاری پەڕاو و لێکۆڵینەوە ئەمەش ئەرکێکی زۆر قورسە و لەرووی ئەمنی گونجاو نییە .

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی شه‌قلاوه‌

قه‌زای کۆیه‌

1-نوسینگەی کۆیە

 

لیپرسراوی نوسینگەی کۆیە ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌ نووسنگه‌که‌مان پێک دێت لە بەڕێوەبەر و (٣٤) کارمەند وە هەروەها تەق تەق سەر بە قەزای کۆیەیە ئێمە وەکو نوسینگەی کۆیه‌  هۆبەیەکمان هەیە لە کۆیە لە (٨) کارمەند پێک هاتووە،

*سه‌باره‌ت به‌ کیشه‌و ریگرییه‌کانی به‌رده‌میان لیپرسراوی نووسینگه‌که‌ ووتی:

 1-ئێمە وەکو نوسینگەی کۆیە کێشەی کەمی کارمەندمان نییە بەڵام لە ڕووی بینایە کێشەمان هەیە لەبەر ئەوەی لە خانوویەکی کرێ داین هەرکاتێک ساحێب خانوو پێویستی پێ بێت دەبێت ئێمە نوسینگەکەمان بگوازینەوە.

2-   لەڕووی یاساییەوە یاسای توندوتیژی کەم و کوری زۆری تێدایە بەڵام سەرەڕای هەبوونی کەم و کوڕی ئێمە تاکو ئێستا توانیومانە ئەو کێشانەی دێتە نوسینگەکەمان بەپێ یاسا چارەسەریان بکەین تاکو هەموارکردنەوەی یاسایەکە.

3-هیچ خانه‌یه‌کی دالده‌دان (شه‌لته‌ر)یک له‌ سنوره‌که‌مان بوونی نیه‌ که‌ پیویسته‌ هه‌بیت به‌لام له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا ئیمه‌ هه‌ولمانداوه‌ چاره‌سه‌ری حاله‌ته‌کان بکه‌ین به‌وه‌ی که‌ ئەگەر کاتەکە گونجاو بێت ئێمە لەگەل شه‌لته‌ری  هەولێر هەماهەنگیەکی باشمان هەیە کەیسەکانمان ڕەوانەی شه‌لته‌ری هەولێر دەکەین،  وە ئەگەر لە درەنگانی شەو کەسێکمان هەبێت و نەتوانین بینێرین بۆ دالدەی هەولێر لەگرتووخانەی کۆیە ژورێک هەیە بۆ کارمەندان کارمەندەکان وەکو یارمەتی و ئاسانکاری ئەو ژورەیان داوە بە ئێمە بۆ کاتە پێویستیەکان ئێمە کەیسەکانمان دەبەین بۆ ئەوێ و لەوێ دالدەی دەدەین تاکو ڕێکاری پەڕاوەکە تەواو دەکەین ئینجا دوای تەواو بوونی ڕێکارە یاساییەکان کەیسەکە دەگوازینەوە بۆ دالدەی هەولێر.

2-دادگای لیکۆلینه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی

لیپرسراوی  نوسینگەی کۆیە ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌  پەیوەندی باشمان هەیە لەگەڵ دادوەری دادگای کۆیە زۆر هاوکارمانە بەڵام لەبەر ئەوەی کۆیە یەک دادوەری هەیە بۆ هەموو کەیسەکان و دادگایه‌کی تایبه‌تی نیه‌ به‌ کیشه‌ خیزانییه‌کان  ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی دادوەری کۆیە ئەرکی زۆر قورسە بێت بەهۆی زۆری کەیسه‌کان،

 بۆیە پێویستە لە سنوری قەزای کۆیە دادوەرێکی تایبەت هەبێت بە توندوتیژی خێزانی و ئافرەت تاکو ئیشەکان خێراتر بڕۆن و که‌یسه‌کان به‌ زوترین کات یه‌کلایی ببنه‌وه‌.

3-لیژنه‌ی ئاشته‌وایی

 لیپرسراوی  نوسینگەی کۆیە ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌  ئێمە لە نوسینگەکەمان بەپێی بڕیاری دادوەر لە ساڵی (2007) لیژنەی ئاشتەوایمان پێک هێناوە لیژنەکە پێک دێت لە شەش کەس :

نوێنەری وەزارەتی ئاوقاف و یەکێتی زانایان

نوێنەری وەزارەتی کاروکاروباری کۆمەڵایەتی 

نوێنەری سەندیکای پارێزەران

توێژەری کۆمەڵایەتی

نوێنەری دەروونی

خۆم وەکولیپرسراوی نوسینگە لەزۆربەی کەیسەکان لەگەڵیانم و سەرپەرشتی لیژنەکە دەکەم وەهەروەها نوسینگەی کۆیە تیمێکی گەڕۆکی هەیە لەگەڵ ڕێکخەری ( UNHCR ) بەبەردەوام بە ناو کەمپەکان و شوێنە دوورەدەستەکاندا دەگەرێت هۆشیاری بڵاو دەکەنەوە و یارمەتی پێشکەش بەو کەسانە دەکەن کە کێشەیان هەیە و ڕێنمونیان دەکەن و ڕێکارەکانیان پێ ئاشنا دەکەن.

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی کۆیه‌

پارێزگای هەڵەبجە

1-هاوسەرگیری

پرۆسەی هاوسەرگیری هەنگاوێکی سەرەتاییە بۆ پێک هێنانی خێزانێکی بەختەوەر ئەم پڕۆسەیە قۆناغى سەرەتای ژیانی هەر مرۆڤێکە بۆ چونە نێو ژیانێکی نوێ، لەبەرئەوەی ئەم پرۆسەیە بە شێوازێکی تەندروست ئەنجام بدرێت و پاش ئەنجامدانی هاوسەرگیری بتوانن بە ئاسودەی بژین پێویستە  کچ و کوڕ لەسەرەتادا ئاشنابکرێن بەبنەما سەرەکیەکانی هاوسەرگیری وە هەروەها هاوسەرەکان لەماوەی ژیانی هاوسەرێتیدا ڕێز لە بنەماکانی هاوسەرگیری بگرن و هەستی بەرپرسیارێتی و دروست کردنی خێزان تیایاندا بەرجەستەبێت ، هەروەها لە سەرەکی ترین بنەماکانی هاوسەرگیری ئەوەیە کە هەردوو هاوسەرەکە هاوکاری یەک بن لە سەرجەم کایەکانی ژیانیان دا لەخۆشی و لەناخۆشیدا  وە هەروەها وەک دوو هاوڕێ مامەڵە لەگەڵ یەکتری بکەن نەک بەترس و دڵە ڕاوکێ ژیانیان بەڕێ بکەن،  وە هەروەها هەوڵ بدەن دوربکەونەوە لە وتووێژێک کە سودی بۆیان نیە، یاخود گومان ئەکەن کە ئەنجامەکە سەبارەت بە پەیوەندی نێوانیان باش نابێت ، لەهەمان کات دا هەرچەندە هاوسەرەکان بەهۆی سەرقاڵ بوون بەئیش و کاری ڕۆژانەوە ماندووبن بەڵام ئەبێت بایەخ دانیان بەیەک لە پێشەنگی کارەکانیان بێت. وە هەروەها تۆوی متمانە لە ناخیاندا بڕوێنن بەرامبەر بەیەک هەرگیز هەوڵ نەدەن کە لەپێناو بەدەست هێنانی بەرژەوەندیەکدا شتێکی ناڕاست بەیەکتری بڵێن ، وە لەهەمان کات دا سەرەڕای سەرقاڵ بوون بەکار و باری ڕۆژانەوە پێویستە کاتێکی تایبەتیش دابنرێت بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ و ڕاوێژ ، ئەمانە و چەندین ڕێگای دیکە هەن کەوادەکەن هاوسەرەکان یەکیان خۆش بوێت وە تێپەڕینی ساتەکان خۆشەویستی نێوانیان کاڵ نەکاتەوە بەڵکو بەپێچەوانەوە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ خۆشەویستیان زیادبکات و ژیانیان ئاسودەتر بەڕێ بکەن .

کەم بوونەوەی ڕێژەی هاوسەرگیری:

سەرەڕای گرنگی پرۆسەی هاوسەرگیری کە بنەمایەکە بۆ پێکهێنانی کۆمەڵگەیەکی تەندرووست ، بەڵام بەداخەوە چەندین ناوچە لەهەرێمی کوردستان ساڵانە پرۆسەی هاوسەرگیری تیایدا بەرە و کەمبوونەوە ئەچێت کە ئەمەش مەترسیەکی گەورەیە و پێوویستە کاری جدی لەسەر بکرێت وە هەوڵی چارەسەرکردنی ئەو هۆکارانە بدرێت کە بوەتە هۆی کەمبوونەوەی ئەم پرۆسەیە .

هۆکارەکانی کەم بوونەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری:

 چەندین هۆکاری جیاواز هەن کە بوونەتە هۆی کەمبوونەوەی ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری هەرچەندە هۆکارەکان بەپێی ناوچە جیاوازەکان گۆڕانکارییان بەسەردا دێت بەڵام لێرەدا  چەند هۆکارێکی گشتى ئاماژە پێ دەدەین لەوانەش :- 

1- کەمی توانای دارایی لاوەکان : 

لە ئێستادا زۆربەی لاوەکان کە گەیشتوونەتە تەمەنێکی گونجاو بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی هاوسەرگیری توانای داراییان زۆر لاوازە ، ئەمەش بەهۆی نەبوونی دامەزراندن لەکەرتی گشتیدا وە هەروەها نەبوونی هەلی کارلە کەرتی  تایبەت دا ، کە ئەمەش ئەرکی لایەنی پەیوەندیدارە کەلانی کەم چینێک لە لاوەکان دابمەزرێنێت 

وە هەروەها برەو بەکەرتی تایبەتیش بدات بە چەندین شێوازی جیاواز .

2- زۆری داواکاری کچان:- سەڕەڕای بێ کاری و لاوازی توانای دارای لاوەکانمان بەڵام هێشتا زۆرن ئەو کچانەی کە پێداگیری لە بڕێکی زۆر لە زێڕ و پێداویستی و کەل و پەلی گرانبەهاو چەندین داواکاری دیکە  دەکەن ، بێ ئاگا لەوەی کە لە کۆتاییدا زەرەرمەند هەر خۆیانن لە بەر ئەوەی زۆرن ئەو لاوانەی کە بەهۆی زۆری داواکاری کچانەوە پرۆسەی هاوسەرگیری ئەنجام نادەن وە بەم هۆیەشەوە کچان تەمەنیان تێپەڕ دەبێت بۆ ئەنجام دانی هاوسەرگیری لە کۆتایی دا ئەنجام دانی هاوسەرگیری ڕێژەکەی دادەبەزێت .

3- نەمانی متمانە:-

بەهۆی ئاسای بوونە وە و زۆربوونی پەیوەندیە نا دروست و ناشەرعیەکان زۆرن ئەو کوڕانەی  کە متمانەیان نەماوە بەکچان بەمەبەستی ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری وە پێچەوانەی ئەمەش ڕاستە  زۆرن ئەو کچانەى متمانەیان بە کوڕان نەماوە، کاتێک لاوێک لەگەڵ ڕەگەزی بەرامبەری پەیوەندیی نادرووستی هەیە ، وە چەندین ژوان و وتەی نەشیاو لە نێوانیان ڕووئەدات ئیدی هێدی هێدی متمانە بۆ ئەنجامدانی هاوسەرگیری کەم دەبێتەوە وابیر ئەکاتەوە کە لە داهاتوودا ئەو کەسە ببێتە هاوسەری هەمان ئەو کردارانە یاخود وتانەی کە لەگەڵ ئەم ئەنجامی داون لەگەڵ کەسانی دیکەش ئامادەیی تیادایە ئەنجامیان بدات، وە هەروەها کاتێک کوڕێک لەگەڵ کچێک پەیوەندی نادروستی ئەبێت بەهەمان چاوە وە سەیری هەموو کچانی دیکە دەکات هەر ئەم هۆکارەش ئەبێتە هۆی نەمانی متمانە لای زۆرێک لەلاوەکانمان و لەکۆتای دا کەم بوونەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری بەدوادادێت . 

4- ڕێگری کەس و کار  لەئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری:

 زۆر جار ڕووئەدات کوڕ و کچێک پێکەوە گونجاون وە یەکیان خۆشدەوێت ، ئامادەییان تیایە بۆ چونە نێوژیانی هاوسەرگیری بەڵام بەداخەوە کەس و کاری کچ یاخود کەس و کاری کوڕ ، بەهۆی چەند هۆکارێکی لاوەکیەوە ڕێگری لەو پرۆسەیە ئەکەن و نایەڵن ئەنجام بدرێت وەک جیاوازی تەمەن – یاخوود جیاوازی باری کۆمەڵایەتی بنەماڵەی کوڕ و کچ – یاخوود جیاوازی لایەنی ئابوری یاخود جیاوازی بڕوانامە وە چەندین هۆکاری دیکە کەهیچ کام لەمانە شیاونین ببنە ڕێگر لەئەنجام دانی پڕۆسەی گرنگی هاوسەرگیری .

5- ناڕوونی داهاتووی لاوەکان لەڕووی ئابووریەوە .

بەهۆی ئەو فەوچا سیاسییەی هەرێم و ناوچەکەی گرتوەتەوە کە ڕۆژانە سیستەمی ئابووری یاری پێ دەکرێت گەر ئەمڕۆ داهاتی تاک تا ڕادەیەک باش بێت هیچ گرەنتیەک ناکرێت کە ڕۆژانی دواتر باش بێت ، وە بەهۆی نەبوونی سیستەمێکی ئابووریەوە لاوەکانمان ترسیان هەیە کە نەتوانن لە دوای ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری ئەو بەرپرسیارێتیە هەڵگرن لە ڕووی مادییەوە چونکە بوونی مادە و هەبوونی توانای دارای بەشێکە لەخێزان چەندین خێزان بەهۆی لاوازی توانای داراییەوە شیرازەیان تێک چووە ، بۆیە پێویستە متمانە بگەڕێنرێتەوە بۆ لاوەکان لەڕووی ئابووریەوە کە ئەمەش زیاتر ئەرکی لایەنی پەیوەندیدارە تا چیدی ئەم هۆکارەش کاریگەری نەبێت لەسەر ئەنجامدانی پرۆسەی گرنگى هاوسەرگیری .

6- جێ هێشتنی نیشتیمان .

هۆکارێکی دیکەى کەم بوونەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری ئەوە کە زۆرێک لە لاوەکانمان نیشتمان جێ ئەهێڵن وە ڕوو لەدەرەوەی وڵات ئەکەن زۆرن ئەو لاوانەی کەلە تەمەنێکی گونجاودان بۆ ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری بەڵام بەهۆی ناسەقامگیری دۆخی سیاسی و ئابووری و بێ کاری و نەبوونی ئومێد بە داهاتوو دوا ڕۆژیان ، بەناچاری ئەم 

ئەم هەرێمە جێ ئەهێڵن و ڕوو لەدەرەوەی وڵات ئەکەن . 

چارەسەر و ڕێنمایی :-

پاش ئەوەی چەندین هۆکارمان باس کرد کە کاریگەری ئەوتۆیان هەیە لەکەم بوونەوەی ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری لێرەدا چەندین چارەسەر و ڕێنمایی ئەخەینە ڕوو کە جێ بە جێ کردنیان کاریگەری ئەبێت لە زیادبوونی پرۆسەی هاوسەرگیرى لەوانەش:

1- گرنگی دان بە تواناى دارایی لاوەکان:

ڕەخساندنی هەلی کار و برەودان بە کەرتی تایبەت وەک  دروست کردنی کارگە و گرنگی دان بەکەرتی کشتوکاڵ وە هەروەها بەکارهێنانی دەستی کار لە ناوخۆدا نەک هێنانى  لەدەرەوە وەک ئەبینین زۆربەی لاوەکانمان بێ کارن بەڵام لەهەمان کاتدا زۆرێک لە کۆمپانیاکان دەستی کاری دەرەکی بۆ ڕاپەڕاندنی ئیش و کارەکانیان بەکار ئەهێنن ئەمەیش ئەرکی لایەنی پەیوەندیدارە کە کار بەسیستەمێک بکات کە هەلی کار بڕەخسێنێت بۆ لاوەکانمان وە پاشان ڕەخساندنی هەلی دامەزراندن لەکەرتی گشتیدا بەتایبەت بۆ دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکان، وە پاشان بەهێزکردنی ژێرخانی ئابووری و درووست کردنی متمانە لەڕووی داراییەوە بۆ هاوڵاتیان تا هێندە ترسیان لەدوا ڕۆژیان نەبێت و بتوانن بڕیاری ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری بدەن .

2- پێداگری نەکردنی کچان لە داواکارییە زۆرەکانیان:

نابێت کچان هێندە پێداگیری لەداواکارییە قورسەکانیان بکەنەوە، بەڵکو ئەبێت سەیری توانای دارایی ئەو کەسەبکات کە هاوسەرگیری لەگەلڕَ ئەنجام ئەدات لەسەر ئەو بنەمایە داواکارییەکانی بخاتەڕوو کە زۆرن ئەو لاوانەی کە بەهۆکاری داواکاریە زۆرەکانى هاوسەرەکەیەوە ڕووبەڕووی قەرزارییەکی زۆربوون وە دواتر هەر بەم هۆیەوە چێژی هاوسەرگیریشی لەدەست داوە ، بەداخەوە زۆرێک لەکچان هێندە پێداگیری لەداواکارەکانیان دەکەنەوە ئەوەندە پلان بۆ داهاتوو پێک هێنانی خێزانێکی بەختەوەر دانانێت ، هەر چەندە کچان مافی خۆیانە کە داواکاریان جێ بەجێ بکرێت و حەزوو خولیاکانیان بهێنرێتە دی بەڵام بەڕادەیەک نەبێت کە لەگەڵ توانای دارای پیاوان دا نەگونجێت و لەکۆتایدا ببێتەهۆی پەکخستنی پرۆسەکە . 

3- گەڕانەوەی متمانەی هەردوو ڕەگەز بەرامبەر بەیەک  .

بەچی کوڕان و کچان متمانە ئەگەڕێتەوە بۆیان بۆ ئەوەی پرۆسەیەکی هاوسەرگیری بێ ترس و هەڵقوڵاو لەمتمانەبوون بەرامبەر بەیەک ئەنجام دەن ؟

بەوەی کە دوورکەوتنەوە لەپەیوەندیە نادروست و ناشەرعیەکان ، بەتایبەت ئەو پەیوەندیانەی کە لەڕێ ی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە دروست ئەبن زۆرجار لەم ڕێگەیەوە سنورەکانی نێوان دوو ڕەگەز ئەبەزێنرێت و پاشان بێ متمانەیى  دروست ئەبێت لەنێوان هەردوو ڕەگەزدا .

بۆیە زۆر گرنگە هەردوو ڕەگەز لەبری دروست کردنی پەیوەندیە ناشەرعیەکان لەهەوڵی پێک هێنانی پرۆسەی پیرۆزى هاوسەرگیریدا بن .

4- ڕێگری نەکردنی کەس و کار بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی هاوسەرگیری:

 نەنگیە گەر کوڕێک و کچێک یەکیان خۆشبوێت لە ڕووی سروشت و کەسایەتیەوە پێکەوە گونجاو بن، بەڵام بەهۆی چەند هۆکارێکی لاوەکی وەک بنەماڵە و لایەنی ئابووری بڕوات و هۆکاری دیکەی لاوەکی ڕێگری لەئەنجام دانی ئەم پڕۆسەیە بکرێت لێگەڕێن با کچان و کوڕان خۆیان داهاتووی خۆیان دیاری بکەن گەر تەنانەت دیاری کردنەکەشیان سەرکەوتوو نەبوو باشترە لەوەی تۆی دایک یان باوک یان برا ڕێگڕیان لێ بکەیت . 

بۆ ئەنجام دانی هاوسەرگیری کەبەداخەوە  زۆر جار ڕووی داوە سەرەڕای ڕێگریەکان و پێک هێنانی  پرۆسەی هاوسەر گیری لەگەڵ کەسانی دیکەدا بەڵام ئەو پەیوەندیە هەر ماوەتەوە شتی نەخوازراو لەداهاتوودا ڕووی داوە .

بەهەند وەرگرتنی ئەم خاڵانە گرنگە کەلە ڕێگەیەوە پرۆسەی هاوسەرگیری ڕوو لەزیادبوون دەکەن .  

جۆری مامەڵە 2018 2019

هاوسەرگیری 814 935

2-هەڵوەشاندنەوەى گرێبەستى هاوسەرگیرى

مەبەست لەهەڵوەشاندنەوەى گرێبەستى هاوسەرگیرى کۆتایى هێنانە بە پەیوەندى هاوسەرگیرى نێوان هاوسەرەکان. 

شێوازەکانى هەڵوەشاندنەوەى پەیوەندى هاوسەرگیرى:

 هاوسەرەکان بەچەند شێوازێک ئەتوانن جیابنەوە لە یەک کە بریتین لەمانەى خوارەوە:- 

تەڵاق/ بریتى یە لەکۆتایى هێنانى پەیوەندى هاوسەرگیرى و کۆتایى پێ هێنانى لەلایەن پیاو یاخود ژن ئەگەر ئەومافەى پێ درابێت. 

جۆرەکانى تەڵاق:

ڕ- تەڵاقى گێڕانەوەیى (رجعى) 

لەم جۆرە تەڵاقەدا ڕێگەدراوە بە پیاو کە ژنەکەى بهێنێتەوە لەماوەى عیدەدا بەبێ گرێبەست ومارەیى تازە ئەمەش بەڕەزامەندى هاوسەرەکەى. 

ب- تەڵاقى جیاکەرەوەى بچوک (بائنى ێغرى) 

لەم جۆرە تەڵاقەدا ڕێگە بە پیاو دراوە هاوسەرگیرى لەگەڵ ژنە تەڵاقدراوەکەى بکاتەوە بەگرێبەست و مارەیى تازە. 

