http://www.araste.co Read our awesome news, every day. ARASTE en-us 2023 A Report for Monitoring the Implementation of the Domestic Violence Law http://www.araste.co/news.aspx?id=253 http://www.araste.co/news.aspx?id=253 Tue, 27 Jun 2023 12:46:45 GMT


Introduction
The Women's Legal Assistance Organization continues their efforts to point the problems faced in implementing the law combating domestic violence which considers their duty to work hard for the families with the aim of living together and avoiding individuals from violence.
 Women's Legal Assistance Organization always tried to make the better situation for families legally، social، and psychological and reducing the violence and pointing the problems that face the law relating to the families and the parties that are specific to the implementation of this law.
For this reason from the beginning of issuing the law of domestic violence, we take the responsibility of implementing the law in accordance with NED Organization ، because of the importance of the law for the Kurdish community، at the beginning we focused on the governorates.
After many years on issuing the law، we've tried to expand our focus on implementation of the law، and we've seen the level of implementation of the law in these areas. What’s it like? In which level it is? Also، identifying all the problems and obstacles face the implementation of the law in the places which the law is implemented by interviewing someone who is responsible of implementing the law.
The most important thing is that we made our report about the law of combating domestic violence and the continued activities of the committee and the courts of domestic violence in order to know how much people are familiar with the law  after many years from issuing the law, and if people need more awareness about the law.
What do people think about the cases of domestic violence? As a result of these problems and obstacles،from these places it became clear to us that we were looking for solutions to make the law works better.
Despite all this، and after many years of hard work and implementation of the law، the women committee in Kurdistan parliament presented a new draft on the law and finished the first read of the draft once again made serious reactions and many of the communities are against the law the religious people standing up, parliamentarians and even lawyers، this shows that the law still requires more work. We need to spread more awareness about the law. We need to understand the importance and necessity of the law in a way which be acceptable to the community.


Sulaymaniyah governorate
1. The Court of Domestic Violence in Sulaymaniyah:
The Domestic violence court in Sulaymaniyah was opened on 1/2/2022 which is a good step for the purpose of
Sooner solving families problem after visiting that court as The Women's Legal Assistance Organization, the Judge of this court pointed out that the biggest problem of this court is the announcement of the judge that cases in 2014، there were 197 cases postponed for publication in 2022.For this purpose، and solving this problem، the Women's Legal Assistance Organization contacted the related parties of the directorate of combating domestic violence family counsel center and the domestic violence offices of the domestic violence court for this purpose a joint meeting was organized in between the relevant parties and the media ,the director of the Center the families advisor responsible for each of the offices of east and west in Bakrajo ,the offices of the Domestic Violence Prevention Administration and the representative of the Court of Domestic Violence ,in that meeting talked about the problems because the files will not be resolved soon.
The reason for announcing that there is not enough information for that purpose or there are a lot of delays.

 
For this purpose، the director of Family advisory Center، pointed out that they have a problem with the delaying of files in the reconciliation committee and the citizens do not know that according to the law، it will be reconciliation of the parties، and the subject of the announcement is one of the problems that we remember to make some changes.
He pointed out that they will cooperate to solve the problems، and the head of the western office pointed out that the reporters are delivering the notes with their own cars، and the western office is working through 5 policemen، and he said that we don't have our own income while we only have one reporter And sometimes when this reporter doesn't do as much as he announces to the criminal Court ، which is a big problem for us. Last year، we had 1300 files. This is in addition to announcing the files presence in front of the reconciliation committee and we have another problem, sometimes there are 10 people accused. We have to bring them by one police because we don’t have enough employers.
Therefore، it is necessary to resolve the issue of the reporting of the court of violence، which is based on the establishment of the police reporting station supervised by sulaimaniyah police. and the director of the east office pointed out that the east office are operating limit is the same as six police stations، each of the stations has two police ، and they have transportation equipment like cars and motorcycles، while we have one announcer who makes the announcements on his own and working out of the time even on vacations.
In 2023، we have made 460 announcements in our area to the Violent Court and 470 announcements, we do not have the ability of providing fuel to the cars، while one of our office’s car where burned. Unfortunately، an officer was martyred and no one has helped us so far، so the violence trial needs to be solved through the court police so the problem is not solved suitable mechanism is needed.


Bakrajo department officer: Pointed out that it is necessary to provide him with other employees to make court announcements because we can't our working limits are wide and the places are far from each other Tasluja، Bazyan، Kanaka، Bakrajo، Piramagrun، Raparin، and the villages in which the reporter could not find the target. We work on the human side and we want peace to the families and we have not received any official letter to make these announcements while the employee who makes the announcements is both the driver and reporter.
The representative of the Violence Court pointed out that in February 2022، the domestic violence court was opened، and we started as employees، there was 378 old cases with our efforts and fatigue and the reporters، now we have 52 cases left، often by contacting the parties of the case who are ready، we did this work to resolve the cases on our behave with the judge of this court. At the moment، there are 1500 cases how it can be resolved? That's why the subject of not informing publicity should be solved and about writing the names of the accused and the complainant should be filled in the time of the announcement and all the information about the place of residence of the case parties therefore، the issue of informing should be solved and the address of the case parties should be filled in the time of the announcement and all the information about the parties of the case and their phone numbers should be written down.
Because of the lack of employees، we have a lot of pressure، now there are three employees، two of them are judges، and only one employee remains، while the work cannot be done by two employees.
Regarding the announcements، the west office announcer pointed out that he has been working on reporting for 10 years for three offices but at the moment، the work is too much hard ، I was reporting the neighborhoods of KaniSpika and Sarchnar، which is the same border of all the eastern offices، and sometimes I go three times to make one announcement and sometimes the address is wrong, sometimes when I have one announcement in one hour the work start at 8:30 a.m. while I leave at 7:30 to announce and I have made the announcement because this person was only available at night and I have been threatened many times، but I don't care. So I think it's good for the court to make the reporting because this makes our duty much harder and everything is on my duty to make announcements.
The east office announced that in 2019 it will announce to their office that this work has a lot of fatigue and hard even though I have my own notebook that 568announcement for 10 (months)،and also 339report to our office. I have 229report to the Criminal Court, and 2020 we had 160our office announcement, and on 2021 we have 440 announcements for three months, I have 115 notifications from the East Office while the announcement of Kalar and Said sadiq and the court's police will do it and we will carry out the arrest order.
The reporter of Bakrajo violence department pointed out that there is a lot of pressure on them while he is both a driver and postman and he does the arresting order while all these things are not done by one person but three people, and our working area is wide and far from each other. It takes a lot of time and cost. In order to solve problems Women's Legal Assistance Organization ، will cooperate and help to find a solution that first as an organization even with little،we will help them to solve the problem، and then we will not give up on the efforts of the relevant parties and the court to solve the reporting problem.






Implementation of the Law against Domestic Violence and Working with the College of Law University of Sulaymaniyah:

As a Women's Legal Assistance Organization ، we continue our efforts to implement this law in the centers of education as a lesson، especially in the college of law, because students، after completing their studies in practicing will need this law which is related to individual families.For this purpose، the staff of the organization held a meeting with college of law of Sulaymaniyah University، as Women's Legal Assistance Organization that works in the field of law، we focus on families and women، and all the laws، and we have relations with college of law، teachers، parliament، courts، ministries، related parties، and citizens، and we have a circle for the law department in a practical way. But it's important to learn a few lessons and we want to have a conversation with the teachers who are specialized in this subject، how do students take advantage of the cases in the court in the practical field، we cooperate with them، and the lecturer of college of law of Halabja University pointed out that he teaches 5th grade the lessons and they need language and practice، which is a great need for the students، and the law faculty teacher pointed out that studying this law is good for the students if they practice and examined them practically ,they should make reports and practice in a groups form and each group contain 40 students about this subject. In order to comply، the head of law department pointed out that when the building of college of law was built، we asked them to build a court hall and pay attention to the practical side. In 2019، a ministerial order was issued that there are two subjects، including the general and private legislation to be continued in 6 lessons, traffic law, the advocacy law، prohibiting the misuse of communication devices law, domestic violence law (which the university determines that three of the five subjects are studied، and one of the subjects studied is the domestic violence،law which is taught in several classes.
We as an organization، will help them in the practical field، then we will report college of law about how to manage our affairs and send it to them، but this issue should be made and asked about cases and work on cases with organized lawyers to help lawyers follow up ,or there's a big law firm that has counseling lawyers to help you out، and this requires a lot of help، and there's a lot of coordination، or there's a legal requirement that people come here to the counseling centers in different fields and in the field of law، which makes students and people interact together.
the head of law department pointed out that we have an open door but we have one problem that has a lot of pressure on the students but we are continuing to try to get benefit from the practical field and learn how cases are seen in the courts and the financial side of the students is one of the problems that we can't push them on but we are trying to continue and we will not give up so we will help as an organization to make this law a lesson to the students and be read we are in the process of helping them after graduation.
 
The meeting of women's legal Assistance organization and Sulaymaniyah law university special about the law of domestic violence


Survey
، In this report, we conducted a survey in Sulaymaniyah governorate on the law against domestic violence and the aspects of implementing this law، and other issues related to those who have cases insulaymaniyah courts.
The survey is based on the following: 60 participants participated:

 




How important is it to have a domestic violence court?
45  
 
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Category 1
Extremely       fairly      non 

 



 
 













40  
35
30
25
20
15
10
5
0
Category 7
No yes




 

 
 

The statistics of the courts
1. Domestic Violence Investigation Court

2021 2022
continued 2323 4699
finished 1785 2679
total 4108 7378



2. Domestic Violence Court
2021 2022
Continue 389 306
Finished 156 256
total 545 562


3. Divorce Statistics

2021 2022 Difference between 2021 and 2022
4767 5533 766


4. Marriage Statistics

2021 2022 Difference between 2021 and 2022
20147 21164 1017


5. Transactions Statistics of the year 2022


Marriage  21164
divorce 5533
Second wife approval 6















Erbil Governorate

• The General Directorate for combating women and domestic violence 

As the staff of the organization، we visited the general directorate closely and started with questions about the increase in the rate of violence and problems to become clearer what are the causes and what does it mean?
In response، the director of the Center for Administration Awareness said: "Increasing the rate of complaints is a happy sign because increasing in the rate of complaints is a sign of increasing awareness of people for the existence of violence laws and belief in the violence-related party"
Violence increasing are different types with the increasing rate of complaints، the increasing forms of violence is worrisome، but the increasing of complaints are different. Previously، violence within the family was still common، but due to the lack of awareness، the problem remained in the family، but now people is conscious and demands their rights through the law.
Regarding the legal shortage، he said: I believe that this law،can be opened in consultation with experts، colleges of law ، administrations and the executive parties to be able to reform the entire law in a best way as possible.
Regarding the problems facing the administration in implementing the law، the representative of the directorate said:
             The courts had a problem، and in the interpretation of the law in the relative degree، some believed that it included cousin’s، some of whom believed that it did not cover the fourth degree of relatives.
One of the other problems facing the implementation of the law is that there is a lot of load on the courts in Erbil there was  judges for a period of time and had a great impact on the cases، but the judicial council because of the lack of a employees changed it to one judge, if we compare between this year and the previous years، we cannot say that the number of cases has increased three to four times and it is constantly increasing and there is no change in the judicial and administrative structure ,the offices are not open and they are the same as before، so there is a lot of overlap between many cases and a small number of cases of all departments، including justice، so I think that as a director with college of law ، should do some research to practice on the law so that we can influence the relevant parties and make serious decisions about it.
At the end of the meeting in Kurdistan Parliament، the Ministry of Interior proposed that the Court of Combating Violence with all investigations and criminal investigations be a special court to be able to protect the characteristics of the problems.
What is available now is only one investigative judge for violence and he sees other cases، so he has no special case، we have cases extent of suicide، but because of the lack of the characteristics of the violent court and because of the lack of confidentially to solve the problem، they could not complain، we as the directorate and office although we try to keep the problem private but due to the absence of a court، the problem cannot be private.
The judge who sees family problems cases besides sees the problems of divorce، and marriage، which affect the problems to be unable to remain in private، so it is very necessary to open a community dedicated to the problems of family violence. It is important that the family problems related to every individual in this community، every may have a problem in his  home in most cases، as long as there is a law to organize the family، so each of us may need to resort to the law through the concerned party.

Another problem is the lack of shelters for women and children. Women can take children under the age of 6 with them، but women who have children over the age of 6 have problems. They are separated from their children. A mother stays in the shelter and the child over the age of 6 is taken to the orphanage without a parent. This is one of the biggest problems for mothers and children who are threatened is being isolated، so a lot of work needs to be done on this issue.

 

 
2. Criminal Court of women murder (femicide)
Regarding the opening of a court dedicated to (women murder) which have a role and importance in the early dismantling of the murder of women in the courts. At the moment، due to the lack of specialized courts، women cases remain open for a long time، we asked Erbil court judge whether there is a criminal court specially related to women murder that have an effect on the early unification of cases or giving more time to these cases.
Answer: Regarding to the existence of a court on women murder he said that there are many problems and obstacles if we think about opening a court like this, the most important is:
1. The number of judges in general and first and second-degree judges in particular.
2. Since the number of such cases is less than other crimes، the opening of such a court creates an injustice between the criminal courts، and some courts have more cases and others less.
3. The absence of staff and employees due to the suspension of employment and the old employees retired.
4. Lack of opportunity to establish a special court in the Iraqi constitution.
The investigative court special for family and women's problems is a good job provided that the      investigative judge and his staff are assigned only for this work، and they are not assigned to any other duties and should be skilled.

 
Presidency of Erbil Court of Appeal

Statistics
Directorate of Combating Violence against Women and Families
2022
sent closed Under investigation total
 817 1857 1393 4067





Hotline
2022

Cases3629







Family Advisory Center
2022
480 cases
Conciliation committee
2022
201cases



Statistics Results 
Statistics
Participant age Above 18 year 
Participant Gender Male / Female
Education Level Education and illiteracy






 
 

 



























Duhok Governorate

Within the framework of the Kurdistan Region of Iraq's efforts to combat violence against women and domestic violence، it is the enactment of law No. 8 of 2011 regarding the fight against domestic violence، but this law has been criticized and calls for amending or issuing a new law to replace the mentioned law.
Within the framework of Kurdistan Region efforts to combat violence against women and domestic violence، the legislation of law No. 8 of 2011 on combating domestic violence has been criticized، there is rejection to issuing a new law to replace the mentioned law.
Regarding the issue of women murder under pretence of honor، Article 409 of the Iraqi Penal law in Kurdistan Region has been suspended، but despite this، the cases women murder face many obstacles in the courts in terms of a member of the Board of Directors of the University ، we conducted an interview with the university's board of directors investigation، and as a matter of fact، it's important to understand how important these cases are.
As a representative of the organization، we made an interview with university teachers who are specialized in law:
• What is the importance of establishing a criminal court for women murder?
• What are the causes of increased violence against women and families? What are your proposals to reduce violence against women and families?
Dr. Ishmael is a university professor.
Regarding the existence of criminal courts specializing in the cases of women murder although the cases of women murder in the courts are resolved to a degree، it is better and it is very important that there is a special court for these cases from the beginning of the case، the stage of investigation (until the end) to make a decision (a court should be a quick way to resolve the cases of women murder but this issue requires finncial costs and the existence of a lawyer، which means that we support the existence of such a court ,but not only by increasing the provisions of the Law against Domestic Violence، but also on the legality of the court، as well as reviewing and amending other laws related to this issue، including the Law on the Basis of Criminal Prosecution، and the existence of material capacity not only to establish a court at the expense of other courts.
Regarding to the reason of increasing violence cases against women is due to increased awareness، i.e. the increase in the number of complaints filed in the courts، whether the woman's complaint is from her husband or the daughter's from her parents or the sister's from her brother. Because they have legal awareness and know that what is being confronted with violence and is not a violation of their rights، and we will not give up on having some cases of the law against domestic violence by some women who complain about the smallest family conflict، as well as the existence of an open relationship. It's done، and it's one of the causes of domestic violence.
In order to reduce domestic violence، legal awareness must be spread، especially for women، which means not only to understand what rights are، but also to understand the rights of others. She has the same rights as her husband.




 
An interview with the representative of the organization with the juridical responsible of the Law service department / Family advisory Center




























Statistics Results 
                                                                                      Participants number (160)

education level of the participant
180  
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Category 1
illiteracy educated 
 
 
 

100  
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Category 7
No Yes

 
 
 

Halabja Governorate
The law on combating violence against women and families

As a Women's Legal Assistance Organization ، at the time of the issuing the law of combating domestic violence، we take the duty of observing the implementation of this law. ، and we've asked for amendments of the law، and we've already proposed the law of countering violence against women and families، which is the second reading in the Kurdistan parliament and now it's in front of the regional fatwa committee It's been a long time coming، and I've been trying to get my hands on it.
Regarding this legal proposal and for the purpose of talking about the proposed law، we need to know the opinions and attentions of some relevant personalities on the proposed law، including a member of the Kurdistan Region's assembly Representatives member and the court judge in Halabja:
Kurdistan Region's assembly Representative member:
Question: What is the meaning of the law against violence against women and families?
First of all، it is necessary to correct that this proposal is a law، not a draft law، because the draft law will be submitted by the parliament، but this proposal of law is submitted by the Women's Committee of the Kurdistan Parliament for the purpose of the first amendment of the Law against Family Violence No. 8 of 2011، which was issued in the Kurdistan Parliament.
Question /There's a lot of talk about the name of the proposed law that separates women from their families، what do you read about this?
However، although the Women's Committee on the Separation of Women's Names according to them that if women have problems outside the family، this law should be implemented، but we believe that if women have problems outside the family، we have other laws and the Iraqi Penal law will solve this issue، so we do not think that it is necessary to separate women's names from the family and this is an over.

Question/where are the procedures for passing the proposed law in Kurdistan Parliament?
the proposed law was amended for the first time، the opposition block agreed on the condition that the second reading of any article contrary to the ruling of Islamic Law should not be passed as stipulated in the constitution، so the law is now in front of the religious opinion Committee and after its return to parliament by the religious opinion Committee، then it will be voted on by Kurdistan Parliament.
Question: What are the issues or articles that are included in this law?
The domestic violence currently is applicable it consist 10 articles، but the amendment is 14 articles.
Can the amendmentlaw be more than the law itself? They’ve all come from the name of the law to the reason for the release، and in fact، you have to change all the articles that are in argument، not in this way.
Question: I’m sure you've had a lot of criticism about this law because of the fact that there is general right what do you think?
in fact، the whole proposal of the law is criticized in definition to the issue of general rights because it has in fact create a mixture of general rights and special rights and how the courts practically implement this issue,In fact، the family has a safe framework according to the constitution، but according to this proposal، the public prosecution must act on the basis of the news، and if the reporter is a neighbor، in this case، the protection of the family will be threatened and forgiveness will disappear، so I don't think there should be a general right in this law.
Finally، I would like to say that we have a lot of attentions and talk about the proposed law، but in general، this proposal does not serve the family in this way، it separates women from the family، and combines general rights and special rights، which creates great problems practically.


 
Meeting of the representative of organization with the member of the Kurdistan Parliament (Sarchinar Ahmed)





2- The results of the survey


Participant age 18 - 60
Participant gender female
Level of education educated and illiteracy
Place of participant Halabja governorate

 

How much do you know about family violence?
45  
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Category 2
Very much Fairly non

 
 

Are the investigations in the court secret?
40  
35
30
25
20
15
10
5
0
Category 6
No Yes

 
 










Statistics
Halabja Governorate 2021 2022
hitting 27 29
threaten 19 13
self-burning 1 3
trying to suicide 3
Fighting 1
insult 9 6
accusations 2
Children excitement 3 1
Kick out of the house 2
Defame 7 5
indignity 5 4
deceive 1
Cheating between wife and husband 2 2
Keeping documents 1
Trying to be cheep 1
suicide 1
non spend money 1
total 76 74


     Marriage and divorce statistics in Halabja governorate (2021 – 2022 (
divorce Marriage year
298 1028 2021
298 978 2022

From these statistics، we find that marriage has decreased so slightly because of lack of employment opportunities for service projects that serves the economic sector in this province has an effective role، and regarding the divorce of 2021-2022، the same process is high for Halabja governorate and it is worth to assume an attitudes.


The story of success
(Sh, R) was one of the victims of domestic violence after her husband violence her and she escaped from the house and was prevented from bringing her one-year-old son with her because she was a housewife Her father's was not able to hold a lawyer، so in the branch of the lawyers، they asked for a legal organization to do their legal claim for free، they give her the addressof women's legal assistance organization،lawyer.
Crying and desperately talking to the lawyer، she says، "My husband has been kicked me of the house for two months، and he hasn't let me see my child for a moment.She showed pictures of her body on the cell phone where she was bleeding during the violence and said that her father is poor and cannot bring her son in this situation.
She even said that I tried to commit suicide due to these problems، but soon the lawyers of the organization gave herhope, after a short times، he filed a complaint against herhusband and he was arrested by the judge's order، and at the moment of his arrest، was obliged to return the child to his mother's house. And then she filed a claim for alimony for the child، which provided a suitable amount of money for the child، and this brought back a hope to the 23 years old،woman,and now her child is at home and living a normal and fearless life with hismother.

















Garmian Administration
1. The Law of combating domestic Violence in Kurdistan Region-Iraq between Amendments and remaining:
Domestic Violence Prevention law no. 8 was passed in 2011، but due to a number of shortcomings in the law، it was unable to achieve its goal. Therefore، when it comes to implementing it face problems that is why it needs to do amendment، it is necessary for the Kurdistan Parliament prepared a draft law and the draft law was first read in 2021.
As soon as the law project became a conflict between parliamentarians، people and religious teachers، there was a strong reaction So the draft law has not been implemented، so to know more about the details of these conflicts and see what the fundamental differences are on the project، we interviewed a member of the Kurdistan Parliament:
He believes that the law of combating domestic violence is a sufficient solution to family problems، but if the law is implemented as it is، it is a good solution to family problems. The parliament، although he believes that the law is not bad if implemented، but the reason that the law exists and violence continueis due to the fact that he believes that in the stages of investigation and trial، the evidence is not used sufficiently to punish the accused، all his speech is that the law is better to keep the law in this way because the draft law would not have changed in some articles to replace the old law because the law remained the same. It was much better than the amendment that would further increase family problems especially the article which mention the informer this can be done outside of the family، for example، if a husband and wife have a small problemSomeone outside of their family will be able to make a complaint، and may be at this time the problem between them is solved.But if their problem reaches the court and the police station، their problem become bigger and affects their family.
Excluding that the Parliament work in the legislative branch، but they put education first of everything. “It is necessary to look at education، whether in families or in educational centers. Social media is not to be used as it currently exists، because in fact، it is a source of increasing family problems and the rise in female suicide rate that exists in the law."
Mizhda Ihsan was previously a lawyer and now at Garmian University College of law said to women’s legal assistance organization:
Despite the development of modern lifestyles، the phenomenon of family violence is increasing day by day، which has a significant impact on society and complicates family problems.It leads to the development of social problems and the emergence of major problems، so the existence of the law against domestic violence has played a good role in solving family problems as needed. in my careerI've a lot of cases werethere was a lot of social problems، but when I complained in court، the lives of girls who are afraid to lose their life were protected by their familiesand solved through a violent court، and I think there are other ways to deal with family problems that need to be act:-
1. Strengthening family relations with the importance of proper education، and spread love، tolerance and compassion contrary to violence.
2. Ensuring the importance of awareness of individual families through the presentation of seminars and educational conferences to create a society that is affected by this negative phenomenon.
3. Emphasizing the importance of awareness of individual families through the presentation of seminars and educational conferences to create a society that is affected by this negative phenomenon.


In 2007، the head of the Kfri office started receiving complaints، filing and opening a case for family problems in Kfri district and surrounding villages، which receive 100 to 150 complaints annuallyIn addition to many problems mentioned in previous reports، it has been difficulties in  implementing the law as it is،I think the law has a lot of shortcomings that need to be amended، especially because the law gives women more rights and talks about violence against women without considering violence against men that we have cases that the men has been violently opposed by woman، and the point where it talks about the underestimation of women by men، and again، is not realistic and needs to be amended because there is no measure for men's underestimation of women.The law should not be based on feeling،" he said، adding that in addition to amending the law، our perspective and experience of family problems، especially between spouses، is that many couples do not have the necessary knowledge and awareness to deal with problems and take responsibility and resolve conflicts within the familytherefore، it is necessary when two couples  present a marriage contract they should have awareness consisting of religious teachers، psychologists، lawyers، experts in family problems.


 
       Meeting of organization representative with the head of Kifri office 

2. The role of religious teachers in solving family problems :-
Because of the important role that religious teachers have in Kurdistan society in general and Garmian in particular، many families still resort to religious teachers to solve family problems so that they can be solved according to Islamic law, Therefore، as an organization، we need to conduct an interview with the clergyman and speaker of the Sheikh Abdul Qadir Gailani Mosque in Kalar on this issue in the form of questions and answers:
Questions/ what is the role of religious law in protecting women's rights and the coordination between the established laws and the law of women's rights?
Answer/ The religious lawhave given women so much importance that we can say that the difference between women and men in Islam is that all rights have been given to women، which is part of her structure in being mother.And the main duty assigned to her، in return، all her rights are provided by the man، especially the right of respect، which is reflected in Islam which is not found in all religions.The Prophet (peace and blessings of Allaah be upon him) said: "If a man is a man of honor and a good man، he treats a woman with dignity and who insult her is a man without parents."This is in the interest of respect، both have equal rights and should not be oppressed by any party for the balance and organization of society in short، Islam has given women all rights.
Questions/ is enforcing woman to have sex with husband in Islam accepted?
The relationship between spouses is not an intimate relationship، 99 percent is spiritual، and if violence is used، if a man does not feel that his wife is a part of himself when he is close to his wife I don’t think that he will enjoy, Islam does not force and does not allow men to rape women and use violence when they are in power .Even Imam Ghazali says that if a man does not feel his wife's enjoys ، he will be guilty in religion.
Questions/ what is the role of religious teachers in solving family’s problem?
There are many cases that come to religious teachers، without claiming at the courts and no lawyers saw them weas teachershave been careful and well-advised and tried to solve their problem and there are some examples which come to me، two couples who divorced twiceone divorce remain، but I advised and helped them to draw back their divorce after a period I saw them in the market they were happy.Many religious teachers are experts in law and academics، for example، I have a master's degree in comparativedoctrinelaw. But if someone come to me and he have a claim at the court I won’t involve with him and tell him to solve his problem at the court the judge will decide the cases. Therefore، the court should consider the role of religious teachers because the absence of religious teachers creates a big gap that cannot be solved by any court.
Questions/ what is the legislative law in forcing marriage? 
In legislative law is forbidden to force girls or boys to get marriage without their agreement,a woman passed by the house of Prophet (peace and blessings of Allah be upon him) she said، "My father has given me to my cousin for hisbenefit. “The Prophet (peace and blessings of Allah be upon him) told her that she has the right to get divorce and this is her right, she told him “I want my cousin to stay with me I asked to know if it is forbidden forgirls or boys to get marriage without their agreement and do they have rights”.
Therefore، the prohibition and crime are the rule of forced marriage of women، especially in today's era، where more women are independent and educated about their rights.
Questions/ as a religious teacher، what is your advice to those who resort to violence within the family?
Whenever a man commits violence on a subject، he cannot rationally solve it، which is a constant characteristic in humans، some people reach a situation of pressure and resort to violence.This is because if you don't have a mental level، you don't have to use violence. That’s why every husband and wife should learn the law of marriage when they marry from the beginning.In order to increase love and respect each other، try to increase their love every day so that they can solve their problems and conflicts and lay the foundation for love and peaceful coexistence from the first day of marriage.


 
Organization representative visit to the general directorate of Garmian
3. Women's suicide as a result of domestic violence، the role of women's organizations in this issue:-
Statistics in Garmian tell us that every year، women's suicides are increasing، as a result of violence in the family women are desperate to solve their problems .They resort to self-burning، even some women don't want to solve their problem and finally think of ending their lives they think that they can solve the problems،in this wayfor this purpose، we interviewed a member of the Garmian branch of the Women's Association;-
A member of Garmian women's group said: "I open the door every day for women who are facing family violence they come to me to get advice and find solutions until we make a complaint and bring it to court، I have provided them with volunteer lawyers many times.
He also believes that the cases of suicide and the burning of women are increasing day by day، and unfortunately، it is too bad for me، because I have been in contact with victims for many years. I'll explain this for a number of reasons:
1. The lack of awareness among the public and lack awareness of domestic violence and the way of investigation in the courts and the work of the committees to facilitate family problems، especially for women.
2. The absence of a special court on family matters، which is often seen by a civil judge، or the lack of time، causes delays in the course of investigation، and people are less confident in the law، believing that the court cannot solve their problems quickly.
3. Women's fear and vulnerability always leads to suicide instead of filing complaints and trying to solve their problems.





The story of success
(ch,M,H) Born in 1994، settled in Rzgari district in Kalara district she married for a year and has a son. On night of July 27، 2022، as a result of an argument and a small dispute with her husband، she immediately resorts to self-immolation. She turned oil on her body and burned herself her husband، who has never been able to help her، is shocked.So her neighbor rescues her and takes her to the emergency department in Kalar after a series of initial treatments due to the high rate of burns، they send her to Sulaymaniyah hospital after one month in the hospitalshe return home.
When she told her story، her eyes was full of tears and said، "I've been through a very difficult situation، after opening an investigation to the case in the violent department in Rzgari that played a significant role in enhancing the relationship between the couple Despite the fact that the family refused to allow their daughter to return to her home، the problem was solved through the conciliation committee and the violent department they didn't let a family be divided، and she said، "I'm really sorry that small problem، I asked all women not to harm themselves if the problems were too big."Be calm and solve a problem in a place like domestic violence directorate، which was the place where I go back to my child and my husband، and now we're living a normal life with my husband without any other problem.

































Violence against women and domestic violence /Garmian
Directorate of Combating Violence against Women and domestic violence

(12)month(2022)year

month
killing suicide
Self-immolation claims
total
burning
Claims total
female
male
Public right
alive dead alive dead
1 - - - - - - 77 46 30 1 77
2 - - - - - 2 72 47 25 - 74
3 - 1 - 1 1 - 63 39 22 2 66
4 - 1 - - - - 64 42 22 - 66
5 - 4 - - - - 70 37 32 1 74
6 - - - - - - 103 59 43 1 104
7 - - 1 - - - 112 62 49 1 115
8 - 1 - - - - 112 67 44 1 115
9 - - - - - 1 128 83 43 2 131
10 1 - - - - - 95 65 29 1 96
11 - - - - - - 91 50 41 - 93
12 - - 1 - - 1 68 44 24 - 71

Total
1
7
3
5 1055 641 404 10

1082






The results of the survey


age of participant More than 18 years
Participant gender Male/female
Participant education level Educated and illiteracy






Are the investigations in the court secret?
70  
60
50
40
30
20
10
0
Category 1
no yes

 
 

 

                                  Are the shelters important for rescuing people?

70
60
50
40
30
20
10
0
Category 5
No Yes

 
 























Raparin Administration


1. The role of civil society organizations in implementing the law

The mobile team Supervisor and case manager at the Social welfare Directorate with the cooperation of United Nations Fund for population, theysaid that as a mobile team، they work on gender equality، strengthening women's abilities، and rising awareness about violence, He said that because there was many different views on gender issues recently، we have made it clear that we are working on equality based on social kinds.
In response to a question they were directed about what kind of the most violence is now, he pointed out that cases are different and violence is different، the more is social and psychological violence. When a case comes to us، we make our following، and if we know that the case is specific to another organization، we will direct it to them. For example، if there is violence against children، unfortunately، there is no organization in Ranya، so we rely on protecting children and directing them. He also said that most of the violence involved is adultery and psychological violence، as well as the abuse of social networks.
He also said that how to interact and deal with violent cases is very important، such as violence directorates، offices and police، and that when a woman is subjected to violence، she should be treated in a special way and have a complete protection in the cases.
Is there a decreasing in violence compared to previous years?
He noted that the rate of violence has not decreased، although there are many organizations and awareness is spread، but there is still violence. Violence against women is more likely to be directed against men، but still less.
It can also be said that some types of violence have faded and others are a lot، including the misuse of communication devices and adultery. This means that domestic violence has always existed، but in the past، women who were subjected to violence، killed themselves or burned themselves، unfortunately، but now we can say that they are more aware of this.
There is also an increase in early marriage because girls are not aware of the process of marriage and early marriage، and they are the ones who later become violent، leading to an increase in the rate of divorce.
As far as we have noticed، violence is mostly carried out by men who work in the military sector، such as policemen or security ، or those who are not financially well and un employed، or who use drugs. Drugs have a significant impact on the increase in violence.
What can be done to make women more aware?
One way is to have more organizations that work on domestic violence and educate people about violence، for example، an organization that works only in the legal field and discusses the punishments of violence legally. There are also more organizations working in the countryside in the field of violence because women in the villages need to be more aware of violence.
It's about empowering women through seminars so that women can become more aware of their work and income.Schools should be alerted both teachers and students، as there is an increase in violence and crime in schools due to lack of awareness.




 


 
Mobile team manager and case manager in the Social Care Administration












2. The story of success

One of the victims of the violence name (s,m,a) After her sister contacted me، she said، "I know that you represent an organization that helps women، and she says that my sister is being violently attacked by her husband.". After that، as a representative of the Women's Legal Assistance Organization، I explained to her what our organization is and how it works، and she was very happy with it، and after Imeet them، she talked about being expelled from the house by herhusband for four to five months with her one-year-old son in her father's house. And her husband، except that she was expelled from the house. She said that her husband had insulted her and this had a psychological effect on her.As a representative of the organization، after providing legal advice، she was very pleased with this and now herclaim in the Court of Rania continue and she is doing well.

2.Civil activist and a media man said: the role of media and social media on legal awareness of the law against domestic violence, it is a tool to make people's lives easier، and each of us can use social media in the way he wants، the good side and the bad side.Now everyone sees the media in their own place and in their home and sees the work of journalists، which has created a space within society.Nowadays and in the time of technology، people can easily get information about the laws، including the law on the domestic violence، and people can get enough information about what is considered to be violent and what the punishment is, but at the same time، it has a bad effect، which is that we can say that one of the most common forms of violence is through social media is humiliation and threats etc.…
What is the most common type of violence and what type of violence is being committed against the most? We can say that the rate of violence is increasing. At the moment، we can say that violence against women and men is also possible، although we can say that violence against women in this area is still more and because there is a man's dignity and the upper hand in the family، he believes that he has the right to violence against his family, the violence that exists is more psychological، social، as well as financial، to a degree of physical violence that has decreased. It can be said that psychological violence through social media has been very high at the moment، especially in the young age and especially towards women، where many women face threats and insults every day. People need to be more aware of social media and their use and know that if they use it in a bad way، they will be punished.



 

Interview with representatives of the organization with media and lawyer (Lana Rasul)























3. Violence against women and domestic violence / Raparen
The directorate of combating domestic violence 


Month (12) year (2022)
month killed suicide burn Self-immolation Female sex Male sex Violence Directorate  /claim police
Directorate   /claim
1 1 1 36 2
2 2 1 41 6
3 1 1 44 7
4 1 2 1 36 5
5 40 11
6 1 46 9
7 1 1 2 1 34 7
8 1 1 61 9
9 1 57 1
10 75 1
11 1 2 2 1 50 4
12 1 39 3
total 4 9 7 6 1 - 559 65
















The statistics of office and departments (12) month year (2022)
Office
police month
1 month
2 month
3 month
4 month
5 month
6 month
7 month
8 month
9 month
10 month
11 month
12 total
Rania office 25 31 31 28 19 28 27 41 38 41 28 22 359
Qaladze
office 11 10 13 8 21 18 7 20 14 30 16 16 184
Hajiawa
Dpt. 5 4 6 1 16
Police directorate 2 6 7 5 11 9 7 9 1 1 4 3 65
total 38 47 51 41 51 55 41 70 58 76 54 42 624







6. Statisic
 

Is the conciliation committee is important for solving problem? 
80  
70
60
50
40
30
20
10
0
Category 2
No Yes

 
 

                                   Are the shelters important for rescuing people?
70  
60
50
40
30
20
10
0
Category 7
No Yes

 
 

















The statistics of the general directorate of combating domestic violence in all the administrations of Kurdistan region/2022
Directorate Under investigation closed sent total
Erbil 1393 1857 817 4067 
Duhok 568 2827 953 4348 
Sulaimaniyah 2274 2561 576 5411 
Garmian 357 613 112 1082 
Raparin 175 325 124 624 
soran 179 163 23 365 
total 4946 8346 2605 15897 

Hotline 119
Directorates Erbil Duhok Suliamaniyah total
Number of peoples 3629 2601 4075 10305



Advisory Center/2022
directorates Erbil Duhok Suliamaniyah Garmian Raparin Soran total
Number of peoples 480 702 124 361 667 221 2555





Conciliation committee/ conciliated cases
2022 

directorates Erbil Duhok Suliamaniyah Garmian Raparin Soran total
Number of peoples 201 272 223 62 48 20 826



directorates female male General right total
Erbil 4061 1884 95 6040 
Duhok 2908 1590 43 4541 
Suliamaniyah 2556 1312 48 3916 
Garmian 665 422 9 1096 
Raparin 416 228 6 650 
Soran 354 23 3 380 
total 10960 5459 10960 16623 

In these statistics، we see that the general directorate of combating domestic violence has not been given any information about the kind of violence and killing and burning etc. And this will cause the creation of uncertainty so that the information does not reach the same








Work for the prevention of domestic violence

After the women committee in Kurdistan parliament presents a new draft about law and presents it to the parliament and the first reading of was madeand the draft once again made a big argument. Most of thepartiesrefused، such as religious teachers، and part of the parliament and even lawyers.That's why as a women's legal assistance organization، we did some important actions for the sake of defending the law the most important:
a. An explanation to the public about the law against domestic violence by the project manager and the director of the organization Ms. Shokhan. In order to highlight the importance of the law for the community and to eliminate the miss understanding the law.
b. Participation of the director of the organization، Shokhan Hama rshid، in a meeting on the amendment of the Law of Domestic Violence. The session was part of the Efforts of the Kurdistan Parliament to amend the Law of Domestic Violence in Kurdistan Region No. 8 of 2011.
Under the supervision of the head of Kurdistan Parliament، the presence of advisors and related committees in Kurdistan Parliament and a number of organizations members of the GBV Working Group، which are dedicated to discuss the draft of the entire law.
It analyzed the provisions of the article’s that have created obstacles and problems for the courts when implementing the law and trying to solve the shortcomings of the law.
The meeting was made on the invitation of the head of Kurdistan parliament at the parliament building in Erbilat the end of the session، it was decided to discuss all the views expressed by the attendees by the Legal Affairs Committee and the Women's Rights Advocacy Committee in Kurdistan Parliament.
 
c. Conducting a press conference with the federation of civil society organizations to establish the law.

 
d. Continued meetings with consulates and embassies of different countries in order to restore international community support to the law.

 






Recommendations
1. Increasing the number of judicial reporters to Sulaymaniyah domestic violence court in a way that does not affect the progress of the cases.
2. Increase the number of legal employees in the domestic violence court of Sulaymaniyah.
3. Providing more support for domestic violence offices.
4. Opening shelter in Garmian administration.
5. The establishment of criminal courts for the women murdering in a way helps to ensure the early opening of cases of women's murder.
6. Promote more awareness about the law، administrations and domestic violence courts.
7. Opening a Court of combating Domestic Violence in the District of Garmian.
8. Improving the conditions of the shelters for the threatened women in a way that allows the mothers and children stay in it and feel safe and secure.
9. Add a Family Research Center to Zakho Directorate، as this center plays an important and necessary role in solving family problems and domestic violence.


2023 A Report for Monitoring the Implementation of the Domestic Violence Law
araste.co



Introduction
The Women's Legal Assistance Organization continues their efforts to point the problems faced in implementing the law combating domestic violence which considers their duty to work hard for the families with the aim of living together and avoiding individuals from violence.
 Women's Legal Assistance Organization always tried to make the better situation for families legally، social، and psychological and reducing the violence and pointing the problems that face the law relating to the families and the parties that are specific to the implementation of this law.
For this reason from the beginning of issuing the law of domestic violence, we take the responsibility of implementing the law in accordance with NED Organization ، because of the importance of the law for the Kurdish community، at the beginning we focused on the governorates.
After many years on issuing the law، we've tried to expand our focus on implementation of the law، and we've seen the level of implementation of the law in these areas. What’s it like? In which level it is? Also، identifying all the problems and obstacles face the implementation of the law in the places which the law is implemented by interviewing someone who is responsible of implementing the law.
The most important thing is that we made our report about the law of combating domestic violence and the continued activities of the committee and the courts of domestic violence in order to know how much people are familiar with the law  after many years from issuing the law, and if people need more awareness about the law.
What do people think about the cases of domestic violence? As a result of these problems and obstacles،from these places it became clear to us that we were looking for solutions to make the law works better.
Despite all this، and after many years of hard work and implementation of the law، the women committee in Kurdistan parliament presented a new draft on the law and finished the first read of the draft once again made serious reactions and many of the communities are against the law the religious people standing up, parliamentarians and even lawyers، this shows that the law still requires more work. We need to spread more awareness about the law. We need to understand the importance and necessity of the law in a way which be acceptable to the community.


Sulaymaniyah governorate
1. The Court of Domestic Violence in Sulaymaniyah:
The Domestic violence court in Sulaymaniyah was opened on 1/2/2022 which is a good step for the purpose of
Sooner solving families problem after visiting that court as The Women's Legal Assistance Organization, the Judge of this court pointed out that the biggest problem of this court is the announcement of the judge that cases in 2014، there were 197 cases postponed for publication in 2022.For this purpose، and solving this problem، the Women's Legal Assistance Organization contacted the related parties of the directorate of combating domestic violence family counsel center and the domestic violence offices of the domestic violence court for this purpose a joint meeting was organized in between the relevant parties and the media ,the director of the Center the families advisor responsible for each of the offices of east and west in Bakrajo ,the offices of the Domestic Violence Prevention Administration and the representative of the Court of Domestic Violence ,in that meeting talked about the problems because the files will not be resolved soon.
The reason for announcing that there is not enough information for that purpose or there are a lot of delays.

 
For this purpose، the director of Family advisory Center، pointed out that they have a problem with the delaying of files in the reconciliation committee and the citizens do not know that according to the law، it will be reconciliation of the parties، and the subject of the announcement is one of the problems that we remember to make some changes.
He pointed out that they will cooperate to solve the problems، and the head of the western office pointed out that the reporters are delivering the notes with their own cars، and the western office is working through 5 policemen، and he said that we don't have our own income while we only have one reporter And sometimes when this reporter doesn't do as much as he announces to the criminal Court ، which is a big problem for us. Last year، we had 1300 files. This is in addition to announcing the files presence in front of the reconciliation committee and we have another problem, sometimes there are 10 people accused. We have to bring them by one police because we don’t have enough employers.
Therefore، it is necessary to resolve the issue of the reporting of the court of violence، which is based on the establishment of the police reporting station supervised by sulaimaniyah police. and the director of the east office pointed out that the east office are operating limit is the same as six police stations، each of the stations has two police ، and they have transportation equipment like cars and motorcycles، while we have one announcer who makes the announcements on his own and working out of the time even on vacations.
In 2023، we have made 460 announcements in our area to the Violent Court and 470 announcements, we do not have the ability of providing fuel to the cars، while one of our office’s car where burned. Unfortunately، an officer was martyred and no one has helped us so far، so the violence trial needs to be solved through the court police so the problem is not solved suitable mechanism is needed.


Bakrajo department officer: Pointed out that it is necessary to provide him with other employees to make court announcements because we can't our working limits are wide and the places are far from each other Tasluja، Bazyan، Kanaka، Bakrajo، Piramagrun، Raparin، and the villages in which the reporter could not find the target. We work on the human side and we want peace to the families and we have not received any official letter to make these announcements while the employee who makes the announcements is both the driver and reporter.
The representative of the Violence Court pointed out that in February 2022، the domestic violence court was opened، and we started as employees، there was 378 old cases with our efforts and fatigue and the reporters، now we have 52 cases left، often by contacting the parties of the case who are ready، we did this work to resolve the cases on our behave with the judge of this court. At the moment، there are 1500 cases how it can be resolved? That's why the subject of not informing publicity should be solved and about writing the names of the accused and the complainant should be filled in the time of the announcement and all the information about the place of residence of the case parties therefore، the issue of informing should be solved and the address of the case parties should be filled in the time of the announcement and all the information about the parties of the case and their phone numbers should be written down.
Because of the lack of employees، we have a lot of pressure، now there are three employees، two of them are judges، and only one employee remains، while the work cannot be done by two employees.
Regarding the announcements، the west office announcer pointed out that he has been working on reporting for 10 years for three offices but at the moment، the work is too much hard ، I was reporting the neighborhoods of KaniSpika and Sarchnar، which is the same border of all the eastern offices، and sometimes I go three times to make one announcement and sometimes the address is wrong, sometimes when I have one announcement in one hour the work start at 8:30 a.m. while I leave at 7:30 to announce and I have made the announcement because this person was only available at night and I have been threatened many times، but I don't care. So I think it's good for the court to make the reporting because this makes our duty much harder and everything is on my duty to make announcements.
The east office announced that in 2019 it will announce to their office that this work has a lot of fatigue and hard even though I have my own notebook that 568announcement for 10 (months)،and also 339report to our office. I have 229report to the Criminal Court, and 2020 we had 160our office announcement, and on 2021 we have 440 announcements for three months, I have 115 notifications from the East Office while the announcement of Kalar and Said sadiq and the court's police will do it and we will carry out the arrest order.
The reporter of Bakrajo violence department pointed out that there is a lot of pressure on them while he is both a driver and postman and he does the arresting order while all these things are not done by one person but three people, and our working area is wide and far from each other. It takes a lot of time and cost. In order to solve problems Women's Legal Assistance Organization ، will cooperate and help to find a solution that first as an organization even with little،we will help them to solve the problem، and then we will not give up on the efforts of the relevant parties and the court to solve the reporting problem.






Implementation of the Law against Domestic Violence and Working with the College of Law University of Sulaymaniyah:

As a Women's Legal Assistance Organization ، we continue our efforts to implement this law in the centers of education as a lesson، especially in the college of law, because students، after completing their studies in practicing will need this law which is related to individual families.For this purpose، the staff of the organization held a meeting with college of law of Sulaymaniyah University، as Women's Legal Assistance Organization that works in the field of law، we focus on families and women، and all the laws، and we have relations with college of law، teachers، parliament، courts، ministries، related parties، and citizens، and we have a circle for the law department in a practical way. But it's important to learn a few lessons and we want to have a conversation with the teachers who are specialized in this subject، how do students take advantage of the cases in the court in the practical field، we cooperate with them، and the lecturer of college of law of Halabja University pointed out that he teaches 5th grade the lessons and they need language and practice، which is a great need for the students، and the law faculty teacher pointed out that studying this law is good for the students if they practice and examined them practically ,they should make reports and practice in a groups form and each group contain 40 students about this subject. In order to comply، the head of law department pointed out that when the building of college of law was built، we asked them to build a court hall and pay attention to the practical side. In 2019، a ministerial order was issued that there are two subjects، including the general and private legislation to be continued in 6 lessons, traffic law, the advocacy law، prohibiting the misuse of communication devices law, domestic violence law (which the university determines that three of the five subjects are studied، and one of the subjects studied is the domestic violence،law which is taught in several classes.
We as an organization، will help them in the practical field، then we will report college of law about how to manage our affairs and send it to them، but this issue should be made and asked about cases and work on cases with organized lawyers to help lawyers follow up ,or there's a big law firm that has counseling lawyers to help you out، and this requires a lot of help، and there's a lot of coordination، or there's a legal requirement that people come here to the counseling centers in different fields and in the field of law، which makes students and people interact together.
the head of law department pointed out that we have an open door but we have one problem that has a lot of pressure on the students but we are continuing to try to get benefit from the practical field and learn how cases are seen in the courts and the financial side of the students is one of the problems that we can't push them on but we are trying to continue and we will not give up so we will help as an organization to make this law a lesson to the students and be read we are in the process of helping them after graduation.
 