ج- تەڵاقى جوداکەرەوەى گەورە

گەر پیاو سێ جار لەسێ کاتى جیاوازدا هاوسەرەکەى تەڵاق دا ئیتر هیچ پاساوێک نامێنێ بۆ گێڕانەوەى و ناتوانێت جارێکى دیکە بیهێنێتەوە مەگەر هاوسەرەکەى لەگەڵ پیاوێکى دیکە هاوسەرگیرى بکات وە پیاوەکەى تەڵاقى بدات یاخود بمرێت لەو کاتەدا پیاوى یەکەم ئەتوانێ بیهێنێتەوە. 

2-  لێک جیاکردنەوەى دادگایى

بۆهەریەکە لە ژن و مێرد هەیە داواى جیابونەوە بکەن لە دادگا گەر یەکێک لەم هۆکارانە ڕوویان دا: 

ڕ- ئەگەر یەکێک لە هاوسەرەکان زیان بەوى دیکە بگەیەنێت. 

ب- ئەگەر یەکێک لەهاوسەرەکان ناپاکى هاوسەرى ئەنجام دا. 

ج- ئەگەر گرێبەستى هاوسەرى بەزۆرە ملێ ئەنجام درابوو. 

د- ئەگەر پیاو ژنێکى دیکەى هێنا. 

ه- ئەگەر هاوسەرەکان ناکۆکیان هەبوو توانیان بیسەلمێنن  بۆ دادگا کە ناکۆکیان هەیە.

ئەمانە و چەندین هۆکارى دیکە دەبنەهۆى ئەوەى دادگا بڕیاربدات بە جیاکردنەوەى هاوسەرەکان لەیەکدى. 

3- جیابونەوەى ئارەزوومەندانە

جیابونەوە بەڕێکەوتنى هەردوو لایەن

بریتى یە لەڕێکەوتن بەویستى هەردوو لایەن لەسەر کۆتایى هێنانى پەیوەندى هاوسەرگیرى بەڵام لەم حاڵەتەدا پێویستە ژن دەست هەڵ بگرێت لەمافەکانى یاخود بەشێک بە ویست و ڕەزامەندى خۆى. 

ئامارەکانى جیابونەوە:

ڕۆژ لە دواى ڕۆژ ئامارەکانى جیابونەوە لەهەرێمى کوردستان ڕووى لەهەڵکشانە وە بەهۆى زۆربونى ئەو هۆکارانەى کە کاریگەریان هەیە لە جیابوونەوەى هاوسەرەکان پێشبینى ئەکرێت کە تێک چونى شیرازەى خێزانەکان بەرەو زیادبوون بڕۆن، سەرەڕاى ئەوەى ژن و پیاو هەردوولا زەرەرمەندى گەورەن لەجیابونەوەیان وە ئەستەمە بتوانن لەپاش جیابونەوە پرۆسەیەکى دیکەى هاوسەرگیرى بە سەرکەوتوانە ئەنجام بدەن لەهەمان کاتدا منداڵ گەورەترین قوربانیە لەم نێوەندەدا وە منداڵ لەهەر بارێکدا لاى دایک یاخود باوک بمێنێتەوە لە سۆز و خۆشەویستى لایەنێکیان بێ بەش دەبێت سەرەڕاى ئەوەش ئەستەمە لەفەراغى باوک یان دایک منداڵ پەروەردەیەکى تەندروست بکرێت. 

ئامارى جیابونەوە لەپارێزگاى هەڵەبجە

2018 2019

212 269

لێرەدا پارێزگاى هەڵەبجەمان وەک نمونەیەک وەرگرت کە لەنێوان ساڵى 2018-2019 ڕێژەى جیابونەوە (57) حاڵەتى زیادى کردوە وە ئەم ڕێژەیەش ساڵانە لەزیادبوندایە بۆیە شیاوى هەڵوێستەلەسەر کردنە، ئەمە لە کاتێک دایە دانیشتوانى پارێزگاى هەڵەبجە بەجیاوازى لەگەڵ پارێزگاکانى دیکەى هەرێمى کوردستان کەمە. 

هۆکارەکانى جیابونەوەى هاوسەرى:

هۆکار گەلێک هەن بۆ ئەم حاڵەتە وە ناتوانرێت هۆکارەکانى جیابونەوە وەک خۆى دیارى بکرێن چونکە چەندین هۆکارى جیاواز هەن بۆ جیابونەوە بەڵام ئەتوانرێت لەئێستادا هۆکارە سەرەکیەکان دیارى بکرێن کە زۆرترین ڕێژەى جیابونەوە بەهۆیانەوە ڕووئەدەن لەوانەش:

ئامێرەکانى پەیوەندى کردن

ئامێرەکانى پەیوەندى کردن بەتایبەت تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان لەئێستادا بەشێکى گەورەى لەژیانى تاکەکانى کۆمەڵگاى کوردى داگیرکردوە هەرچەندە ئامێرەکانى پەیوەندى کردن لەبنەمادا بۆ خزمەتى مرۆڤایەتى دروست کراون بەڵام بەداخەوە لەئێستادا بونەتە هۆکارى نەمانى پەیوەندى کۆمەڵایەتى و وەتێک دان و لێک ترازانى شیرازەى چەندین خێزان، وەهەروەها بەهۆى تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە لەئێستادا تاکەکانى کۆمەڵگەى کوردەوارى لە عورف و عاداتى جوانى باوباپیرانیان لایان داوە و کارە شاز و ناپەسەندەکان ئاسایى بونەتەوە، وە هەر لەڕێگەى تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە چەندین پەیوەندى سۆزدارى دروست بووە پاشان ناپاکى هاوسەرى بەدوادا هاتووە وە پاشان بەم هۆیەوە تێک چونى شیرازەى خێزانى بەدوادا هاتووە، بۆیە زۆر پێویستە کە هاوسەرەکان بەکارهێنانى تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان لەلایەن خۆیانەوە سنورداربکەن وەبەوریایەوە مامەڵە لەگەڵ ڕەگەزى بەرامبەردا بکەن تا چیدى بەکارهێنانى تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان نەبێتە هۆى تێک چونى شیرازەى خێزانەکان. 

دراماکان

دراماکان لەئێستادا بەتایبەت لاى خانمان کاریگەریەکى ئەوتۆى هەیە وەبوەتە هۆکارێکى سەرەکى و بەهێزى جیابونەوەى هاوسەران، هەرچەندە دراماکان ڕاستەوخۆ نابنە هۆکارى جیابونەوە بەڵام بەهۆى ئەوەى بینەرى دراماکان زۆرجار ئەوەى لەدراماکان ڕووئەدەن ئەیەوێت لەواقیعى ژیانى خۆى دا دوبارەى کاتەوە کە ئەمەش سروشتى زۆربەى مرۆڤەکان وەهایەکە حەزى بەلاسایى کردنەوە هەیە، بۆیە لەکاتى دوبارەکردنەوەى ئەو هەڵس و کەوتانەى لەدراماکان دا ڕووئەدەن زۆرجار کێشەى گەورە لەنێوان هاوسەرەکان دروست ئەبێت و پاشان جیابونەوەى هاوسەرى بەدوادادێت، ئەمە سەرەڕاى ئەوەى کە لەدراماکان دا پەیوەندى سۆزدارى بەشتێکى ئاسایى سەیر ئەکرێت و چێژى تایبەتى پێ ئەبەخشرێت بەدڵنیاییەوە بینەرى دراماکانیش لەم بارەدا کاریگەرى نەرێنى لەناخیاندا دروست ئەبێت و لەکۆتایى دا جیابونەوەى هاوسەرى لێ دەبێتەوە، بۆیە پێویستە دورکەوینەوە لە سەیرکردنى ئەو درامایانەى کە کاریگەرى نەرێنى هەیە لەسەر هەڵس و کەوتى تاکەکان، وە هەروەها لایەنى پەیوەندى دار ڕێگە بەمیدیاکان نەدەن لەپەخش کردنى ئەو درامایەى کە کاریگەرى نەرێنى یان هەیە لەسەر تاکەکان.

3- نەگونجان:

لەئێستادا هاوسەرەکان هۆشیاریەکى ئەوتۆیان نیە لەکاتى ئەنجام دانى پڕۆسەى هاوسەرگیرى هەر بۆیەش پاش ماوەیەکى کەم لەئەنجام دانى ئەم پڕۆسەیە هاوسەرگیرى یەکەیان ڕوبەڕووى هەڵوەشاندنەوە ئەبێتەوە، گەر هاوسەرەکان بیانەوێ پێکەوە بگونجێن دەبێت هاوکارى یەک بن لەتەواوى ئیش و کارەکانیان دا وە ڕێز و خۆشەویستى بکەنە بنەماى ژیانیان وە هەروەها کارکردنى زۆر و ماندوبوونى ڕۆژانە وایان لێ نەکات کە بایەخ بە یەکترى نەدەن و هەریەکەیان بەرامبەرەکەى لە هەمووشتێک وە هەموو کەسێک بەلاوە گرنگتربێ.

4- کەمى تەمەن:

خەریکە لەئێستادا ببێتە دیاردە ئەوانەى کە هاوسەرگیرى ئەنجام دەدەن چەندین لاویان تیادایە لە تەمەنێکى کەم دایە کە خوارووى (18) ساڵە ئەم تەمەنەش بۆ ئەنجامدانى هاوسەرگیرى نەگونجاوە لەبەرئەوەى لەتەمەنێکى وەهادا تواناى هەڵ گرتنى بەرپرسیارێتى هاوسەرگیرى نیە، وە لەڕاستى دا پڕۆسەى هاوسەرگیرى پڕۆسەیەکى ئاسان نیە بەڵکو بەرپرسیاریەتیەکى گەورەیە کە دەبێت هەردوو هاوسەر لەسەرجەم ڕووەکانى وەک تەمەن- جەستە- عەقڵ کامڵ بن پێش ئەنجام دانى پڕۆسەى هاوسەرگیرى. 

5- دەست تێوەردانى دەرەکى:

زۆرجار ڕووئەدات هاوسەرەکان پێکەوە گونجاون و کێشەیەکى ئەوتۆ لەنێوان یان دا بونى نیە بەڵام ماڵە باوان لێ ناگەڕێن کە بەئاسودەیى بژین دەست لە سەرجەم کایەکانى ژیانیان وەرئەدەن بەداخەوە زۆرجار ڕووئەدات کە بەزۆرى ماڵى باوکى یەکێک لەهاوسەرەکان کۆتایى بە ژیانى هاوسەرى هێنراوە. 

6- جێ هێشتنى نیشتمان: بەهۆى ناسەقامگیرى دۆخى سیاسى و بونى قەیرانى دارایى و نەبونى تواناى دارایى پیاوان لەبەردەوام بونى پڕۆسەى هاوسەرگیرى چەندین پیاو ماڵ و خێزانى خۆیان جێ هێشتووە و ڕویان لە دەرەوە کردوە بەم هۆیەوە جیابونەوەى هاوسەرى دروست بووە. ئەمانە و چەندین هۆکارى دیکە هەن کاریگەرى ئەوتۆیان هەیە لە جیابونەوەى هاوسەرەکان لەیەکدى. 

چارەسەر

پێویستە لەسەر هاوسەرەکان کە ڕێز و خۆشەویستى بکەنە بنەماى هاوسەرگیرییان دوربکەونەوە لەبەکارهێنانى لە ڕادەبەدەرى ئامێرەکانى پەیوەندى بەتایبەت تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و لەبرى مانەوەیەکى زۆر لەسەر تۆڕى کۆمەڵایەتى بایەخ بەیەکتر بدەن و کاتەکان بەیەک ببەخشن، وە هەروەها پێویستە لەسەر ماڵە باوکى هەردوولا چ ژن چ پیاو ڕۆڵەکانیان فێرى ڕێز و خۆشەویستى بەرامبەر بەیەک بکەن لەبرى هەوڵدان بۆ دروست کردنى پیاو سالارى یاخود ژن سالارى، هەروەها پێویستە لەسەر دادگاکان کە ڕێگەنەدەن بە تەمەنى خوار 18 ساڵ بۆ ئەنجام دانى هاوسەرگیرى بەچەند مەرجێکى قورس نەبێت، وە هەروەها پێویستە لەسەر دادگاکان کەبیکەنە مەرج لەکاتى ئەنجام دانى گرێبەستى هاوسەرگیرى بەشدارى خولێکى هۆشیارى ڕاوێژى پێش هاوسەرگیرى بکەن کە تیایدا کەسانى شارەزا و پسپۆڕ هەبن هاوسەرەکان ئاشناکەن بەبنەماکانى خێزانێکى بەختەوەر لەڕووى کۆمەڵایەتى و ئابورى و تەندروستى و پەروەردەییەوە. 

3-بەشێک لە چالاکیەکانی رێکخراو لە پارێزگای هەڵەبجە بە وێنە

ئەنجامدانى سیمینار لەلایەن ڕێکخراوەوە سەبارەت بە چۆنیەتى خۆپاراستنى ژنان لەکاتى ڕووبەڕووبوونەوەى توندوتیژى.

کردنەوەى خولى هۆشیارى لەلایەن ڕێکخراوەوە بۆ گوندەکانى دەوروبەرى پارێزگاى هەڵەبجە.

ئەنجامدانى کۆبوونەوەى ڕاوێژکارى جەماوەرى لەلایەن ڕێکخراوەوە سەبارەت بە کێشەکانى هاوڵاتیان لە پارێزگاى هەڵەبجە.

کۆبوونەوەى ڕێکخراو لەگەڵ ڕێکخراوەکانى دیکەى پارێزگاى هەڵەبجە سەبارەت بە کێشەکانى ژنان.

پارێزگای دھۆک

١-بەرێوبەرایەتی بەرەنگار بونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەت وخێزان

ئەم بەرێوبەرایەتی یە لەسالی ٢٠١٣دامەزراوە،لەسەنتەری پارێزگای دھۆک لەناو سەنتەری پارێزگای دھۆک دوو نوسینگە ھەیە نوسینگەی نزارکێ ونوسینگەی دھۆک ولەقەزکانی سەربە پارێزگای دھۆک ٨نوسینگە ھەیە (سێمێل،زاخو،ئاکرێ،بەردەرەش،ئامێدی،شێخان،برایەتی،شنگال)

٢-سەنتەری راوێژکاری خێزانی

سەنتەری راوێژکاری خێزانی لەسالی ٢٠١٣دامەزراوە،لەم سەنتەرە دا ١٨خەبیریان ھەن کەھەموویان کەسانی پسپور وپروفیسۆر وخاوەن بروانامەی بەرزن،روژانە بۆمەبەستی ئاشتەوای لەناوخێزان دا تاکو٣ خەبیر ئامادە دەبن بو گفتوگوکردن لەگەل خاوەن کەیسەکان،لەم سەنتەرەدا روژانە زیاتر لە٣کەیس وەرده‌گرن و  لەگەلیان دادەنیشن به‌مه‌به‌ستی به‌دیهینانی ئاشته‌وایی ھەندێ کات ئاشتبوونەوە دروست دەبێت بەلام لەھەندێ حالەت دائاشتبونەوە سەخت دەبێت کێشەکە چارەسەر ناکرێت لەلایەن ئەوان،بەتایبەتی لەوحالەتانەی کە کچ لەتەمەنێکی بچووک دا ھاوسەرگیری ئەنجام دەدات،بەرێوبەری سەنتەره‌که‌ ئاماژه‌ی به‌وه‌کر کە زۆربەی کەیسەکان بەھۆی خیانەتی ھاوسەرگیری ولەیەکتر تێنەگەیشتن وخراپی باری ئابووری ولێدان توماردەکرێت، باسی له‌وه‌شکرد که‌ به‌شیک لەکەیسەکان لەلایەن دادگاوە رەوانەی ئێمە دەکرێت و به‌لام ھەندێک له‌ که‌یسه‌کان خۆیان دێن بولای ئێمە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانیان.

بوچوونی بەرێوبەری سەنتەری راوێژکاری سەبارەت بەیاسای توندوتیژی خیزانی ئەوە یەیاسای توندوتیژی یاسایێکی زوور باشە ومافەکانی ئافرەت تێداپارێزراون ولەم سالانە داخەلک زیاتر لەم یاسایە تێگەیشتوون

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی سه‌نته‌ری راویژکاری خیزانی

 

٣-نوسگەی دھۆک

سەبارەت بەکەیسەکان لێپرسراوی نوسینگەکە راگەیاند کەلەم ساڵدا زووربەی کێشەکان لەلایەن خۆیانه‌وه‌ چارەسەردەکرێن، و لەم نوسینگەیە ھەموو جورە سکاڵایەک تۆماردەکرێت تاکو پلەی چوار ھەموو جۆرە سکالایه‌ک کەپەیوەندی بە ئافرەتەوە ھەبێت لەلایەن ئەوان توماردەکرێت،

لەم نوسینگەیە ٢ ئەفسەری ئافرەت و٣ئەفسەری پیاو ھەن بولێکولینەوە لەگەل خاوەن کەیسەکان،لەسەرەتادا لێپرسراوی نوسینگەکە له‌گه‌ل     کەیسەکان داده‌نیشیت  بودیارکردنی جۆری کەیسەکە دوای ئەوەش ئەفسەری لێکولینەوە لێکولینەکە ئەنجام دەدات، لیپرسراوی نوسینگەی دھۆک باسی له‌وه‌کر که‌  بەبەردامی٢٤کاتژمێر لەئامادەباشی دان بوتومارکردن و چارەسەرکردنی کەیسەکان تەنانەت لێپرسراوی نوسینگەکەش لەدوای کاتی دەوام کردنیش بەپەیوەندی یان خودی خوی ئامادەیە بوھەر حالەتێکی نائاسایی.

  ئاماژەی بەوەشکرد کەزۆربەی کەیسەکان لەسەر خیانەتی ھاوسەرگیری وجنێودان وخراپی باری ئابوری توماردەکرێت و زووری تریش دەبنە ھوی دروست بونی کێشە،سەبارەت بەوسکالایانەی کەلە نوسینگەکە تومارناکرێن ئەو حالەتانەن کەدوای جیابونەوە(گلاق) کێشە لەنێوان ئافرەت وپیاو دروست دەبێت بەھوی مندال یان ھەر کێشەیەکی تر جگەلە لێدان کەتومار دەکرێت بەلام ئەوانی تر لە مرکزی پولیس توماردەکرێت.

باسی له‌وه‌شکر که‌ د ئەوئافرەتانەی  هه‌ره‌شه‌یان لەسەرە لەکاتی تومارکردنی سکالا ئەگەر پێویست کرا لێکولینەوە بەنھێنی لەگەلیان ئەنجام دەدرێت بوئەوی ئافرەت پارێزراو بێت یان بەپێی ویستی ئافرەت وبریاری دادوەری لێکولینەوە رەوانەی سەنتەری نەوا لەدھۆک دەکرێت،نوسینگەی دھۆک پەیوەندیەکی زوورباش وبەردەوام لەگەل دادوەری لێکولینەوە و سەنتەرەکان داھەیه‌ بوئاگاداربوون وچارەسەرکردنی کەیسەکان.

سەبارەت بەیاسای توندوتیژی خێزانی بوچوونی لێپرسراوی نوسینگەکە وابوو  کەیاسەکە  یاسایه‌کی زۆر باشە وبەشێوەیەکی زۆر باش کاریپێدەکرێت ،ئەوەشی راگەیاند لەئێستادا خەلک زوور زیاتر لەیاسای توندوتیژی تێگەیشتوون دەزانن چون داوای مافەکانی خویان کەن بەپێی ئەم یاسایەوە بەبەراورد له‌گه‌ل  لسالانی پێشووتردا کەزۆربەیان پێیان شەرم بو سکالا تومارکەن.

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی دهۆک

٤-نوسگەی نزارکێ

لێپرسراوی نوسینگەی نزارکێ ئاماژه‌ی به‌وه‌کر  کەژمارەی کەیسەکان لەم سالدا زیادی کردووه‌،و زۆربەی کەیسەکانیش لەلایەن خۆیانەوە چارەسەردەکرێن بەرلەوەی راوانەی دادگا بکرێن،لەم نوسینگەیە ھەموو جورە سکالایێک توماردەکرێت کە پەیوەندی بەئافرەت وخێزانەوە ھەبێت تاوەکو پلەی چوار وئەو کەیسانەی کەسەر بەیاسای توندوتیژی خێزانی نین ره‌وانه‌ی بنکه‌کانی پۆلیس ده‌کرین.

نووسینگه‌که‌ باسی له‌وه‌کرد که‌  راگەیاند کاتیک ئافره‌تیک هه‌ره‌شه‌ی له‌سه‌ربیت ئه‌وه‌  دوای وه‌رگرتنی 

ره‌زامه‌ندی دادوه‌ر  دەگوازرێتەوه‌  سەنتەری نەوا بوپاراستنی ، و ته‌نها لەو کاتەدا دیچته‌ ده‌ره‌وه‌ کە دادوەر بریاردەت یا خود مەترسی لەسەر ژیانی  نەمابێت،  یانیش ھەندێ جار ئافرەت داواده‌کات لەسەر رازەمەندی خوی دەکرێتە دەرەوە،یاخود ھەندێ حالەت ئافرەت رازی نابێت لەسەنتەر بمێنێتەوە ئەمەش لەبەر ئەوەی کومەلگای ئێمە بەچاوی کەم سەیریان دەکرێت و پێیان شەرم دەبێت بمێنەوە ئەو کات ئافرەت لەلای خزمێکی یاخود شوێنێک ئەو داوابکات دادەنرێت وئێمەش (تعھد) لەلایەنی بەرامبەرەوە وەردەگرین بوئەوەی زیان بەخاوەن سکالاکە نەگەینێت بەپێچەوانەش سزادەدرێت.