The meeting of women's legal Assistance organization and Sulaymaniyah law university special about the law of domestic violence


Survey
، In this report, we conducted a survey in Sulaymaniyah governorate on the law against domestic violence and the aspects of implementing this law، and other issues related to those who have cases insulaymaniyah courts.
The survey is based on the following: 60 participants participated:

 




How important is it to have a domestic violence court?
45  
 
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Category 1
Extremely       fairly      non 

 



 
 













40  
35
30
25
20
15
10
5
0
Category 7
No yes




 

 
 

The statistics of the courts
1. Domestic Violence Investigation Court

2021 2022
continued 2323 4699
finished 1785 2679
total 4108 7378



2. Domestic Violence Court
2021 2022
Continue 389 306
Finished 156 256
total 545 562


3. Divorce Statistics

2021 2022 Difference between 2021 and 2022
4767 5533 766


4. Marriage Statistics

2021 2022 Difference between 2021 and 2022
20147 21164 1017


5. Transactions Statistics of the year 2022


Marriage  21164
divorce 5533
Second wife approval 6















Erbil Governorate

• The General Directorate for combating women and domestic violence 

As the staff of the organization، we visited the general directorate closely and started with questions about the increase in the rate of violence and problems to become clearer what are the causes and what does it mean?
In response، the director of the Center for Administration Awareness said: "Increasing the rate of complaints is a happy sign because increasing in the rate of complaints is a sign of increasing awareness of people for the existence of violence laws and belief in the violence-related party"
Violence increasing are different types with the increasing rate of complaints، the increasing forms of violence is worrisome، but the increasing of complaints are different. Previously، violence within the family was still common، but due to the lack of awareness، the problem remained in the family، but now people is conscious and demands their rights through the law.
Regarding the legal shortage، he said: I believe that this law،can be opened in consultation with experts، colleges of law ، administrations and the executive parties to be able to reform the entire law in a best way as possible.
Regarding the problems facing the administration in implementing the law، the representative of the directorate said:
             The courts had a problem، and in the interpretation of the law in the relative degree، some believed that it included cousin’s، some of whom believed that it did not cover the fourth degree of relatives.
One of the other problems facing the implementation of the law is that there is a lot of load on the courts in Erbil there was  judges for a period of time and had a great impact on the cases، but the judicial council because of the lack of a employees changed it to one judge, if we compare between this year and the previous years، we cannot say that the number of cases has increased three to four times and it is constantly increasing and there is no change in the judicial and administrative structure ,the offices are not open and they are the same as before، so there is a lot of overlap between many cases and a small number of cases of all departments، including justice، so I think that as a director with college of law ، should do some research to practice on the law so that we can influence the relevant parties and make serious decisions about it.
At the end of the meeting in Kurdistan Parliament، the Ministry of Interior proposed that the Court of Combating Violence with all investigations and criminal investigations be a special court to be able to protect the characteristics of the problems.
What is available now is only one investigative judge for violence and he sees other cases، so he has no special case، we have cases extent of suicide، but because of the lack of the characteristics of the violent court and because of the lack of confidentially to solve the problem، they could not complain، we as the directorate and office although we try to keep the problem private but due to the absence of a court، the problem cannot be private.
The judge who sees family problems cases besides sees the problems of divorce، and marriage، which affect the problems to be unable to remain in private، so it is very necessary to open a community dedicated to the problems of family violence. It is important that the family problems related to every individual in this community، every may have a problem in his  home in most cases، as long as there is a law to organize the family، so each of us may need to resort to the law through the concerned party.

Another problem is the lack of shelters for women and children. Women can take children under the age of 6 with them، but women who have children over the age of 6 have problems. They are separated from their children. A mother stays in the shelter and the child over the age of 6 is taken to the orphanage without a parent. This is one of the biggest problems for mothers and children who are threatened is being isolated، so a lot of work needs to be done on this issue.

 

 
2. Criminal Court of women murder (femicide)
Regarding the opening of a court dedicated to (women murder) which have a role and importance in the early dismantling of the murder of women in the courts. At the moment، due to the lack of specialized courts، women cases remain open for a long time، we asked Erbil court judge whether there is a criminal court specially related to women murder that have an effect on the early unification of cases or giving more time to these cases.
Answer: Regarding to the existence of a court on women murder he said that there are many problems and obstacles if we think about opening a court like this, the most important is:
1. The number of judges in general and first and second-degree judges in particular.
2. Since the number of such cases is less than other crimes، the opening of such a court creates an injustice between the criminal courts، and some courts have more cases and others less.
3. The absence of staff and employees due to the suspension of employment and the old employees retired.
4. Lack of opportunity to establish a special court in the Iraqi constitution.
The investigative court special for family and women's problems is a good job provided that the      investigative judge and his staff are assigned only for this work، and they are not assigned to any other duties and should be skilled.

 
Presidency of Erbil Court of Appeal

Statistics
Directorate of Combating Violence against Women and Families
2022
sent closed Under investigation total
 817 1857 1393 4067





Hotline
2022

Cases3629







Family Advisory Center
2022
480 cases
Conciliation committee
2022
201cases



Statistics Results 
Statistics
Participant age Above 18 year 
Participant Gender Male / Female
Education Level Education and illiteracy






 
 

 



























Duhok Governorate

Within the framework of the Kurdistan Region of Iraq's efforts to combat violence against women and domestic violence، it is the enactment of law No. 8 of 2011 regarding the fight against domestic violence، but this law has been criticized and calls for amending or issuing a new law to replace the mentioned law.
Within the framework of Kurdistan Region efforts to combat violence against women and domestic violence، the legislation of law No. 8 of 2011 on combating domestic violence has been criticized، there is rejection to issuing a new law to replace the mentioned law.
Regarding the issue of women murder under pretence of honor، Article 409 of the Iraqi Penal law in Kurdistan Region has been suspended، but despite this، the cases women murder face many obstacles in the courts in terms of a member of the Board of Directors of the University ، we conducted an interview with the university's board of directors investigation، and as a matter of fact، it's important to understand how important these cases are.
As a representative of the organization، we made an interview with university teachers who are specialized in law:
• What is the importance of establishing a criminal court for women murder?
• What are the causes of increased violence against women and families? What are your proposals to reduce violence against women and families?
Dr. Ishmael is a university professor.
Regarding the existence of criminal courts specializing in the cases of women murder although the cases of women murder in the courts are resolved to a degree، it is better and it is very important that there is a special court for these cases from the beginning of the case، the stage of investigation (until the end) to make a decision (a court should be a quick way to resolve the cases of women murder but this issue requires finncial costs and the existence of a lawyer، which means that we support the existence of such a court ,but not only by increasing the provisions of the Law against Domestic Violence، but also on the legality of the court، as well as reviewing and amending other laws related to this issue، including the Law on the Basis of Criminal Prosecution، and the existence of material capacity not only to establish a court at the expense of other courts.
Regarding to the reason of increasing violence cases against women is due to increased awareness، i.e. the increase in the number of complaints filed in the courts، whether the woman's complaint is from her husband or the daughter's from her parents or the sister's from her brother. Because they have legal awareness and know that what is being confronted with violence and is not a violation of their rights، and we will not give up on having some cases of the law against domestic violence by some women who complain about the smallest family conflict، as well as the existence of an open relationship. It's done، and it's one of the causes of domestic violence.
In order to reduce domestic violence، legal awareness must be spread، especially for women، which means not only to understand what rights are، but also to understand the rights of others. She has the same rights as her husband.




 
An interview with the representative of the organization with the juridical responsible of the Law service department / Family advisory Center




























Statistics Results 
                                                                                      Participants number (160)

education level of the participant
180  
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Category 1
illiteracy educated 
 
 
 

100  
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Category 7
No Yes

 
 
 

Halabja Governorate
The law on combating violence against women and families

As a Women's Legal Assistance Organization ، at the time of the issuing the law of combating domestic violence، we take the duty of observing the implementation of this law. ، and we've asked for amendments of the law، and we've already proposed the law of countering violence against women and families، which is the second reading in the Kurdistan parliament and now it's in front of the regional fatwa committee It's been a long time coming، and I've been trying to get my hands on it.
Regarding this legal proposal and for the purpose of talking about the proposed law، we need to know the opinions and attentions of some relevant personalities on the proposed law، including a member of the Kurdistan Region's assembly Representatives member and the court judge in Halabja:
Kurdistan Region's assembly Representative member:
Question: What is the meaning of the law against violence against women and families?
First of all، it is necessary to correct that this proposal is a law، not a draft law، because the draft law will be submitted by the parliament، but this proposal of law is submitted by the Women's Committee of the Kurdistan Parliament for the purpose of the first amendment of the Law against Family Violence No. 8 of 2011، which was issued in the Kurdistan Parliament.
Question /There's a lot of talk about the name of the proposed law that separates women from their families، what do you read about this?
However، although the Women's Committee on the Separation of Women's Names according to them that if women have problems outside the family، this law should be implemented، but we believe that if women have problems outside the family، we have other laws and the Iraqi Penal law will solve this issue، so we do not think that it is necessary to separate women's names from the family and this is an over.

Question/where are the procedures for passing the proposed law in Kurdistan Parliament?
the proposed law was amended for the first time، the opposition block agreed on the condition that the second reading of any article contrary to the ruling of Islamic Law should not be passed as stipulated in the constitution، so the law is now in front of the religious opinion Committee and after its return to parliament by the religious opinion Committee، then it will be voted on by Kurdistan Parliament.
Question: What are the issues or articles that are included in this law?
The domestic violence currently is applicable it consist 10 articles، but the amendment is 14 articles.
Can the amendmentlaw be more than the law itself? They’ve all come from the name of the law to the reason for the release، and in fact، you have to change all the articles that are in argument، not in this way.
Question: I’m sure you've had a lot of criticism about this law because of the fact that there is general right what do you think?
in fact، the whole proposal of the law is criticized in definition to the issue of general rights because it has in fact create a mixture of general rights and special rights and how the courts practically implement this issue,In fact، the family has a safe framework according to the constitution، but according to this proposal، the public prosecution must act on the basis of the news، and if the reporter is a neighbor، in this case، the protection of the family will be threatened and forgiveness will disappear، so I don't think there should be a general right in this law.
Finally، I would like to say that we have a lot of attentions and talk about the proposed law، but in general، this proposal does not serve the family in this way، it separates women from the family، and combines general rights and special rights، which creates great problems practically.


 
Meeting of the representative of organization with the member of the Kurdistan Parliament (Sarchinar Ahmed)





2- The results of the survey


Participant age 18 - 60
Participant gender female
Level of education educated and illiteracy
Place of participant Halabja governorate

 

How much do you know about family violence?
45  
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Category 2
Very much Fairly non

 
 

Are the investigations in the court secret?
40  
35
30
25
20
15
10
5
0
Category 6
No Yes

 
 










Statistics
Halabja Governorate 2021 2022
hitting 27 29
threaten 19 13
self-burning 1 3
trying to suicide 3
Fighting 1
insult 9 6
accusations 2
Children excitement 3 1
Kick out of the house 2
Defame 7 5
indignity 5 4
deceive 1
Cheating between wife and husband 2 2
Keeping documents 1
Trying to be cheep 1
suicide 1
non spend money 1
total 76 74


     Marriage and divorce statistics in Halabja governorate (2021 – 2022 (
divorce Marriage year
298 1028 2021
298 978 2022

From these statistics، we find that marriage has decreased so slightly because of lack of employment opportunities for service projects that serves the economic sector in this province has an effective role، and regarding the divorce of 2021-2022، the same process is high for Halabja governorate and it is worth to assume an attitudes.


The story of success
(Sh, R) was one of the victims of domestic violence after her husband violence her and she escaped from the house and was prevented from bringing her one-year-old son with her because she was a housewife Her father's was not able to hold a lawyer، so in the branch of the lawyers، they asked for a legal organization to do their legal claim for free، they give her the addressof women's legal assistance organization،lawyer.
Crying and desperately talking to the lawyer، she says، "My husband has been kicked me of the house for two months، and he hasn't let me see my child for a moment.She showed pictures of her body on the cell phone where she was bleeding during the violence and said that her father is poor and cannot bring her son in this situation.
She even said that I tried to commit suicide due to these problems، but soon the lawyers of the organization gave herhope, after a short times، he filed a complaint against herhusband and he was arrested by the judge's order، and at the moment of his arrest، was obliged to return the child to his mother's house. And then she filed a claim for alimony for the child، which provided a suitable amount of money for the child، and this brought back a hope to the 23 years old،woman,and now her child is at home and living a normal and fearless life with hismother.

















Garmian Administration
1. The Law of combating domestic Violence in Kurdistan Region-Iraq between Amendments and remaining:
Domestic Violence Prevention law no. 8 was passed in 2011، but due to a number of shortcomings in the law، it was unable to achieve its goal. Therefore، when it comes to implementing it face problems that is why it needs to do amendment، it is necessary for the Kurdistan Parliament prepared a draft law and the draft law was first read in 2021.
As soon as the law project became a conflict between parliamentarians، people and religious teachers، there was a strong reaction So the draft law has not been implemented، so to know more about the details of these conflicts and see what the fundamental differences are on the project، we interviewed a member of the Kurdistan Parliament:
He believes that the law of combating domestic violence is a sufficient solution to family problems، but if the law is implemented as it is، it is a good solution to family problems. The parliament، although he believes that the law is not bad if implemented، but the reason that the law exists and violence continueis due to the fact that he believes that in the stages of investigation and trial، the evidence is not used sufficiently to punish the accused، all his speech is that the law is better to keep the law in this way because the draft law would not have changed in some articles to replace the old law because the law remained the same. It was much better than the amendment that would further increase family problems especially the article which mention the informer this can be done outside of the family، for example، if a husband and wife have a small problemSomeone outside of their family will be able to make a complaint، and may be at this time the problem between them is solved.But if their problem reaches the court and the police station، their problem become bigger and affects their family.
Excluding that the Parliament work in the legislative branch، but they put education first of everything. “It is necessary to look at education، whether in families or in educational centers. Social media is not to be used as it currently exists، because in fact، it is a source of increasing family problems and the rise in female suicide rate that exists in the law."
Mizhda Ihsan was previously a lawyer and now at Garmian University College of law said to women’s legal assistance organization:
Despite the development of modern lifestyles، the phenomenon of family violence is increasing day by day، which has a significant impact on society and complicates family problems.It leads to the development of social problems and the emergence of major problems، so the existence of the law against domestic violence has played a good role in solving family problems as needed. in my careerI've a lot of cases werethere was a lot of social problems، but when I complained in court، the lives of girls who are afraid to lose their life were protected by their familiesand solved through a violent court، and I think there are other ways to deal with family problems that need to be act:-
1. Strengthening family relations with the importance of proper education، and spread love، tolerance and compassion contrary to violence.
2. Ensuring the importance of awareness of individual families through the presentation of seminars and educational conferences to create a society that is affected by this negative phenomenon.
3. Emphasizing the importance of awareness of individual families through the presentation of seminars and educational conferences to create a society that is affected by this negative phenomenon.


In 2007، the head of the Kfri office started receiving complaints، filing and opening a case for family problems in Kfri district and surrounding villages، which receive 100 to 150 complaints annuallyIn addition to many problems mentioned in previous reports، it has been difficulties in  implementing the law as it is،I think the law has a lot of shortcomings that need to be amended، especially because the law gives women more rights and talks about violence against women without considering violence against men that we have cases that the men has been violently opposed by woman، and the point where it talks about the underestimation of women by men، and again، is not realistic and needs to be amended because there is no measure for men's underestimation of women.The law should not be based on feeling،" he said، adding that in addition to amending the law، our perspective and experience of family problems، especially between spouses، is that many couples do not have the necessary knowledge and awareness to deal with problems and take responsibility and resolve conflicts within the familytherefore، it is necessary when two couples  present a marriage contract they should have awareness consisting of religious teachers، psychologists، lawyers، experts in family problems.


 
       Meeting of organization representative with the head of Kifri office 

2. The role of religious teachers in solving family problems :-
Because of the important role that religious teachers have in Kurdistan society in general and Garmian in particular، many families still resort to religious teachers to solve family problems so that they can be solved according to Islamic law, Therefore، as an organization، we need to conduct an interview with the clergyman and speaker of the Sheikh Abdul Qadir Gailani Mosque in Kalar on this issue in the form of questions and answers:
Questions/ what is the role of religious law in protecting women's rights and the coordination between the established laws and the law of women's rights?
Answer/ The religious lawhave given women so much importance that we can say that the difference between women and men in Islam is that all rights have been given to women، which is part of her structure in being mother.And the main duty assigned to her، in return، all her rights are provided by the man، especially the right of respect، which is reflected in Islam which is not found in all religions.The Prophet (peace and blessings of Allaah be upon him) said: "If a man is a man of honor and a good man، he treats a woman with dignity and who insult her is a man without parents."This is in the interest of respect، both have equal rights and should not be oppressed by any party for the balance and organization of society in short، Islam has given women all rights.
Questions/ is enforcing woman to have sex with husband in Islam accepted?
The relationship between spouses is not an intimate relationship، 99 percent is spiritual، and if violence is used، if a man does not feel that his wife is a part of himself when he is close to his wife I don’t think that he will enjoy, Islam does not force and does not allow men to rape women and use violence when they are in power .Even Imam Ghazali says that if a man does not feel his wife's enjoys ، he will be guilty in religion.
Questions/ what is the role of religious teachers in solving family’s problem?
There are many cases that come to religious teachers، without claiming at the courts and no lawyers saw them weas teachershave been careful and well-advised and tried to solve their problem and there are some examples which come to me، two couples who divorced twiceone divorce remain، but I advised and helped them to draw back their divorce after a period I saw them in the market they were happy.Many religious teachers are experts in law and academics، for example، I have a master's degree in comparativedoctrinelaw. But if someone come to me and he have a claim at the court I won’t involve with him and tell him to solve his problem at the court the judge will decide the cases. Therefore، the court should consider the role of religious teachers because the absence of religious teachers creates a big gap that cannot be solved by any court.
Questions/ what is the legislative law in forcing marriage? 
In legislative law is forbidden to force girls or boys to get marriage without their agreement,a woman passed by the house of Prophet (peace and blessings of Allah be upon him) she said، "My father has given me to my cousin for hisbenefit. “The Prophet (peace and blessings of Allah be upon him) told her that she has the right to get divorce and this is her right, she told him “I want my cousin to stay with me I asked to know if it is forbidden forgirls or boys to get marriage without their agreement and do they have rights”.
Therefore، the prohibition and crime are the rule of forced marriage of women، especially in today's era، where more women are independent and educated about their rights.
Questions/ as a religious teacher، what is your advice to those who resort to violence within the family?
Whenever a man commits violence on a subject، he cannot rationally solve it، which is a constant characteristic in humans، some people reach a situation of pressure and resort to violence.This is because if you don't have a mental level، you don't have to use violence. That’s why every husband and wife should learn the law of marriage when they marry from the beginning.In order to increase love and respect each other، try to increase their love every day so that they can solve their problems and conflicts and lay the foundation for love and peaceful coexistence from the first day of marriage.


 
Organization representative visit to the general directorate of Garmian
3. Women's suicide as a result of domestic violence، the role of women's organizations in this issue:-
Statistics in Garmian tell us that every year، women's suicides are increasing، as a result of violence in the family women are desperate to solve their problems .They resort to self-burning، even some women don't want to solve their problem and finally think of ending their lives they think that they can solve the problems،in this wayfor this purpose، we interviewed a member of the Garmian branch of the Women's Association;-
A member of Garmian women's group said: "I open the door every day for women who are facing family violence they come to me to get advice and find solutions until we make a complaint and bring it to court، I have provided them with volunteer lawyers many times.
He also believes that the cases of suicide and the burning of women are increasing day by day، and unfortunately، it is too bad for me، because I have been in contact with victims for many years. I'll explain this for a number of reasons:
1. The lack of awareness among the public and lack awareness of domestic violence and the way of investigation in the courts and the work of the committees to facilitate family problems، especially for women.
2. The absence of a special court on family matters، which is often seen by a civil judge، or the lack of time، causes delays in the course of investigation، and people are less confident in the law، believing that the court cannot solve their problems quickly.
3. Women's fear and vulnerability always leads to suicide instead of filing complaints and trying to solve their problems.





The story of success
(ch,M,H) Born in 1994، settled in Rzgari district in Kalara district she married for a year and has a son. On night of July 27، 2022، as a result of an argument and a small dispute with her husband، she immediately resorts to self-immolation. She turned oil on her body and burned herself her husband، who has never been able to help her، is shocked.So her neighbor rescues her and takes her to the emergency department in Kalar after a series of initial treatments due to the high rate of burns، they send her to Sulaymaniyah hospital after one month in the hospitalshe return home.
When she told her story، her eyes was full of tears and said، "I've been through a very difficult situation، after opening an investigation to the case in the violent department in Rzgari that played a significant role in enhancing the relationship between the couple Despite the fact that the family refused to allow their daughter to return to her home، the problem was solved through the conciliation committee and the violent department they didn't let a family be divided، and she said، "I'm really sorry that small problem، I asked all women not to harm themselves if the problems were too big."Be calm and solve a problem in a place like domestic violence directorate، which was the place where I go back to my child and my husband، and now we're living a normal life with my husband without any other problem.

































Violence against women and domestic violence /Garmian
Directorate of Combating Violence against Women and domestic violence

(12)month(2022)year

month
killing suicide
Self-immolation claims
total
burning
Claims total
female
male
Public right
alive dead alive dead
1 - - - - - - 77 46 30 1 77
2 - - - - - 2 72 47 25 - 74
3 - 1 - 1 1 - 63 39 22 2 66
4 - 1 - - - - 64 42 22 - 66
5 - 4 - - - - 70 37 32 1 74
6 - - - - - - 103 59 43 1 104
7 - - 1 - - - 112 62 49 1 115
8 - 1 - - - - 112 67 44 1 115
9 - - - - - 1 128 83 43 2 131
10 1 - - - - - 95 65 29 1 96
11 - - - - - - 91 50 41 - 93
12 - - 1 - - 1 68 44 24 - 71

Total
1
7
3
5 1055 641 404 10

1082






The results of the survey


age of participant More than 18 years
Participant gender Male/female
Participant education level Educated and illiteracy






Are the investigations in the court secret?
70  
60
50
40
30
20
10
0
Category 1
no yes

 
 

 

                                  Are the shelters important for rescuing people?

70
60
50
40
30
20
10
0
Category 5
No Yes

 
 























Raparin Administration


1. The role of civil society organizations in implementing the law

The mobile team Supervisor and case manager at the Social welfare Directorate with the cooperation of United Nations Fund for population, theysaid that as a mobile team، they work on gender equality، strengthening women's abilities، and rising awareness about violence, He said that because there was many different views on gender issues recently، we have made it clear that we are working on equality based on social kinds.
In response to a question they were directed about what kind of the most violence is now, he pointed out that cases are different and violence is different، the more is social and psychological violence. When a case comes to us، we make our following، and if we know that the case is specific to another organization، we will direct it to them. For example، if there is violence against children، unfortunately، there is no organization in Ranya، so we rely on protecting children and directing them. He also said that most of the violence involved is adultery and psychological violence، as well as the abuse of social networks.
He also said that how to interact and deal with violent cases is very important، such as violence directorates، offices and police، and that when a woman is subjected to violence، she should be treated in a special way and have a complete protection in the cases.
Is there a decreasing in violence compared to previous years?
He noted that the rate of violence has not decreased، although there are many organizations and awareness is spread، but there is still violence. Violence against women is more likely to be directed against men، but still less.
It can also be said that some types of violence have faded and others are a lot، including the misuse of communication devices and adultery. This means that domestic violence has always existed، but in the past، women who were subjected to violence، killed themselves or burned themselves، unfortunately، but now we can say that they are more aware of this.
There is also an increase in early marriage because girls are not aware of the process of marriage and early marriage، and they are the ones who later become violent، leading to an increase in the rate of divorce.
As far as we have noticed، violence is mostly carried out by men who work in the military sector، such as policemen or security ، or those who are not financially well and un employed، or who use drugs. Drugs have a significant impact on the increase in violence.
What can be done to make women more aware?
One way is to have more organizations that work on domestic violence and educate people about violence، for example، an organization that works only in the legal field and discusses the punishments of violence legally. There are also more organizations working in the countryside in the field of violence because women in the villages need to be more aware of violence.
It's about empowering women through seminars so that women can become more aware of their work and income.Schools should be alerted both teachers and students، as there is an increase in violence and crime in schools due to lack of awareness.