سەبارەت بەو جورە سکالانەی کەله‌ لەنوسینگەکە توماردەکرێن لێپرسراوی نوسگەکه‌ ئاماژەکرد کە زۆربەی سکالاکان بەهۆی خراب بەکارھێنانی تۆرەکۆمەلایەتیه‌کان  وموبایله‌وه‌یه‌ و هه‌روها خیانەتی ھاوسەرگیری ولە یەکترتێنەگەیشتن و جنێودان کە زۆر جار پیاو جنێو بەھاوسەرەکەی و خێزانی دەدات ئافرەتەکەش نارازی دەبێت وسکالا توماردەکات.

بەپێی بوچوونی لێپرسراوی نوسگەکە یاسای توندوتیژی خیزانی  یاسایه‌کی زۆر باشە و  خێزان دەپارێزێت ومافەکانی ئافرەت تێدا پارێزراون.

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی نزارکی

 

5-دادگای لیکۆلینه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی دھۆک

دادوەری لێکولینەوە رایگەیاند کەژمارەی سکالاکان زیادیانکردووه‌ بەلام ھەندێ جۆری  کێشەکان کەم بونەتەوە ئەوەش لەبەر ئەوەی کە تێگەیشتنی خەلک فراوانتربووە بەچاوێکی تر سەیری ژیان وئافرەت دەکەن وزیاتر مافەکانی ئافرەت له‌به‌رچاو ده‌گرن ،لەسالانی پێشووتردا سکالا تەنھا لەسەر کێشەی گەورە توماردەکرا  چونکە لەکومەلگای ئێمەدا شەرم بوو کەئافرەت لەنوسینگە ودادگا ببنرێت،بەلام لەئێستادا بوکێشە زوور  بچوکەکانیش ئافرەت دێت سکالا توماردەکات بونمونە ئافرەت سکالا توماردەکات دەلێت خێزانەکەم رێگا پێنادات ئیش بکەم یان جلوبەرگ بەدلی خوم لەبەرکەم یانیش خێزانەکەم رێگام پینادات لەگەل ھاورێکام بچمەدەرەوە وزۆر کێشەی تریش کەبەم شێوە ھەن،

سەبارەت بەپەیوەندی دادوەر لەگەل نوسینگە وسەنتەرەکاندا باسی له‌وه‌کرد که‌ ئه‌و به‌رده‌وام له‌ په‌یوه‌ندییه‌ له‌ گه‌لیانداو ته‌نانه‌ت له‌ دوای ده‌وامی فه‌رمیش په‌وه‌یندییان هه‌یه‌ بۆ به‌ هانه‌چوونی هه‌ر که‌یسیک و قوربانیه‌ک که‌ پیویستی بیت،ھەروەھا ئەو ئافرەتانەی هه‌ره‌شه‌یان له‌سه‌ره‌  ئیمه‌ زۆرجار ره‌وانه‌ی سه‌نته‌ری ده‌که‌ین به‌مه‌به‌ستی پاراستنی تا دۆخه‌که‌ی ئارام ده‌بیته‌وه‌ ،به‌لام ھەندێ حالەت ئافرەت رەتی دەکاته‌وه‌ لەسەنتەربمینیته‌وه‌  ئەمەش بەھۆی کومەلگا وقسەی خەلک بۆیه‌ له‌م حاله‌ته‌دا  ئێمە(تعھد) لەلایەنه‌که‌ی تر وەردەگرین لەکاتی سەرپێچیکردن یاخود زیان بگەینێت بەخاوەن سکالاکە سزادەدرێت وکەسەکە دەتوانرێت سکالایەکی ترلەسەر تومارکات.

سەبارەت بەیاسای توندوتیژی خێزانی باسی له‌وه‌کر که‌ یاساکه‌  یاسایه‌کی زۆر باشە وبەشێوەیەکی زۆر باش کاریپێدەکرێت به‌لام پیویستی به‌وه‌یه‌ جاریکی تر هه‌مواربکریته‌وه‌ و کیشه‌ یاساییه‌کانی چاره‌سه‌ر بکرین

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراوی له‌گه‌ل دادوه‌ری دادگای لیکۆلینه‌وه‌ی سلیمانی .

قه‌زای زاخۆ

نوسگەی زاخۆ

لێپرسراوی نوسینگەی زاخۆ رباسی له‌وه‌کرد که‌  لەبەر فراوانی سنوری قەزای زاخۆ وبوونی کەمپەکان سکالایەکی زوور لە نوسینگەکە توماردەکرێت ھەروەھا لەھەردوو ناحیەی رزگاری ودەرکار کەسەر بەقەزای زاخۆن سکالاکانیان لە نوسینگەی زاخو توماردەکرێت،ئاماژەی به‌وه‌شکرد ھەموو جورە سکالایێک کەپەیوەندی بەخێزانەوە ھەبێت لەنوسینگەکە توماردەکرێت تاوەکو ئەو سکالا خێزانیانەش کەپەیوەندی بەمال ومولکیەتەوەش ھەبێت.

سەبارەت بەوکێشانەی سکالایان لەسەر توماردەکرێن زووربەیان بەھۆی لەیەکتر تێنەگەیشتنی خێزان وخراب بەکارھێنانی ئامیرەکانی  پەیوەندیکردن وتۆرەکومەلایەتییەکانه‌ ئەمانە زووربەی ئەو ھوکارانەن کە سکالایان  لەسەر توماردەکرێن،دوای تۆمارکردنی سکالا لێکولینەوە لەگەل کەیسەکان دەکرێت وھەولی ئاشتەوای و چارەسەرکردنی کێشەکە لەلایەن نوسنگەکەیان دەدرێت بێ ئەوەی رەوانەی دادگا بکرێت زۆربەی کێشەکان لەلایەن  نووسینگه‌کان خۆیان چارەسەردەکرێن بەلام له‌ کاتیکدا   پێویست  بوو ره‌وانه‌ی  دادگای زاخۆ ده‌کریت ،لەھەندێ حالەتی کەم که‌  پێویست دەبێت سکالا رەوانەی دادگای دهۆک دەکرێت، و  بۆئاشتەواییش رەوانەی سەنتەری راوێژکاری دەکرێت لە دھۆک،ئەوحالەتانەی که‌ هه‌ره‌شه‌یان له‌سه‌ره‌ بەپێی رازەمەندی که‌یسه‌که‌  ودادوەری لێکۆلینەوە رەوانەی سەنتەری نەوا دەکرێت لە دھۆک بوپاراستنی ئه‌مه‌ش له‌ پیناو پاراستنی که‌یسه‌که‌ تا ئه‌و کاته‌ی هه‌ره‌شه‌ی له‌سه‌ر نامینین  یان بەپێی داوکاری ئافرەته‌که‌ خۆی لەسەنتەرەکە ده‌هینریته‌ دەرەوە ئه‌مه‌ش کاتیک که‌ ته‌واو دلنیاده‌بین هیچ مه‌ترسییه‌ک له‌سه‌ر ئافره‌ته‌که‌ نه‌ماوه‌ ،باسی له‌وه‌شکرد کە بەبەردەوامی له‌ په‌یوه‌ندییان لەگەل سەنتەرەکان و دادگادا بوبەدواداچونی که‌یسەکان.

لێپرسراوی نوسینگەکە سەبارەت بەیاسای توندوتیژی راگەیاند کە ھەموو کاتێک ئێمە دەلێین  باشتردەبێت ئەگەر یاساکە پێداچوونه‌وه‌یه‌کی  لەسەر بکرێت و که‌مووکورتیه‌ یاساییه‌کان  راست بکرێتەوە بەلام ھیچ لایەنێک گوێ لەم بووچونە ناگرێت .

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی زاخۆ

ئیدارەی گەرمیان

1-بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و خێزان/ گەرمیان

سەبارەت بە ئەم بەڕێوەبەرایەتیە بەڕێوەبەرەکەی ووتی : لەساڵی (2007) وە دامەزراوە سەرەتا بەس ئیشی بەدواداچوون بووە کە یاساکە جێ بەجێ کرا پاشان وای لێهات کەیسەکان ببینێت و لێکۆڵینەوەی تێدا بکات، 

سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی ووتی:

 1-ئەم یاسایە کەم و کورتی تێدایە و پێویستە هەوڵی هەموارکردنەوەی بدرێت بەنسبەتی ئەم یاسایە کە دانراوە وایلێهاتووە ئیشەکان بەقورسی بڕۆن بۆ نمونە ماددەی (7)ـی یاساکە باسی هەندێک شتی ڕۆتینی ئەکات و پەیوەندی بە ڕۆتیناتی ژیانەوە هەیە باسی هەندێک کەیسی وەکو قەتڵ و ئەوانەی لەم حاڵەتەدا ئەبێ لێکۆڵەری نوسینگەی توندوتیژی لێکۆڵینەوەی تێدا نەکات بە فەرمانی دادوەر هەواڵەی بنکەی پۆلیس بکرێت . واتە حاڵەتەکانی ماددەی (7)ـی توندوتیژی تایبەت بە دادگای (کەتن)ە وە نەک دادگای (جنایات) ئێمە لێکۆڵینەوە لەو کەیسانە ئەکەین کە تەنها تایبەتن بە دادگای (جنایات) .

2- یەکێکی لە کەومو کورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە باسی ئەو هەڵانەی نەکردووە کە لە ناو خێزاندا ڕوودەدەن دەرهەق بە پیاو بۆ نمونە ژنێک تعدا لە مێردەکەی ئەکات لەم یاسایە بەهیچ شێوەیەک باسی نەکراوە یان باسی خیانەتی بەین ژن و مێرد نەکراوە . 

3-یەکێکی تر لە کەمو کورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە خۆی ئەبێ کەیسەکان تایبەت بن بە لێکۆڵەرەوەکان واتە لەناو نوسینگەکانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی لێکۆڵینەوەی جنح و جنایات بە جیا بکرێت هەریەکێک بەس حاڵەتەکانی جنح ببینێ و لێکۆڵەرێک بەس جنایات .

 

چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی خێزان/ئافرەتان/گەرمیان

  رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە:

سەبارەت بە کەمووکورتی و کێشەکانی ئەم بەریوەبەرایەتییە بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتیەکە باسی لەوەکرد کە وەکو بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان چەند کێشەو گیر و گرفتێک هەیە کە ڕێگرە لەبەردەم جێبەجێکردنی یاساکەدا ئەوانیش:

نەبونی کارمەند و بینای تایبەت .

شەڵتەڕی داڵدەدانی ئافرەتانە لە گەرمیان کە کاتەکەی کەمە و بەگوێرەی پێویست نییە .

نەبونی نەخۆشخانەیەکی دەروونی تایبەت بۆ قوربانیەکانی دەستی توندوتیژی ،.

  نەبونی هێڵی گەرم ئێمە هەرچەندە لە نوسینگە  ژمارەی تایبەت هەیە بۆ پەیوەندی کردنی خەڵک  و ئاگادارکردنەوەمان لە کێشەکانیان بەڵام قراربوو هێلی (119) بەبەردەوامی و بۆ (24) کاتژمێر کاری بکردایە  بەڵام  تاوکو ئێستا لەم سنوورە ئیشی پێنەکراوە چونکە زیاد لە (20) کارمەندی پێویستە بەڵام خۆشبەختانە هەرکەسێک کێشەیەکی هەبێت یا پێویستی بە کارمەندی ئێمە بێت پەیوەندی پێوەبکات بە هێلی گەرم (119)ـی سلێمانیەوە ئەوانیش ڕاستەوخۆ ئێمەی لێ ئاگادار ئەکەنەوە و یارمەتی ئەدەین . 

3-نوسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و خێزان لە کەلار

لێپرسراوی نوسینگەی کەلار سەبارەت بە یاساکە باسی لەوەکرد کە:

  1-ئەم یاسایە لە سەرەتادا و لەو قۆناغەی کە یاسایەکی وەهاو تایبەت بە کێشە خێزانیەکان نەبوو شتێکی باش بوو بەڵام لە ئێستادا لە بواری ئیش کردندا هێواش هێواش لایەنە خراپەکانی دەرئەکەوێت وەکو ئەوەی کە لە یاساکەدا باسی فەرمانی پاراستن کراوە ، من زۆرجار تێبینیم لەسەر ئەو لایەنەی بووە ، خۆی فەرمانی پاراستن زیاتر بۆ ئەوەیە کە بۆ نمونە ژن و مێردێک لە ماڵەوە کێشەیان ئەبێ یان مێردەکە توندوتیژی ئەکا بەرامبەر ژنەکە کە ژنەکە سکاڵای کرد خۆی ئەبێ ژنەکە داوای فەرمانی پاراستن بکا واتا ژنەکە لە ماڵی خۆی بێت و پیاوەکە کە کردارە توندوتیژیەکەی کردووە بۆ ئەوەی لێی دوربخرێتەوە نەک ئەوەی کە ئافرەتەکە دەربکرێ و ببرێت لە شوێنێک بپارێزرێ لەبەرئەوەی لە هەرێمی کوردستاندا کەمتر لە واقعدا ئەو شتە جێ بەجێ ئەکرێ کە بتوانی ڕێگری لەو کەسە بکەی کە توندوتیژی ئەکا نەک لایەنەکەی تر کە ژنەکەیە بخرێتە شەڵتەر و وەکو سجن دابنرێت لەکاتێکدا کە ئەو سکاڵاکارە و توندوتیژی بەرامبەر ئەنجام دراوە ، بەڵام لەبەرئەوەی بەگوێرەی شەرع و یاسا کە ماڵ هی پیاوە هەرچەندە ئافرەتەکە حەقی هەبێ لەو ماڵە و مەسروفی کردبێ لەو ماڵە ، بەڕای من ئەمەیە کێشەکە لەو کەموکورتیە گەورانەی لەم یاسایەدا هەیە .

2- یەکێکی تر لە کەموکورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە کە ئەوترێت بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ، خۆی بەرەنگاربوونەوە یەعنی پێش ڕووداوەکە بکەوێت ، ئێمە هیچ ئالیەتێک و دەسەڵاتێک هیچ شتێکمان بۆ دیاری نەکراوە کە پێش ڕووداوەکە بکەوین ، نەک بۆ ئێمە بۆ کەس دیاری نەکراوە پێش ڕووداو چۆن بکەوین لەکاتێدا یەک شت هەیە ئەڵێ ئەنجامدانی کۆڕ و سیمینار و وشیار کردنەوەی هاووڵاتیان سەبارەت بەو کێشە و توندوتیژیانەی کە هەیە چۆن خۆیانی لێ بپارێزن بۆ ئەوەی ئەو حاڵەتە ڕوونەدات ، خۆی لە ڕاستیدا ئێمە لێکۆڵینەوەین لە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی یەکێکی تر لە کەموکورتیەکانی یاساکە ئەوەیە هیچ دەسەڵاتێکی تایبەت مەندی نەداوەتە لێکۆڵەرەوان و ئەفسەرانی نوسینگەکان مەرجە ئەمانە هەندێک سێلاحیاتیان هەبێ تاکاری پێ بکەن.

3- لە یاساکەدا هاتووە ئەڵێ چاودێری کۆمەڵایەتی ئەو کەسانە بکرێ کە قوربانی توندوتیژیە ئەبێ بیمەیەکی بێکارییان بۆ ببڕنەوە مانگی (150.000) سەد و پەنجا هەزار کەمتر نەبێ ، بەڵام هیچ جێ بەجێ نەکروە تاوەکو ئێستا واتە کۆمەڵێک شت هەن لە یاساکە جێکراوەتە بەڵام ڕێکاری جێ بەجێ کردنی نەگیراوەتە بەر و ئیشکالاتی هەیە کە ناتوانرێت وەکو خۆی جێ بەجێ بکرێت . 

4- یەکێکی تر لە کەموکورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە کە تەنها یەک ماددەی یاسایی هەیە بۆ سزادان ئەویش ماددەی (٧)ە لە کاتێکدا (١٣) جۆر تاوانی پێکەوە داناوە کە هەر ئەو سزا ئەیان گرێتەوە ئەمەش تاوانی سووک و قورس بەیەکەوە کە جۆرێک لە نقێ ئەبوایە تێروتەسەل و چڕوپڕ تر دانرایە وەکو یاسای سزادانی عێراقی کە ئەبێ هەرجۆرە تاوانێک سزایەکی تایبەتی خۆی هەبێت نەک بەهەموویانەوە سزایەک . 

5- یەکێک لەو کێشانەی تر کە هەیە و لە یاساکەدا ئاماژەی پێ نەدراوە ئەوەیە زۆرجار کێشەیانە هەیە لە دەرەوەی خێزان کێشەکانیشیان گەورەن وەکو تحرش و توندوتیژی سێکسی چەند کێشە و توندوتیژیەک کە بەرامبەریان ئەکرێت ئێمە ڕشکالمان هەیە چونکە ناتوانین ئەو قچیانە ببینین هەرچەندە ئێمە تا پێش هاتنی یاساکە ناوی بەڕێوەبەرایەتیمان بەدواداچوون و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بۆ دژی ژنان دوای هاتنی یاساکە بوو بە دژی ژنان و خێزان وە ئەو کێشانە دەدرێتە بنکەکانی پۆلیس دادوەر نایداتە ئێمە چوونکە لە یاساکەدا نەهاتووە هەرچەندە لای ئێمە سکاڵا بکا دواتر دادوەر هەواڵەی بنکەکانی پۆلیسی ئەکا ئەمەش یەکێکە لە کەموکورتیەکانی یاساکە کە تایبەت مەندی بە ئافرەت نەداوە .

6- یەکێکی تر لە کەمووکورتیەکانی  ئەم یاسایە ئەوەیە نابێ لە کاتی لێکۆڵینەوە ئەو کەسانەی شایەتی سەلماندنن ئەێلو فرعی تۆمەتباربن واتا منداڵی تۆمەتبار یا کەس و کاری بێ ئەمەش کێشەیەکی گەورەیە کە تەنها بتوانن شایەتی سەلماندن بن بۆ ئێمە زۆر قورسەبێ چونکە ئێمە هەر ئەندامانی ئەو خیزانەمان دەست ئەکەوێ بۆ شایەتیوەرگرتن وە لەو کاتەش شایەتیەکە هەڵئەوەشێتەوە وە ئەگەر کەسی نزیکی تۆمەتبار بن بۆیە کێشەکانی خێزان بە ئاسانی یەکلا ناکرێتەوە و زۆرجار لەکاتی لێکۆڵینەوە ناگەین بە ئەنجام .

 

چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ لێپرسراوی نووسینگەی کەلار

4-شەڵتەری داڵدەدانی ئافرەتان لە گەرمیان

ئەم شەڵتەرە بۆ ماوەی (4) چوار ساڵ ئەبێت دانراوە شەڵتەرێکی کاتییە کاتەکەی دیاری کراوە کە هەر کەسێک هاتە ئێرە ئەبێت (72) کاتژمێر لێرە بمێنێتەوە بە کاتی ، وە لە هەندێک بارودۆخی تایبەتیدا بە گوێرەی بڕیاری دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانی ماوەی مانەوەی بۆ درێژ ئەکەنەوە بەمەرجێک بەڕێوەبەری شەڵتەر ڕەزامەندبێت بە درێژ کردنەوەی مانەوەی ئەو کەیسە .

  ئەو کەیسانەی دێنە شەڵتەر زیاتر ئەوانەن کە  ئەچنە بنکەکانی توندوتیژی خێزانی یان بنکەی (104) و بنکەکانی ترەوە . هیچ کەسێک لە شەڵتەر وەرناگیرێت بە بێ بڕیاری دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی خێزانی ، کە دادوەر بڕیاری دا کە ئەو کەیسە پێویستە بنێردرێتە شەڵتەر ئیتر لە شەڵتەر نوسراوی وەرگرتنی بۆ دەکرێت و لای خۆیان ئەیهێڵننەوە . 

*لە پرسیارێکی نوێنەری ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی  (WOLA) سەبارەت بە چۆنیەتی دانانی کەیسەکان ئایا کەیسەکان بە تێکەڵاوی دائەنرێت یان بە جیاجیا دادەنرێت لەناو شەڵتەر ؟ 

بەڕێوەبەری شەڵتەری کاتی گەرمیان وتی لەبەرنەبوونی چاودێری زۆر و کەمی کارمەند و نەبوونی شوێنی دیاری کراوی تایبەت بە شەڵتەر ناچارین کەیسەکان بە تێکەڵاوی دابنێین و چاودێرییان بکەین هەرچەندە ئێمە لە وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتیەکانەوە ڕێنماییمان بۆ هاتووە کە بە هیچ شێوەیەک کەسی بێلانە (بێ کەس) و کەسی لەش فرۆش کەسی توشبووی نەخۆشیە دەروونییەکان وەرنەگرین لە شەڵتەر بەڵام ئێمە هەرسێ جۆرە کەیسەکەمان هەبووە تا ئەو ماوەیەی کە دادوەر بڕیاری داوە داڵدەمان داون . 

لەوەڵامێکی پرسیارێکی نوێنەری ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی  ژنان  سەبارەت بە کێشە و گیروگرفتەکانی شەڵتەرەکەیان بە بەڕێوەبەری شەڵتەری کاتی گەرمیان ووتی  :

ئێمە کێشەی سەرەکیمان نەبوونی ستافی کارمەندە بە (پۆلیس و فەرمانبەری مەدەنی  وچاودێرەوە )کە کێشەیەکی گەورەیە لەبەردەم ئیش و کاری ڕۆژانەمان ، وە نەبوونی کارمەنێکی تەندروستی تایبەت بە شەڵتەر کە زۆر پێویستە بۆ کەیسەکان چونکە چەندین جار کەیسمان هەبووە تووشی نەخۆشی لەناکاو یان هەوڵی خۆ بریندارکردنی داوە ناچار بووین خۆمان چارەسەرمان کردووە لەو حاڵەتەدا ،وە نەبوونی بینایەکی تایبەت کە مەرجی شەڵتەری تیابێت زۆر پێویستە وە لەلایەنی داراییەوە زۆر لاوازە شەڵتەرەکەمان بڕی بوودجەی دیاری کراوی خۆی نی یە کە ڕۆژانە مەێروفی شەڵتەری پێدابین بکرێت .

 

چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ بەرێوەبەری خانەی داڵدەدانی ژنان(شەڵتەر) گەرمیان

5-دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی گەرمیان

ئەم دادگایە سەر بە دادگای بەرایی کەلارە ، لێکۆڵینەوە لەو سکاڵایانە ئەکەن کە لە چوارچێوەی خێزانە . سەبارەت بە یاسایی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی دادوەری ئەم دادگایە ووتنی:

 ئەم یاسایە لە (10) ماددە پێکهاتووە ئەم یاسایە لەسەرەتادا شتێکی باش بووە و پیویست بووە بۆخەڵک چونکە یاسایی تایبەتی نێوان خێزانەکانمان نەبووە ، وە ئەم یاسایە کە جێ بەجێ کرا لە کوردستاندا فکرەکەش دروست بووە لەگەڵی لێرە مەبەستمان لە فکرەکە ئەوەیە کەتاڕادەیەک دەسەڵاتی نێر سالاری کەمی کردووە و خەڵک هۆشیار تر بووە و سنووری خۆیان ئەزانن ناتوانن سنووری خۆیان ببەزێنن چونکە لەیاساکەدا هاتوو نابێت کەس زیادەڕەوی بکات بەرامبەر خێزانی تەنانەت تاپلە چواریش ،

 بە فعلی یاساکە سنوورداری نێوان خێزانەکانی کردووە و ڕێزی داناوە لە نێوان ئەندامەکان بەڵام ئیتر واپێویست ئەکات ئەم یاسایە هەموار بکرێتەوە و گۆڕانکاری تیا بکرێت بەڕایی من ماوەی چوارساڵ ئەبێ کاتی ئەوە هاتووە هەموار بکرێتەوە ، چونکە ئەم یاسایە پیویستی زۆری بە چاکسازییە لەبەرئەوەی کەم و کورتییەکی زۆری تیایە زۆربەی ئەو مادانەی لەیاسایی توندوتیژی خێزانی هەیە لە یاساکانی وەکو باری کەسیەتی سزادان ئاماژەی بۆ کراوە ، وە ئەم گۆڕانکاری و هەموارکردنەوەیە زۆر پیویستە لە ئێستادا چونکە کۆمەڵگە ڕۆژ لە ڕۆژ بەرەوپێشەوە ئەچێت پێویستی بە گۆڕانکاری نوێگەریە بۆیە پێویستە یاساکەش لەو ئاستەدابێت ، بۆنومونە  نابێت لێدانێکی سووک و لێدانێکی قورس هەریەک ماددە بیان گرێتەوە بەهەمانشێوە عقوبە و غەرامە بدرێت ، ئەوە شتێکی زۆر نامەعقول و ناعەدالەتیە . 

وە بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد و پێشیان باشە نەک هەر بەتەنها یاساکە ئەبێت گۆڕانکاری و چاکسازی لە شەڵتەرەکانی داڵدەدانی ئافرەتان و لیژنەی ئاشتەوای تەنانەت بنکەکانی لێکۆڵینەوە و دادگاکانی توندوتیژی خێزانیش بکرێت . 

وە بەنسبەت بەراوردی کەیسەکان بەساڵانی ڕابردوو کەیسەکان ڕوو لە زیاد بوونن چونکە خەڵک هۆشیار بووە و شارەزای مافی خۆی بووە و کەس قبوڵی ئەوە ناکات بێڕێزی و تەعدا بەرامبەر خۆی و کەس و کاری ئەنجام بدرێت وە خەڵک نایانەوێت بەڕێگەی سوڵحی عەشایەری و کۆمەڵایەتی کێشەکانیان چارەسەر بکرێت بۆیە پەنا دێننە بەر دادگاکان.

  سەبارەت بە دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی دادوەری لێکۆڵینەوەی خێزانی ووتی هەرچەندە لە شاری هەولێر و سلێمانی دادگای کەتن توندوتیژی خێزانی هەیە بەڵام لەگەرمیاندا تاوەکو ئێستا ئەم دادگایە نی یە وە هیچ هەوڵ و بەرنامەیەکیش نی یە کە لەداهاتوویەکی نزیکدا دادگای کەتنی تایبەت بە کەیسەکاتی توندوتیژی خێزانی بکرێتەوە .

 

چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ دادوەری دادگای توندەەتیژی خێزانی/کەلار

6-سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی گەرمیان

سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی گەرمیان لەساڵی (2017) دامەزراوە ئەو کەسانەی کێشەیان هەیە و سەردانی ئێرە دەکەن ڕاوێژیان لەگەڵ ئەکرێت کێشەکەیان بۆ چارەسەر ئەکرێت وە ئەگەر نەشتوانرا چارەسەر بکرێت ئەوە دوای سکاڵا لەدەرەوە متابەعەی کەیسەکە ئەکرێت وە لێپرسراوی سەنتەرەکە باسی لەوەکرد هەرکەسێک پێویستی بە پارێزەر بێت ئێمە پارێزەری خۆبەخشی بۆ دابین ئەکەین لەڕێگەی ڕێکخراوەوە ، وە ئەم سەنتەرە لە چەند هۆبەیەک پێک دێت ئەوانیش :-

1.هۆبەی ئیدارە:- کە کاروباری ئیداری ناو سەنتەرەکە بەڕێوە ئەبەن .

2.هۆبەی خزمەت گوزاری :-پێکدیت لە هۆبەی (یاسایی و کۆمەڵایەتی و دەروونی) .

ڕ.هۆبەی یاسایی :-ئیشی ئەم هۆبەیە دابین کردنی پارێزەر و ڕستشارەی قانونییە .

ب.هۆبەی کۆمەڵایەتی :-خۆی ئەگرێتەوە لە نێوەند گیری لە نێوان ئەو کێشانەی نایانەوەێت لێرەدا بانگی لایەنەکان ئەکرێت لەسەر ڕەزامەندی خۆیان و ڕاوێژیان پێشکەش ئەکەن .

ج.هۆبەی دەروونی :- تەنها ئەو کەیسانە ئەبینرێت کە توشی حاڵەتێکی دەروونی بوون ئێمە دەست نیشانی ئەکەین و هەواڵەی سەنتەری دەروونی ئەکەین کە کۆنتاکتمان هەیە لەگەڵیان بەهەماهەنگ کەیسەکان ئەبینین .

3. هۆبەی هۆشیاری :- کارمەندی سەنتەرەکە سەرپەرشتی ئەکات ئیشیان لەسەر وشیار کردنەوەی کۆمەڵایەتیە لە هەموو چین و توێژەکان لە باخچەوە دەستمان پێکردووە تاکو خوێندکارانی زانکۆکان شێوازی هۆشیارکردنەوەکانیشمان بەکۆڕ و سیمینار و خول بەردەوامین لەسەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی بەتایبەت لەکاتی هەڵمەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان .

4.هۆبەی لیژنەی ئاشتەوایی :-لەئێستادا ئەم لیژنەیە لە (4) چوار کەس پێکهاتوون (2) دوو پارێزەر و توێژەرێکی کۆمەڵایەتی و توێژەرێکی دەروونی وە لە داهاتوویەکی نزیکدا ئەبن بە (8) هەشت ئەندام ئەویش لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی بڕیار هاتووە کە ئەبێت ئەندامەکان زیاد بکرێن بۆ (8) هەشت ئەندام وە ئەبێت (7) حەوت ئەندامیان کارمەندی سەنتەری ڕاوێژکاری بن بە حوکمی ئەوەی ئەوان زیاتر پابەند ئەبن بەکاتی دیاری کراوەوە و خۆیان لەسەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی کارمەندن و لیژنەی ئاشتەوایش لەوێ دائەنیشن هەفتەی (2) دوو ڕۆژ ئەویش دیاری کراوە کە ڕۆژانی (دوو شەممان و چوار شەممان) بێت وە ئەم بڕیارەش کارێکی باشە بۆ زووتر بەڕێخستنی مامەڵەی هاووڵاتیان لە لیژنەکەدا . وە کارمەندەکان و ئەندامانی لیژنە پێیان وایە پێویستە ئەم لیژنەیە پێش سکاڵا تۆمار کردنی بەڕێوەچوونی چەند زنجیرەیەک لە ڕێڕەوی لێکۆڵینەوە  ، زۆرجار شیرازەی خێزانەکە تێک چووە و خێزانەکان جیابونەتەوە و هەڵوەشاونەتەوە ئینجا هەواڵەی لیژنەی ئاشتەوای ئەکرێت لەڕاستیدا ئەمەش یەکێکە لەلایەنە نەرێنییەکانی ئەم یاسایە ،وە ئەندامێکی لیژنەکە باسی لەوە کرد کە کێشەککان ڕوویان لەزیاد بوونە و وەزیاتر کێشەکان (هەڕەشە و لێدان و خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی و تۆمەت و ناپاکی هاوسەرێتییە ) .

 

چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ بەرێوەبەری سەنتەری راوێژکاری خێزانی کەلار

7-نوسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی/ کفری

ئەم نوسینگەیە ساڵی (2007) فەرمانی دامەزراندنی دەرچوو بەڵام لە (2007) دەستی کردووە بەکاری لێکۆڵینەوە و دۆسیە وەرگرتن پێشتر بەس ئیشی بەدواداچوونی ئەکرد ،

 لێپرسراوی نوسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لە کفری ئاماژەی بەوەکرد سنووری ناحیەکانی (سەیدە و شاکەل و خان و سەرقەڵا و کوڵەجۆ و کۆکس و چەند ناحیەیەکی تر)سەر بە نوسینگەی کفری لەکاتی کێشە و گرفتی خێزانیان ڕۆژانە دێنە لامان سکاڵا ئەکەن ئێمەش تۆماری ئەکەین و لێکۆڵینەوەی تێدا ئەکەین ، سەبارەت بە یاسایی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لێپرسراوی نوسینگەی کفری باسی لەوەکرد کە:

 ئاستی جێ بەجێ کردنی یاساکە باشە بەڵام ئێمە پێمان باشە کە هەموار بکرێتەوە چونکە لەڕاستیدا یاسایەکی  رکیکە و کەم و کورتی زۆری تێدایە لە هەموو دنیا یاساکە دائەنرێت ئەبێ ڕەچاوی ژیان و گوزەران و عرف بکات کە عرف سەرچاوەی قانونە وە ئەبێت ئەو لیژنەیەی کەیاساکە دائەنەن ڕەئی چەند حاکم و پرۆفیسۆرێک وەربگرن وە یەکێک لە هەڵە گەورەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە ئاماژەی بە نمونە دراوە کە ئەویش لە قانون نابێت نومونە هەبێت ئەبێت تعبیرێکی گشتی و شامل بێت ، ناکرێت یاسا بڵێ بۆ نومونە ئەمانە توندوتیژین و حێر بکرێ وەکو چۆن لە قانونی سزادانی عێراقی ئاماژە بە هیچ نمونەیەک نەکراوە .کە نمونە لە یاسا هەبوو واتە تحدید ئەبێ و لەو قاڵبە دەرناچێ ، 

پاشان بەڕێزیان باسی هەڵەیەکی تری بەرچاوی ئەم یاسایەی کرد ئەویش ئەوەیە پێشی وایە هەرچەندە ئەم یاسایە ناوی (یاسایی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزان)یە بەڵام لەڕاستیدا وا نی یە زیاتر لە یاساکە بەس باسی توندوتیژی ژنان ئەکات بەهیچ شێوەیەک باسی توندوتیژی دژی پیاوان ناکات لەڕاستیدا ئەم یاسایە هەڵەیەکی زۆر نادادپەروەرانەیە چونکە ژن و پیاو تەواوکەری یەکترن لە کۆمەڵگەدا ،

 سەبارەت بە لیژنەی ئاشتەوای خێزانی لە سنوری قەزای کفری لێپرسراوی نوسینگە باسی لەوەکرد کە ئەم لیژنەیە پێکهاتووە لە (5) پێنج کەس (2) دوو پارێزەری خۆبەخش و مامۆستایەکی ئاینی و (2) دوو کارمەندی نوسینگە کە توێژەرن وەکاتی دانیشتنی لیژنەکە دیاری کراو نی یە بەگوێرەی کەیسەکان دائەنیشن واتە ئەگەر کەیس هەبێت دادوەری لێکۆڵینەوە هەواڵەی لیژنەی بکات ئینجا دائەنیشێت وە لەیاساکەدا هاتووە کە بۆ هەردانیشتنێک بڕی (30.000) سی هەزار دیناری عێراقی خەرج بکرێت بەڵام تائێستا هیچ بڕەپارەیەک خەرج نەکراوە بۆیان ، وە سەبارەت بە خول و کۆڕ و سیمینار و بڵاوکراوەی هۆشیاری بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد بەردەوام هەمانە لەناو باخچە و خوێندنگاکاندا بەتایبەت لە مانگی (11) لە هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان . 

 

چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ لێپرسراوی نووسینگەی کفری

ئیدارەى ڕاپەڕین

1-نوسینگەى ڕانیە:

لە چاوپێکەوتنماندا لەگەڵ لێپرسراوى نوسینگەکە ئاماژەى بەوە کرد کە لە سنورى ئیدارەى ڕاپەڕین تەنها یەک نوسینگە هەیە، وە چەندین شوێن سەر بەو نوسینگەیەن واتە جگە لە ناو ڕانیە چەندین گوند و ناحیەی ترى دەوروبەرى ڕانیە سەر بەو نوسینگەیەن.

چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ لێپرسراوى نوسینگەى ڕانیە

  ئەم نوسینگەیە دابەش دەبێتە سەر چەند هۆبەیەک کە ئەوانیش:

1-هۆبەى خزمەتگوزارى کۆمەڵایەتى: لەو هۆبەیەدا ڕێنمایی ئەو کەسە دەکرێت کە کێشەى هەیە،زانیارى تەواوى دەدرێتەیە بەر لەوەى سکاڵا تۆمار بکات، لێرەدا هەوڵدەدرێت کێشەکە چارەسەر بکرێت بە بانگ کردنى هەردوو لایەنى کێشەکە، ئەگەر کێشەکەیان چارەسەر نەبوو ئەوا پەراوى لێکۆڵینەوەى بۆ دەکرێتەوە و دەبێت بە سکاڵا.

بۆ نمونە ژنێک هاتووە دەیەوێت لە مێردەکەى جیا ببێتەوە لێرە بۆى شى دەکرێتەوە کە دوو جۆر سکاڵا هەیە سکاڵایەک هەیە مەدەنیە و سکاڵایەک جەزائى، لێى دەپرسین ئایا تۆ دەتەوێت سکاڵا بکەیت لەبەر ئەوەى توندوتیژیت بەرامبەر کراوە، یان بەس دەتەوێت جیاببیتەوە کە ئەوکات دەبێت بچیت بۆ دادگاى بارى کەسى.

2-هۆبەى لێکۆڵینەوە(جوڵان و تاوان): لێرەدا کاتێک کەسێک سکاڵاى کردووە پەراوى لێکۆلینەوەى بۆ دەکرێتەوە ، دەست دەکرێت بە لێکۆڵینەوە دواتر پەراوەکە دەخرێتە بەردەمى دادگاى لێکۆڵینەوە.

سەبارەت بە چۆنیەتىبەرێوەچوونی کاروبارەکانی ئەم هۆبەیە لێپرسراوی هۆبەکە  وتى دواى ئەوەى کەسێک دەیەوێت سکاڵا تۆمار بکات لەکاتى دەوامى فەرمیدا ئاراستەى محکمەى دەکەین لەوێ عەریزەیەک دەنوسێت و سکاڵا دەکات، دواتر دێت بۆ لاى لێپرسراوى نوسینگە ئەویش ئاراستەى هۆبەى خزمەتگوزارى دەکات و ڕێنمایی تەواوى پێ دەدرێت دواتر ئەگەر کەسەکە هەر سور بوو لەسەر سکاڵاکەى پاشان  ئاڕاستەى لێکۆڵینەوەى دەکەن و ئێمە دۆسیەیی بۆ دەکەینەوە.کۆنوسى بۆ دەکەین و ئاڕاستەى محکمەى دەکەین و لەوێش ئیفادەدات ، کە محکمە بڕیارى دا ئێمەش بڕیارى محکمە جێبەجێ دەکەین.

کاتێک ئێمە ئیفادەى کەسێک وەردەگرین بەتەنها وەریدەگرین ئەگەر بێت و هەر کەسێکى ترى لەگەڵدا بوو لەوانەیە نەتوانێت بە ئازادی خۆى قسە بکات.

باسی لەوەکرد کە کێشە خێزانیەکان زۆرن و هۆکارەکانى دروستبوونى ئەو کێشانە جیاوازن بەڵام زۆربەى جار کاتێک ئافرەتێک دێت سکاڵا دەکات دەڵێ کە مێردەکەى لێى داوە و لەگەڵى خراپە، یان مەسروفى ماڵ و منداڵەکانى ناکات.

هەندێک جار کێشە هەیە لەنێوان کوڕ و باوک،باوکە دێت باس لەوە دەکات کە کوڕەکەى خراپە و بەقسەى ناکات و بەردەوام کێشەى بۆ دروست دەکات، یان قەرز لە خەڵکى دەکات و کێشە دروست دەکات و دەیەوێت سکاڵا بکات.

هەروەها باسى لەوە کرد نەبوونى دادگاى تایبەت بە توندوتیژى ئەوەش کێشە بۆ ئێمە دروست کردووە، وا دەکات زەختى زیاتر لەسەر ئێمە دروست ببێت.پێویست بوو دادگاى تایبەت و حاکمى تایبەت بە توندوتیژى هەبوایە، لێکۆڵەرى تایبەت بەخۆى هەبوایە ئەو کات ئیش و کارەکانى ئێمە باشتر و خێراتر دەڕۆیشتن بەڕێوە.

هەروەها بوونى تەنها یەک نوسینگە لە ڕانیە ئەوەش خۆى کێشەیەکى ترە ، جگە لە کێشەکانى ناو ڕانیە کێشە خێزانیەکانى هەموو گوند و ناحیەکانى ترى دەوروبەر بۆ ئێمە دێت. جگە لە ماددەى 7 ى خێزانى زۆرجار ماددەى 377 یان 405  و چەندینى ترمان هەبووە و لێکۆڵینەوەمان تێدا کردووە.

سەبارەت بە کەم و کورتیەکان باسى لەوە کرد کە وەکو هۆبەى لێکۆڵینەوە ستافیان کەمە، کە تەنها یەک لێکۆڵەر و یەک ڕێپێدراوى لەگەڵە تەنها ئەو دوو کەسەن کارى لێکۆڵینەوە دەکەن، یەک موبەلیغى هەیە لەگەڵ مەفرەزەیەک کە لەسێ کەس پێک دێت.

چەندین جار داوایان  کردووە کە ستافیان کەمە و پێویستیان بە چەند کەسێکى تر هەیە بۆیان  دابین بکرێ بەڵام بۆیان دابین نەکراوە.

چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى هۆبەى جوڵان و تاوان

3-هۆبەى ئامار و پلان :ئامارى ئەو دۆسیانەى کە دێنە لامان کۆ دەکرێتەوە و هەموو ئەو زانیاریانەى کە تایبەتە بە سکاڵاکان تۆمار دەکرێن.

.

سەبارەت بەو کەم و کورتیانەى لە نوسینگەى ڕانیە هەیە، لێپرسراوى نوسینگە باسى لەوە کرد کە کەم و کورتیمان زۆرە لەبوارى میلاک، هەروەها ئەفسەر و کارمەندمان کەمە، هەروەها بودجەمان نیە تەنها ئەگەر ڕێکخراوەکان یارمەتیمان بدەن لەڕووى داراییەوە .

*سەبارەت بە پرسیارێک کە ئاڕاستەى لێپرسراوى نوسینگەمان کرد بەوەى کە ئایا بوونى یەک نوسینگە لە سنورەکە بەسە بۆ کێشەخێزانییەکان؟

لە وەڵامدا باسى لەوە کرد کە زەخت و قورساییەکى زۆریان لەسەرە، وتى پێویستە چەند نوسینگەیەکى تر هەبێت،نوسینگەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى لە حاجیاوا پێویستە، لە چوارقوڕنە پێویستە کە نوسینگەى تایبەت بەخۆیان هەبێت، هەروەها لەسەنتەرى شارى ڕانیە دوو نوسینگە هەبێت بۆئەوەى ئەو زەختە زۆرە لەسەر ئێمە نەبێت و بتوانین باشتر ئیش و کارەکانمان جێبەجێ بکەین.

هەروەها باسى لەوەش کرد کە نەبوونى دادگاى لێکۆڵینەوەى تایبەت بە توندوتیژى خێزانى ئەوەش هەر خۆى کێشەیە وا دەکات نەتوانرێت لە ماوەیەکى کەمدا کیشەکان چارەسەر بکرێن.

سەبارەت بە بە هۆکاری کێشە خێزانیەکان لێپرسراوی نووسینگەکە باسى لەوە کرد کە:

کەمى ئاستى ڕۆشنبیرى تاکەکانى خێزان دەبێتە هۆى دروست بوونى کێشەکان، بەوەى کە تا ئێستاش کلتورى پیاوسالارى باڵادەستە لەناو بەشێکى خێزانەکانى کۆمەڵگا.

هەروەها بروانەبوون بە لایەنی یاسایی ،هەندێک جار تاکەکانى خێزان کە ڕووبەڕوى توندوتیژى دەبنەوە و پەنا ناهێنن بۆ یاسا بۆ داوا کردنى مافى خۆیان.

 ئاماژەى بەوە کرد کە توندوتیژى ئابوورى زۆرە، زۆربەى جار ئەو ئافرەتانەى کێشەیان هەیە دێن باس لەوە دەکەن کە پیاوەکەیان خەرجیان ناکێشن،یان پیاوەکەى دەریکردووە و خەرجی خۆى و منداڵەکانى ناکێشێت ئەوەش یەکێکى ترە لە هۆکارەکانى دروست بوونى کێشە.