 


 
Mobile team manager and case manager in the Social Care Administration












2. The story of success

One of the victims of the violence name (s,m,a) After her sister contacted me، she said، "I know that you represent an organization that helps women، and she says that my sister is being violently attacked by her husband.". After that، as a representative of the Women's Legal Assistance Organization، I explained to her what our organization is and how it works، and she was very happy with it، and after Imeet them، she talked about being expelled from the house by herhusband for four to five months with her one-year-old son in her father's house. And her husband، except that she was expelled from the house. She said that her husband had insulted her and this had a psychological effect on her.As a representative of the organization، after providing legal advice، she was very pleased with this and now herclaim in the Court of Rania continue and she is doing well.

2.Civil activist and a media man said: the role of media and social media on legal awareness of the law against domestic violence, it is a tool to make people's lives easier، and each of us can use social media in the way he wants، the good side and the bad side.Now everyone sees the media in their own place and in their home and sees the work of journalists، which has created a space within society.Nowadays and in the time of technology، people can easily get information about the laws، including the law on the domestic violence، and people can get enough information about what is considered to be violent and what the punishment is, but at the same time، it has a bad effect، which is that we can say that one of the most common forms of violence is through social media is humiliation and threats etc.…
What is the most common type of violence and what type of violence is being committed against the most? We can say that the rate of violence is increasing. At the moment، we can say that violence against women and men is also possible، although we can say that violence against women in this area is still more and because there is a man's dignity and the upper hand in the family، he believes that he has the right to violence against his family, the violence that exists is more psychological، social، as well as financial، to a degree of physical violence that has decreased. It can be said that psychological violence through social media has been very high at the moment، especially in the young age and especially towards women، where many women face threats and insults every day. People need to be more aware of social media and their use and know that if they use it in a bad way، they will be punished.



 

Interview with representatives of the organization with media and lawyer (Lana Rasul)























3. Violence against women and domestic violence / Raparen
The directorate of combating domestic violence 


Month (12) year (2022)
month killed suicide burn Self-immolation Female sex Male sex Violence Directorate  /claim police
Directorate   /claim
1 1 1 36 2
2 2 1 41 6
3 1 1 44 7
4 1 2 1 36 5
5 40 11
6 1 46 9
7 1 1 2 1 34 7
8 1 1 61 9
9 1 57 1
10 75 1
11 1 2 2 1 50 4
12 1 39 3
total 4 9 7 6 1 - 559 65
















The statistics of office and departments (12) month year (2022)
Office
police month
1 month
2 month
3 month
4 month
5 month
6 month
7 month
8 month
9 month
10 month
11 month
12 total
Rania office 25 31 31 28 19 28 27 41 38 41 28 22 359
Qaladze
office 11 10 13 8 21 18 7 20 14 30 16 16 184
Hajiawa
Dpt. 5 4 6 1 16
Police directorate 2 6 7 5 11 9 7 9 1 1 4 3 65
total 38 47 51 41 51 55 41 70 58 76 54 42 624







6. Statisic
 

Is the conciliation committee is important for solving problem? 
80  
70
60
50
40
30
20
10
0
Category 2
No Yes

 
 

                                   Are the shelters important for rescuing people?
70  
60
50
40
30
20
10
0
Category 7
No Yes

 
 

















The statistics of the general directorate of combating domestic violence in all the administrations of Kurdistan region/2022
Directorate Under investigation closed sent total
Erbil 1393 1857 817 4067 
Duhok 568 2827 953 4348 
Sulaimaniyah 2274 2561 576 5411 
Garmian 357 613 112 1082 
Raparin 175 325 124 624 
soran 179 163 23 365 
total 4946 8346 2605 15897 

Hotline 119
Directorates Erbil Duhok Suliamaniyah total
Number of peoples 3629 2601 4075 10305



Advisory Center/2022
directorates Erbil Duhok Suliamaniyah Garmian Raparin Soran total
Number of peoples 480 702 124 361 667 221 2555





Conciliation committee/ conciliated cases
2022 

directorates Erbil Duhok Suliamaniyah Garmian Raparin Soran total
Number of peoples 201 272 223 62 48 20 826



directorates female male General right total
Erbil 4061 1884 95 6040 
Duhok 2908 1590 43 4541 
Suliamaniyah 2556 1312 48 3916 
Garmian 665 422 9 1096 
Raparin 416 228 6 650 
Soran 354 23 3 380 
total 10960 5459 10960 16623 

In these statistics، we see that the general directorate of combating domestic violence has not been given any information about the kind of violence and killing and burning etc. And this will cause the creation of uncertainty so that the information does not reach the same








Work for the prevention of domestic violence

After the women committee in Kurdistan parliament presents a new draft about law and presents it to the parliament and the first reading of was madeand the draft once again made a big argument. Most of thepartiesrefused، such as religious teachers، and part of the parliament and even lawyers.That's why as a women's legal assistance organization، we did some important actions for the sake of defending the law the most important:
a. An explanation to the public about the law against domestic violence by the project manager and the director of the organization Ms. Shokhan. In order to highlight the importance of the law for the community and to eliminate the miss understanding the law.
b. Participation of the director of the organization، Shokhan Hama rshid، in a meeting on the amendment of the Law of Domestic Violence. The session was part of the Efforts of the Kurdistan Parliament to amend the Law of Domestic Violence in Kurdistan Region No. 8 of 2011.
Under the supervision of the head of Kurdistan Parliament، the presence of advisors and related committees in Kurdistan Parliament and a number of organizations members of the GBV Working Group، which are dedicated to discuss the draft of the entire law.
It analyzed the provisions of the article’s that have created obstacles and problems for the courts when implementing the law and trying to solve the shortcomings of the law.
The meeting was made on the invitation of the head of Kurdistan parliament at the parliament building in Erbilat the end of the session، it was decided to discuss all the views expressed by the attendees by the Legal Affairs Committee and the Women's Rights Advocacy Committee in Kurdistan Parliament.
 
c. Conducting a press conference with the federation of civil society organizations to establish the law.

 
d. Continued meetings with consulates and embassies of different countries in order to restore international community support to the law.

 






Recommendations
1. Increasing the number of judicial reporters to Sulaymaniyah domestic violence court in a way that does not affect the progress of the cases.
2. Increase the number of legal employees in the domestic violence court of Sulaymaniyah.
3. Providing more support for domestic violence offices.
4. Opening shelter in Garmian administration.
5. The establishment of criminal courts for the women murdering in a way helps to ensure the early opening of cases of women's murder.
6. Promote more awareness about the law، administrations and domestic violence courts.
7. Opening a Court of combating Domestic Violence in the District of Garmian.
8. Improving the conditions of the shelters for the threatened women in a way that allows the mothers and children stay in it and feel safe and secure.
9. Add a Family Research Center to Zakho Directorate، as this center plays an important and necessary role in solving family problems and domestic violence.


]]>
راپۆرتی چاودێری جێبەجێكردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی 2023 http://www.araste.co/news.aspx?id=251 http://www.araste.co/news.aspx?id=251 Tue, 27 Jun 2023 12:24:54 GMT

پێشەکی
ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان بەردەوامە لە هەوڵەکانی بۆ خستنەڕووی کێشە و گرفتەکانی بەردەم جێ بەجێ کردنی یاسای بەرەنگاربونەوەی تەندوتیژی خێزانی کە ئەمەش بە ئەرکی خۆی دەزانێت کە ماندوو نەناسانە لە خەمی تاکەکانی کۆمەڵگا و خێزاندا کار بکات بە ئامانجی پێکەوە ژیان و دووربوونی تاکەکانی خێزان لە توندوتیژی وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان هەمیشە هەوڵمانداوە بۆ باشتر کردنی ڕەوشی خێزانەکان لە ڕووی یاسای و کۆمەڵایەتی و دەروونی و کەمکردنەوەی توندوتیژیەکان وە خستنەڕووی کێشي و گیروگرفتەکانی بەردەم یاسای پەیوەندی دار بە خێزانەوە وە ئەو لایەنانەی کە تایبەتمەندن بە جێ بەجێکردنی ئەم یاسایە.
بۆ ئەم مەبەستەش هەر لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە،ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی NED((ی ئەمریکی،لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگەی کوردی،لەسەرەتای چاودێرییەکانماندا،بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە،هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین،ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستە چاودێریمان نەکردووە،  بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زورێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە،تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟.
هەروەها دەستنیشانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە،لەرێگەی ئەنجامدانی چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەو کەس و لایەنانەی کە پەیوەندیدارن بە جێبەجێکردنی یاساکە.
لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێرییکەمان گرتونێتێوە.
لە وانەش گرنگتر توانیومانە لەم راپۆرتەماندا راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زوربەی ناوچەکانی هەرێم،لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی،تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە،هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.
لە کۆتایدا،لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان،بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە،تاکو یاساکە بتوانێ ئەو رۆڵەگرنگەی خۆی ببینێت کە هەیەتی.
        
  
  
پارێزگای سلێمانی
1- دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی لە سلێمانی:
دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی لە سلێمانی کرایەوە لە بەرواری) ٢٠٢٢ /٢/١( کە ئەمە هەنگاوێکی باشە بەمەبەستی زوتر چارەسەرکردنی کێشە خێزانیەکان دوای ئەوەی وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان سەردانی ئەو دادگایەمان کرد بەڕێز دادوەری ئەم دادگایە ئاماژەی بەوە کرد کە گەورەترین کێشەی ئەم دادگایە پێڕاگەیاندنی دادوەریە کە دۆسیە هەیە لە ٢٠١٤ بوونی وە لە ساڵی ٢٠٢٢ ڕێژەی ١٩٧ دۆسیە دواخراوە بۆ پێڕاگەیاندن.
 بۆ ئەم مەبەستە لە پێناو چارەسەر کردنی ئەم کیشەیە ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان هەستا بە پەیوەندی کردن بە لایەنە پەیوەندیدارەکانی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی سەنتەری راوێژکاری خێزانی و نوسینگەکانی توندوتیژی خێزانی دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی بۆ ئەم مەبەستە کۆبونەوەیەکی هاوبەش ڕێکخرا لە نێوان لایەنە پەیوەندیدارەکان و پێڕاگەیاندنەکان )موبلغ( توندوتیژی لەو کۆبونەوەیەدا بەڕێزان بەڕێوبەری سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی لێپرسراوی هەریەک لە نوسینگەکانی ڕؤژهەڵات و ڕۆژئاوا و بەکرەجۆ پێڕاگەیەنەری )موبلغ( نوسینگەکانی سەربە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگار بوونەوەی توندوتیژی خێزانی وە نوێنەری دادگای کەتنی توندوتیژی خیزانی 
 
 بۆ ئەم مەبەستە بەڕێز بەڕوبەری سەنتەری ڕوێژکاری خێزانی ئاماژەی بەوەدا کە کێشەیان لە دواکەوتنی پەڕاوەکان هەیە لە لیژنەی ئاشتەوای وە هاوڵاتی زانیاری نییە لەسەر ئەوەی کە بەپێی یاساکە ئەبێت بە ئاشتەوای لایەنەکان وە بابەتی پێڕاگەیاندن یەکێکە لە کێشەکان کە لە بیری ئەوەداین کە هەندێک گۆڕانکاری بکەین وە ئاماژەی بەوەدا کە هاوکار و هەمانهەنگ دەبن بە مەبەستی چارەسەرکردنی کێشەکان وە لێپرسراوی نوسینگەی ڕۆژئاوا ئاماژەی بەوەدا کە پێراگەیەنەرەکان بە ئۆتۆمبێلی خۆیانپێڕاگەیاندنەکان دەکەن وە نوسینگەی ڕۆژئاوا لە سنووری ئیشکردنی ٥ پۆلیس کاردەکات وە وتی ئێمە نەسریەی تایبەت بە خۆمانمان نییە لە کاتێکدا کە تەنیا یەک پێڕاگەیانەرمان هەیە وە جاری وا هەیە ئەو پێڕاگەیەنەرە ئەوەندەی پێڕاگەیاندنی دادگای کەتنی دەکات هی نوسینگەی خۆمان ناکات کە ئەمەش بارگرانیەکای زۆرە لەسەر ئێمە لە ساڵێ پاردا ١٣٠٠ پەڕومان هەبووە ئەمە جگە لە پێڕاگەیاندن بۆ ئامادە بوونی لایەنەکان بۆ بەردەم لیژنەی ئاشتەوای وە کێشەیەکی ترمان هەیە کەمی کارمەندە کە جاری وا هەیە ١٠ کەس تۆمەتبارن ناچارین بە یەک کارمەندی پۆلیس بیانهێنین بۆیە پێویستە کێشەی پێڕاگەیاندن دادگای کەتنی توندوتیژی چارەسەر بکرێت کە ئەویش بە دانانی بنکەی پۆلئیسی پێڕاگەیاندن و پۆلیسی سلێمانی سەرپەرشتی بکات. وە لێپرسراوی نوسینگەی رۆژهەڵات ئاماژەی بەوە کرد سەبارەت بە نوسینگەی ڕۆژهەڵات سنووری کارکردنی ئێمە بە قەد سنووری ئیشکردنی شەش بتکەی پۆلیسە کە هەر بنکەیەک دوو پێڕاگەیانەریان هەیە وە ئامێری گواستنەوە وەکو ئوتومبێل و ماتۆڕیان هەیە لە کاتێکدا ئێمە یەک پێڕاگەیەنەرمان هەیە کە ئەویش بە سوتەمەنی بەنزینی ئوتومبێلی خۆی پێڕاگەیاندنەکان دەکات کە لە دوای دەوامیش لە رۆژە پشوەکانیشدا کار دەکات لە ساڵی ٣٢٠٢ )٤٦٠( پێڕاگەیاندنمان کردووە بۆ سنووری خۆمان بۆ دادگای کەتنی توندوتیژی ٤٧٠ پێڕاگەینادن کراوە کە ئیمکانیەتێکی ئەوتۆمان نییە بە قەرز سوتەمەنی بۆ ئوتومبێل دابین دەکەین لە کاتێکدا کە بارودۆخێک بەسەر نوسینگەکەماندا هاتووە کە ئوتومبێلمان سوتێندرا بە داخەوە ئەفسەرێکمان شەهید بوو کە تا ئێستا کەس هاوکاری نەکردووینبۆیە پیویستە پێڕاگەیاندنەکان دادگای کەتنی توندوتیژی چارەسەر بکرێت لە ڕێگای پۆلیسی دادگاوە وە تا ئەو کێشەیە چارەسەرنەبێت میکانیزمێکی گونجاو دابنرێت. لێپرسراوی هۆبەی بەکرەجۆ: ئاماژەی بەوە کرد سەبارەت بە پێڕاگەیاندن پێویستە کارمەندی تری بۆ دابین بکرێت کە پێڕگەیاندنی دادگای بکات چونکە لە تواناماندا نییە خۆزگە لە تواناماندا بووایە وە سنوورەی کارکردنی ئێمە فراوانە و شوێنەکان دوورن لە یەک تاسلوجە و بازیان و کەنەکەوە وبەکرەجۆ و پیرەمەگرون و ڕاپەرین و لادێکانن کە شوێنی وا هەیە وپێڕگەیاندنکەرەکە هەر شارەزا نییە ئێمە کە پێڕاگەیاندنی دادگائی کەتن دەکەین زۆر لە خۆمان دەکەین وە لایەنی ئینسانیەتەکە لێک ئەدەینەوە و ئەمانەوێت خێزانەکان یەک بگرنەوە و هیچ نوسراوێکی فەرمیمان بۆ نەهاتووە کە ئێمە ئەو پێڕاگەیاندنانە بکەین لەکاتێکدا ئەو کارمەن دەی ئێمە کە پێڕاگەیاندن دەکات هەم پێڕاگەیاندن و هەم بەرید و هەم شۆفێری دەکات.
وە نوێنەری دادگای کەتنی توندوتیژی ئاماژەی بەوە کرد کە لە مانگی ٢ ی ٢٠٢٢ دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی کرایەوە کە ئێمە وەکو فەرمانبەر دەست بەکاربووین کە) ٣٧٨( دۆسیە بوو کە دۆسیەی وا هەبوو کاتێکی زۆر تێپەڕیبوو بە هەوڵ و ماندوبونی ئێمە و ئەو پێڕاگەیاندنانە لە ئێستادا) ٥٢( دۆسیەمان ماوە کە زۆرجار لە ڕێگای پەیوەندیکردن بە لایەنەکانی دۆسیەکەوە کە ئامادەبن ئەو کارەمان دەکرد بۆ ئەوەی دۆسیەکان یەکلا ببنەوە کە لەسەر خەرجی خۆم و دادوەری ئەم دادگایە بووە ئەمەش هیلاکیەکی زۆرە لە کاتێکدا کە فەرمانبەری ئەم دادگایەم و چەند کارێکیتریش لەمدادگایە دەکەم وە لە کاتی ئێستادا دادگا) ١٥٠٠( دۆسیەی هەییە ئایا ئەم دۆسیانە بەچی یەکلای دەبێتەوە؟ بۆیە پێویستە بابەتی پێڕاگەینادن )تبلیغات( چارەسەر بکرێت وە سەبارەت بە نوسینی ناوی تۆمەتبار و سکاڵاکار پێویستە پڕ بکرێتەوە لەکاتی پێڕاگەینادن وە تەواوی زانیاریەکان دەربارەی شوێنی نیشتەجێبوونی لایەناکانی دۆسیەکەوە و ژمارەی تەلەفۆنیان بنوسرێت وە بەهۆی کەمی کارمەندەوە زەختێکی زۆرمان لەسەرە ئێستا) ٣( فەرمانبەرین) ٢( فەرمانبەریان دەبن بە دادوەر و تەنیا یەک فەرمانبەریان دەمێنێتەوە لە کاتێکدا بە دوو فەرمانبەر ئەو کارانە ناکرێت. سەبارەت بە پێڕاگەیەنەرەکان پێڕاگەیەنەری نوسینگەی ڕۆژئاوا ئاماژەی بەوە کرد ماوەی) ١٠( ساڵە کاری پێڕاگەیاندن ئەکات کە کاری هەرسێ نوسینگەکە بەڕێزیان کردوویانە بەڵام لە کاتی ئێستادا کارەکان زۆر زۆربون و ماندوبوین و کاتێک بووە بە پیادە پێراگەیاندنی گەڕەکەکانی کانی سپیکە و سەرچنارم ئەکرد کە بەقەد سنووری هەموو نوسینگەی ڕۆژهەڵاتە و جاری واهەیە) ٣( جار ئەڕۆم بۆ ئەڕۆم بۆ یەک پێراگەیاندن وە جار هەییە ناونیشانەکە هەڵەیە وە جاری وا هەییە یەک کاتژمێر یەک پێڕاگەیاندنم کردووە کایژمێر )٨.٣٠( دەوام ئەکرێتەوە بەڵام من کاتژمێر) ٧.٣٠( دەردەچم بۆ پێڕاگەیاندن وە بەشەو پێڕاگەیاندنم کردووە لەبەر ئەوەی ئەو کەسە بەس بە شەو شوێنی دیارەبووە وە چەندین جار هەڕەشەی کوشتنم لێکراوە بەلام هەر باکم نییە بۆیە من پێم باشە کە دادگا خۆی پیراگەیاندن بکات چونکە ئەرکی ئێمە زۆر قورسترکردووە وە فریا ناکەوین کە کاری خۆمان و ئەوانیش بکەین لەکاتێکدا کە بەئوتومبێلی خۆم و لەسەر ئەرکی خۆم پێڕاگەیاندنەکان ئەکەم.
وە پێڕاگەیاندنی نوسینگەی ڕۆژهەڵات ئاماژەی بەوەکرد لە ساڵی
)٢٠١٩( پێڕاگەیاندنی نوسینگەکەیان ئەکات کە ئەم کارە هیلاکی و سەرئێشەی زۆری تێدایە هەرچەندە کە من دەفتەری خۆمم هەیە کە لا ماوەی) ١٠( مانگدا) ٥٦٨( پێڕاگەیاندن کراوە، وە هەر) ٩٣٣( پێڕاگەیاندنی نوسینگەی خۆمانم کردووە وە) ٢٢٩( پێڕاگەیاندنی دادگای کەتنم کردووە لە کاتێکدا کاتی من) ٤( کاتژمێر بۆ) ٥( کاتژمێر وە لا سالێ) ١٦٠) (٢٠٢٠( پێڕاگەیاندنی نوسینگەی خۆمان هەببوە وە ساڵی) ٤٤٠) (٢٠٢١( پێڕاگەیاندی خۆمان کردووە بە ماوەی سێ مانگ) ١١٥( پێڕاگیەنادنی نوسینگەی رۆژهەڵاتم کردووە لەکاتێکدا پێراگەیاندنی کەلار و سەیدسادق و پوسولەی دادگاش هەر ئێمە دەیکەین وە جێ بەجێ کردنی فەرمانی گرتنیش دەکەین.
وە پێڕاگەیەنەری هۆبەی بەکرەجۆی توندوتیژی ئاماژەی بەوەکرد کە زەختێکی زۆریان لەسەرە لە کاتێکدا هەم خۆی شۆفێرە و هەم خۆی پێڕاگەیەنەرە هەم بەریدە و فەرمانی گرتنیش جێ بەجێ دەکات لەکاتێکدا هەموو ئەو کارانە بەتەنیا بە یەک ناکرێت بەڵکو بە سێ کەس ئەکرێت وە سنووری کارکردنی ئێمە فراوانە و دوورە لە یەکەوە کاتێکی زۆر و خەرجیەکی زۆری ئەوێت ئەمە جگە لەوەی بە ئۆتۆمبێلی خۆم وخەرجی خۆم پێڕاگەیتاندنەکان ئەنجام دەدەم بۆیە لە پیناو چارەسەرکردنی کێشەکان زوتر یەکلا کردنەوەی کێشە خێزانیەکان وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان هاوکار و هەماهەنگ دەبین بۆ دۆزینەوەی رێگە چارەیەک کە سەرەتا وەکو ڕێکخراو بە شتێکی کەمیش بێت هاوکاریان دەبین تا کێشەکەچارەسەر دەبێت دواتریش بە هەوڵی لایەنە پەیوەندیدارەکان و دادگا کۆڵ نادەین بۆ چارەسەرکردنی کێشەی پێڕاگەیاندن
 