بەڵام سەبارەت بە خیانەى زەوجى و گێچەڵى سێکسى ئەوانە کەمترن، ئەو دووانە کەمتر هۆکارى توندوتیژین.

سەبارەت بە دەستوەردانی خێزانى هەردو لا ( ژن و پیاو) ئەو تەداخول کردن و دەست وەردانە لە ژیانى ئەو دوو کەسە ئەوەش زۆربەى جار کێشە درووست دەکات.هەروەها مامەڵەنەکردن بەشێوەیەکى دروست لەگەڵ یەکترى و لێک تێنەگەیشتن وا دەکات کێشە دروست بێت .

     چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ بەڕێوەبەرى بەڕێوەبەرایەتى  توندوتیژى

                                   

2-شەڵتەر:

 

لێپرسراوی نووسینگەی رانیە باسی لەوەکرد کە  کاتێک کەسێک دێتە لاى ئێمە و توندوتیژى جەستەیی بەرامبەر کراوە ئێمە سەرەتا ڕاستەوخۆ ئیحالەى دەکەین بۆ نزیکترین بنکەى  تەندروستى  بەمەبەستى چارەسەر کردنى و وەرگرتنى ڕاپۆرتى پزیشکى سەرەتایین دواى ئەوە ئیفادەى وەردەگرین و دواتر ئیحالەى دادگای دەکەین.پاشان دادگا بڕیاڕ دەدات بە ئیداع کردنى( هێشتنەوەى) لە سجنى ڕاپەڕین، لەبەرئەوەى شەڵتەرمان نیە، بەڵام ئێمە ناچارین کە لەو شوێنە بیهێڵینەوە کاتێک زانیمان هیچ یەک لە خزم و کەس و کارەکەى وەریناگرێت.زۆرجاریش هەیە دەچێت بۆ ماڵى خزم و کەسى لەسەر مەسئولیەتى خۆى، بەس ئەگەر ئەوە نەبوو ئینجا ئێمە ئیحالەى دەکەین بۆ سەنتەرى داڵدەدانى سلێمانى.

کە ئەمەش کێشە بۆ ئێمەو و بۆ سەلامەتی کەیسەکەش دروست  دەکات،بۆیە پێویستە بەزوترین کات هەوڵبدریت کە شەڵتەرێکی تایبەت بە دادڵدەدانی قوربانینانی توندووتیژی خێزانی لەم ئیدارەیە بکرێتەوە.

3-هێڵى گەرم:

سەبارەت بە هێڵى گەرم بەڕێوەبەرى بەڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان/خێزان باسی لەوەکرد کاتێک کەسێک پەیوەندى بە ژمارە(119) دەکات ئەوا لە سلێمانیەوە جواب دەدرێتەوە ، کاتێک کەسێک کێشەیەکى هەیەو پەیوەندى دەکات لێى دەپرسن دانیشتووى کوێیە، پاشان ئەوان ئێمە ئاگادار دەکەنەوە ئێمەش بە پێى توانا یارمەتى دەدەین، بەپێى جۆرى کێشەکە بەدواداچوونى بۆ دەکەین و هەوڵى چارەسەرکردنى دەدەین، زۆرجاریش کەسەکە تەنها ڕێنمایی دەوێت و ئێمە پێى دەدەین.

سەبارەت بە پرسیارێکى تر کە ئاڕاستەى بەڕیوەبەرى بەڕیوەبەرەیەتیەکەمان کرد بەوەى ئایا ئەفسەرى ئافرەتیان هەیە، ئاماژەى بەوە کرد بەشى زۆرى ئەوانەى لە بەشەکان کار دەکەن ئافرەتن بەڵام ئەفسەرى ئافرەتمان نیە، تەنها کارمەندى ئافرەتمان هەیە.

4-دادگاى لێکۆڵینەوەى ڕانیە:

سەبارەت بە دادگاى لێکۆڵینەوەى ڕانیە کە جگە لە دۆسیەکانى لێکۆڵینەوە تەواوى کەیسە خێزانیەکانیش هەر لەم دادگایە دەبینرێن،کە ئەمەش بەهۆى نەبوونى دادگاى توندوتیژى خێزانیە لە ڕانیە،ئەمەش واى کردووە نەتوانرێت جیاکارى بکرێت لەنێوانە کەیسە خێزانیەکان و تەواوى کەیسەکانى تر هەر وەک لە یاسایی بەرەنگار بوونەوەى توندوتیژى خێزانیدا باسى دەکات.

نەبوونى دادگاى تایبەتمەند بە کێشە خێزانیەکان واى کردووە کە یەکلاى کردنەوەى کێشەکان کاتێکى زیاترى بوێت،بۆیە پێویست دەکات کە دادگایەکى تایبەت بە کێشە خێزانیەکان هەبێت هەرەوک لە یاساکەدا ئاماژەى پێ دەکات.

 

ڕاپرسی  

لەم ڕاپۆرتەدا ڕاپرسیەکمان ئەنجام داوە لە هەرێمی کوردستان سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی، بە مەبەستی ئەوەی بزانرێت ئایا هاوڵاتیان تاچ ڕادەیەک هۆشیارییان هەیە لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی وە ئایا تا چەند زانیارییان هەیە لەسەر دادگای توندوتیژی خێزانی. وە ئایا کاتێک ڕوبەڕوی کێشەیەک بوونەتەوەپەنایان بۆ دادگا هێناوە  تا چەند ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای هاوکاربوون و هەوڵی چارەسەرکردنی کێشەکەیان داوە وە پاشان پرسیاری جۆری ئەو توندوتیژیانەیان  لێ  کراوە کە بەرامبەریان ئەنجام دراوە ، ئەمانە و چەند پرسیارێکی دیکە ، لەئەنجامی ڕاپرسیەکەوە ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە ، کە زۆر کەمن ئەوانەی شارەزاییان هەیە لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی یاخود دادگاى توندوتیژى خێزانى بۆیە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە زۆر پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەکان کاری جدی بکەن بە ئاڕاستەی جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژیی و هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە بونی یاسایەکی لەو جۆرە .

دەرەنجامی ڕاپرسی 

تەمەنی بەشداربوو 14-50

ڕەگەزی بەشداربوو هەردوو رەگەز

شوێنی بەشداربوو هەرێمی کوردستان

پ1/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ؟ 

نیمە تا ڕادەیک زۆر

67 96 60

%38 %56 %6

لەئەنجامی ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان دەردەکەوێت کە لە  38%  ی بەشداربووان هیچ زانیارییەکیان لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی   خێزانی نیە وە لە  %56  تا ڕادەیک شارەزاییان هەیە وە ئەوەشی کە شارەزای تەواوی هەیە، زۆر کەمە کە  %6 ی بەشداربوان دەکات بۆیە ئەمەش جێگەی هەڵوێستە کردنە لە کاتێکدا یاسایەک کە چەندین ساڵە دەرچووە لە دادگاکاندا ئیشی لەسەر ئەکرێت بەڵام کەمن ئەوانەی شارەزایی یاساییان هەیە تیایدا، ئەمە لەکاتێکدا ئەوانەی بەشداری ڕاپرسیەکەیان کردووە، ئەو هاوڵاتیانەن کە خاوەنی کێشەکەبوون و ڕوویان لەدادگاکان کردووە. کە دەبوو لەم بارەدا شارەزایی تەواویان هەبوایە وە لێرەشەوە ئەوەمان بۆ ڕِوون دەبێتەوە گەر ڕاپرسییەکی لەم شێوەیە لە ناو ئەو هاوڵاتیانەدا بکرێت  ڕوویان لەدادگاکان نەکردووە.  ئەستەمە هەبێت شارەزای تەواوی هەبێت لە یاساکەدا، بۆیە پێویستە لایەنی پەیوەندیدارەکان و رێکخراوەکان  کاری زیاتر بکەن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری.

پ2/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر دادگای توندوتیژی خێزانی ؟  

نیمە تا ڕادەیەک زۆر

94 108 18

% 42،72 %49 8،18%

لەمەوە ، بۆمان ڕوون دەبێتەوە ، هەروەک چۆن هاوڵاتیان شارەزاییان لەسەر یاساکە نیە بەهەمان شێوەش شارەزاییان نیە لەسەر دادگای توندوتیژی خێزانی بۆیە کارکردن لە سەر هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە بوونی دادگایەکی لەم جۆرە زۆر پێویستە .

پ3/ تا چەند ڕازیت  لە ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی ، ئایا توانیوویانە وەکو پێویست هاوکاربن و کێشەکەت بۆ چارەسەر بکەن ؟ 

نەخێر تا ڕادەیەک زۆر

63 96 53

%29،71 % 45،28 %25

لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت کەوا لیژنەى ئاشتەواى تارادەیەک توانیویانە ئەو رۆڵە گرنگە ببینن کە هەیانە بەڵام لەبەر ئەوەی رێژەکە زۆر بەرزنییە پێوویستە لەسەر ئەندامانی لیژنەکان کە باشتر بتوانن رۆڵی بەرچاو ببینین لە رایکردنی کەیسەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی و لە هەمان کاتدا پێویستە بایەخى زیاتر بەم لیژنانە بدرێت و بودجەى پێویست دابین بکرێت بۆ کرێ ى شارەزاى و دابین کردنى سەرجەم پێداویستە یەکان، دەست کراوەى زیاتر لە کار و بارەکانیان تاکو بتوانن ئەو ڕۆڵە گرنگەى کە هەیان بووە لەپێک هێنانەوەى خێزانەکان و دروست کردنى ئاشتەواى لەنێوانیاندا زیاتر و باشترى بکەن.

پ4/ چ جۆرە توند و تیژیەکت بەرامبەر ئەنجام دراوە ؟ 

دەروونی جەستەی جنسی

130 100 15

%53 % 40،81 % 6،12

لەم دەرئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆربەی قوربانییەکان ڕووبەڕووى توندوتیژى بونەتەوە لەخێزانەکان توندوتیژى دەرونیان بەرامبەر ئەنجام دراوە وەک ئیهانەکردن، جنێودان بۆیە پێویستە بایەخی تەواو بەلایەنى دەروونى قوربانیەکان بدرێت لە کاتی سەردانیکردنیان بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و هەڵ بدرێت بۆ دوبارە بیاننانەوەی لایەنی دەرونی قوربانییەکان و کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.

پ5/ تا چەند دادوەر و فەرمانبەرانی دادگای توندوتیژی خێزانی هاوکارت بوون و کار ئاسانیان بۆ کردویت ؟ 

هیچ تا ڕادەیەک زۆر

42 123 56

%19 %55،65 %25،33

لەمەوە  بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە دادوەران و فەرمانبەرانی ناو دادگا بە پێی  پێویست هاوکاری کەیسە خێزانیەکان بوون  ئەمەش شیاوی پێزانینە، بەڵام ئەوانەش کەڕەزامەندنین لە دادگاکان  ڕێژەکە کەم نیە، ئەمەش زیاتر هۆکارەکەی ئەگەڕێتەوە بۆ ڕیکارە یاساییەکان وە زۆرى کەیسەکان و کەمی داد وەر و فەرمانبەران، چونکە کاتێک  هاوڵاتیەک  سکاڵایەک تۆمار دەکات پەنا ئەباتە بەر دادگا دادگاش بەهۆی زۆری سکاڵاکان و کەمی

دادوەر و فەرمانبەرەوە، کاتێکی زۆری ئەوێت تا کەیسەکە یەکلادەکاتەوە ئەمەش دەبێتە هۆی بێزاری و ڕەزامەندی نەبونی هاوڵاتیان بەرامبەر دادگاکان . 

پ6/ ئایا لێکۆڵینەوە لەگەڵت بە نهێنی بوو ؟

نەخێر بەڵێ

122 99

% 55،20 % 40،72

بەپێى یاساى بەرەنگابوونەوەى خێزان لە توندوتیژى دەبێت لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان بەنهێنى بێت بەڵام ئەم دەرئەنجامانە پێمان ئەڵێت ئەو نهێنى پارێزیەى کە پێویستە لەم جۆرە کەیسانەدا هەبێ بەڕێژەیەکى کەم بونى هەیە وە ئەمەش چەندین هۆکارى هەیە لەوانەش نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەند بە کەیسە خێزانیەکان و بینینى هەموو جۆرە داواکان لەلایەن دادگاى کەتن و زۆری ژمارەی داواکان لە دادگای لێکۆڵینەوەو نەبوونی شوێنی گونجاو بۆ دادگای لێکۆڵینەوە کەئەمەش تێکەڵاوى دروست دەکات و هەروەها نەبوونى شوێنى گونجاو بۆ لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان کە زۆر جار ڕووئەدات لێکۆڵینەوە لە ژورێکى بچوک دا ئەکرێت لەکاتێک دا چەند لێکۆڵەرێک بونیان هەیە ئەمانەو چەندین هۆکارى دیکە وادەکات کە نەتوانرێ نهێنى تەواو بپارێزرێ ، و تەواوی ئەو هۆکارانەش ئەگەڕێتەوە بۆکەم تەرخەمی لەلایەنی پەیوەندیدار . 

پ7/ چ کەسێک توندوتیژى بەرامبەر ئەنجام داویت ؟

هاوسەر ( پیاو ) خێزانەکەم (ژن) برا باوک دایک کچ کەسانی دیکە تا پلە چوار

128 9 34 21 2 2 38

%54،70 3،84% % 14،52 % 8،97 %0،85 0،855% %16،23

لە ئەنجامى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان دەردەکەوێت کەزۆرینەى ئەوانەى کە توندوتیژى بەکارئەهێنن نێرینەن وە لە نێرینەش دا زۆربەى ئەوانەى توندوتیژیان بەکارهێناوە پیاوانن بەرامبەر هاوسەرەکانیان بۆیە پێویستە زیاتر هەوڵى هۆشیارى نێرینە بدرێت بەکردنەوەى خولى جۆراوجۆرى هۆشیارى تا لەو ڕێگەیەوە بتوانرێت ڕێژەى توندوتیژیەکان کەم بکرێنەوە.

پ8/ ماوەى چەنێکە کێشەکەت لە دادگا؟ 

1- 3 مانگ 3- 6 مانگ 6مانگ - 1 ساڵ و زیاتر

53 37 50

 37،85% 26،42% 35،71%

لە ئەنجام دا بۆمان دەردەکەوێت کە ئەو کێشانەى کە لە دادگاکان دان ماوەیەکى زۆریان پێ ئەچێت تا یەکلادەبنەوە تەنانەت زۆر جار ڕووى داوە بەهۆى ئەوەى کە ماوەیەکى زۆرى خایاندووە کێشەکە یەکلانەبوەتەوە سکاڵاکار وازى لەسکاڵاکەى هێناوە ئەمەش زۆر جار هۆکارەکەى ئەگەڕێتەوە بۆ کەمى دادوەر و فەرمانبەرى ئەو دادگایە بۆیە پێویستە لایەنى پەیوەندیدار هەوڵى جدى بدات کە دادوەر و فەرمانبەرى زیاتر دابین بکات بۆ دادگاکان تا چیدى بەهۆى دواکەوتنى کاتەوە مافى سکاڵاکار نەفەوتێت و بێ ئومێد نەبێ لەتۆمارکردنى سکاڵاکەى.

ئامارەکان

1-کۆی ئاماری بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان:

بەرێوەبەرایەتی ساڵی 2018 2019

هەولێر 3351 4628

دهۆک 2586 2537

سلێمانی 2000 3226

گەرمیان 1024 999

راپەرین 555 807

سۆران 306 284

2-جۆری ئامارەکان لە بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان /2018

شوێن کوشتن خۆکوشتن خۆسوتان سکاڵا سێکسى

هەولێر 14 14 22 2269 22

دهۆک 14 21 30 2486 35

سلێمانی 12 15 18 1909 45

گەرمیان 3 6 12 991 12

راپەرین 1 9 8 522 15

سۆران 1 2 7 290 6

کۆى گشتى 46 68 107 9568 145

3-جۆری ئامارەکان لە بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان /2019

شوێن کوشتن خۆکوشتن خۆسوتان سکاڵا سێکسى

هەولێر 16 29 25 4494 54

دهۆک 7 17 27 2449 27

سلێمانی 12 16 22 3427 49

گەرمیان 1 0 0 989 9

راپەرین 2 2 10 579 15

سۆران 2 4 8 269 1

کۆى گشتى 41 69 102 11907 155

4-بەرواردی ئاماری سەرجەم بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان لەنێوان ساڵانی 2018-2019

ساڵ کوشتن خۆکوشتن خۆسوتان سکاڵا سێکسى

2019 41 69 103 11907 155

2018 46 68 107 9568 145

جیاوازی -- 5 + 1 --4 +2339 +10

*لەم ئامارانەوە بۆمان رووندەبێتەوە کەوا ئامارەکان بەشێوەیەکی بەرچاو لسەرجەم بەرێوەبەرایەتیەکان زیادیانکردووە،بەتایبەت سکاڵاکردن ،ئەمەش پێمان دەڵێت کە پێویستە کاری زیار بکرێت لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی و هەنگاوی کرداری بنێرێت بۆ جێبەجێکردنی یاساکە و چارەسەرکردنی کێشەو گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردنی.

ئاماری توندووتیژی لە نوسینگەی منارە له‌پاریزگای هه‌ولیر،

بەرواردی شەش مانگی ٢٠١٨ و ٢٠١٩

6 مانگی یه‌که‌می 2018 6 مانگی یه‌که‌می 2019

509

576

*ئامارەکانی توندووتیژی خێزانی لەسنوری ئیدارەی راپەرین:

6مانگی سەرەتای 2018 6مانگی سەرەتای 2019

337

236

*ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لەسنوری ئیدارەی راپەرین:

6مانگی سەرەتای 2018 6مانگی سەرەتای 2019

هاوسەرگیری 1628 1486

جیابوونەوە 248 216

*ئامارەکانی لیژنەی ئاشتەوایی لەئیدارەی راپەرین:

6مانگی سەرەتای 2018 6مانگی سەرەتای 2019

144

154

*ئامارەکانی دادگای کەتنی توندووتیژی خێزانی ،پارێزگای سلێمانی:

6 مانگی سەرەتای ساڵی 2019

هاتوو داخراو هەواڵە

1187 934 314

ئاماری کەیسەکانی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ساڵی 2019

راسپاردە

1-زیادکردنی ژمارەی دادگاکانی لێکۆڵینەوە لەسەرجەم پارێزگاکان بە جۆرێک بێتە هۆی پاراستنی نهێنی           کەیسەکان و ئاسانکاری لە بەرێەچوونی رێکارەکان.

2-دامەزراندنی دادگای کەتن تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم پارێزگاکان.

3-زیادکردنی ژمارەی نووسینگەکان لەسەرجەم پارێزگاکان بەمەبەستی ئاسانکاری لە بەرێوەچوونی کەیسەکان و هاوکاریکردنی قوربانییەکان بە هۆی زۆربوونی ژمارەی سکاڵاکان.

4-دابینکردنی بینای پێویست و شیاو بۆ نووسینگەکان بە جۆرێک شوێنێکی گونجاوو سەلامەت بێت بۆ سکاڵاکارەکان و فەرمانبەرەکانی و بە جۆرێک کە دوربێت لە ناو گەرەکەکان و دابینکردنی ئاسایشی تەواو بۆیان. 

5-زیادکردنی ژمارەی ئافرەتان لە پۆستە ئیدارییە باڵاکانی پەیوەست بە جێبەجێکردنی یاساکە.

6-کردنەوەی شێڵتەری تایبەت بە قوربانیانی توندووتیژی خێزانی و جیاکردنەوەیان لە حاڵەتەکانی تر.

7-بایەخی زیاتر بدرێت بەلایەنی دەروونی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی لە کاتی بەرێوەچوونی سکاڵاکان و لەسەر وەزارەتی تەندروستی و کارو کاروباری کۆمەڵایەتییە کە هەوڵی جدی بدەن بۆ کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.

 9-لایەنەپەیوەندیدارەکان و بەتایبەت وەزارتی ناوخۆ کاری جدی بکەن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە

10-کارکردن لە پێناو پاراستنی نهێنی کەیسەکان لەناو دادگا و نووسینکەکان

11-پێویستە پەرلەمان کاری جدی بکات بەمەبەستی هەموارکردنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەجۆرێک کە سەرجەم کەمووکورتیەکان چارەسەربکرێن کە لە کاتی جێبەجێکردنی یاساکە دەرکەوتوون ئەمەش بە کارکردن لەگەڵ رێکخراوەکان و دادوەران و لایەنەپەوەندیدارەکان بەجێبەجێکردنی یاساکە.

12-دابینکردنی سەرجەم پێداویستی بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان لە سوتەمەنی و ئۆتۆمبێل و پۆلیسی پێویست تابتوانن رۆڵی باش ببینن لە جێبەجێکردنی یاساکە.

13 -- دانان و دیاریکردنی میکانزمێکی گشتگیر و چوونیەک بۆ دادگان لە وەرگرتنی جۆر و تایبەتمەندی دادگاکان ، نەک هەر دادگایەک بە جۆرێک مامەڵە لەگەڵ جۆری کەیسەکان و تایبەتمەندیان بکات.

14-دامەزراندنی ئەندامی هەمیشەیی و جێگیر بۆ لیژنەکانی ئاشتەوایی و دابینکردنی مافە داراییەکانیان و پێداویستیە ئیدارییەکانیان تاکو بتوانن ئەو رۆڵە گرنگەی خۆیان بگێرن وەکو لیژنەی ئاشتەوایی لە بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی.

15-کارکردن لە پێناو گەورەکردن و بەرەوپێشبردنی ئەو شەڵتەرانەی کە لە کاتی ئێستادا هەن،تاکو ببن بە شوێنێکی ئارام بۆ قوربانییەکان بە جۆرێک سەلامەتی و داهووتیان پارێزراوبێت.

17-دانانی پارێزەری دانراو (منتدب) یان خۆبەخش  بۆ قوربانیانی توندوتیژی خێزانی لە قۆناغی لێکۆڵینەوەدا.

18-کردنەوەی خولی هۆشیاری و پیشەیی تایبەت و بەردەوام بۆ ئەفسەران و لێکۆڵەرانی بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان بەهۆی بەرەوپێشچوونی تەکنەلۆژیاوزیادبوونی تاوانە الکترۆنییەکان. 

 19-گواستنەوەی لیژنەکانی ئاشتەوایی بۆ ناو نووسینگەکان لە پێناو زوتر چارەسەرکردنی کێشەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی.

 

 

 

 

 

 

المنظمة النسائية للمساعدة القانونية

تحت رعاية NED الأمريكية

 

 

 

تقرير مراقبة التنفيذ

قانون مكافحة العنف الأسري

 

إقليم كردستان - العراق

2020

 

 

تم اعدادها من قبل

عاملين المشروع

 

 

 

 

 

 

محتويات

 

• -المقدمة
• -إجراءات رفع دعاوى ضحايا العنف الأسري

 

أولاً - محافظة السليمانية

1. وزارة العمل والشؤون الاجتماعية وبيوت شيلتر في إقليم كردستان
2. المديرية العامة للرصد الاجتماعي وبيوت شيلتر للمرأة المهددة في السليمانية
3. آراء المحامين حول قانون مكافحة العنف الأسري
4. لجنة المصاحة مع عضوية المحامين
5. محكمة تحقيق لمكافحة العنف الأسري

 

ثانياً - محافظة اربيل

1. مستشفى الصحة النفسية لضحايا العنف الأسري
2. قضاء شقلاوة

             ( مكتب مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة)

3. قضاء كوية

• -مكتب كوية
• -محكمة تحقيق لمكافحة العنف الأسري
• -لجنة المصالحة

 

ثالثا - محافظة حلبجة

1. الزواج
2. فسخ الزواج
3. جزء من أنشطة ( المنظمة) في محافظة حلبجة

 

رابعاً: محافظة دهوك

1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة
2. مكتب دهوك
3. مكتب نزارك
4. محكمة التحقيق في العنف الأسري وقانون مكافحة العنف الأسري
5. قضاء زاخو

( مكتب زاخو )

 

خامساً - ادارة كةرميان

1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة
2. المعوقات امام تطبيق القانون
3. مكتب كالار
4. شيلتر
5. محكمة تحقيق للعنف الأسري
6. مركز الاستشارات الاسرية
7. مكتب كفري

 

سادسا - إدارة  رابرين

1. مكتب رانية
2. شيلتر
3. الخط الساخن
4. محكمة التحقيق

 

سابعاً - استبيان

ثامناً - الإحصاء ...

التاسع – التوصيات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

المقدمة

نحن كالمنظمة نتحمل مسؤولية مراقبة تنفيذ القانون المكافحة للعنف الأسري منذ صدوره تحت رعاية NED الأمريكية. نظرًا لأهمية وضرورة القانون بالنسبة للمجتمع الكوردي، فقد أولينا اهتمامًا خاصًا للمحافظات في بداية مراقبتنا. بعد مرور بضع سنوات على إصدار القانون ونشر العديد من تقاريرنا حول مراقبة القانون ، حاولنا توسيع حدود المراقبة بشكل أكبر وتغطية تلك الأماكن التي لم نرصدها حتى الآن.

 

تحقيقا لهذه الغاية قمنا بزيارات إلى العديد من أحياء المحافظات وراقبنا تنفيذ القانون ، كما هو مشار إليه في هذا التقرير ، حتى نتمكن من معرفة مستوى تطبيق القانون في تلك الأماكن وفي أي المستوى هو. كما تهدف زياراتنا للأماكن المذكورة إلى تحديد الصعوبات والعقبات التي تعترض امام تطبيق القانون في الأماكن التي يغطيها الرصد وتقديم إحصائيات عن تلك الأماكن.

قبل كل شيء ، يمكننا إجراء استبيان على نطاق واسع في العديد من الأماكن في الاقليم حول القانون لمكافحة العنف الأسري وأداء اللجان والمحاكم الخاصة بالعنف العائلي حتى نتمكن من معرفة مدى معرفة المواطنين بالقانون بعد مر إصدار القانون لسنوات عديدة ، إلى أي مدى تم إيلاء الاهتمام للوعي القانوني وإلى أي مدى يكتفي ضحايا العنف الأسري بأعمال محاكم العنف الأسري ولجان المصالحة.

في النهاية ، حيث تم الكشف عن الصعوبات والعقبات التي واجهتنا أثناء مراقبة القانون في الأماكن المختلفة ، قدمنا للسلطات المعنية العديد من التوصيات والمقترحات المهمة ، على أمل أن تستفيد منها وتعمل عليها من أجل معالجة الصعوبات والعقبات امام تطبيق القانون أو على الأقل تخفيضها حتى يكون القانون فعالاً كما ينبغي.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

إجراءات رفع دعاوى ضحايا العنف الأسري

 

 

عندما يواجه شخص ما عنفًا عائليًا ويريد رفع دعوى قضائية ، يجب عليه اتباع بعض الإجراءات على النحو التالي:

1. أولاً يكتب الشخص رسالة شكوى ويذهب إلى أحد مكاتب مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة ، حيث يوجد قسم لخدمات القانون ، العقلي والاجتماعي. في البداية ، يتم توجيه المشكلة إلى القسم المذكور ويتم توجيه الشخص وفقًا لمشكلته حيث يوجد خبراء هناك. إذا كان الشخص لديه مشكلة قانونية ، فسيتم توجيهه قانونًا. وإذا كان الشخص يعاني من مشكلة عقلية ، فسيتم توجيهه عقليًا. وسيتم تعليمهم اجتماعيا بالمثل.
2. يُسأل الشخص الذي يقدم خطاب الشكوى عما إذا كان يريد إحالة مشكلته إلى المحكمة أم لا. إذا لم يكونوا على استعداد لإحالة مشكلتهم إلى المحكمة ، فسيتم إحالتها إلى المصالحة. هناك سيحاولون حل مشكلتهم على أساس القانون. في كثير من الأحيان ، تجري المكاتب والمديريات اتصالات مع المدعى عليه. إذا كان المستجيب على استعداد للاستماع ، فسيحاول المصالحة بين الطرفين. في كثير من الأحيان ، سيتم إنهاء المشكلة وحلها في هذه المرحلة مع تقرير يبلغ المديرية. ولكن إذا لم يتم حل المشكلة هنا أو لم يكن الطرفان على استعداد للاستماع ، فسيتم إحالتها إلى المحكمة.
3. ثم تحال جميع قضايا المادة 7 المتعلقة بالأسرة إلى لجنة المصالحة بأمر من المحكمة في محاولة للمصلحة بين الطرفين وحل المشاكل. تضم هذه اللجنة باحثاً عقلياً واجتماعياً ومحامياً وملا دينياً و يتم تغييرهم حسب المدن. تحاول هذه اللجنة حل المشاكل والمصالحة بين الأطراف.
4. إذا استطاعت اللجنة المصالحة بين الطرفين ، فسيتم إسقاط الدعوى. وإذا لم يتمكنوا ، فسيقدمون تقريرهم إلى المحكمة ، مشيرين إلى أنهم لا يستطيعون حل المشكلة.
5. بعد ذلك تبدأ المحكمة في التحقيق في الدعوى وتلقي الأدلة بما في ذلك الشاهد (الشهود). إذا كان هناك أدلة كافية ، تحال الدعوى إلى محكمة الجنح لمحاكمة ومعاقبة المتهم.
6. إذا تمكن المدعي من إثبات قضيته في محكمة الجنح ، فسيتم معاقبة المتهم بالسجن لمدة لا تقل عن 6 أشهر ولا تزيد عن 3 سنوات وبغرامة لا تقل عن 1،000،000 دينار عراقي ولا أكثر من 5،000،000 دينار عراقي أو عن طريق إحدى هاتين العقوبتين.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

محافظة السليمانية

1. وزارة العمل والشؤون الاجتماعية وبيوت شيلتر في إقليم كردستان

    

• -نحن كالمنظمة زرنا وزير العمل والشؤون الاجتماعية واجتمعنا مع معاليها. خلال الاجتماع ، ناقشنا بعض الموضوعات وشرحنا لها عمل وأنشطة ( منظمة النسائية للمساعدة القانونية) وذكرنا أن لدينا مشروعًا حول طريقة تنفيذ القانون مكافحة العنف الأسري وأننا كالمنظمة نريد تحديد العيوب من خلال هذا المشروع و نقلها إلى السلطات المختصة بغرض مخاطبتها. وأبلغنا سعادتها أننا نريد العمل على إيجاد مكان أو بيت شيلتر لمشاكل عائلية ليس بالطريقة المعتادة.

    

•  

   

  وردا على ذلك قالت معاليها: "المشكلة هي أن جميع النساء يوضعن في هذا المكان". وأضافت ، "أثناء زيارة شيلتركةرميان ، اكتشفت أن الأمر كان سيئًا. ناقشت مع كل قضية في

   

   

   

  شيلتر سليمانية،

   

   

   

  جميعهم لديهم مشاكل قانونية.   

  شيلتر اربيل لديه

   

   

   

  مشكلة مكان لأنها صغيرة وبجوار مركز الخوض. شيلتردهوك لديه مبنى جيد ومنظم للغاية ، كما كان

   

  منسوبة لإدارتهم. المخصصات النثرية للشيلترات قليلة جدا ". كما أشارت معاليها إلى أن العمل مع المنظمات مهم للغاية حيث يقوم بعضها بتمويل الشيلترات. إلى جانب ذلك ، أبلغنا سيادتها بأهمية العمل في مستشفى سوزي دةروني. علاوة على ذلك ، أوضحنا أنه إذا تم نقل المريض الى المستشفى ، فيجب أن يكون لديه مرافق. ولكن هناك نساء ، في شيلترات، يجب نقلهن الى مستشفى سوزي داروني ولكن ليس لديهن مرافقات. لذا ، هذه مشكلة. وأشارت معاليها إلى أنها يمكن أن تفصل بين مكان لمشاكل الأسرة في شيلتر سليمانية ولكن إذا كانت أنواع الضحايا مختلطة ، فسوف ينعكس ذلك بشكل سيء عليهم. كما أبلغنا سيادتها بأن لدينا خطة لإطلاق حملة للحصول على شيلتر خاص لمشاكل الأسرة ومعاليها وجدت انها معقولة.

   

   

   

  تلتقي عاملات المنظمة مع معالي وزيرة العمل والشؤون الاجتماعية في إقليم كردستان

   

   

1. المديرية العامة للرصد الاجتماعي والشيلتر للمرأة المهددة في السليمانية

    

   للتحضير لعمل مكثف وبدء حملة لتحسين وضع الشيلترات وفهم مشاكلهم وصعوباتهم ، قمنا بزيارة المدير العام للرصد الاجتماعي ومدير بيت شيلتر للنساء المهددات في سليمانية. أولاً ، للقيام بزيارة إلى بيت الشيلتر للنساء المعرضات للخطر ، قدمنا رسالة إلى المديرية العامة للرصد الاجتماعي للموافقة على زيارة الشيلتروخدماتنا القانونية لهم. بعد أن أجرينا مناقشات مع المدير العام للرصد الاجتماعي وأخبرناه بعمل وأنشطة المنظمة ومشروعنا تحت رعاية NED الأمريكية ، قدم تعاونه وتنسيقه. وبعد الحصول على إذن ، قمنا بزيارة بيت الشيلتر للنساء المعرضات للخطر في سليمانية. وأشار مدير البيت إلى أنهم يتصلون بالمنظمات بناءً على المتطلبات التي تتطلب الخدمات القانونية. وذكر أيضا أن هناك نساء يأتين إلى الشيلتر يجب نقلهن الى مستشفى سوزي داروني بسبب مشاكل صحية نفسية. لكن المستشفى يمنع دخولهم لأن الأشخاص ليس لديهم أقارب في حين أن المأوى لديه باحثون اجتماعيون يمكنهم مرافقتهم. وعلاوة على ذلك ، انتقد أنه لماذا يتم استجوابهم عندما يقبلون قضية ولكن لا يتم استجواب مستشفى سوزي دةروني .  علاوة على ذلك ، قال إن المرأة التي تعاني من مشكلة الصحة العقلية تحال إلى لجنة طبية بقرار من القاضي. ثم يتم استدعاء اللجنة أمام القاضي للبت فيما إذا كانت القضية ستحال إلى مستشفى سوزي داروني. لكن هذا الإجراء لم يتحقق.

    

    

   وفيما يتعلق بفصل جزء من الشيلتر إلى مشاكل الأسرة ، قال إن هيكل الشيلتر تم وضعه بطريقة لا يمكنهم تقسيمها لأنها مكلفة وحاولوا في الماضي لكنهم فشلوا. وذكر أيضا أن إحدى مشاكلهم هي نقص المراقبين وبعد العديد من الجهود يمكنهم زيادة عدد مراقبيهم من القوات النسائية البيشمركة.   قاموا بإعداد دورة تدريبية مدتها (4) أيام للموظفين الجدد حول كيفية التعامل مع الحالات ، وما الذي تواجهه المراقبة إذا لم تحافظ على سرية معلومات الحالة وحالات الطوارئ. ثم ذكر أن قاضي محكمة التحقيق لمكافحة العنف الأسري هو متعاون جيد و زارهم.

    

   وذكر لاحقا أن لديهم مشكلة وهي أن هناك قضية تم اغلاقها دون تسوية. لذلك ، لا تعرف المرأة ذات القضية المقفلة لمن يجب عليها تقديم خطاب طلبها لمغادرة المكان. على سبيل المثال ، إذا تخلت عن شكواها ، سيتم إغلاق القضية ولكن دون تسوية.

    

   ولهذه الغاية قمنا بزيارة لرئيس محكمة الاستئناف بمنطقة سليمانية وطلبنا منه عدم إغلاق القضية ذات الصلة ما لم تتم تسويتها وإرسال رسالة إلى المحاكم الخارجية والقضاة الآخرين للتعاون معنا.

    

   ثم ذكر المدير أنهم يعانون من مشاكل صحية عقلية وأوصلوها إلى مستشفى سوزي داروني.  وليس لديهم حالات مشردين في الوقت الحالي بخلاف حالة واحدة مصابة بمرض الفصام وصامت للغاية وبدون مشكلة. ثم ذكر أنه يجب تخصيص مخصصات المخاطر لموظفي هذا المكان ، وهي إحدى المشاكل، ويجب تقديم الندوات للحالات حتى يكون لديهم وعي اجتماعي وعقلي وقانوني وكيفية التصرف والتحدث عندما هم موجودون أمام المحكمة. لذا ، نحن كالمنظمة أظهرنا استعدادنا لتقديم تلك الندوات إلى حالات الشيلتر والموظفين.

    

   لذلك ، قررنا كالمنظمة فتح تدريب للتوعية القانونية للقضايا المتعلقة بحضورهم أمام المحكمة وردهم على أسئلة المحكمة.

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

   تلتقي مديرة وعاملات المنظمة مع المدير العام للرصد الاجتماعي والشيلتر للنساء المهددات في سليمانية.

    

    

2. آراء المحامين حول قانون مكافحة العنف الأسري

    

   كالمنظمة وجدنا أنه من الضروري الحصول على آراء المحامين حول القانون المعارض للعنف الأسري ، وعيوب هذا القانون واقتراحاتهم لتحسين تطبيق القانون حيث يلعب المحامون دورًا مهمًا في المحاكم ، وتسوية القضايا ، والعمل على القوانين ، تحديد عيوب القانون ، تسليط الضوء على العيوب ومعالجتها. وهكذا ، وجدنا وجهات نظرهم اساسي.

    

• بدأنا الحصول على افادة من محامية تمارس القانون في محكمة سليمانية:

  وذكرت أن القانون الذي يعارض العنف الأسري ضروري لمجتمعنا. لقد كان جيدًا جدًا في الماضي ولكن مثل القوانين الأخرى يجب تعديله بالتوازي مع التطور الاجتماعي. فيما يتعلق بهذا القانون ، لانه في إطار الأسرة التي تدار هنا اكثر من خلال المعايير و التربية الاجتماعية ، يواجه تنفيذه العديد من العقبات. لذلك ، تقبل بعض العائلات والمجتمع بشكل عام هذا القانون بصعوبة. على الرغم من ذلك ، يجب تعديل القانون بطريقة يمكن من خلالها معالجة العيوب في وقت تنفيذه. ويمكن بذل الجهود لتنظيم العلاقة الأسرية مع القانون.

   

• كيف يمكن تطبيق القانون بالفعل؟

   

  وقالت إنه فيما يتعلق بالتطبيق الفعلي للقانون ، يبدو في الواقع أنه خسارة أكبر للنساء. كان يجب أن تبدو مكاتب العنف الأسري وكأنها مستشفيات في تنفيذ القانون ، وكان يجب تنظيمها لحل العنف الأسري بشكل مستمر. وكان ينبغي عليهم حل المشاكل التي لا تشبه المحاكم ، أي يجب بذل الجهود لحل المشاكل حتى لا تكون قابلة للحل. بعد ذلك يمكن إعداد رسائل الشكوى وتقديمها إلى المحكمة للمحاكمة. ولكن إذا أصبحت المشكلة أكبر ، وحتى إذا تخلت المدعية عن دعواها ، فسيتم معاقبتهم على الاقل بالغرامات ، مثل غرامات النقل.

   

• ما هو اقتراحك لتحسين تطبيق القانون؟

   

  وأشارت إلى أن هناك العديد من الاقتراحات للحكومة والبرلمان. على سبيل المثال ، عندما تتم صياغة اقتراح لتعديل القانون ، يجب الحصول على الموارد من المحاكم والمنظمات ، عندها يمكن أن تذهب إلى البرلمان ليس بالطريقة الأخرى التي يصيغ بها البرلمان ثم تقوم المحاكم فقط بتطبيقه وتحصل لجنة المصالحة متاخرة وحتى في بعض الجرائم فهي غير موجودة. ويناقش تشويه الأعضاء التناسلية الأنثوية في مادة واحدة ، في حين كان يجب أن ينظر إلى قانونها ، مادتها، جريمتها وعقابها مثل أي قوانين أخرى للجرائم أو قوانين أخرى لها مواد وجرائم لها عقوبات مختلفة بشكل منفصل. وعندما يتم منح حق الحماية يجب تحديد مكان للشخص في نفس التاريخ بقرار من المحكمة ، أي أنه يجب استدعاء المتهم وأقاربه ، يجب تحديد مكان وتحديد وقت العودة إلى المنزل بموافقة من كلا الطرفين. وينبغي إنشاء مؤسسة حكومية للإشراف على الأطفال حتى لو كانت في الوقت الحالي حيث أن مسؤولية الحكومة عن حماية أفراد الأسرة والأطفال ستحل العديد من المشاكل.

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

1. لجنة المصالحة مع عضوية المحامين

 

وذكرت محامي عضو لجنة المصالحة أن المادة (5) من القانون تتحدث عن إحالة أصحاب الشكوى إلى لجنة المصالحة بعد انتهاء التحقيق وقبل إحالتهم إلى محكمة خاصة. لن يكون هذا مفيدًا للغاية على الرغم من أن وجود لجنة مصالحة مفيد. كما هو الحال عند انتهاء التحقيق ، فإن الأطراف الغاضبة من بعضها البعض قد قدمت بالفعل أدلة ضد بعضها البعض إلى المحكمة. لذا ، لا تستطيع لجنة المصالحة تحقيق أهدافها في ذلك الوقت. كما قال إنه في الواقع ، بقدر علمه ، فقد بذلت جهود جيدة لتنفيذ القانون ، على الرغم من عيوبه ، من خلال قاضي مخلص وإيثار من قاضي القانون والأسرة. وإلى حد ما يمكن ملاحظة الاستقرار في القانون من خلال القاضي المذكور وجهوده الدؤوبة.

 

وعن لجنة المصالحة قال: "بصفتي محامياً ، أنا عضو في لجنة المصالحة التابعة لمديرية مكافحة العنف الأسري المتعلقة بمحكمة التحقيق في العنف الأسري. يتم تنفيذ أعمال هذه اللجنة بشكل جيد ويشرف عليها مركز الاستشارات الأسرية. وإن كان أعضاء اللجنة يبذلون جهودهم لحل قضايا الأطراف ، فإن هدفهم لم يتحقق. غالبًا ما يكون ذلك بسبب بقاء القضايا لفترة طويلة جدًا في المحاكم ومكاتب العنف الأسري. لذا ، عندما ازدادت المشاكل ، لن تكون الأطراف مستعدة للتصالح. أو في بعض الأحيان بسبب الإخطارات التي تتم من خلال المكالمات الهاتفية ، قد يكون أحد الأطراف موجودًا ولكن قد لا يكون الطرف الآخر موجودًا حيث قد يتم إيقاف تشغيل أو تغيير رقم هاتفه. وهذا يتسبب في حضور أحد الطرفين وتغيب الطرف الآخر عدة مرات. في الواقع ، طريقة الإخطار هذه غير صالحة من الناحية القانونية. لذلك ، أقترح أنه قبل تقديم شكوى أو بدء إجراءات التحقيق ، يجب عرض القضية على لجنة المصالحة. ثم ستحقق اللجنة هدفها أكثر. ويمكن تحقيق ذلك من خلال تعديل القانون المذكور في المادة (5). وأيضًا ، نظرًا لأن موقع اللجنة بعيدًا عن وسط المدينة ، فإن الأطراف التي لديها قضية مثقلة بالصعوبات وتجبر على عدم التواجد دائمًا أمام اللجنة ".

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تلتقي عاملات المنظمة مع قاضي محكمة التحقيق لمكافحة العنف الأسري.

 

 

 

 

 

محافظة اربيل

1. مستشفى الصحة النفسية لضحايا العنف الأسري

    

   زيارة مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة وعقد اجتماعات مباشرة مع مدير وكل مدير مكاتب قلعة ومنارة وخةبات لمناقشة آخر التغييرات امام تطبيق القانون والعقبات و الوضع لضحية العنف الأسري، اكتشفنا أن أهم قضية هي عدم وجود مستشفى للصحة النفسية للضحايا. تم الاتفاق بالإجماع على أن عدم وجود مثل هذا المستشفى في محافظة اربيل تسبب في مشكلة كبيرة للسلطات المعنية والضحايا كذلك.