2-هۆبەی بەکرەجۆ:
یەکێکە لەو هۆبانەی کە دەکەوێتە سنووری رۆژئاوای شاری سلێمانی و ئەو کەیسانەی کە تایبەتە بەو سنوورە لێکۆڵینەوەی تێدا دەکەن و هەڵبەتە کەیسەکانی توندوتیژی خێزانی لە کاتی سەردانیکردنمان بۆ ئەم هۆبەیە بەداخەوە کە ئەم هۆبەیە لە ڕووی بینا و رێ و شوێنەوە زۆر کەم و کوڕیان هەیە بە شێوەیەک کە لەناو بنکەی پۆلیسی بەکرەجۆ ژورێکیان پێداون کە بەڕێوبەری هۆبەکە لەوێدایە و کارمەندانی تری لە دەرەوەی بیناکە و لەناو بیناکەدا ئیش و کارەکانیان ڕای دەکەن کە ئەمەش یەکێکە لە کێشە گەورەکانی ئەم هۆبەیە کە نەبوونی بینا و شوێنی تایبەت بە ڕێکخراو هەم بۆ کەیسەکانی تایبەت بە خێزان هەم بۆ کارمەندانی هۆبەکە بە جۆرێک کە پاراستنی نهێنی خێزانەکان لە مەترسیدا دەبێت چونکە لە هەمان بینادا بنکەی پۆلیسی تێدایە کە ڕۆژانە کەسانێکی زۆر ڕوو لەو بنکەیە دەکەن ئەمەش وادەکات کە بەریەک کەوتن هەبێت چونکە جاری وایە ڕودەدات کە بەتنها سەردانی کردنی ئەم هۆبەیە کێشەکانی خێزانەکان چارەسەر بکرێت وە نەگاتە سکاڵا تۆمارکردن هەروەکو بەڕێوبەری ئەم هۆبەیە ئاماژەی بە چەند کەم و کورتیەکی تر کرد بەجۆرێک کە کەمی کارمەندیان یەکێکە لە گیر و گرفتەکانیان بەتایبەتی لەڕووی پێراگەیاندن )تبلیغات(  یەک کارمەندیان هەیەکە هەم پێ راگەیاندنی دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەنگاربوونیەوەی توندوتیژی خێزانی تایبەت بە هۆبەی بەکرەجۆ وە هەم دادگای کەتنی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی دەکات وە بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە نە کارمەندیان بۆ دابین کراوە نە ئامێری گواستنەوە وەک ماتۆڕ و ئوتومبێل بۆ جێبەجێ کردنی کاروبارەکانیان وە ئاماژەیان بەوە کردووە هەر ئەو کارمەندەی پێڕاگەیاندن دەکات کاری بەریدیش دەکات لە کاتێکدا سنووری کارکردنی ئێمە فراوانە و دووریشن لەیەکەوە بۆیە لەم هۆبەیەدا سەرەکیترین کێشە جگە لە بینا کەمی کارمەندە لە کاتێکدا تەنانەت کارمەندێکیان نییە وەکو پرسگەی تایبەت بە هۆبەکە کە پێشوازی لە میوانەکان بکات لەو کاتەی ئێمە لەگەڵ بەڕێز بەڕێوبەری هۆبەکە دانیشتووین چەندین کەس هاتنە ژوورەوە کە لەوانەیە هەمان لایەنەکانی کەیسێک بن لە کاتێکدا ئەگەر کارمەندێکیان مۆڵەیت وەربگرێت لەبەر ئەوەی کارمەندی جێگرەوە نیە ئیش و کارەکان بە باشی ناڕوات چونکە لەگەڵ ئەوەی پەڕوی لێکۆڵینەوە زۆرە بەڵام بە ٢١ کارمەند نوسینگەیەکی لەم شێوەیە ناڕوات بەڕێوە بە پرسیارێک لە بەڕێزیان کە ئایا تەنها ئەو کەیسانە وەردەگرن کە دەچنە چوارچێوەی مادە) ٧( لە یاسای بەرەنگاربوونەیوەی توندوتیژی خێزانی لە وەڵامدا وتیان ئێمە ئەو کەیسانەش وەردەگرین وە لەگەڵ ئەوەشدا مادەی دوو یاسای قەدەغەکردنی خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن ژمارە ٦ ساڵی ٢٠٠٨ مادەی) ٤٥٦ و ٤٥٣( یاسای سزادانی عێراق کە باسی هەڵخەڵەتاندن )احتیال و خیانە امانە( دەکات بەلام ئەو مادانەی
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی بەكرەجۆ
3-سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی
دوای ئەوەی بەشێوەیەکی فەرمی لەڕێگای ئاراستەکردنی نوسراوی ڕێکخراو بۆ بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی بەمەبەستی ڕێگەپێدان بۆ سەردانیکردنی کلینکی ڕاوێژکاری خێزانی بەمەبستی لە نزیکەوە ئامادەبوون لە کار و چالاکی کلینکەکە دوای رەزامەندی بۆ سەردانی کردنی کلینکەکە سەردانی کلینکەکەمان کردووە لالەیەن کارمەندانی کلینکەکەوە پێشوازیمان لێکراو وە سەبارەت بەوەی کە ئەو مەنهەجە کە ئەمان لەسەری ئەڕۆن و چیە و پشت بەچی ئەبەستن؟ 
ئاماژەی بەوە کرد کە سەرەتا مەنهەجێکیان هەبووە بە نامیلکەیەک بەڵام ئێستا مامۆستاکان مەنهەجی خۆیان هەیە چونکە ئەو بابەتانەی کە ئەیڵێنەوە وێنەی زۆری تیایە و ئەو بابەتانەی ئەیڵێنەوە پێویستی بە ئەبدەیتە و بابەتێ لا ئەبەن و بابەتێ دائەنێن وە ئاماژەشیان بەوە کرد کە پێشتر بابەتەکان پێشتر لە لەیەن لیژنەی پسپۆڕ داندراوە و بڕیاری لەسەر دراوە بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو مەنهەجە کۆنە هی ساڵی ٢٠١٧ هەندێک شت هەیە خۆیان دای ئەنێن و لای ئەبەن بەڵام لە چوارچێوەی ئەو مەنهەجەی داندراوە.
 سەبارەت بەوەی هیچ نامیلکەیەک هەیە بیدەن بەو کەسانەی سەردانیان دەکەن ئاماژەی بەوە کرد کە پێشتر سێ هەزار نامیلکەمان چاپ کردبوو ئەماندانێ بەبێ بەرامبەر وە ئاماژەشی بەوە کرد کە ئەم کلینکە سەر بە بەڕێوبەرایەتی تەندروستیە وەکو ئیستشارەی ئێواران وایە ئەو کوڕ و کچانەی لە دادگاوە ئەنێردرێن بۆ دەرهێنانی گرێبەستی هاوسەری دوای پشکنینی خوێنکە ئەیکەن فەرمانبەرێکی ئێمە لەوێیە کە وەرەقەیان بۆ ئەکات بۆ ئەوەی ئەو وانانە بخوێنن وە دەبێت مۆری ئێمەیان بۆ بکرێت ئینجا پشکنینەکەیان ئەدەنەوە لە هەفتەیەکدا ٣ ڕؤژ دەوامان هەیە وە ئەم کارەی کە دەیکەین ئیجباری نییە بەڵام هەوڵمانداوە بیکەین بە پرؤژەیەکی یاسای لەپەرلەمان دەربچێت یاخود لە برگەیەکی یاسادا جێی بکرێتەوە بکرێت بە ئیجباری وە ئاماژەیان بەوەکرد کە کاری ئەمان تا ئەو کاتەیە کە ڕاهێنانیان پێ دەکەن بەڵام ئێمە بەبەردەوامی ڕاوێژیان پێ دەدەین وە توانای ئێمەش سنوردارە ئەگەرنەتوانن چارەسەریان بۆبکەین ئەوا ئەیانێرین بۆلای دکتۆری دەروونی یان ئەیانێرین بۆ ڕێکخراوەکان وە ئاماژەشیان بەوە کرد کە سنوری کارکردنی ئەمان تەنیا ناو سەنتەری شاری سلێمانی نییە بەڵکو لە شوێنەکانی تریشەوە دێن وە سەبارەت بە کێشە و گیروگرفتەکانیان ئاماژەیان بەوە کرد کە حکومەت هاوکاریان نییە وە ئەو بڕەپارەیەی وەریدەگرن حسابی خۆبەخشیان بۆ دەکرێت لەبەر ئەوەی کارێکی زۆر دەکەن وە ئاماژەی بوە کرد کە هەموو ئیستیشارەیەک لە کاتژمێرڤ ٢:٣٠ بۆ ٥:٣٠ کاردەکەن بەڵام ئامان لە کاتژمێر ٠٣:٢١ لێرەن بەڵام لەبەر خۆشەویستیمان بۆ کارەکە هەربەردەوامین وە بینای تایبەت بە خۆمان نییە وە ئەم بینایە هی مەڵبەندی پەرەپێدانە ئەوان هاوکاریان کردووین کە لێرەبین ووە ئاماژەیان بەوە کرد کە نەبوونی یاسایەکی تایبەت بەم کارەی ئەمان یەکێکە لە کێشەکانیان کە پێمان دەڵێن بەپێی چ یاسایەک ئەم خوولە ببینین وە ناتوانین بچینە کەنالەکانی ڕاگەیاندن قسەی لەسەر بکەین وە سەبارەت بە لایەنە کۆمەڵایەتیەکە کە چیان بۆ باس دەکەن ئاماژەی بەوە کرد کەتەرکیز دەخەینە سەر فەترەی دەزگیرانی کە چۆن ئاشنای تەبیعەتی یەکتری بن و چۆن تەبیعەتی یەکتری شارەزابن وە کەی بڕیاربدەن کە چۆن بچنە ناو ئەو پرۆسەیەوە وە کەی لێی بێنە دەرەوە وە ئەگەر لە هۆڵێکدا دوو کەس سوود لە ئێمە ببیینێت بۆ ئێمە زۆرە و تەرکیزمان لەسەر ئەوەیە کە پەلە نەکەن و ئەو پشکنینانە تا ٦ مانگ ئەتوانن بیبیتەوە بۆ دادگا و گرێبەستی هاوسەرگیری پێدەربکەن وە ئاماژەی بەوەکرد کە لەلایەنی کۆمەڵایەتی هۆشیاریان دەکەنەوە کە یەکێک لە کێشەکان چاولێکەریە کە جاری وا هەیە کێشەکان بچوکن بەڵام دەوروبەر گەورەی دەکەن بۆیە دەبێت نەهێڵن کەس تەداخولیان بکات وە خۆیان کێشکانیان چارەسەر بکەن و شارەزای تەبیعەتی یەکتریبن و لەکاتی هەبوونی کێشەیەک پەنا بەرنە بەر کەسانی شارەزا و پسپۆڕ.
کلینکی ڕاوێژکاری خێزانی لە بەرواری ٢٠١٧/٢/١٢ دەستی بە کارەکانی کردووە ئەساسی بیرۆکەکە یەکێتی ژنانی کوردستان خاوەنی بیرۆکەکەیە و دواتر کرا بە فەرمی.
بۆ زانیاری زیاتر ئەو دەزگیرانانەی کە سەردانمان ئەکەن لەدوای وەرگرتنی خوێن بۆ شیکاری نەخۆشیەکان، کارمەندێکی ئێمە لە تاقیگە ڕێنمایان دەکات بۆ سەردانی کردنیان بۆ سەنتەرەکە بۆ خوێندنی وانەکان،وانەکان لە هەفتەیەکدا ٤ ڕۆژ دەوترێتەوە لە سەنتەرەکەمان، لەو ڕۆژەدا ٣ وانە دەوترێتەوە هەر وانەیەک یەک کاتژمێرە، وانەکان بریتین لە )تەندروستی، یاسای، کۆمەڵایەتی( لە بەینی وانەکاندا ١٠ خولەك رێست دەدرێت پێیان. لەدوای تەواوبوونی
 
 چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ ئەندامانی كلینكی راوێژكاری خێزانی-سلێمانی 
4-جێ بەجێ کردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیکی خێزانی و كاركردن لەگەڵ كۆلێژی یاسا- زانکۆی سلێمانی:
وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان هەوڵەکانمان بەردەوامە بۆ جێ بەجێ کردنی ئەم یاسایە لە ناوەندەکانی خوێندن وەکو وانەیەک بخوێندرێت بەتایبەتی لە کۆلێژی یاسادا چونکە خوێندکاران لەدوای تەواوکردنی خوێندنیان لە بواری پراکتیکی )عملی( زۆر پێویستیان بەم یاسایە هەیە کە پەیوەندی بە تاکەکانی خێزانەوە هەییە بۆ ئەم مەبەستە ستافی ڕێکخراو کۆبونەوەیەکمان ئەنجامدا لەگەل کۆلێژی یاسای زانکۆی سلێمانی کە وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان کە لەبواری یاسادا کار دەکەین تەرکیز دەخەینە سەر خێزان و ژنان و هەمواری هەر یاسایەک و پەیوەندیمان هەیە لەگەل کۆلێژی یاسا و مامۆستایان و پەرلەمان دادگاکان و وەزارەتەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان و هاوڵاتیان وە دەورەمان هەیە بۆ بەشی یاسا بەشێوەی پراکتکی وە چەند ساڵە ئێمە کار لەسەر ئەوە دەکەین کە ئەم یاسایە تەعمیم کراوە کە بخوێندرێت بەلام ئیختیاریە کە بەچەند وانەیەک بخوێندرێت وە ئێمە دەمانەوێت گفتوگۆیەک ئەنجام بدرێت.
 لەگەڵ ئەو مامۆستایانەی کە تایبەتمەندن بەو بابەتە چۆن خوێندکاران سوود لە کەیسەکانی ناو دادگا وەربگرن لەبواری پراکتیکی ئێمە هاوکاربین بۆ ئەمانەش مامۆستای وانەبێژی کۆلێژی یاسای زانکۆی سلێمانی ئاماژەی بەوەکرد وانەی قۆناغی ٥ دەڵێتەوە و لەکاتی وانە وتنەوەدا کە پێویستیان بە لایەنی زمان و پراکتیکیە کە پێویستیەکی زۆرە بۆ خوێندکاران وە مامۆستای کۆلێژی یاسا ئاماژەی بەوە کرد کە خوێندنی ئەم یاسایە پێی باشە نمرەیلەسەربێت و لەبواری پراکتیکیدا داوای ڕاپۆرتیان لێ بکرێت وە لایەنی نەزەریەکەی بە شێوەی گروپ بڵێتەوە و وە هەر گروپە و ڕێژەی خوێندکاری ٤٠ خوێندکاران ئەم بابەتە بڵێتەوە پێویستە نمرەی لەسەر بێت بۆ ئەوەی پابەندبن وە سەرۆکی بەشی یاسا ئاماژەی بەوە کرد کە کاتێک بینای کۆلێژی یاسا دروستکرا داوامان کرد هۆڵێکی دادگا دروستبکەن و گرنگی بە لایەنی پراکتیکی بدەن وە لە ساڵی ٢٠١٩ فەرمانێکی وەزاری دەرچوو کە ٢ بابەت هەیە تشریعات خاص و تشریعات عام مکملە ٦ وانە دیاری کراوە )یاسای هاتوچۆ ،یاسای پارێزەرایەتی،  یاسای قەدەغەکردنی خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی کردن. یاسای چاودێری کردنی ناکامەکان ،یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی( کە زانکۆ دیارەی دەکات لەو ٥ بابەتە ٣ بابەتیان بخوێندرێت و یەکێک لەو بابەت و یاسایانەی کە دەخوێندرێت یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیە کە بەچەند وانەیەک دەخوێندرێت و ئێمەش وەکو ڕێکخراو هاوکاریان دەبین لە بواری پراکتیکی کە دواتر بە ڕاپۆرت کۆلێژی یاسا ئاگادار دەکەینەوە لە چۆنیەتی بەرێوبردنی کاروبارەکان وپلانی خۆمان دادەنێین و بۆتان ئەنێرین بەڵام ئەم بابەتە دەبێت کەیس دروست بکرێت و پرسیار بکرێت لەسەر کەیس و ئیش لەسەر کەیس بکەن لەگەل پارێزەرانی ڕێکخراو کە یارمەتی پارێزەران بدەن کە بەدوای شتەکان برۆن یاخود کۆمپانیای گەورەی پارێزەری هەیە کە پارێزەری ڕاوێژکاری هەیە کە یارمەتی دەربن ئەم کارەش پێویستی با هاوکاری زۆر و تەنسیقی بەردەوام هەیە یاخود عیادە قانونی هەبێت کە وابێت خەڵک بێن بۆ ئێرە وەکو چۆن سەنتەری ڕاوێژکاری هەیە لە بوارە جیاوازەکاندا و لە بواری یاساشدا هەبێت کە ئەمەش وادەکات کە خوێندکاران و خەڵک بەیەکەوە بەرکەوتنیان هەبێت وە سەرۆکی بەشی یاسا ئاماژەی بەوە کرد ئێمە دەرگامان کراوەیە بەڵام یەک کێشەمان هەیە کە زەختێکی زۆر لەسەر تەلەبە هەیە بەڵام ئیمە لە هەوڵی بەردەوامداین کە خوێندکاران لە بواری پراکتیکیدا سودببینن وە ڕابێن لەسەر ئەوەی کە لە دادگاکاندا چۆن کەیس دەبیندرێت وە لایەنی دارای خوێندکاران یەکێکە لە کێشەکان کە ناتوانرین زەختیان لێ بکەین بەڵام لە هەوڵی بەردەوامداین و کۆڵنادەین بۆیە وەکو ڕێکخراو هاوکار دەبین لەوەی کە ئەم یاسایە ببێتە وانەیەک و بچێتە ناو خوێندکاران و بخوێندرێت وە لە لایەنەی پراکتیکیە هاوکاریان بین لە دوای تەوەکردنی خوێندن.
 
كۆبوونەوەی رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان و كۆلێژی یاسا-زانكۆی سلێمانی تایبەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی
5-فەرمانگەی داواکاری گشتی و ڕۆڵی داواکاری گشتی لە کەیسەکانی توندوتیژی خێزانی:
وەکو ڕێکخراوی هاریکاریاسای ژنان سەردانی فەرمانگەی داواکاری گشتی سلێمانیمان کرد بەمەبەستی گفتوگۆکردن دەربارەی رۆڵی داواکری گشتی لە کەیسە خێزانیەکان دوای وەرگرتنی رەزامەندی بەرێز بەڕێوبەری فەرمانگەی داواکاری گشتی سلێمانی بەشێوەی نوسراو سەردانی یەڕێز دادوەر )محمد جمال( ئەندامی داواکاری گشتیمان کرد بەمەبەستی گفتوگۆکردن لە بارەی یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی و کەیسە خێزانیەکان دێنە لای بەڕێزیان کە بەڕێزیان وەکو ئەندامی داواکاری گشتی لە بەرواری )٢٠٢٢/٦/١٥( دەست بەکار بووە لە دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی کە بەپێی یاسای داواکاری گشتی ژمارە) ١٥٩( ی ساڵی )١٩٧٩( کە ڕؤڵی داواکاری گشتی دیاریکردوە لە قۆناغی لێکۆڵینەوە و دادگای کردن کە ڕؤڵی چاودێری بڕیارەکانی دادوەر دەکات کە بەڕێزیان ئاماژەیان بە کەیسە خێزانیەکان کرد کە لە دادگای کەتن ببیندرێت کە بابەتی لێ خۆشبوون لە قۆناغی لێکۆڵینەوەدا هەبێت و دۆسیەکە دابخرێت لەبەر پاراستنی خێزانەکان و ئاشتبونەوەیان بۆ ئەمەش باشترە کە لیژنەی ئاشتەوای لەسەرەتادا بێت وە دادوەر دەست کراوە بێت وە پێویستە بە لە یاساکەدا هەندێک کرەدەوە بە دەق )نص( بە تاوان دابرێت بۆ نمونە )ناپاکی هاوسەری خیانەی زوجی( کە بەدەق بە تاوان دابرێت وە بابەتی موانعی شهادە زۆر گرنگە بۆ ئەو تاوانانەی کە لە چوارچێوەی خێزاندا ڕودەدەن نەبێت کە لە مادەی) ٦٨( ی یاسای بنەماکانی دادگەری کردن سزای بە ژمارە) ٢٣( ی ساڵی) ١٩٧١( ئاماژەی پێکردوە چونکە زۆربەی ئەو تاوانانەی کە لە ناو خێزاندا ڕوودەدەن تەنیا ئەندامانی خێزانەکان ئاگادارن.
وە سەبارەت بە اختصاصی مکانی بە بۆچونی بەڕێزیان بۆ کەیسە خێزانیەکان کاری پێ نەکرێت وە لە هەرشوێنێک بێت سکاڵای لێ وەربگیرێت.
وە سەبارەت بە شڵتەرەکان ئاماژەی بەوەکرد کە دەورەیەکی گرنگیان هەیە بۆیە پێویستە گرنگیەکی زۆریان پێ بدرێتر کە شوێنێکی پارێزراو و ڕێکخراو بێت وە تیایدا کەیسە خێزانیەکان جیابکرێنەوە لە پیناو پاراستنی خێزان.
وە سەبارەت بەو کەیسانەی کە ڕؤژانە رودەکەنە دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی ئاماژەی بەوە کرد کە کێشەکان زیاتر شەری خێزانەکانە لە لێدان و جنێودان و کێشەی میراتیشمان هەیە کە بۆتە هۆکارێک کە ئەندامی خێزانەکە توندوتیژی بەرامبەر بکرێت وە ئاماژەی بەوەکرد کە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و ئامێرەکانی پەیوەندی کردن هۆکاری سەرەکی توندوتیژیەکانن لەناو خێزاندا هەر لەبەر ئەوەیە کە سزادان لە دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی بە مادەی) ٢( ی یاسای قەدەغەکردنی خراپ  بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن زۆرە و سزادانی تۆمەتباریش لەم دادگایەدا لەبەر ئەوەی لە چوارچێوەی خێزاندایە بە ڕەچاوکردنی بارودۆخی کەیسەکە دەبێت جگە لەوەی کە وەکو ئەندامی داواکاری گشتی و دادوەری دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی هەوڵێکی زۆر دەدەین لەگەڵ کەیسەکان کە ئاشت ببنەوە و كێشەکان کۆتای پێبێت خۆشبەختانە چەندین کەیس ئاشتەوایان کردووە لەگەل یەکدا.
وە سەبارەت بەوەی ئەو یاسایە تا دەرەجە) ٤( جێ بەجێ دەکرێت بەسەریدا بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە باشترە تەنیا لە چوارچێوەی خێزاندابێت واتە )دایک و باوک و خوشک و برا و منداڵ و ژن و مێرد( بگرێتەوە.
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ بەرێز دادوەر )محمد جمال( ئەندامانی داواكاری گشتی 
وە سەبارەت بەو سزایانەی کە لەدادگای کەتن جێ بەجێ دەکراوە و سزای تۆمەتبارەکان دراوە بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە تا ئێستا یەک تۆمەتبار سزا دراوە )حبس( کردن باقی کەیسەکانی تر بە پێبژاردن )غرامە( سزادەدرێت چونکە ئێمە مامەڵە لەگەڵ ئەندامانی خێزانەکان دەکەین و هەموو هەوڵێک دەدەین بۆ ئاشتەوای خێزانەکان و دواجار ئەگەر نەتوانرا بەپێی تاوانەکە یاسا جێ بەجێ دەکرێت بۆ سزادانی تەمەتبارەکە.
ڕاپرسی
لەم ڕاپۆرتەدا هەستاین بە ئەنجامدانی ڕاپرسیەک لە پارێزگای سلێمانی تایبەت بە یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی و لایەنەکانی جێبەجێ کردنی ئەم یاسایە وە چەند بابەتێکی تر کە پەیوەندی بەو کەسانەوە هەیە کە کەیسیان هەیە لەناو دادگاکانی سلێمانی هەڵبەت کەیسە خێزانیەکانمان لا مەبەستە وە ئەم گیروگرفتانەی کە ڕوبەڕویان دەبێتەوە.
ڕاپرسیەکەش بەم شێوەیەی لای خوارەوە کە بەکۆی گشتی) ٠٦( بەشداربوو بەشداریان تیادا کردووە
 
 
 
 
 
 
 
6- ئاماری بەڕێوبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی بۆ ساڵی 2٠22
لە ساڵی ٢٠٢٢ دا زیاتر لە ٤٢ هەزار کەس سوودیان لە خزمەتگوزارییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان وەرگرتوە.
وە لە ساڵی ٢٠٢٢ لە پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکان ٥١ هەزار و ٨٩٧ پەڕاو تۆمارکراون وە ١٠ هەزار و ٣٠٥ کەسیش سوودیان لە هێڵی گەرمی ١١٩ وەرگرتوە.
- لە پارێزگای سلێمانی 
٥ هەزار و ٤١١ پەڕاو تۆمارکراوە
- ٢٦٠١ کەس پەیوەندیان بە هێڵی گەرمی ١١٩ کردووە لە پارێزگای سلێمانی 
- ئاماری سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی بۆ ساڵی ٢٠٢٢
   ٤٢١ کەیس لە سلێمانی 
- ئاماری لیژنەی ئاشتەوای بۆ ساڵی ٢٠٢٢ کە تایبەتە بەو کەیسانەی کە کێشەکانیان چارەسەر کراون و ئاشت بوونەتەوە لە شاری سلێمانی ٢٢٣ کەیس بووە
- تیمی گەرۆک )جوڵاو( کە بەشێوەیەکی گەڕؤک کاری کردووە لە ناو کەمپەکاندا هاوکاری و پاڵپشتی گەیاندۆتە هەر ئافرەت و خێزانێک کە پێویستی بوبێت بۆ پارێزگای سلێمانی ٦٥٣ کیس بوو بۆ ساڵی ٢٠٢٢
- وە سەبارەت بەو کەیسانەی کە فەرمانی دەستگیرکردنی تۆمەتباریان تێدایە لە ساڵی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی ١٠٨١ هەزار و هەشتاو یەک فەرمانی دەستگیرکردن هەبووە کە ١٠٢٣ هەزار و بیستوسێ تۆمەتبار دەستگیر کراون.
- وە ئاماری گشتی بۆ ڕەگەزی قوربانیان بۆ ساڵی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی ٣٩١٦ سێهەزار و نۆسەد و شانزە قوربانی بووە 
 