    

   قال المدير: "تحتاج الحالات في الغالب إلى مستشفى للصحة العقلية ولا نعرف إلى أين ننقلهم للإقامة والحصول على حل. وهذا يؤدي إلى إحالة مثل هذه الحالات الى

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

   تجتمع مديرة وعاملون المنظمة مع مدير ومدراء مكاتب  اربيل و خةبات

    

   بيوت شيلتر. ونتيجة لذلك ، يخلق مشاكل كبيرة لموظفيهم وحالات أخرى ". ثم قال: "مستشفى سوزي داروني في السليماني مرتبط بهذه الحالة لكن قدراته محدودة ولا تقبل كل حالة. لذلك ، إنشاء مستشفى كبير للصحة النفسية  اساسي ويجب العمل عليه ".

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

   ممثلة المنظمة تلتقي بمدير مكتب شقلاوة.

    

    

    

   قضاء كوية

    

1. مكتب كوية

    

   قال مدير مكتب كوية: "مكتبنا يضم المدير و (34) موظفا. أيضا طق طق ضمن منطقة كوية. لذلك ، نحن كمكتب كوية لدينا قسم لهذه المنطقة ، يتألف من (8) موظفين ".

    

   فيما يتعلق بالمشكلات والعقبات التي تعترض طريقها ، ذكر مدير المكتب ما يلي:

    

• إنهم كمكتب كوية ليس لديهم نقص في الموظفين ولكن لديهم مشكلة في مبنى المكتب حيث أنهم في منزل مستأجر وكلما احتاج مالك الأرض إلى المنزل يجب عليه الخروج منه.
• من الناحية القانونية ، فإن القانون الذي يعارض العنف الأسري له العديد من السلبيات. ولكن على الرغم من ذلك ، يمكنهم حل جميع المشاكل التي تصل إلى مكتبهم ، بناءً على القانون ، حتى يتم تعديل القانون.
• ليس هناك أي شيلتر في منطقتهم حيث كان ينبغي أن يكون هناك شيلتر. علاوة على ذلك ، بذلوا جهودًا لحل القضايا بقدر ما كان الوقت مناسبًا ، وأحالوا حالاتهم إلى بيت شيلتر اربيل لان لديهم تنسيق جيد معهم. وفي حالة تلقيهم حالة في منتصف الليل ولم يتمكنوا من إحالتهم إلى بيت شيلتر اربيل ، حيث استعاروا غرفة من موظفي سجن كوية للأوقات المحتاجة ، يرسلون الحالة هناك ويؤوونهم حتى يكملوا إجراءات الورق . بعد الانتهاء من الإجراءات القانونية ، قاموا بإحالة الحالة إلى بيت شيلتر اربيل.

   

   

   

   

   

1. محكمة تحقيق لمكافحة العنف الأسري

    

   وذكر مكتب كوية ، "لدينا علاقة جيدة مع قاضي محكمة كوية. إنه يتعاون معنا بشكل كبير. وبما أن كوية لديها قاضي واحد لجميع القضايا وليس لديها قاضي خاص لمشاكل الأسرة ، فقد أدى ذلك إلى تحمل أعباء قاضي كوية مسؤولية تكديس القضايا ". وقال: "لهذا السبب يجب أن يكون هناك قاضي خاص للعنف ضد الأسرة والمرأة في منطقة كوية لتسريع الأعمال وتسوية القضايا في أقرب وقت ممكن".

    

   3. لجنة المصالحة

    

   وذكر مدير مكتب كوية ، "بناءً على قرار القاضي ، شكلنا لجنة مصالحة في عام 2007. وتتألف من ستة أعضاء من بينهم:

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

   تلتقي ممثلة المنظمة مع مدير مكتب كوية

    

    

• ممثل عن وزارة الأوقاف واتحاد الملالي.
• ممثل وزارة العمل والشؤون الاجتماعية
• ممثل نقابة المحامين
• باحث اجتماعي
• ممثل الصحة النفسية

   

  “بصفتي مدير مكتب أحضر معهم في معظم الحالات وأشرف على اللجنة. علاوة على ذلك ، لدى مكتب كوية فريق متنقل يبحث باستمرار في المخيمات والمناطق النائية مع المفوضية لنشر الوعي وتقديم المساعدة لامم الامتحدة لأولئك الذين يعانون من مشاكل حتى يتم إعلامهم بالإجراءات والمبادئ التوجيهية ".

   

  محافظة حلبجة

  3 جزء من أنشطة المنظمة في محافظة حلبجة بالصور

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  تنظم المنظمة ندوة حول كيف يجب على النساء حماية أنفسهن في وقت مواجهة العنف.

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  تفتح المنظمة  دورة تدريبية للتوعية بالقرى المحيطة بمحافظة حلبجة

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  المنظمة  تعقد لقاء إرشادي شعبي حول مشاكل المواطنين في محافظة حلبجة.

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  تعقد المنظمة  اجتماعات مع المنظمات الأخرى في محافظة حلبجة حول مشاكل المرأة

   

  محافظة دهوك

   

1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة

    

   تأسست هذه المديرية في وسط مدينة محافظة دهوك في عام 2013. في وسط مدينة محافظة دهوك يوجد مكتبان هما مكتب نزارك ومكتب دهوك. كما توجد 8 مكاتب في مناطق محافظة دهوك مثل (سميل وزاخو وعقرة وبردةرةش واميدي وشيخان وبرايةتي وشةنكال).

    

2. مركز الاستشارات الاسرية

    

   تم انشاء مركز الاستشارات الاسرية  في عام 2013. ولديه 18 خبيراً حاصلين على شهادات عالية بما في ذلك درجات دكتوراه. سيتوفر ما يصل إلى 3 خبراء في مركز الاستشارات الاسرية على أساس يومي لغرض المصالحة بين العائلات التي لديها مشاكل ومناقشة المشاكل مع الأشخاص الذين يعانون من حالات العنف. في مركز الاستشارات الاسرية   يتم لقاء أكثر من 3 حالات يوميًا لتحقيق المصالحة بينهم. في بعض الأحيان تتحسن المصالحة بينهم. وأحيانًا يكون من الصعب الحصول عليها ولا يتم حلها هناك ، خاصة في حالات الفتيات المتزوجات دون السن القانونية. وقالة مديرة المكتب: "معظم الحالات مسجلة بسبب خيانة الزوجية وسوء الفهم والمشكلات الاقتصادية والضرب". كما صرحت قائلة: "يتم تحويل بعض القضايا إلينا من المحكمة والبعض الآخر يأتي إلينا مباشرة". ثم تحدثت عن رأيها في القانون الذي يعارض العنف الأسري وقالت: "إن القانون جيد للغاية والذي تحميه حقوق المرأة. في السنوات الأخيرة ، فهمها الناس بشكل أفضل ".

   
    

   تجتمع ممثلة المنظمة مع مديرة مركز الاستشارات الاسرية

    

3. مكتب دهوك

    

   فيما يتعلق بالحالات ، قال مدير المكتب: "نقوم حاليًا بحل معظم الحالات بأنفسنا. في هذا المكتب يتم تقديم جميع أنواع الشكاوى. وحتى درجة الرابعة ، يتم تقديم أي شكاوى تتعلق بالمرأة هنا ". وقال أيضًا: "في هذا المكتب توجد ضابطان و 3 ضابطات للتحقيق في الحالات. اولا قبل كل شيء ، يلتقي مدير المكتب بالحالات لتحديد نوع الحالة. ثم يبدأ ضابط التحقيق في التحقيق معهم ". ثم تحدث عن عملهم 24 ساعة في اليوم للتسجيل وحل القضايا. وقال أيضا إنه حتى بعد ساعات العمل ، فإنه على استعداد للتعامل مع أي حالات مخصصة إما من خلال مكالمة هاتفية أو التواجد.

    

   وذكر في وقت لاحق أن معظم الحالات مسجلة بسبب خيانة الزوجية ، و كليمات بذيئة ومشاكل اقتصادية. فيما يتعلق بالشكاوى التي لم يتم تقديمها في المكتب هي تلك التي يتم تقديمها بين الرجل والمرأة بعد الطلاق ، خاصة بسبب الأطفال أو قضايا أخرى باستثناء الضرب ، المسجل في المكتب ، يتم إيداعه في أقسام الشرطة.

    

   بعد ذلك قال: "يتم التحقيق مع النساء اللاتي تعرضن للتهديد سراً في وقت تقديم الشكاوى ، إذا لزم الأمر ، حتى يمكن حماية المرأة. أو سيتم نقلها إلى مركز نةوا في دهوك بناء على طلبها وقرار قاضي التحقيق ". يتمتع مكتب دهوك بعلاقة جيدة جدًا ومستمرة مع قاضي التحقيق والمراكز للحصول على معلومات حول القضايا وحلها.

    

   وفيما يتعلق بالقانون الذي يعارض العنف الأسري ، تحدث مدير المكتب عن رأيه وقال: "القانون جيد للغاية ويتم تطبيقه بشكل جيد للغاية." وقال أيضًا: "يفهم الناس حاليًا القانون. إنهم يعرفون كيف يطلبون حقوقهم بناءً على هذا القانون مقارنةً بالأوقات القديمة التي شعر فيها معظمهم بالخجل من تقديم شكوى ".

    

   ممثلة المنظمة تلتقي مدير مكتب دهوك.

    

   تلتقي ممثلة المنظمة  مع مدير مكتب  نزاركي.

4. محكمة تحقيق لمكافحة العنف في دهوك

    

   قالت قاضية التحقيق: "زاد عدد الشكاوى لكن بعض أنواع المشاكل تضاءلت. هذا يرجع إلى حقيقة أن فهم الناس اتسع أكثر. إنهم ينظرون إلى المرأة والحياة بشكل مختلف وينظرون بشكل أفضل إلى حقوق المرأة ". وقالت أيضًا: "في الماضي كانت الشكاوى تُقدم فقط للمشكلات الكبيرة حيث كان من العار في مجتمعنا أن تُرى النساء في المكاتب والمحاكم. ولكن في الوقت الحاضر تأتي النساء لتقديم شكاوى حتى للمشاكل الصغيرة. على سبيل المثال ، تقدم النساء شكاوى قائلة إن أزواجهن يمنعونهم من القيام بعمل ما ، أو ارتداء ملابس كما يحلو لهم أو الخروج مع أصدقائهم. وهناك مشاكل أخرى مماثلة ".

    

   وفيما يتعلق باتصال القاضية بالمكاتب والمراكز ، قالت: "أنا على اتصال دائم بهم حتى بعد ساعات العمل لمساعدة أي قضية وضحية بحاجة إلى المساعدة. وهؤلاء النساء اللواتي تعرضن للتهديدات ننقلهن في الغالب إلى المركز لحمايتهن حتى يهدأ الوضع. ولكن في بعض الحالات ، ترفض النساء البقاء في المركز. وذلك بسبب اتجاه المجتمع ونميمة الناس. في هذه الحالة لدينا تعهد الطرف الآخر لمعاقبتهم إذا انتهكوا أو يضروا المشتكيين. إذا كان هناك أي شيء ، يمكن لصاحب الشكوى تقديم شكوى أخرى ضدهم ".

    

   وفيما يتعلق بالقانون المعارض للعنف الأسري ، أشارت إلى أن القانون جيد للغاية ويتم تطبيقه بشكل جيد للغاية ولكن يجب تعديله ومعالجة مشاكله القانونية.

      

    

    

    

    

   ممثلة المنظمة  تلتقي مع قاضية التحقيق في دهوك

5. قضاء زاخو

    

   مكتب زاخو

    

   وذكر مدير مكتب زاخو أنه بسبب اتساع منطقة زاخو ووجود المخيمات هناك ، يتم تقديم عدد كبير من الشكاوى في مكاتبهم. بالإضافة إلى ذلك ، يتم تقديم شكاوى من كل من منطقتي رزكاري وداركار ، اللتين تنتميان إلى منطقة زاخو ، في هذا المكتب. وقال أيضًا: "سيتم تقديم أي شكاوى متعلقة بالعائلة ، حتى الشكاوى العائلية المتعلقة بالممتلكات والعقارات ، في هذا المكتب."

    

   "فيما يتعلق بالمشكلات التي يتم تقديم الشكاوى بشأنها ، يرجع السبب في الغالب إلى سوء التفاهم بين العائلات وسوء استخدام وسائل التواصل الاجتماعي وأجهزة الاتصال. بعد تقديم الشكاوى ، يتم إجراء التحقيقات في القضايا والجهود المبذولة للمصالحة والحل من قبل مكتبنا ".قال مدير المكتب "يتم تسوية معظم القضايا من قبل المكاتب نفسها دون إحالة إلى المحاكم. ولكن إذا لزم الأمر ، وهو أمر نادر جدًا ، فسيتم إحالتهم إلى محكمة زاخو. أما المصالحة فسيتم نقلهم إلى مركز الاستشارة في دهوك." أضاف. ثم ذكر أن تلك القضايا التي تتعرض للتهديد سيتم إرسالها إلى مركز نةوا في دهوك بناء على طلب الحالات وقاضي التحقيق لحمايتها حتى تتم إزالة التهديدات أو تطلب الحالات نفسها مغادرة المركز ، وتحديدا عندما تكون السلطة تأكد من أنهم لم يعودوا تحت أي تهديدات بعد الآن. ثم قال: "نحن على اتصال مستمر بالمراكز والمحكمة لمتابعة القضايا".

    

    

    

    

    

    

   ممثلة المنظمة  تجتمع مع مدير مكتب زاخو.

    

    

    

    

    

   ادارة كةرميان

    

1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة

    

   وفيما يتعلق بهذه الإدارة ، قال مديرها ، "لقد تم تأسيسها منذ عام 2007. في البداية كانت أعمالها تتابع الإجراءات فقط. ومع تطبيق القانون ، يمكن للإدارة التعامل مع القضايا والتحقيق فيها ". وبخصوص قانون مكافحة العنف الأسري ، أشار إلى عدد من القضايا على النحو التالي:

    

1. هذا القانون له عيوب. لذلك ، يجب تعديله كما يبدو لهم أن الأعمال تنفذ بصعوبات. على سبيل المثال ، تتحدث المادة (7) من القانون عن بعض الإجراءات الروتينية التي تتعلق بالحياة اليومية مثل قضايا القتل التي لا ينبغي أن تحقق فيها هذه المكاتب عن العنف العائلي ويجب نقلها إلى أقسام الشرطة بأمر من القاضي. أي أن حالات المادة (7) من العنف الأسري يجب أن تتعلق بمحكمة الجنح وليس محكمة الجنايات. لكنهم يحققون في تلك القضايا التي تخص محكمة الجنايات.

    

2. عيب آخر في القانون هو أنه لم يتحدث عن المخالفات المرتكبة ضد الرجال في العائلات. على سبيل المثال ، لم يذكر هذا القانون حالة تهاجم فيها الزوجة زوجها أو يحدث خيانة الزوجية.

    

    

3. وهناك عيب آخر يتمثل في أن القضايا ينبغي أن تكون للمحققين ، أي في مكاتب مكافحة العنف العائلي ، ينبغي فصل المحققين في الجنحة والجناية عن بعضهم البعض. لذا يجب على المحقق أن ينظر في قضايا الجنح وأن ينظر محقق آخر في قضايا الجنايات.

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

   ممثلة المنظمة تلتقي مع مدير مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة في كةرميان

    

1. العوائق امام تنفيذ القانون

    

   وفيما يتعلق بعيوب هذه المديرية ، تحدث المدير عن أنها كمديرية لمكافحة العنف ضد المرأة تواجه بعض المشاكل في تطبيق القانون على النحو التالي:

    

• قلة العاملين والمبنى المخصص.
• بيت شيلتر كةرميان غير كاف وساعات عمله قليلة.
• عدم وجود مستشفى للصحة النفسية مخصص لضحايا العنف الأسري.
• عدم وجود خط ساخن. بالرغم من وجود رقم اتصال خاص بالمكتب لإبلاغهم بالمشكلات ، كان من المفترض أن الخط (119) سيستمر لمدة 24 ساعة متواصلة. كما لم يتم استخدامها في هذا المجال حيث أنها تحتاج لأكثر من (20) موظف. لحسن الحظ ، كل من يواجه مشكلة أو يحتاج إلى الاتصال بموظفيه يمكنه الاتصال برقم (119) من سليمانية. بعد ذلك ، سيتم إبلاغهم فورًا بالاتصال وسيكونون في متناول اليد.

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  تجتمع ممثلة المنظمة مع مدير مكتب  كلار

   

1. بيت شيلتر للنساء في كةرميان

    

   تم إنشاء هذا الشيلتر لمدة 4 سنوات. لديها خدمة محدودة حيث أن من يأتي إليها يجب ألا يبقى أكثر من 72 ساعة. في بعض الحالات الخاصة ووفقًا لقرار قاضي التحقيق في العنف الأسري ، سيتم تمديد فترة الإقامة في بعض الحالات شريطة موافقة مدير الشيلتر عليها.

   الحالات التي تصل إلى الشيلترهي في الغالب أولئك الذين يذهبون إلى مكاتب مكافحة العنف الأسري ، مكتب (104) أو مكاتب أخرى. لن يتم قبول أي قضية بدون قرار قاضي محكمة التحقيق. كما قرر القاضي المذكور إحالة القضية إلى الشيلتر ، سيتم تقديم ملف قبول لها وحفظها هناك.

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

   ممثلة المنظمة تلتقي بمديرة بيت شيلتر النساء في كةرميان.

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

   ممثلة المنظمة تجتمع مع قاضي المحكمة لمكافحة العنف الأسري في كلار

    

    

    

    

1. مركز الاستشارات الاسرية كةرميان

    

   " تم انشاء مركز الاستشارات الاسرية كةرميان في عام 2017. لأولئك الذين لديهم مشاكل ويزورونها سيحصلون على المشورة  وحل مشاكلهم.  حتى إذا لم يتم حل مشاكلهم هناك ، فستتم متابعتهم هناك بعد تقديم الشكاوى". قالت مديرة مركز الاستشارات الاسرية كةرميان .  وأشارت أيضا إلى أن من يريد محاميا ، سيزودهم بمحامي مجاني عبر المنظمة النسائية للمساعدة القانونية. ثم قالت إن مركز الاستشارات الاسرية كةرميان يتكون من بعض الأقسام بما في ذلك:

    

• شعبة الإدارة: حيث يتم تشغيل الشؤون الإدارية لمركز الاستشارات الاسرية كةرميان.
• شعبة الخدمات: وتتكون من شعب قانونية واجتماعية وعقلية

• الشعبة القانونية: حيث تتم توفير المحامين والاستشارات القانونية.
• الشعبة الاجتماعية: حيث توجد وساطة ويطلب من الأطراف تقديم المشورة لهم بناء على طلبهم.

• الشعبة العقلية: يتعامل فقط مع الحالات التي تعاني من مشاكل نفسية حيث يتم التعرف عليها ونقلها إلى المركز الصحي الذي هم على اتصال به وتلبية الحالات بالتنسيق.

• شعبة التوعية: يشرف موظفو مركز الاستشارات الاسرية كةرميان على هذا الشعبة. إنهم يعملون على التوعية الاجتماعية في جميع فئات المواطنين بدءًا من روضات إلى طلاب الجامعات. وقالت أيضا إنهم ينشرون الوعي باستمرار من خلال حلقات النقاش والندوات والدورات التدريبية من بداية العام الدراسي حتى نهايتها ، وخاصة في وقت شن حملات لمكافحة العنف ضد المرأة.
• شعبة لجنة المصالحة: تتألف حاليا من (4) أعضاء منهم (2) محامين ، (1) باحث اجتماعي و (1) باحث عقلي. سيصبحون (8) أعضاء في المستقبل القريب حيث قررت المديرية العامة لمكافحة العنف الأسري زيادة عددهم إلى (8) منهم (7) أعضاء يجب أن يكونوا موظفين من مركز الاستشارات الاسرية كما سيكونون أكثر توافقًا مع الوقت المحدد غالبًا في (الاثنين والأربعاء). يعتبر هذا القرار نافذاً في تسريع قضايا المواطنين في اللجنة. كما يعتقد الموظفون وأعضاء اللجنة أنه يتعين على هذه اللجنة التعامل مع القضايا قبل تقديم الشكاوى وإشراكهم في التحقيقات. لأنه الجانب السلبي من هذا القانون عندما يتم نقل العائلات إلى اللجنة بعد تفريقها وانفصالها. وأخيراً ، قال أحد أعضاء اللجنة إن المشاكل تتزايد وهي ناجمة في الغالب عن التهديدات والضرب وسوء استخدام أجهزة الاتصال والاتهامات والخيانة الزوجية.

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  تجتمع ممثلة المنظمة مع مديرة مركز الاستشارات الاسرية كةرميان.

1. مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري

    

   صدر امر إنشاء هذا المكتب عام 2007. ولكنه بدأ في التحقيق في الحالات وقبولها عام 2007. وكان في السابق يتابع إجراءات المتابعة.

    

   وذكر مدير مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري أن النواحي مثل سةيدا  وشاكةل وخان وسةرقةلا وكولةجو وكوكس وغيرها من النواحي يتعلق بها. يأتي الناس إليهم على أساس يومي في وقت وجود مشاكل عائلية وتقديم شكاوى ويقومون بالتحقيق فيها. وعن القانون المناهض للعنف الأسري ، قال: "المستوى الذي يتم فيه تطبيق القانون جيد ، لكننا نوصي بتعديله لأنه في الواقع له العديد من العوائق. عندما يتم وضع قانون للممارسة ، يجب أن تؤخذ في الاعتبار الحياة وسبل العيش والتقاليد حيث أن التقليد هو مصدر القانون. لذلك ، على اللجنة التي تضع القانون أن تأخذ بعين الاعتبار آراء بعض الحاكمون والأساتذة. كواحد من أعظم أخطاء هذا القانون هو أنه يشير إلى أمثلة بينما في الواقع لا ينبغي أن تكون هناك أمثلة في القانون ويجب أن يكون هناك تعبير عام وشاملي. لا يجب أن يقول القانون أن هذه على سبيل المثال هي أعمال عنف ومحصورة بينما يجب أن تكون هي نفسها مثل قانون العقوبات العراقي حيث أنها لا تشير إلى أي أمثلة. عندما تكون هناك أمثلة في القانون يصبح محصورا ولا يتجاوز الأمثلة ".