2-دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی
٢٠٢٢ ٢٠٢١
٣٠٦ ٣٨٩ بەردەوام
٢٥٦ ١٥٦ یەکلاکەرەوە
٥٦٢ ٥٤٥ کۆی گشتی
3-ئاماری تەلاق و لێکجیابونەوە
بەراوردی نێوان ساڵی )٢٠٢١( و ساڵی)٢٠٢٢( ٢٠٢٢ ٢٠٢١
٧٦٦ ٥٥٣٣ ٤٧٦٧
 
 
٢٠١٩ ٢٠١٨
٩٦٢ کانونی دووەم ١١١٠ کانونی دووەم
٥٩٠ شوبات ٦٤٨ شوبات
٦٤٠ ازار ٥٦٤ ازار
٦٤٠ نیسان ٩٦٤ نیسان
٧١٦ ایار ٥٩٠ ایار
٨١٦ حزیران ٦٤٨ حزیران
٩٤٤ تموز ٩٤٤ تموز
٨١٢ ئاب ٨٥٤ ئاب
٩٧٦ ایلول ٩٠٤ ایلول
٨٣٠ تشرینی یەکەم ٩٨٨ تشرینی یەکەم
٤٨٨ تشرینی دووەم ٦٧٤ تشرینی دووەم
٥٦٨ کانونی یەکەم ٥٩٠ کانونی یەکەم
٨٩٨٢ کۆئ گشتی ٩٤٧٨ کۆی گشتی
 ئامارەکانی کلینکی ڕاوێژکاری خێزانی
40

 
٢٠٢٠
٩٧٢ کانونی دووەم
٧٦٦ شوبات
٢٦٢ ازار
٠ نیسان
٦١٤ ایار
١١٣٠ حزیران
١٢٠٦ تموز
٦٣٠ ئاب
١٣٨٢ ایلول
١٠٦٦ تشرینی یەکەم
٩٦٢ تشر ینی 
دووەم
٦٣٦ کانونی یەکەم
٩٦٢٦ کۆی گشتی


٢٠٢٣
١٠٨٦ شوبات
ازار
نیسان
ایار
حزیران
تموز
ئاب
ایلول
تشرینی یەکەم
تشرینی دووەم
کانونی یەکەم
١٠٨٦ کۆی گشتی
 
کۆی گشتی ٥٩٦٣٢
پارێزگای هەولێر
 
1-بەرێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان
وەكو ستافی رێكخراو لە نزیكەوە سەردانی بەرێوەبەرایەتی گشتیمان كردو لە پرسیارانەوە دەستمان پێكرد كە باس لە زیادبوونی رێژەی توندووتیژی و سكاڵاكان دەكەن تاكو زیاتر روونبیتەوە كە ئایا هۆكارەكان چین و مانای چی دەگەیەنن؟
 لەوەڵامدا بەرێوەبەری سەنتەری هۆشیاری بەرێوەبەرایەتیەكە باسی لەوەكرد كە: زیاد بوونى ڕێژەى سکاڵا جێگەى دڵ خۆشیە لەبەر ئەوەى زیاد بوونى ڕێژەى سکاڵا یەکێکە لە هۆکارەکانى زیادبوونى هۆشیارى خەڵک سەبارەت بە هەبوونى یاساى توندوتیژى و باوەڕبوونە بەو جیهەتانەى پەیوەست بە توندوتیژى.
زیاد بوونى توندوتیژى و جۆرەکانى جیاوازن لەگەڵ زیادبوونى ڕێژەى سکاڵا، زیادبوونى جۆرەکانى توندوتیژى جێگەى نیگەڕانیە ،بەڵام زیادبوونى سکاڵا جیاوازە پێشووتر لە ناو خێزان توندوتیژى هەرهەبووە بەڵام بەهۆى نەبوونى هۆشیارى لێى بێدەنگ دەبوون کێشەکە لە ناو خێزان دەمایەوە بەڵام ئێستا خەڵک هۆشیارە و لە ڕێگەى یاساوە داواى مافى خۆى دەکات.
سەبارەت بە كێشەو كەموو كورتیە یاساییەكان ووتی:
 من پێم وایە ئەم یاسایە کەهەیە بتواندرێت بەڕاوێژکردن لەگەڵ کەسانى پسپۆڕ و کۆلێژى یاسا و بەڕێوبەرایەتى و لایەنى جێبەجێكار بتواندرێت هەموارى یاساکە بکرێتەوە بەشێوەیەکى ڕێکوپێک و بەکەمترین کەم وکوڕى.
سەبارەت بەو گرفتانەی دێنە بەردەم بەرێوەبەرایەتیەكە لەجێبەجێکردنى یاساکە، نوێنەری بەرێوەبەرایەتیەكە باسی لەوەكردكە: 
١-دادگاکان کێشەیان هەبوو لە تەفسیرى یاساکە لە دەرەجەى قەرابە هەندێکیان پێیان وابوو ئامۆزا و پورزاش دەگرێتەوە هەندێک پێیان وابوو دەرەجەى چوار ناگرێتەوە.
٢-یەکێکى تر لە کێشەکانى بەردەم جێبەجێکردنى یاساکە ئەو لۆدە زۆرەیە لەسەر دادگاکان هەیە لەهەولێر، ماوەیەک کرا بە دوو دادوەر کاریگەرى زۆرى هەبوو لەسەر کەیسەکان بەڵام ئەنجومەنى دادوەرى بەهۆى نەبوونى میلاک کردیەوە بە یەک دادوەر ئەگەر ئێمە بەراورد بکەین لە نێوان ئەم ساڵ و چەند ساڵى پێشوتر دەتوانین بڵێین سێ بۆ چوار هێندە ڕێژەى کەیسەکان زیادیان کردووە و بەردەوام ڕوو لە زیادبوونە وە هیچ گۆڕانکاریەک لە میلاکى دادوەرى و بەڕێوەبەرایەتى و نوسینگەکان نەکراوە و بەهەمان میلاکى پێشووترە بۆیە لێرەدا نا بەرامبەریەکى زۆر هەیە لە نێوان زۆرى کەیس و ژمارەى کەمى میلاکى هەموو بەشەکان بەدادوەریشەوە، بۆیە من پێم وایە وەکو بەڕێوەبەرایەتى لەگەڵ کۆلێژى یاسا هەندێک توێژینەوە بکەین لەلایەنە کردارى یاسایەکە لەبەرچاو بگرین بۆئەوەى بتوانین کاریگەرى بکەینە سەر لایەنى پەیوەندیدار و بریارى جدى لەبارەیەوە بدرێت.
لەکۆتا کۆبوونەوەکە لەپەرلەمانى کوردستان کرا وەزارەتى ناوخۆ پێشنیارى ئەوەى کرد دادگاى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى بەهەموو فیئەکانى لێکۆلینەوەو جنحە بەیەکەوە دادگایەکى تایبەتمەندبن بۆئەوەى بتواندرێت تایبەتمەندى کێشەکان بپارێزێت.
ئەوەى ئێستا هەیە تەنها دادوەرێکى لێکۆڵینەوە هەیە تایبەت بە توندوتژى وە دادوەرێکى ترى هەیە کەیسى توندوتیژى و کەیسى تر دەبینێت بۆیە تایبەتمەندى نەماوە، کەیسى وامان هەیە تاڕادەى خۆکوشتن کێشەى هەبووە بەڵام لەبەر نەبوونى تایبەتمەندى دادگاى توندوتیژى و بەبوونى متمانە بۆ بەسڕى مانەوەى کێشەکەى نەیتوانیوە سکاڵا بکات، ئێمە وەک بەڕێوە بەرایەتى و نوسینگەکانى سەربە بەڕێوەبەرایەتى هەرچەندە هەوڵبدەین نهێنى کێشەکە بپارێزین دواجار لەبەر نەبوونى دادگاى تایبەتمەند کێشەکە بەنهێنى نامێنێتەوە، ئەو دادوەرەى کێشەخێزانیەکان دەبینێت لەپاڵ کێشەخێزانیەکان کێشەى کەتن و سریقە وتەڵاق و زەواج دەبینێت ،ئەمەش بۆتە هۆى ئەوەى نەتواندرێت کێشەکان بەنهێنى بمێنێتەوە ،بۆیە زۆر پێویستە کۆمەڵگایەکى تایبەت بە کێشەکانى توندوتیژى خێزانى بکرێتەوە دەلالەت بێت بە بەسەڵاتى لێکۆڵینەوەى بە وەزارەتى ناوخۆ بە دادوەرەوە وە دواتر دادگایەکى کەتن بکەینەوە وە دەتواندرێت دادگاکە لەناو بەڕێوەبەرایەتى گشتى توندوتیژى خێزانى جێگاى بۆ بکەینەوە بەڕەزامەندى ئەنجومەنى دادوەرى ،کرنەوەى دادگا لە پێناو هەدەفێکى گرنگە کە خێزانە لەبەر ئەووى کێشە خێزانیەکان پەیوەستە بەهەموو تاکێکى ئەم کۆمەڵگەیە ڕەنگە لەزۆربەى ماڵێک هەبێت مادام یاسایەک هەیە بۆ ڕێکخستنى خێزان بۆیە هەریەکێک لە ئێمە ڕەنگە پێویستمان بێت پەنا ببەین بۆ یاساکە لە ڕێگەى لایەنى پەیوەندیدار.
٣-یەکێکى تر لە کێشەکان نەبوونى شەڵتەرە تایبەت بەژن و منداڵ ئەوشەڵتەرەى کەهەیە تایبەتە بەژنان و ژنان دەتوانن منداڵى خوارتەمەن)٦(ساڵ لەگەڵ خۆیان ببەن بەڵام ئەو ژنانەى منداڵىسەروو) ٦( ساڵیان هەیە کێشەیان هەیە ڕوو لەشەڵتەر دەکەن لەمنداڵەکانیان جیا دەکرێنەوە دایکێک لەشەڵتەر دەمێنێتەوە منداڵى سەروو تەمەن) ٦( ساڵ دەبردرێتە خانەى بێ سەرپەرشتان ئەمەش یەکێکە لەگەورەترین کێشە بۆ دایکان و منداڵەکان کەتووشى هەڕەشەى توندوتیژى بوونەتەوە لە لایەن کەسە نزیکەکان لەگەڵ ئەوى لە کێشەدان لەیەکتریش جیا دەکرێنەوە بۆیە پێویستە ئیشى زۆر و جدى بکرێت لەسەر شەڵتەرەکان سەبارەت بەم بابەتە.
 
2- دادگای تاوانەكانی تایبەت بە كوشتنی ژنان
سەبارەت بە كردنەوەی دادگایەكی تایبەت بە كوشتنی ژنان كە رۆڵ و گرنگی هەبێت لە زوو یەكلایكردنەوەی كەیسەكانی كوشتنی ژنان لەناو دادگاكان كە لە كاتی ئێستادا بە هۆی نەبوونی دادگای تایبەتمەندەوە كێشەكان بۆ ماوەیەكی درێژ بە كراوەیی دەمێننەوە، پرسیارمان لە دادوەرێكی دادگای هەولێر كرد كە ئایا هەبوونى دادگایەکى تاوانى تایبەت بە کوشتنى ژنان کاریگەرى دەبێت لەسەر زوتر یەک لایکردنەوەى کەیسەکان یاخود پێدانى کاتى زیاتر بەو کەیسە؟
وەڵام: سەبارەت بەهەبوونى دادگایەکى تایبەت بەکوشتنى ژنان باسی لەوەكر كە چەندین گرفت و رێگری دروست دەبن ئەگەر بیر لە كردنەوەی دادگایەكی لەو شێوەیە بكەینەوە لە گرنگنترینیان: 
١-كەمی ژمارەی دادوەران بە گشتی و دادوەرانی پلە یەك و دوو بە تایبەتی.
٢-لەبەر ئەوەی ژمارەی ئەم جۆرە كەیسانە كەمترن بەراورد بە تاوانەكانی تر ئەوا كردنەوەی دادگایەكی لەم جۆرە نادادی دروست دەكات لەنێوان دابەشكردنی داوا لەنێوان دادگای تاوانەكان و وادەكات هەندێك دادگا ژمارەی داوكانی زیاتر بێت و هەندێكی تریان كەمتر.
٣-نەبوون و كەمی ستاف و فەرمانبەران بەهۆی وەستاندنی دامەزراندن و خانەنیشین بوونی بەساڵاچووان و چۆڵ بوونی شوێنەكانیان.
٤-نەبوونی دەرفەت بۆ دامەزراندن و دروستكردنی دادگای تایبەت )المحاكم الخاصە( لە دەستووری عێراقی.
دادگاى لێکۆڵینەوەى تایبەت بەکێشەکانى خێزان و ژنان کارێکى باشە بەمەرجێک دادوەرى لێکۆڵێنەوە و ستافەکەى تەنها بۆ ئەوکارە تەرخان بکرێت ئەرکى دیکەیان پێ نەسپێردرێت و کەسانى شارەزابن
 
 
سەرۆكایەتی دادگای تێهەڵچوونەوەی هەولێر
3-سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى
یەکێکە لەو سەنتەرانەى سەر بە وەزارەتى تەندروستیە ئەو سەنتەرە هەڵدەستێت بەکردنەوەى خولێکى یەک کاتژمێرى بۆ ئەو کەسانەى دەیان هەوێت پڕۆسەى هاوژینى پێک بهێنن ئەم خولە خولێکى ناچاریە دەبێت هەموو ئەو کەسانەى تێدا بەشداربن کە بڕیارى هاوسەرگیریانداوە، لەم خولە باسى سێ بابەت دەکرێت یاسایى و کۆمەڵایەتى و تەندرووستیە بە شێوەیەکى گشتى باسى هەرسێ بابەت دەکرێت بەتایبەى لایەنى تەندرووستى،
* یەکێک لە بەشداربووان پێى وابوو:ئەم خولانە بۆ ئێستا زۆر پێویستە بەڵام بە پلان و کات و بابەتى زیاترو باشتر لەبەر ئەوەى یەک کاتژمێر بەشى ئەوە ناکات بەشێوەیەکى باش هەرسێ بابەت کاتى تەواوى پێبدرێت کەسێ بابەتى زۆر گرینگن بۆ پڕۆسەکە وە هەروەها بەشدارى کردنى پیاوانى ئاینى و بابەتى ئاینى کاریگەرى تەواوى دەبێت لەسەر پڕۆسەکە بۆیە پێى وابوو بەلایەنى کەم هەریەک لەبابەتەکان زیاتر لە ڕۆژێکیان پێویستە بەتایبەت لایەنى یاسایى زۆر یاسا هەیە تایبەت بەخێزان زۆر لەو کەسانەى کەبڕیارى ئەم پڕۆسەیان داوە شارەزاییان نیە کەیاسایەک هەیە بەو ناوە )یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى( کە ئەرک و مافى هەردوولایەنى خێزانى تێدایە و بەپێى یاسا ڕێکخراوە بۆیە زۆر پێویستە بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى دژى خێزان هەستێت بە ئەرکى خۆى بتوانێت ڕۆڵى هەبێت لە هۆشیار کردنەوەى ئەم کەسانە بەهەموو یاساکە.
 
 حاڵەت ٣٦٢٩
 
سەنتەری راوێژكاری خێزانی 
٢٠٢٢
 
لیژنەی ئاشتەوایی - ٢٠٢٢
٢٠١ حاڵەت
 
 
 
 
 