    

   ثم تحدث مدير مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري عن خطأ آخر ملحوظ في هذا القانون وقال: "على الرغم من أن هذا القانون يسمى قانون مكافحة العنف الأسري ، فإنه في الواقع ليس كذلك. كما يشير القانون بدلاً من ذلك إلى العنف ضد المرأة ولا يشير أبداً إلى العنف ضد الرجال. لذلك ، إنه قانون غير عادل حيث يكمل الرجل والمرأة بعضهما البعض في المجتمع. "

    

   وفيما يتعلق بلجنة المصالحة الأسرية في كفري ، قال مدير مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري أن لجنة المصالحة الاسرية تتكون من (5) أعضاء بما في ذلك (2) محامون مجانيون (1) الملا و (2) موظفو من الباحثين  لمكتب كفري لمكافحة العنف الأسري. ولم يتم تحديد وقت اجتماع لجنة المصالحة الاسرية حيث يتم عقد الاجتماعات وفقًا للحالات المتاحة ، أي إذا قدمت قضية شكوى وأحالها قاضي التحقيق إلى لجنة المصالحة الاسرية ، فسيتم عقد اجتماع  اللجنة وفي القانون ، نص على إنفاق مبلغ 30،000 دينار عراقي لاجتماع اللجنة  ولكن حتى الآن لم يتم إنفاق أي شيء لهم. وفيما يتعلق بالدورة التدريبية والندوات ونشر الوعي ، قالت المديرة ، "إننا نقيمها باستمرار في روضات والمدارس ، خاصة في تشرين الثاني عند إطلاق حملة حول العنف ضد المرأة".

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

   تجتمع ممثلة المنظمة مع مديرمكتب كفري لمكافحة العنف الأسري

    

    

    

   إدارة رابةرين

1. مكتب رانية

    

   بينما التقينا مع مدير مكتب رانية ، قال إنه لا يوجد سوى مكتب واحد في جميع أنحاء منطقة رابةرين بخلاف أن العديد من القرى والنواحي المحيطة برانية يتعلق بهذا المكتب.

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

    

   تجتمع ممثلة  المنظمة مع مدير مكتب رانية

    

    

    

    

    

   ممثلة المنظمة تجتمع مع مدير قسم الجريمة والحركة

   قسم الإحصاءات والتخطيط: حيث يتم جمع إحصائيات جميع الحالات المقبولة لديهم وتسجيل جميع المعلومات المتعلقة بالشكاوى.

    

   وفيما يتعلق بالنواقص الموجودة في مكتب رانية ، قال مدير مكتب رانية ، “لدينا العديد من أوجه القصور فيما يتعلق بالموظفين. أيضا ، لدينا عدد قليل من الضباط والموظفين. علاوة على ذلك ، ليس لدينا ميزانية بخلاف حقيقة أننا مدعومون ماليًا من قبل المنظمات.

    

   سألت مدير مكتب رانية عما إذا كان وجود مكتب واحد كافياً لمشاكل الأسرة في المنطقة. وردًا على ذلك قال: "نحن تحت ضغط كبير. لذا ، يجب أن يكون هناك بعض المكاتب الأخرى في المنطقة. على سبيل المثال ، من الضروري وجود مكتب لمكافحة العنف الأسري في كل من حاجي اوا وجوارقورنة. أيضا ، يجب أن يكون هناك مكتبان في بلدة رانية لتقليل الضغط علينا وتنفيذ أعمالنا هنا بشكل أفضل. " ثم أشار إلى أن عدم وجود محكمة تحقيق للعنف الأسري يخلق مشكلة أخرى ويجعلهم غير قادرين على حل القضايا في أقصى فترة زمنية.

    

   وعن أسباب المشاكل الأسرية ، قال مدير مكتب رانية ، "إن المستوى المنخفض للتعليم بين أفراد الأسرة يسبب مشاكل. بما أن الثقافة الأبوية حتى الآن منتشرة في جزء من أسر المجتمع. كما أن بعض الأشخاص الذين لا يؤمنون بالنظام القانوني لا يحلون خلافاتهم من خلال القانون عندما يواجهون العنف ".

    

    

   ممثلة المنظمة تلتقي مدير مديرية مكافحة العنف

    

   وذكر أيضا أن هناك الكثير من العنف فيما يتعلق بالاقتصاد لأن معظم الحالات التي تأتي إليهم تتحدث عن أن أزواجهن لا ينفقون أموالاً عليهم. وهناك حالات طردها أزواجهن ولا ينفقون أموالهم عليهم وعلى أطفالهم. هذا هو سبب آخر وراء مشاكل القضايا. وفيما يتعلق بالخيانة الزوجية والاعتداء الجنسي ، هناك حالات أقل. في بعض الأحيان يكون هناك تدخل خارجي في حياة الأسرة حيث أنه في كثير من الأحيان يخلق مشاكل للأسرة. أيضًا ، نظرًا لأن الطرفين لا يتصرفان بشكل صحيح تجاه بعضهما البعض ويسيئون فهم بعضهما البعض ، فإن المشاكل سوف تنشأ.

    

    

    

    

    

    

    

2. شيلتر

    

   ذكر مدير مكت رانية أنه عندما يأتي إليهم شخص ما ، يتعرض لسوء المعاملة الجسدية ، يقوم بنقلها مباشرة إلى أقرب مركز صحي للعلاج حتى يتمكنوا من الحصول على تقرير طبي أولي. ثم بعد أن يحصلوا على إفادة منها ، سينقلونها إلى المحكمة. بعد ذلك ، تقرر المحكمة وضعها في سجن رابةرين لأنهم لا يملكون شيلتر. لذا ، فإنهم ملزمون بوضعها في السجن إذا لم يستقبلها أي من أقاربها. غالبًا ما تذهب القضية إلى منزل قريبها على مسؤوليتها. إذا لم يكن هناك من يعتني بها ، فسوف ينقلونها إلى بيت شيلتر سليمانية. قال مدير مكتب رانية  "هذه هي المشكلة بالنسبة لنا وسلامة القضية. لذلك ، حان الوقت لإنشاء شيلتر خاص لإيواء ضحايا العنف الأسري في هذه الإدارة."

    

3. الخط الساخن

    

   وعن الخط الساخن قال مدير مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة: "عندما يواجه شخص لديها مشكلة ، رقم (119) سيتم الرد عليها من سليمانية. ثم سيتم إبلاغنا بالقضية. بعد ذلك ، سنساعدها قدر الإمكان. وسنقوم بمتابعة القضية وبذل الجهود لحلها. في كثير من الأحيان ، لا تطلب القضية سوى إرشادات ونقدمها لها ".

    

   أما بالنسبة لسؤال آخر فقد وجهنا للمدير ما إذا كان لديهم ضابطة. وردًا على ذلك قال: "معظم العاملين في الشعب هم من الإناث. لكن ليس لدينا ضابطات غير أن لدينا موظفات ".

    

4. محكمة تحقيق رانية

    

   فيما يتعلق محكمة تحقيق رانية ، بخلاف حالات التحقيق ، يتم عرض جميع الحالات العائلية في محكمة تحقيق رانية هذا بسبب عدم وجود محكمة لمكافحة العنف الأسري في رانية. لذا ، خلق هذا وضعا لا يمكنهم فيه التفريق بين القضايا العائلية والحالات الأخرى كما جاء في القانون المعارض للعنف الأسري.

    

   أدى عدم وجود محكمة خاصة لمشاكل الأسرة إلى أنها تستغرق وقتًا طويلاً حتى يتم حلها. لذلك من الضروري تشكيل محكمة خاصة بمشكلات الأسرة كما جاء في القانون.

    

    

    

    

    

    

   استبيان

    

   أجرينا في هذا التقرير استبيانًا في إقليم كردستان بخصوص قانون مكافحة العنف الأسري لمعرفة مدى إدراك المواطنين للقانون الذي يعارض العنف الأسري وإلى أي مدى لديهم معلومات عن المحكمة لمكافحة العنف الأسري. أو إذا واجهوا مشكلة ، هل أتوا للمحكمة؟ إلى أي مدى تعاونت لجنة المصالحة معهم وبذلت جهودا لحل مشاكلهم. ثم سئلوا عن أنواع العنف التي ارتكبت ضدهم. مع هذه الأسئلة وغيرها ، اكتشفنا أن قلة قليلة من المواطنين على دراية بالقانون المعارض للعنف الأسري أو المحكمة لمكافحة العنف الأسري. لذلك ، نجد أن على السلطات المختصة اتخاذ إجراءات جادة نحو تنفيذ القانون الذي يعارض العنف الأسري من خلال مساعدة المواطنين على إدراك وجود مثل هذا القانون.

    

    

   نتائج الاستبيان

    

   عمر المشاركين	14 - 50
   الجنس	كلاهما
   مكان المشاركين	اقليم كوردستان

    

    

    

    

    

   السؤال 1: إلى أي مدى لديك معلومات عن القانون الذي يعارض العنف الأسري؟

    

   لا	إلى حد ما	كثير
   67	96	60
   38%	56%	6%

    

    

                                                                                

    

    

    

   نتيجة لهذا الاستبيان ، اكتشفنا أن 38٪ من المشاركين ليس لديهم أي معلومات عن القانون الذي يعارض العنف الأسري ، و 56٪ منهم إلى حد ما على دراية به ، وأولئك الذين يعرفون ذلك تمامًا هم عدد قليل جدًا 6٪ منهم. هذا هو السبب في أنه يجب أخذ ذلك في الاعتبار لأن القانون الذي صدر لسنوات عديدة وتطبيقه في المحكمة معروف من قبل عدد قليل من الناس. جدير بالذكر أن الذين شاركوا في الاستبيان كانوا من ذوي المشاكل وزاروا المحاكم. لذا ، كان يجب أن يكونوا على دراية بذلك تمامًا. عند هذه النقطة ، سنكتشف أنه إذا تم إجراء استبيان آخر بين الأشخاص الذين لم يزوروا المحاكم ، فسيكون من المستحيل عليهم الحصول على معلومات معقولة عن القانون. هذا هو السبب في أنه من الضروري أن تعمل السلطات والمنظمات ذات الصلة بشكل أكبر على نشر الوعي.

    

    

   السؤال 2: إلى أي مدى لديك معلومات عن المحكمة لمكافحة العنف الأسري؟

    

   لا	إلى حد ما	كثير
   94	108	18
   42.72%	49%	8.18%

    

    

    

    

    

   اكتشفنا من هنا أن المواطنين ليس لديهم معلومات عن القانون ، لذلك ليس لديهم معلومات عن المحكمة لمكافحة العنف الأسري. لذلك ، العمل على وعي المواطنين بوجود مثل هذه المحكمة أمر ضروري للغاية.

    

    

   السؤال3: إلى أي مدى تتفق مع أعضاء لجنة المصالحة؟ هل يمكن أن يكونوا متعاونين ، حسب الاقتضاء ، لحل مشكلتك؟

    

   لا	إلى حد ما	كثير
   63	96	53
   29.75%	45.28%	25%

    

    

    

    

    

    

    

   من هنا اكتشفنا أن لجنة المصالحة يمكنها إلى حد ما أن تلعب هذا الدور العظيم. نظرًا لأن المعدل ليس مرتفعًا جدًا ، فمن الضروري أن يلعب أعضاء لجنة المصالحة دورًا أفضل في معالجة الحالات وتحقيق المصالحة الأسرية. وفي الوقت نفسه ، ينبغي إيلاء المزيد من الاهتمام لهذه اللجنة ، وتخصيص الميزانيات المطلوبة لها مقابل أتعاب الخبراء وجميع المخصصات المطلوبة. كما يجب أن يكونوا أكثر انفتاحًا في أعمالهم من أجل تحسين دورهم في المصالحة بين العائلات.

    

    

   السؤال 4: ما نوع العنف الذي ارتكب ضدك؟

    

   نفسي	جسدي	جنسي
   130	100	15
   53%	40.81%	6.12%

    

    

    

    

    

    

   من هذه النتيجة اكتشفنا أن معظم الضحايا واجهوا العنف. في العائلات ، تم ارتكاب العنف النفسي ضد الضحايا مثل الإهانات والكلمات البذيئة. هذا هو السبب في ضرورة إيلاء الاهتمام الكامل للجانب العقلي للضحايا. وعند زيارتهم للسلطات المختصة ، ينبغي بذل الجهود لإعادة بناء الجانب العقلي للضحايا. ويجب فتح مستشفى الصحة النفسية لهم.

    

    

   السؤال 5: إلى أي مدى تعاون معك قاضي المحكمة وموظفيها لمكافحة العنف الأسري ويسهل عملك؟

    

   لا	إلى حد ما	كثير
   42	123	56
   19%	55.65%	19%

    

    

    

    

    

    

   من هنا اكتشفنا أن القضاة وأعضاء المحاكم تعاونوا مع قضايا الأسرة ، حسب الاقتضاء. هذا أمر يستحق الثناء. لكن أولئك الذين ليس لديهم رأي جيد في المحاكم ليسوا قليلين. والسبب في ذلك يعود إلى الإجراءات القانونية وضخامة القضايا وقلة القضاة والموظفين. كما هو الحال عندما يقدم مواطن شكوى لا تذهب إلى المحكمة لأن القضايا تستغرق وقتًا طويلاً هناك حتى يتم تسويتها بسبب ضخامة القضايا وقلة القضاة والموظفين. لذلك يشعر المواطنون بالانزعاج وعدم الارتياح تجاه المحاكم.

    

   السؤال 6: هل تم التحقيق معك سراً؟

    

   كلا	نعم
   122	99
   55.72%	40.72%

    

    

    

    

    

   بناءً على القانون المعارض للعنف الأسري ، يجب أن تكون التحقيقات في قضايا الأسرة سرية. لكن هذه النتيجة تخبرنا أن السرية الضرورية في مثل هذه الحالات موجودة بنسبة صغيرة. هناك أسباب عديدة وراء ذلك من بينها عدم وجود محكمة خاصة لمكافحة العنف الأسري. سبب آخر هو أن محكمة الجنح تنظر في جميع الدعاوى القضائية ولدى محكمة التحقيق العديد من ملفات الشكاوى. من ناحية أخرى ، حيث لا يوجد مكان مناسب لمحكمة التحقيق ، يجري خلط. كما أن عدم وجود مكان مناسب للتحقيق في قضايا الأسرة ، كما يحدث في كثير من الأحيان أن يتم التحقيق في غرفة صغيرة مع وجود العديد من المحققين ، يؤدي إلى عدم سرية القضايا تمامًا. وكل هذه الأسباب ترجع إلى إهمال السلطات المختصة.

    

   السؤال 7: من ارتكب العنف ضدك؟

   أب حتى الصف الرابع

    

   زوج (رجل)	زوجة (امراة)	أخ	أب	أم	بنت	اخرون حتى درجة رابعة
   128	9	34	21	2	2	38
   54.70%	3.84%	14.52%	8.97%	0,85%	0,85%	16.23%

    

    

    

    

    

    

   نتيجة لهذا الاستبيان اكتشفنا أن معظم من يرتكبون العنف هم من الذكور والأزواج ضد زوجاتهم. لذلك ، يجب أن يكون الذكور أكثر وعيا من خلال فتح أنواع مختلفة من الدورات التدريبية للتوعية التي يمكن من خلالها تخفيض معدلات العنف.

    

   السؤال 8: كم من الوقت يستغرق حل قضيتك في المكمة؟

    

   1 – 3 شهور	3 - 6 شهور	6 شهور - سنة واحدة وأكثر
   53	37	50
   37.85%	26.42%	35.71%

    

    

    

    

    

    

      ونتيجة لذلك اكتشفنا أن المشكلات الموجودة في المحاكم تستغرق وقتًا طويلاً حتى يتم حلها. وكثيراً ما استغرقت القضايا وقتاً طويلاً ولم تتوصل إلى تسوية ، تخلى أصحاب الشكوى عن شكاواهم. كان هذا في كثير من الأحيان بسبب قلة القضاة والموظفين في تلك المحكمة. لهذا السبب يجب على السلطة المختصة أن تبذل جهودًا جادة لتوفير المزيد من القضاة والموظفين للمحاكم حتى لا يفقد أصحاب الشكوى حقوقهم بتأجيل قضاياهم وأن يكونوا يائسين في تقديم شكاواهم.

    

   الإحصاء

1. الاحصاءات الكلية لمديريات مكافحة العنف ضد الاسر والنساء في اقليم كوردستان.

    

   المديرية	عام 2018	عام 2019
   اربيل	3351	4228
   دهوك	2586	2537
   سليمانية	2000	3226
   كرميان	1024	999
   رابةرين	555	807
   سوران	306	284

    

    

    

    

1. أنواع الإحصائيات في مديريات مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة في إقليم كوردستان عام 2018.

    

    

   مكان	القتل	الانتحار	وضع نفسه على النار	شكاوى	اعتداء جنسي
   اربيل	14	14	22	2269	22
   دهوك	14	21	30	2486	35
   سليمانية	12	15	18	1909	45
   كرميان	3	6	12	991	12
   رابةرين	1	9	8	522	15
   سوران	1	2	7	290	6
   المجموع	46	68	107	9568	145

    

    

    

    

2. أنواع الإحصائيات في مديريات مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة في إقليم كردستان عام 2019.

 

 

 

 

4. مقارنة إحصائيات جميع مديريات مكافحة العنف ضد الأسر والنساء في إقليم كردستان بين عامي 2018 و 2019.

 

 

 

من هذه الإحصائيات وجدنا أن الأعداد ازدادت بشكل ملحوظ في جميع المديريات ، وخاصة تلك الشكاوى. هذا يخبرنا أن نعمل أكثر على قانون مكافحة العنف الأسري ، وأن نتخذ خطوات عملية لتطبيقه ومعالجة المشاكل والصعوبات التي نواجه امام تنفيذه.

 

إحصائيات العنف في مكتب منارة بمحافظة اربيل

مقارنة بستة شهور بين 2018 و 2019

 

 

 

 

 

 

 

إحصائيات العنف الأسري في منطقة إدارة رابةرين:

 

 

 

 

 

 

إحصائيات الزواج والطلاق في منطقة إدارة رابةرين:

 

 

 

 

 

 

 

إحصائيات لجنة المصالحة بمنطقة رابارين:

 

 

 

 

 

إحصائيات محاكم مكافحة العنف الأسري بمحافظة السليمانية في الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

 

 

 

 

 

 

إحصائيات حالات المنظمة النسائية للمساعدة القانونية في عام 2019

 

 

التوصيات

 

1. زيادة عدد محاكم التحقيق في جميع المحافظات للحفاظ على سرية القضايا وتسهيل سير الإجراءات.
2. تشكيل محكمة جنح للمشكلات الأسرية في جميع المحافظات.
3. زيادة عدد المكاتب في جميع المحافظات لتسهيل عمل القضايا ومساعدة الضحايا بسبب ضخامة الشكاوى.
4. تخصيص المباني اللازمة والمناسبة للمكاتب بحيث تكون الأماكن مناسبة وآمنة للمشتكيين وموظفيهم وبعيداً عن الأحياء والحصول على الامن الكافي لهم.

    

5. زيادة عدد النساء في المناصب الإدارية العليا المتعلقة بتنفيذ القانون.
6. فتح شيلترات لضحايا العنف الأسري وفصلهم عن غيرهم.
7. ينبغي إيلاء المزيد من الاهتمام للجانب العقلي لضحايا العنف الأسري عند معالجة الشكاوى. وعلى وزارة الصحة ووزارة العمل والشؤون الاجتماعية اتخاذ إجراءات جادة لفتح المستشفيات النفسية للضحايا.
8. على الجهات المختصة وخاصة وزارة الداخلية اتخاذ إجراءات جادة لنشر الوعي بالقانون.
9. العمل على الحفاظ على سرية القضايا في المحاكم والمكاتب.
10. على البرلمان أن يتخذ إجراءات جادة لتعديل قانون مكافحة العنف الأسري بطريقة تعالج جميع العوائق التي ظهرت أثناء تنفيذه. ويمكن القيام بذلك من خلال العمل مع المنظمات والقضاة والجهات ذات الصلة التي تقوم بتنفيذها.
11. تزويد المديريات والمكاتب بجميع متطلبات الوقود والمركبات والشرطة حتى يتمكنوا من القيام بأدوار أفضل لتنفيذ القانون.
12. وضع وتحديد آلية عامة وموحدة للمحاكم من حيث وجود أنواع واختصاصات المحاكم ، بحيث لا تسمح لأي محكمة بالتعامل مع القضايا بشكل مختلف.
13. تعيين أعضاء دائمين وثابتين في لجان المصالحة وتخصيص استحقاقات المالية والمتطلبات الإدارية لهم حتى يتمكنوا من أداء أدوارهم الهامة كلجنة مصالحة لتحقيق المصالحة الأسرية.
14. العمل على توسيع وتطوير االشيلترات الموجودة حاليا لتصبح ملاذا آمنا للضحايا بطريقة تحمي سلامتهم ومستقبلهم.
15. تعيين محامين مفوضين أو مجانيين لضحايا العنف الأسري في مرحلة التحقيق.
16. عقد دورات توعية وتدريب مهني لضباط والمحققون المديريات والمكاتب مع تقدم التكنولوجيا وتزايد الجرائم الالكترونية.
17. نقل لجان المصالحة إلى المكاتب لحل المزيد من المشاكل وتحقيق المزيد من المصالحات الأسرية.