 
پارێزگای دهۆك
  له چوارچێوەی هەوڵەكانی هەرێمی کوردستانی عێراق بو بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەت وتوندوتیژی خێزانی ئەویش دەرکردنی یاسای ژماره ٨ی سالی ٢٠١١ی تایبەت به بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی، بەڵام ئەم یاسایەرەخنەی زۆری لێگیراوه و بانگەواز هەیه بۆ هەموارکردنەوەی یان دەرکردنی یاسایەکی نوێ بۆ جیگرتنەوەی یاسای ناوبراو،
 سەبارەت بەكوشتنی ژنان بەپاساوی شەرەف مادەی ٩٠٤ لەیاسای سزادانی عێراقی له هەرێمی کوردستان راگیراوە بەڵام سەرەڕای ئەمەش داوایەکانی کوشتنی ژنان رووبەرووی ئاستەنگی زۆر دەبنەوه لەدادگاکاندا لەڕووی بەدواداچوون ولێکوڵینەوه وکۆکردنەوەی بەڵگەو دواتر گیروبوونی یەککلایی کردنەوەی ،ئەمەش ئەوەمان بۆ ڕوون دەکاتەوە دادگایەکی تایبەت بەم کەیسانە چەندە گرنگن .
بۆیە وەک نوێنەری ڕێکخراو له پارێزگای دهوک چاوپێکەوتنمان لەگەڵ که سانی یاساناس لەماموستایانی زانکۆ وپارێزەران ومافپەروەران ئەنجامدا بوچوون وسەرنج وڕه خنەکانیان گرنکه بۆ زانینی کەم وکوڕی یاسای ناوبراو وه هەروەها زانینی بۆچونیان سەبارەت به گرنگی دامەزراندنی داداگایەکی تاوانی تایبەت بەكەیسەکانی کوشتنی ژنان، وه دواتر چاوپێکەوتنێک لەگەل یەکێتی زانایانی ئاینی ئیسلامی/ لقی دهوک بۆ زانینی هەلوێستیان لەسەر یاسای ناوبراو وەئەحکامەکانی شەریعەتی ئیسلامی سەبارەت بەكوشتنی ژنان به پاساوی شەرەف، هەروەها چاوپێکەوتنێک لەگەل ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی وه بەرپرسی بەشی خزمەتگوزاریەکانی یاسایی ودەروونی وکومەڵایەتی لەسەنتەری راوێژکاری خێزانی ،پاشان چاوپیکەتنێک لەگەڵ بەرێوەبەری نەخوشخانەی فریاکەوتنی دهوک بو زانینی ڕۆڵی کارمەندانی بواری تەندروستی لەهەواڵدان بەبوونی قوربانیانی توندوتیژی خێزانی وەک لەمادەی) ٢/ بڕگه ٣( لەیاسای ناوبراو دا هاتووە .
1- بۆچوونەکان لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی
   بو زانینی بوچوون و رەخنەکان سەبارەت بەیاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی چاوپێکەوتنێکمان لەگەڵ ماموستایەکی زانکۆ،پارێزەرێک و مافپەروەرێک ئەنجامدا و چەند پرسیارێکمان کرد:
- ئا یا یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژمارە٨ی سالی ٢٠١١ دا کەموکوری یاسایی هەیە؟ پێشنیارەكانتان چین بو هەموارکردنەوەی یاسای ناوبراو؟ 
- گرنگی دامەزراندنی دادگای تاوانکاری تایبەت بەکەیسەکانی کوشتنی ژنان چییه؟ 
- هوکارەکانی زیادبوونی حالەتەکانی توندوتێژی دژی ژنان وخێزان چین؟ وەپیشنیارەکانتان چین بو کەمکردنەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان؟ 
 - د.اسماعیل بابکر بامەرنی/ ماموستای زانکۆ
یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژماره ٨ی سالی ٢٠١١ پێویستی بەهەموارکردنەوه هەیه لەماوەی ١٢ ساڵدا شاهیدی پیشهاتەکان بووین که پیشتر نەمان دیتبوو ئەویش پیشکەوتن لەسۆشیال میدیا وە هەروەها بوونی هەندێک هەڵە کە یاسادانەر لەکاتی دەرکردنی یاساکەدا کردوویەتی، لەوانەش بوونی دەستەواژەی )جۆری کۆمەڵایەتی( لەپێناسەی توندوتیژی خێزانی لەمادەی) ٢/ برگه ١(، نەدەبوو یاسادانەر ئەو دەستەواژە بەکاربێنێت یان لەگەڵ بەکارهیێانی ئەو دەستەواژه پێناسەکی وورد وتێروتەسەل لەسەر دەستەواژەكه کردبایه، چونکە مەبەست له توندوتیژی لەسەر بنەمایی جۆری کومەڵاتی ئەوەیه که توندوتیژی له ڕەگەزیکەوە ئاراستەی ڕەگەزێکی دیکه دەكرێت، بویه ئەو توندوتیژیه لەنێوان باوک و کوڕ یان لەنێوان دایک وکچ یان له نێوان برا وبرا هەرچەنده توندوتیژی خێزانییه بەڵام ناکەوێته ژیر پێناسەی توندوتیژی که لەمادەی) ٢/بڕگه ١( هاتووه، ئایا مەبەستی یاسادانەر له دەسته واژەی )جۆری کۆمه ڵایەتی(؟ 
وه هەروەها یاسادانەر چارەسەری ئەو حاڵاتانەی نەكردووه که ژنه توندوتیژلێکراوە ناتوانێت سکاڵا تۆمار بکات، واته ئەو حاڵەتانەی به په لە كه پێویست بەته دخولی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان یان بنکەی پۆلیس بەمەستی رێگریکردن له هەره شەكردن لەسەر ژیانی ژنه توندوتیژلێکراو کەنا توانێت سکاڵا توماربکات.
سەبارەت بەبوونی دادگای تاوانکاری تایبەتمەند به کەیسەكانی کوشتنی ژنان، هەرچەنده دۆسیەكانی کوشتنی ژنان له دادگاکاندا تا ڕادەیەك بەباشی یەكلایی دەكرێتەوە بەڵام باشتره و زۆر گرنگە کە دادگایەكی تایبەت بەم کەیسانه هەبێت هەر لەسەرەتای کەیسه که )قۆناعی ڵێکۆڵینەوە( تا کۆتایی )تاکو دەرکردنی بڕیار( ،دادگایەك بێت به شیوەیەك خێوێیەت وخێرایی هەبێت لەیەكلایی کردنەوەی کەیسەكانی کوشتنی ژنان بەڵام ئەم بابەته پێویستی به تێچوویی دارایی و بوونی دادوەری پسپوڕه، واته ئێمه پشتگیری لەبوونی دادگایەكی لەم جۆره دەكەین بەڵام نەك تەنها بەزیادکردنی بڕگەیەی )انشاء محکمە مختصە بدعاوى قتل المراە(  له یاساى بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی بەڵكو دەبێت وردەكارى لەسەر چونیەتی وپسپوڕی دادگا هەبێت وه هەروه ها پێداچوونەوە وهەموارکردنەوەی یاساکانی دیکه که پەیوەستدارن به و بابەته له وانه ش یاسای بنەمای دادگایی کردنی جزائی، وەبوونی توانای ماددی مرویی نەك تەنها دامەزراندنی دادگایەك لەسەرحسابی دادگاکانی تر.
سەبارەت به هۆکاری زیادبوونی حاڵەتەكان توندوتیژی دژی ژنان ده گەرێتەوە بۆ زیادبوونی هۆشیاری لای ئه وان،  واته زیادبوونی ژمارەی سکاڵای تۆمارکراو له دادگاکان، جا سکاڵای ژن لەمێردەكەی بێت یان کچەكه له دایک وباوکی یان خوشک له براکەی به پێچه وانەی پێشوو، پێشتر هه ڵوێستی ژنان بەرامبەر به توندوتیژی بێدەنگ بوون بوو ودرکی بەوە نەدەكرد کەمافەكانیان چییه بەڵام ئێستا پەنا دەباته بەر دادگا یان بنکەكانی بەڕێوەبەرایەتیتوندوتیژی دژی ژنان وخێزان چونکه هۆشیاری یاسایی هەیە و دەزانێت که ئەوەی بەرامبەری دەكرێت توندوتیژیه و پێشێلکردنی مافەكانیەتی،  وه ئیمه نکۆڵی نا کەین بەبوونی هەندێک حاڵەتی إستغلال کردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لەلایەن بەشێک له ژنان که سکاڵا لەسەر بچووکترین ناکوکی  خێزانی تومار دەكەن، وه هەروه ها بوونی پەیوەندی کراوه
 ))open relationship یەكێکه له هۆکارەكان،  هەروەها نەبوونی چاودێری لەسەر راگەیاندن و زنجیره دۆبلاژکراوەكان، هەندێک جاریش لەماڵەوە ژن توندوتیژکەره وناپاکی هاوسەرگیری ئەنجام ده درێت، وەبێکاریش یەكێکه له هوکارەكانی توندوتیژی خێزانی .
بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی دەبێت هۆشیاری یاسایی دروست بڵاوبکرێتەوە تایبەت بۆ ژنان، واته نەك تەنها هۆشیار کردنەوەی کەمافەكانیان چیه بەڵكو دەبێت مافەكانی کەسانی تر بەسەر خۆیدا بزانیت بۆ نموونه دەبێت ژن مافی خۆی وەك هاوسەر بزانێت لەبەرامبەریش مافی مێردەكەشی بزانێت وه پیاویش بەهەمان شیوه، وه دەبێت سانسۆر لەسەر ڕاگەیاندن و زنجیره دۆبلاژکراوەكان هەبێت .
- بەرێز مسعود سلێمان/ پارێزەر و ڕاگەیاندکار 
  یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی تاڕادەیەك ژنان له توندوتیژی ده پارێزیت بەڵام کەموکوری تێیدا هەیە، گرنگترینیان ئەوەیه کا یاسای ناوبراو چارەسەرێکی کاتی ده دات بە ئه و ژنانەی که ژیانیان لەمەترسیدایه ئه ویش شوێنی حه واندنەوە )شه ڵتەر( که له مادەی) ٣/ بڕگه ٢( دا بەڵام چارەسەری کۆتایی نیه، واته ئەگەر مەترسی لەسەر ژیانی ژنه توندوتیژلێکراوه که نەمێنێت ئەوە له شه ڵتەر دەرده چیت وه ئەگەر هێشتا مەترسی لەسەر ژیانی ما بێت دەكه وێته بەردەم دوو حاڵەت: 
یەكەم: یان دوای ماوەیەك لەناو شه ڵتەر دەرده چێت و دواتر دەكوژرێت وه زۆر حاڵەتمان بینیوە که توندوتیژکار )ئەنجامدەری توندوتیژی( به ڵێن ده دات که زیان به ژنه توندوتیژ لێکراوەكە نەگەیەنێت بەڵام که ژنەكه له شه ڵتەر دەرکه وت دەكوژرێت له لایەن خودی توندوتیژکار.
دووەم: یان لەناو شه ڵتەر دەمێنێتەوە، پرسیار لێره دا ئەوەیە تاکەی لەناو شه ڵتەر دەمێنێتەوە دوو ساڵ، سی ساڵ یان پینچ ساڵ...هتد.
له هەردووک حاڵەتیش دا به پێشێلکردنی مافی مروڤ دادەنرێت ،له حاڵەتی یەكەم دا پیشیلکردنی مافی ژیانه وله حاڵەتی دووەم دا پێشێلکردنی مافی ئازادیەوە ژنه توندوتیژلێکراوه که تاوانبار نیه بو ئەوەی زیندانی بکرێت لەناو شه ڵتەردا.
وه هەروه ها دەبێت یاسای بنەمای دادگایکردنی تاوان هەموار بکرێت له ڕووی ئەو مادانه که سکاڵا رێکده خەن بەمەبەستی پاراستنیژنان له و توندوتیژیەی که له دەرەوەی خێزان بەرکەوتەی دەبێت له ڕێگەی سۆشیال میدیا و ئامیرەكانی پەیوەندیکردن که ئەویش تاوانی زەوتکردنی ئه لکترۆنی یه )إبتزاز الکترونی(، لەم جۆره تاوانه دا تاوانبار داواى بڕه پارەیەك یان ئەنجامدانی سێکس له ئافرەت دەكات به هه ڕەشەكردن لەبڵاو کردنەوەی وێنه وفیدیۆیەكانی له سۆشیال میدیا بەم شێوەیەش ژنەكه بەر توندوتیژی دەكەوێت له لایەن خێزانەكەیەوە ئەگەر ئەوان لەو بارەیه بزانن.
وه لەکێشه پراکتیکییەكان لەم جۆره تاوانەدا ئەوەیه که ئەگەر قوربانیەكه بیەوێت سکاڵا توماربکات دەبێت سکاڵا له بنکەی پۆلیس یان له دادگا توماربکات ولێرەوە رێکاره درێژخایەنەكان دەست پێدەكات، کێشەی گەوره ئەوەیه که هیچ نهێنی نیه که ئافرەتەكه دەچێته بنکەی پۆلیس هەمووان دەزانن که ئەو ئافرەته توشی زەوتکردنی ئه لکترۆنی بوه لەكاتێکدا داوای زەوتکردنی ئەلکترۆنی پێویستی بەنهێنی وخێرایی هەیە، و له هەمووی مەترسیدارتر ئەوەیه که دادوەر لەم جوره کەیسانەدا پشت به شارەزایانی ئەلکترۆنی دەبەستێت وه هەندیک له شارەزایان راستگو نین و زانیاری هه له دەدەنه دادوەر و درۆ دەكەن، بۆیه پێشنیار دەكەین: 
1- باشترین چارەسەری بۆ ژنه توندوتیژلێکراوەکە که ژیانی بەرده وام لەمەترسیدایه وزیاتر له دوو ساڵ لەناو شەڵتەر دا مابیتەوە ئەوەیه که بچیته دەرەوەی شار یان دەرەوەی ولات وەبەرپرسیاریەتی گواستنەوەی و دابینکردنی ئامرازیکی بژیوی بۆ ئەو له ئەستۆی حکومەتدایه به هەماهەنگی لەگەڵ ئەو ڕێکخراوانەی که لەبواری مافەکانی ژنان کار دەکەن.
2- هەموارکردنەوەی یاسای بنەمای دادگایکردنی تاوان لەڕووی ئەو مادانەکه سکاڵا ریکدەخەن ئەوەش بەزیادکردنی سکاڵای ئەلیکترونی که بەو هۆیەوه ئافرەت دەتوانێت سکاڵای ئەلیکترۆنی لەماڵەكەی خۆیدا تۆماربکات بەبێ ئەوەی پێویست بکات بچێته بنکەی پۆلیس یان دادگا به پێشکەشکردنی ناو به ڵگەنامەكەی خۆی وه ناوی ئەكاونت یان بەیجی که هەڕەشه لێدەكات وه دواتر هەمووریکارەكانی تر ودانیشتنەكانی دادگا لەرێگەی ئینتەرنێتەوە بەڕێوەدەچن بەبێ ئەوەی پێویست بکات بچێته دادگا، بەمەش خێرایی بوونی دەبێت دوور له ڕۆتینەكانی سکاڵای زارەكی یان نوسراو وه هەروه ها نهێنیش بۆیه کەس لەو بارەیەوە نازانێت.
٣-دەبێت کۆمسیۆنەك )هیئە( له هەر ناوچەیەكی تێهەلچوونەوە دابمەزرێت که پێکهاتبێت له کۆمه ڵێک شارەزایانی ئه لیکترۆنی سوێندخواردو و ئەمیندار و ئەم هیئەیە سەر بەوە زارەتی داد یان ناوخۆ بێت وه دادوەر له داوایەكانی ابتزاز الکترونی پشت به شارەزایانی ئەم هەیئەیه ببەستێت .
بەجێبەجێ کردنی هەرسێ خاڵی سەرەوە دەبێته هۆی دوور کەوتنەوەی دادوەر لەزانیاری هەڵەوە هەروەها بەدەستهێنانی خێرایی ونهێنی له داوایەكانی ابتزاز الکترونی، بەم شیوەیه ش ژنان دەپارێزرێن لەو توندوتیژیەی که له خێزانەكانیان توش دەبن ئەگەر بزانن وێنه و فیدیۆیەكانی له لای کەسیکه.
بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی، پێویسته سانسۆر لەسەر سۆشیال میدیا هەبێت،  وەبڵاو کردنەوەی هۆشیاری یاسایی بەتایبەتی بۆ ئافرەت که دەبێت ئافرەت بزانێت ئەگەر مافەكانی لەلایەنهاوسەرەكەیەوە پێشێل کراوه ئەوە مافی خۆیەتی پەنا بو دادگا ببات داوای مافی خۆی بکات نەك هەڵه بکات، بۆ نموونه ئەگەر مێردەكەی خەرجی بۆ دابین نەكات ئەوە بۆی نیه پەنا بۆ ناپاکی هاوسەرگیری ببات و پاره لەکەسێکی تر وەرگرێت بەڵام مافی ئەوە هەیە نه فه قەی خۆی له هاوسەرەكەی وەربگرێت له ڕیگەی دادگاوه، هەروه ها بوونی خولی راهێنانی پاپەندکا ر بۆ ئەوانەی بەنیازن هاوسەرگیری بکەن بۆ ئەوەی ماف و ئەرکەكانی هاوسەرگیری و پلەی هاوسەنگی نێوانیان بزانن و ئەگەر لەدوایین تاقیکردنەوە دا سەرکەوتوو نەبوون دادوەر گریبەستی هاوسەرگیری بو ئەوان نەبەستێت . 
 - بەڕێز محمد/ مافپەروەر و بەرپرسی هۆبەی خزمەتگوزاری یاسایی و دەروونی و کومەڵایەتی لەسەنتەری ڕاوێژکاری خێزان 
بەڵێ کەموکوری لەیاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی دا هەیە،  پێشنیار دەكەین چوارچێوەی یاسای ناوبراو فراوانتر بکرێت بۆئەوەی تاوانەكانی توندوتیژی دژی ژنان له دەرەوەی خێزانیش بگرێتەوە، هەروەها ناوی یاساکه بەم شیوەیه بێت )یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان( ،وەسڕینەوەی دەسته واژەی )علی سبیل مثال( له مادەی دووەم دا، هەروه ها ڕوونکردنەوەی دەستەواژەی لێدانی ئەندامانی خێزان ومنداڵ لەمادەی) ٢/ بڕگه ١٢( بەشێوەكی ڕوونتر، وەسڕینەوەی دەستەواژەی )بەزۆری سەرجێی کردن( لەمادەی) ٢/ بڕگه ١٣( و لەجیاتی ئەمه بهیته نووسین )مع عدم اڵاخلال بحق الزوجین فی معاشرە الزوجیە یعد معاشرە الزوجیە بالاکراه عنفا اسریا(، هەروه ها ڕوونکردنەوە ى دەسته واژه ى )له و کیێشانەكه ئه شێ ئاشته وایان تێدا بکرێت( لەمادەی پێنجەم دا، ئایا ئاشته وایی له هەموو کەیسەكان ده گرێتەوەیان به پێ ماددەی) ٣( یاسای بنەمای دادگایکردنی تاوانه؟ 
 سه باره ت به دادگایەكی تایبه تمه ند بەكه یسەكانی کوشتنی ئافره ت، زۆر پێویسته دادگایەكی لەم جۆره هه بیت چونکی بوونی دادگای تایبه تمەند و دادوەری تایبه تمەند بەم جوره کەیسانه ده بێته هوی خێرایی لەیه کلایی کردنەوەی بەمه ش به ڵگەكان نافه وتێت.
 
 چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ مافپەروه و بەرپرسى هوبه ى خزمەتگوزارى ياسايى \ سەنتەرى راويژكارى خيزانى  2-یەكێتی زانایینی ئایینی ئیسلامی کوردستان/ لقی دهوک 
 ئەندامێکی لیژنەی فەتوا له دهوک 
- یەكێتی زانایینی ئایینی ئیسلامی له هەریمی کوردستان له بەیاننامەیەكدا لەمانگی ئەیلولی سالی ٢٠٢٢ دا نارازیبوونی خوی دەربری سەبارەت بەڕەشنووسی پڕۆژه یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان دەربڕی، نارەزایەتییەكەی له سەر ماددەی) ٢/ بڕگه ١٦( ی ڕەشنووسەكه بوو که ئەو ماددەیه سەرجێی کردنی زورەملێی لەلایەن هاوسەر بەتاوانی توندوتیژی خێزانی دادەنرێت، وه پرسیار لیرەدا ئەوەیه ئایا سەرجێی کردنی زورەملێی زیانی نیه بو هەریەك له هاوسەرەكان؟ وه بۆچی پێشتر یەكێتی زانایینی ئایینی ئیسلامی ناڕەزایەتی نەبووه کاتیک یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ساڵی ٢٠١١ که له ئیستادا بەرکاره له مادەی) ٢/ برگه ١٣( دا سەرجێی کردنی زورەملێی به تاوانی توندوتیژی خێزانی لەقەلەمداوە؟ بۆچی ئێستا ناڕەزایەتی دەردەبڕن؟ 
ژن مافی ئەوەی نیه ڕیگری لەمیردەكەی بکات وه دەبێت داواکاریەكانی جێبەجێی بکات مەگەر زیانی پێبگەیەنێت یان سەرقاڵی بکات له ئەرکێک، ئەگەر بەبێ پاساوی شەرعی رەتیبکاتەوە ئەمه دەبێته ناشز و نەفەقەی لێ زەوت دەكرێت بەڵام ئەگەر پاساوی شەرعی هەبیت ئەوکات مافییەتی ڕێگری بکات، وه دەبێت هەردوو هاوسەر باردۆخی یەکتریان بەرەچاو وەربگیرێت.
- ئایا هیچ ناڕەزایتان هەیە لەسەر هەر برگەیەك لەبرگه کانی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی که ئیستا بەرکاره؟ یان هیچ پێشنیاریکتان هەیە لەسەر یاسای ناوبراو؟ 
 ئیمه ناره زایەتیمان نیه بەرامبەر به هیچ یاسایەك که بۆ پاراستنی ژنان و خێزان له توندوتیژی دەرچووبێت یان له داهاتوودا دەربچێت، بەڵام نارەزاییمان له سەر هەر یاساک ده بێت که پێچه وانەی ئه حکامەكانی شەریعه تی ئیسلامی بێت چ له ئیستادا کارا بێت یان له داهاتوودا دەربچێت، بەم پییه پێشنیاری هەموارکردنەوەی مادەی) ٢/ بڕگه ١٣( لەیاسای ناوبراو دەكەین بەم شیوەیه ) مع عدم الاخلال بحق الزوجین فی معاشرە الزوجیەیعد معاشرە الزوجیە بالاکراه عنفا اسریا.(
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ یه کێتی زانایینی ئایینی ئیسلامی کوردستان/ لقی دهوک
3 - سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی 
 ڕ - پێکهاتەی )هەیکه لی( سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی 
 به ڕێز محمد/ مافپەروەر و بەرپرسی هۆبەی خزمه تگوزاری یاسایی و دەروونی و کۆمه ڵایەتی 
  سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی به شێکه له بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان، و ئەم سەنتەره پێکدێت له: 
1 - هۆبەی خزمەتگوزاری یاسایی و دەروونی و کۆمه ڵایەتی 
2 - هۆبەی کارگێڕی 
3 - هۆبەی لیژنەكانی ئاشته وایی 
4 - هۆبەی هێڵی گەرم 
سەبارەت به هۆبەی لیژنەكانی ئاشته وایی، لەبنەرەتدا  له ڕوژێکدا لیژنەیەك دادەنیشێت پێکدێت له سێ ئەندام به پسپۆڕی یاسایی و دەروونی و شەرعی بەڵام ئەگەر ژمارەی داوایەكان زیادی بوون ئه وکات لیژنەیەك یان زیاتر له لیژنەیەك زیادی دەكەین وەك له ساڵی ٢٠٢٢ دا زیاتر له لیژنەیەك لەیەك روژدا دادەنیشێت به هۆی زیادبوونی ژمارەی ئه و داوایانەكه له لایەن دادگاوه ڕه وانەی ئێمه دەكران، وەسەبارەت به هه ڵبژاردنی ئەندامان ئه وان له لایەن ئێمه هه لدەبژێردرێن وه ناسنامەی شارەزای له لایەن دادگاوه پێیان ده درێت، وه واباشتره که ژمارەی ئەندامان و پسپۆڕی ومەرجه کانی ئەندامبوون له لیژنه ی ئاشته وایی دا به ده قی یاسا دەستنیشان بکرێت بو ئەوەی ده قی یاسا بۆ ئێمه ببێته مەرجع لەكاتی بوونی هەرکێشەیەك له و بارەیەوە.
هەروه ها سەبارەت ژنانی توندوتیژلێکراوەكان که باری دەرونییان خراپه هەما هەنگی لەنیوان هۆبەی خزمەتگوزاری یاسایی و دەروونی و کومه ڵایەتی و ئه وڕێکخراوانه دا هەیە که جه لسات و علاجی بێبەرامبەر دەدەنه ژنانی توندوتیژلێکراوەكان که باری دەروونیان خراپه، وه له ڕووی بڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان هەمانگی و پەیوەندییەكی باش لەنیوان به ڕێوەبەرایەتی و لەنێوان دەزگاکانی ڕاگەیاندن و ڕێکخراوەكان و زانکۆکان و قوتابخانەكاندا هەیە ،وەیەكێک له پڕۆژەكانمان له گه ل یونسیف له ساڵی ٢٠٢٢ دا تایبەت به بڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسای و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان بوو وه پڕۆژه که پێکهاتبوو له ٠١ تیم پێنجیان لەناو شاری دهوک و پێنجیان له قەزا وناحیەكانی سەر به پارێزگای دهۆک کاریان دەكر، وه هەرتیمێک به لایەنی کەمەوە لەماوەی یەك مانگ ١٠ سمینار له قوتابخانه و زانکۆ و کەمپەكان پێشکه ش دەكرد وەیەك ۆرک شۆپ ڕێکده خست.
 ب - ڕێوشوێن و ئامرازانەی بەكارهێنراون بو ئاشتکردنەوەی لایەنەكان له لایەن لیژنەكانی ئاشته وایی وه 
  بۆ زانینی ئه و ریوشوینانەی که گیراونەتەبەر و ئه و ئامرازانەی بەكارهێنراون بو ئاشتکردنەوەی لایەنەكانی سکاڵا له به ڕێز سەروار فوئاد، مافپەروەر و ئەندامی لیژنەی ئاشته وایی ئەم پرسیارانەی خوارەوە کردمان: 
- ئه و ڕێوشوینانەی گیراونەتەبەر و ئامرازانەی بەكارهێنراون بۆ ئاشتبوونەوەی لایەنەكان چین؟ 
- ئایا حاڵەت هەبوویه که توندوتیژلێکراو پیاو بێت له لایەن ژنەكەی یان مندالەكانیەوە تووشی توندوتیژی ببیت؟ یان دایک له لایەن مندالەكانیەوە توشی توندوتیژی ببێت؟ 
- باوترین جۆری توندوتیژی خێزانی چییه؟ زیاتر له لایەن چ کەسیکەوە توندوتیژی ئەنجام ده دریت لەناو خێزان دا؟ ئایا له گه ل زیادکردنی جۆری توندوتیژی دارایی لەیاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی؟ 
  کاتێک دادوەر لایەنەكانی سکاڵا ڕەوانەی ئیمه دەكات هەموو هه وڵێک ده دەین بو ئاشتبوونەوەی لایەنەكان، هەندێکجار ئاشتبوونەوە لەنیوان لایەنەكان لەماوەی ٤٠ خولەك بو ٣ کاتژمێر ڕوودەدات و هەندیکجاریش کاتیکی زۆری دەوێت و لایەنەكان زور تورەن بویە روژیک یان دوو روژ به لایەنەكان دەدەین تا به وردی بیربکەنەوە و ڕەنگه له و ماوەیه دا ئاشت ببنەوە، بەگشتی ڕێژەیەكی زۆر له داوایەكان ئاشت دەبنەوە بەڵام ڕێژەیەكیش هەیە کەسەرەڕای هەموو هەوڵەكانمان نا توانیت ئاشتیان بکەینەوە.
وەبەپێ یاسا هیچ ئامرازێکی دیاریکراو بو ئاشتکردنەوە نییه، بۆیه ئیمه هەموو ڕیگای مومکن بۆ ئاشتکردنەوەی لایەنەكان بەكارده هێنین، له وانەش ئیدخال کردنی کەسیک یان زیاتر نێوان لایەنەكان وەك دایک یان باوکی یەكێک له لایەنەكان یان هەردووکیان ئەگەر ئەوان کاریگەری ئەرینی هەبێت بۆ ئاشتکردنەوەی لایەنەكان، وه هەندیک جار کەسێک دەخەینه نێو لایەنەكانی داواکەكه خزمی هیچ لایەنیک نیه بەڵام هاتنی ئه و کاریگەری ئەرێنی دەبێت، بۆنموونه حاڵەت هەبوویه داوامان لەبانگوازێکی ناسراوی بادینان کردمانه لەسەنتەری ڕاوێژکاری خیزانی ئامادەبێت لەگەڵ لایەنەكان قسه بکات چونکه دەزانین یەكێک له لایەنەكان گوێڕایه ڵی بانگخوازەكه دەكات و به و هۆیەوە ئاشته وایی ڕوو ده دات.
بەڵێ حاڵەت هەیە که پیاو توندوتیژلێکراوه بەڵام حاڵەتی زۆر کەم هەیە، وه زورجاریش حاڵەتەكانی توشبوونی دایک یان باوک به توندوتیژی له لایەن منداڵەكانیانەوە دەگەریتەوە بۆ هوکاری مادی ،وه توندوتیژی دەروونی وجەستەیی زۆرترین جوری توندوتیژی خێزانی یەكه بەكاردێت، وه زیاتر ئەنجامدەری توندوتیژی لەناو خێزاندا مێرد و باوکه.
سەبارەت به توندوتیژی دارایی زۆر باشه ئەم جۆره توندوتیژیه زیادی بکریت بو ناو یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ،بەڵام دەبێت یاسادانەر پێوەریک دابنێت که کەی توندوتیژی به توندوتیژی دارایی دادەنرێت یان نه، بو ئەوەی ئیستغلالى دەقى یاسا نەكرێت.
 ج - گرفتەكانی ڕووبه ڕووی لیژنەكانی ئاشته وایی دەبن لەكاتی کارکردنیان 
  بەڕێز سەروار ئەندامی لیژنەی ئاشته وایی و به ڕێز محمد بەرپرسی هۆبەی خزمەتگوزاری وتیان: 
به شێوەكی گشتی هیچ کیشەمان دروست نابێت لەكارکردنی ئێمه دا، بەڵام هەندێک له و دوسیانەی که له لایەن دادگاوه بۆ ئیمه ڕه وانه دەكرێت بۆ ئاشته وایی کردنی نێوان لایەنەكان وه ئێمه نامانەوێت ئاشتیان بکەین یان ئاشتیان بکەین بەڵام دەبێت توندوتیژکار )تاوانبار( سزای خۆی وەربگرێت چونکه ئاشتەوایی لەسەر حیسابی ماف و کەرامەتی یەكێک له لایەنەكانه، وه ئەگەر ئاشته وایی ڕووبدات بەبێ سزادانی توندوتیژکار دەبێته هۆی ڕێگرینەكردنی که دووباره توندوتیژی ئەنجام بدەت  .
وەبه ڕێز دڵشاد پسپۆڕی شەریعەت و ئەندامی لیژنەی ئاشته وایی زیادی کرد، ڕۆڵی به شێک له پارێزەرانی لایەنەكان دەبێته هۆی ناڕه حه تیمان لەكارەكانماندا، بۆنموونه له هەندیک داوایەكان ئاشته وای جێی خۆیەوە لەسەر حیسابی ماف و کەرامه تی چ لایه نێک نیەوە بو ئەوان ئاشتبوونەوە باشترینه، بوویه کاتیکی زۆر لەگەل لایەنەكان قسه دەكەین وەروژانێکیان پێدەدەین بۆ ئەوەی بیربکەنەوە وه خەریک دەبێت لایەنەكان ئاشت ببنەوە و بۆ یەک بگەرێنەوە بەڵام له کوتا چرکەدا پارێزەری یەكێک له لایەنەكان بۆچوونی بریکاردەرەكەی دەگۆڕدرێت و له ئاشتبوونەوە پاشگەز دەبێتەوە ئامانجی پارێزەر تەنها مادیەکانه و گرنگی پینادات که ئاشتبوونەوە له بەرژەوەندی بریکاردەرەکەیە یان نا، لەگەڵ ڕێزمان بۆ پیشەی پارێزەران بەڵام ڕۆڵی هەندیک له پارێزەرانی لایه نەکانی ئەو کەیسانەی که بۆ ئێمەره وانه دەکرێت ڕۆڵێکی نەرێنیه و نارەحەتیمان دروست دەكەن.
 
 4 - ڕۆڵی کارمەندانی تەندروستی له هه واڵدان به بوونی قوربانیانی توندوتیژی خێزانی 
)نه خوشخانەی فریاکه وتنی دهوک( 
 د. عبداللە احسان عبداللە،
به ڕێوەبەری نه خوشخانەی فریاکه وتنی دهوک 
- کاتێک قوربانی توندوتیژی خێزانی دێت بۆ نه خوشخانه چ رێکارێک ده گرنەبەر؟ 
  سەرەتا هاتنی قوربانی توندوتیژی ئێمه بنکەی پولیس ناو نه خوشخانه ئاگادار دەكەینەوە و دواتر رێکاره پیویستەكان )چارەسەری پێویست( ئەنجام ده درێت، وه پزیشکی نیشته جێ خولی راپورتی سەرەتایی پزیشکی دادوەری بو رێکده خات.
- ئایا حاڵەت هەبووه توندوتیژلێکراو شاردویەتی که تووشی توندوتیژی بووه له کاتێکدا ئیوه دڵنیان که تووشی توندوتیژی بووه؟ وه ئایا هه وال ده دەنه لایەنه پەیوەندی دارەكان لەم حاڵەته دا؟   به ڵێ حاڵه ت هەبوویه که ژنه توندوتیژلێکراوەكه دەیشارێتەوە که تووشی توندوتیژی بوویه، ئێمه ش لەم حاڵەته دا تەنها چارەسەری پێویست بۆ ئەنجام ده دەین وەراپورتی سەرەتایی پزیشکی دادوەر ڕێکده خەین، واته ئەگەر ژنه لێدراوەكه ئیدیعای نەكەت که تووشی توندوتیژی بووه ئێمه تەنها لەراپورت دا به وردی بارودوخی )برین یان شکان( دەنوسین بەبێ ئەوەی ئاماژه بەوە بکەین که تووشی توندوتیژی بووه، وه ئیمه لایەنه پەیوەندیدارەكان لەبوونی قوربانی توندوتیژی خێزانی ئاگادار ناکەینەوە.
- له چ کاتێکدا پرسیار له بریندارەكەیان نه خوشەكه 
)توندوتیژلێکراو( دەكەن؟ ئایا لەسەرەتای هاتنی بو نه خوشخانەیان دوای چارەسەرکردنی؟ 
  لەسەرەتای هاتنی بو نه خوشخانه سەرەتا چارەسەری بو دەكرێت، پاشان رێکارەكانی دیکه ده گرێته بەر وەك لێکۆڵینەوە له توندوتیژلێکراو له لایەن ئه فسەری پولیسەوە لەناو نه خوشخانه.
- ئایا ئەمساڵ ڕێژەی قوربانیانی توندوتیژی لەزیادبووندایه؟ کی زیاتر بەرکه وتەی توندوتیژی و لێدان دەبێت؟ 
  ڕێژەی قوربانیانی توندوتیژی له ساڵی ٢٠٢٢ بەراورد به ساڵی ٢٠٢١ ڕوو له کەمبوونەوە دابوو، وەزۆرترین بەرکه وتەی توندوتیژی منداڵن دواتر ئافرەت دواتر پیاو.
 
 
 
 
 
 
ئیدارەی زاخۆ
  دیاردەی توندوتیژی تەنیا لەوە ڵاتێکدا یان له چەند وه لاتێکدا نییه بەڵكو هەموو وه لاتان ده گرێتەوە بەڵام جیاوازییەكه ئەوەیەكه تاچەند ئەم وڵاتانه ڕووبه ڕووی ئەم دیارده دەبنەوە، وه هەرێمی کوردستانی عێراق ڕووبه ڕووی ئەم دیارده بۆیەوە به دەرکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژماره ٨ ی ساڵی ٢٠١١، هەروه ها دامەزراندنی دامەزراوه و ناوەندەكان له وانه ش به ڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان وه شه ڵتەرەكان وەك شوێنی حەوانەوە بۆ ئەو ئافرەتانەكه ژیانیان لەمەترسیدایه.
بۆیە وەک نوێنەری ڕێکخراو له ئیدارەی زاخۆ چاوپێکه وتنێکمان لەگەڵ دادوەرێک وه پاشان لەگەڵ پارێزەرێک ئەنجامدا بۆ زانینی بۆچوون و تێبینیەكانیان لەسەر یاسای ناوبراو، هەروه ها چاوپێکه وتنمان لەگەل وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان له ئیدارەی زاخۆ بۆ ئەوەی بزانین هەوڵەكانیان چیه بۆ دامەزراندن و زیادکردنی بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی بۆ به ڕێوەبەرایەتیەكه بەتایبەتی که شاری زاخۆ پێویستی بەم سەنتەره هەیە، که ژمارەی دانیشتوانی ئیدارەی زاخۆ نزیکەی زیاتر له ٣٠٠ هەزار کەسەوە کومه ڵێک ناحیه به خوەیەوە ده گرێت ئه ویش ناحیەی ڕزگاری )ابراهیم خلیل(، دەرکار، بیگوفا وه هەروه ها قەزای باتیفا.
1 - بوچوونەكان لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی
 - خاتوون نارین یاسین مێگفی 
دادوەر له دادگای لێکوڵینەوەی توندوتیژی خێزانی زاخۆ 
- ئایا کەموکوڕی یاسایی لەیاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژماره ٨ی ساڵی ٢٠١١ دا هەیە؟ پێشنیارەكانتان چین بو هەموارکردنەوەی یاسای ناوبراو؟ 
  یاسای ناوبراو کەموکوری تێدا هەیە، به پیی ماده) ٢/ بڕگه ١٢( لەیاسای ناوبراو دا باوک هیچ دەسه ڵاتێکی نیه لەناو خێزان دا وەمافی تەمێ کردنی منداڵەكانی نیه که دەبێته هۆی لادان له ڕه فتاری منداڵەكانی و هه ڵوه شاندنەوەی خێزانه کەی، به پێی دەستەواژەی )بەهەربیانوویەک بێت( لەمادەی ناوبراو دا واته لێدانی منداڵ تەنانەت بەبیانووی تەمێ کردن بێت بەتوندوتیژی خێزانی دادەنرێت واتەیاسادانەر جیاوازی نەکردووە نێوان مافی تەمێ کردنی منداڵان )لەچوار چێوەی ئەو سنورانەی که شەریعەت و یاسا دایانناوه( وه لێدان وەک توندوتیژی خێزانی .
حاڵەت هەیانه کەكچانی خوارتر ١٨ ساڵ دێنه دادگا و سکاڵا لەسەر دایک و باوکی تۆمار دەکات و داوامان لێدەکات لەناو شەلتەر بژیت تا تەمەنی دەگاته ١٨ ساڵ وەدوای ١٨ ساڵ بەتەنیا دەژیت و کاردەکات و خەرجی بۆ خۆی دەکات، دوای لێکۆڵینەوەو لێپرسینەوه له دایک و باوکی بۆمان ڕوون دەبێتەوه که کچه سکاڵاکارەکه لەلایەن خێزانەکەیەوه تووشی توندوتیژی نەبووەوه دایک وباوکی کەمتەرخەم نەبوون لەمافەکەیدا، وه هەموو ئەمه دەگەرێتەوه بۆ نەبوونی دەسەلاتی باوک لەناو خێزانەکەی دا بەو پێیەش ناتوانێت ئەرکی سەرپەرشتی کردن بەسەر کچەکەی جێبەجێ بکات وه هەروەها کچەکەش کاریگەری تۆڕه کۆمەڵایەتیەکان لەسەره، بوویه دەبیت مافی تەمێ کردنی منداڵ بەپێی ئەو سنورانەی شەریعەت و یاسا داناوه بدرێته باوک.
- گرنگی دامەزراندنی دادگایەکی تایبەتمەند بەکەیسەکانی کوشتنی ژنان چیه؟ 
  پیویست ناکەت دادگای تاوانکاری تایبەتمەند بەکەیسەکانی کوشتنی ژنان دابمەزرێت،  چونکە دادگای تاون بەباشترین شێێوەکەیسەکانی کوشتنی ژنان یەکلایی دەکاتەوەوە دواناکەوێت لەیەکلاکردنەوەی.
- ئایا حاڵەت هەبووه که توندوتیژلێکراو پیاو بێت که لەلایەن ژنەکەی یان منداڵەکانیەوە تووشی توندوتیژی ببێت؟ یان دایک لەلایەن منداڵەکانی تووشی توندوتیژی ببێت؟ 
  بەڵێ حاڵەت کەم هەبووه، که له ساڵی ٢٠٢٢ دا تەنها دوو حاڵەت هەبووه که پیاو تووشی توندوتیژی ببێت، وە حالەتەکانی تووش بوونی دایک به توندوتیژی لەلایەن مندالەکانی ئەویش کەم حالەتن ،وه ئەوانەی کەزۆرترین بەرکەوتەی توندوتیژی بوون ئەویش ژنان - منداڵان - نەوجەوان )بەپێی ریزبەندی( ن .
- باوترین جوری توندوتیژی خێزانی چییه؟ جەستەیی، جنسی، دەروونی، یان دارایی؟ گرنگی زیادکردنی توندوتیژی دارایی له یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی چیه؟ 
  زۆرترین جوری توندوتیژی خێزانی که بەکاردێت ئەویش توندوتیژی دەروونی وجەستەییه و دواتر دارایی و ئاخیرەن جنسی یە، سەبارەت بەزیادکردنی توندوتیژی دارایی بو یاسای ناوبراو ئەمه دەبێته هۆی ئیستغلال کردنی یاسا لەلایەن ئافرەت، بەو پێیەوە سکاڵا دژی هاوسەرەکەی تومار دەکات بۆ هەموو شتیکی گەورەو بچووک بەبیانووی توندوتیژی دارایی، بۆیه ئەگەر ئەم جوره توندوتیژیەزیادی بکرێت دەبێت یاسادانەر پێوەر دابنێت بو ئەوەی بزانین کەی توندوتیژی به توندوتیژی دارایی دادەنریت یان نا وەدەبێت جیاوازی نێوان دۆخی دارایی خراب و باشی هاوسەر و باوک بکات.
- هۆکارەکانی زیادبوونی توندوتیژی خێزانی چین؟ پێشنیارەکانتان چین بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی؟ 
  لەهوکارەکانی توندوتیژی خێزانی، نەبوونی مافی تەمێ کردنی منداڵان، وەنەبوونی هۆشیاری یاسایی لەلایەن هاوسەرەکان سەبارەت بەماف و ئەرکەکانی هاوسەرگیری،  هەروەها ڕۆڵی میدیاکان ڕۆڵێکی نەرێنیەله کاتێکدا چاوپێکەوتن لەگەل تیکتۆکەر و یوتیوبەر و ئەنفلاوەنسەکانی سۆشیال میدیا ئەنجام دەدەن که خاوەن محتەوایەکی خراپن، بەچ سیفەتیک چاوپێکەوتن لەگەڵیان دەکەن وه کۆمه ڵگا چ سوود لەو چاوپێکەوتنانەدەبینێت؟ ئیمه ڕێز لەئەنفلاوەنسەکان دەگرین کەمحتەوایان رێک وپێکه، بەلام زۆرێک له ئەنفلاوەنسەکان محتەوایان خراپەو دەبێته هوی هەڵوەشاندنەوەی خێزان و کاریگەری نەرێنی له سەر رەفتاری نەوجەوانان دەبێت.بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی، دەبێت مافی تەمێ کردنی منداڵان بدرێته باوک بەپێی ئەو سنورانەی کەشەریعەت و یاسا دیاریکردووه، واته وەک ئەوەی لەمادەی ٤١ لەیاسای سزادانی عێراقی دا هاتووه، وەتوندکردنی کۆنترۆڵ لەسەر ڕاگەیاندنی بینراو و بیسراو و نوسراو وەبوونی کۆنترۆڵ لەسەر سۆشیال میدیا ،هەروەها بوونی خولی ڕاهینان بۆ ئه وانەی خەریکه هاوسەرگیری دەکەن بو ئەوەی ماف و ئەرکەکانی هاوسەرگیری بزانن.
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ دادوەری دادگای لێکوڵینەوەی توندوتیژی خێزانی زاخۆ
- بەڕێز ئاشتی خیری رمضان پارێزەر له دادگای زاخۆ 
- ئایا کەموکوڕی له یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژماره ٨ی ساڵی ٢٠١١ دا هەیه؟ پێشنیارەکانتان چین بۆ هەموارکردنەوەی یاسای ناوبراو؟ 
  یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی زۆر کەموکوڕی یاسایی تیدایه و لەزۆرێک له بڕگەکانیدا پێویستی به هەموارکردنەوەو ڕونکردنەوه هەیه، چونکه له ئیستادا بابەتەکه کەوتوته ژێر لێکدانەوەو ڕاڤەکانی دادوەران له دادگاکاندا و ئەمەش دەبێته هۆی نەبوونی یەکپارچەیی لەبڕیاردان، بۆنموونه هیچ ڕاڤەیەکی یەکگرتوو نیه لەسەرماوەی عده، واته ئەگەر ژنێک لەماوەی عدەدا تووشی توندوتیژی ببێت لەلایەن هاوسەرەکەی پیشوویەوه ئایا بەتوندوتیژی خێزانی دادەنرێت یان نا؟ وه هەروەها ئایا ناچارکردنی ژن یان کچ بۆ لەبەرکردنی جلوبەرگێکی دیاری کراو به توندوتیژی خێزانی دادەنرێت یان نا؟ بۆنموونه کچ ڕاپێچ )حجاب( ناکات و ناچاردەکرێ که ڕاپێچ بکات، یان کچ ڕاپێچ دەکات و ناچاردەکرێ ڕاپێچ داکەنیت؟ هەروەها یاسای ناوبراو پەرەنسیبی )لاجریمەولا عقوبە إلا بنص( وەرنەگرتووه، جگه لەوەی سزایەکی گونجاو بۆ هەر تاوانێک دیاری نەکردووەبەڵکو سزایەک بۆ چەند تاوانێک دانراوه، وه زۆر کەموکوریەکانی تر.
- گرنگی دامەزراندنی دادگایەکی تاوان تایبەتمەند به کەیسەکانی کوشتنی ژنان چییه؟ 
  پێویست بەدامەزراندنی دادگایەکی تایبەتمەند به کەیسەکانی کوشتنی ژنان ناکات، چونکه دادگای تاوان زۆر بەباشی کەیسەکانی کوشتنی ژنان یەکلایی دەکاتەوه و دواناکه وێت له یەکلاکردنەوەی .
- هۆکارەکانی زیادبوونی توندوتیژی خێزانی چین؟ 
  هۆکارەکان دەگەڕێنەوه بۆ نەبوونی هۆشیاری یاسایی لەلای هاوسەران و ئەندامانی خێزان، هەروەها ڕاگەیاندن و سوشیال میدیا تا ڕادەیەکی زۆر کەم تەرخەمن له پێناسەکردن و هۆشیارکردنی خەڵک سەبارەت بەو چوارچێوەی یاساییانه کەمامەڵە لەگەڵ پرسەکان و بابەتەکانی توندوتیژی خێزانی دەکەن، ئەمجا ڕۆڵی راگەیاندن و سۆشیال میدیا ڕۆڵێکی نەرینییه، چونکه حەزی لەبڵاوکردنەوەی هەواڵی توندوتیژی خێزانیه بەشێوەیەکی وروژاندن و زیادەڕەوی ،ئەمەش وادەکات بینەر و گوێگر لەگەڵ ئەم هەواڵانه ڕابێ و بۆی دەبێته شتێکی ئاسایی، پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆ لەنێوان زیادبوونی توندوتیژی خێزانی و بڵاوکردنەوەی تاوانەکانی توندوتیژی خێزانی لەڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا دا هەیه.
- پێشنیارەکانتان چین بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی؟   بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی دەبێت پشت بەدوو ئامراز ببەستیت، ئەوانیش: 
1 - ئامڕازه یاساییەکان: یەکێک لەو ئامڕازانه بریتییه لەبڵاو کردنەوەی هۆشیاری یاسایی بۆ کۆمەڵگا و ناساندنیان بەمەترسیەکانی تاوانەکانی توندوتیژی خێزانی و سزاکانی ئەم تاوانانە، هەروەها دەبێت بابەتێک لەسەر توندوتیژی خێزانی لەهەموو کۆلیژ و پەیمانگاکاندا بخوێنرێت نەک تەنها لەکۆلێژی یاسادا.
هەروەها هەموارکردنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی بۆ چارەسەرکردنی کەموکورییه یاساییەکانی تییدا، هەروەها پێداچوونەوەو هەموارکردنەوەی یاساکانی دیکه که پەیوەستدارن به توندوتیژی خێزانی وەک یاسای باری کەسی و یاسای سزادان و یاساکانی دیکەی پەیوەندیدار.
2 - ئامرازەکانی ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا: ڕاگەیاندن بەیەکێک لەگرنگترین ئامڕازەکان دادەنرێت بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی ئەگەر بەشێوەیەکی دروست ئاڕاسته بکرێت، وه دەبێت ئامانجی ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا له کاتی بڵاو کردنەوەی بابەت وتاوانه کانی توندوتیژی خێزانی چاره سەرییه کان و بڵاوکردنەوەی هۆشیاری بێت بۆ ئەوەی خێزان بتوانێت ڕۆلی خۆی به دروست بگێڕێت و دووربن لەتوندوتیژی، نه ک بەمەبه ستی وروژاندن و زیاد کردنی ژمارەی لایک و بینەری و پالنەره بازرگانیه کان، ئەمه ش تەنها لەرێگای سیاسه تێکی میدیایی جددیەوە ده توانێت ڕووبدات .
 
-چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ به ڕێز ئاشتی خیری رمضان/ پارێزەر له دادگای زاخۆ 
- 2 به ڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان له ئیداره ى زاخۆ 
 - نه قیب محمد عادل سلیمان/ وتەبیژی به ڕێوەبەرایەتی 
- ئایا داواتان له ئیدارەی زاخۆ کردووه بۆ دامەزراندن و زیادکردنی به شی سەنتەری ڕاویژکاری خێزانی بۆ به ڕێوەبەرایەتیەکان؟ 
  بەرلەوەی شاری زاخۆ ببێته ئیدارەیه کی سەربەخۆ، ئێمه نوسینگەیه کی لێکۆڵینەوە بووین سەر بە بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان له پاریزگای دهۆک، بەڵام ئیستا ئێمه به ڕیێوەبەرایەتییەکی سەربەخۆین و جیاین له پاریزگای دهۆک،  بۆیه پێداویستیەکان و داواکاریەکانی ئێمه زۆرن لەوانەش زیادکردنی بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی بۆ بەڕێوەبەرایەتییه کەمان، چونکه ئەم سەنتەره ڕۆڵێکی گرنگ و پێویستی هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشه خێزانیەكان و توندوتیژی خێزانی .
بەڵام ئیمه ئەم داوایه نەمانکردووه، بەڵكو داوامان له ئیدارەی زاخۆ کردووه که فەرمانبەرانی گریبەست بو ئێمه زیادبکرێت ،چونکه بەڕێوبەرایەتیەكەمان بەدەست کەمی فەرمانبەران و پسپۆڕی تایبەت دەناڵێت وه لەم بەڕێوەبەرایەتیه هەرکەسیک زیاتر لەیەك کاردەكات، من وتەبێژی بەریوەبەرایەتیەكەم و لەهەمان کاتیش دا بەرپرسی بەشی کارگێریم وه لیکۆڵینەوە و لێپرسینەوە لەكەیسەكانی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان دەكەم، وه ئێمه شەرەفمەندین به وپه ڕی هەوڵی خۆمانه وە خزمەتی هاوڵاتیان بکەین بەڵام ئەگەر ژمارەی فەرمانبەران زیادبکرێت و هەرکه سێک له چوارچیوەی پسپۆری خۆیدا کاربکات ئەوە باشتر دەبێت، جگه لەوە ش بینایەكی تایبەت به بەڕێوبەراتییەكەمان نییه.
دەبێت بگوترێ که ئیدارەی زاخۆ کەمتەرخەم نییه له جێبه جێکردنی داواکارییەكەمان بەڵام پێویستی بەكاته، چونکه بارگرانیەكی قورس له ئه ستۆدایە كه چەندین پڕۆژەی گه ورەی گه شتیاری و خزمەتگوزاری بۆ شاری زاخۆ جێبه جێ دەكات، جگه لەوە ش هەموو به ڕێوبەرایەتیەكانی زاخۆ نەك تەنها به ڕێوبەرایەتیەكەمان داواکاری زۆریان هەیە ئەمه ش بارگرانیەكی قورسه له سەر ئیدارەی زاخۆ.
- ئه و ڕێکارانه چین که نوسینگەی سەر به به ڕێوبەرایەتیەكەتان دەیگرێتەبەر له کاتی بوونی سکاڵا؟ 
  کاتێک سکاڵایەك دێت ئیمه لێکۆڵینەوە و لێپرسینەوە دەكەین ئەگەر دەرکه وت کێشەكه لەنێوان لایەنەكان گه ورەنیه و ئاشته وایی لەبەرژەوە ندی ئه وان دایه، ئێمه بەرنامەی ڕاویژکاری خێزانی و ڕاویژکارییان بۆ دابین دەكەین به شێوەیەك که چاره سەری کێشەی خێزانی بکات و هه وڵی بۆ ده دەین ئاشته وایی لەنێوانیاندا بکەین ،لەم ڕووه دوو پسپۆری دەروونناسمان هەیە که سەر بەریکخراوی WRO ن وه کارەكانیان به باشترین شێوه ئەنجام ده دەن و ئاشته وایی لەریژەیەكی زۆری سکاڵاکان دا دروست دەبێت له ڕێگەی ئه وانەوە، بەڵام ئەگەر مەترسی له سەر ژیانی ژنەكەیان یەكیک له لایەنەكانی سکاڵا هەبێت یان ئاشته وایی له سەر حیسابی ماف و کەرامەتی یەكیک له لایەنەكان بوو، ئه وا ئێمه هه وڵی ئاشتکردنەوە یان ناکەین و ئه وان ڕه وانەی دادگای زاخۆ دەكەین، وه دادوەر له دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانی پێش ئەوەی لایەنەكان ڕه وانەی دادگای تایبەتمەند بکات ڕه وانەی لیژنەی ئاشته وایی سەر به سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی له دهۆک دەكات.
وه هەموو ڕوژێک ئه فسەرێک له به ڕێوبەرایەتیەكەمانەوە ده چێته دادگای زاخۆ و سەرپەرشتی و به دواچوون بۆ کەیسەكانی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان دەكات سه بارەت بەوەی که دۆسیەكان چۆن ده ڕوات و خێرایی هەیە لەیەكلاییکردنەوەی یان نا.
 
- ئه و ڕێوشوێنانه چین بۆ پاراستنی ئه و ژنانەی توندوتیژلیکراوەكان که ژیانیان لەمەترسیدایه؟ 
  له ئیدارەی زاخۆ شوێنی حه وانەوە )شه ڵتەر( نیه، بەڵام چاکسازی زاخۆ به شێک له بینایەی چاکسازی تەرخانکردووه بۆ حه واندنەوەی کچان و ژنانی که ژیانیان لەمەترسیدایەوە ک رێکارێکی کاتی تا بڕیار له لایەن دادوەرەوە دەرده چێت له و کاته دا قوربانییەكه ده گوازرێتەوە بۆ شوینی حه وانەوە )شەڵتەر( له پاریزگای دهۆک.
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ بەريوەبەرايەتى بەرەنگاربوونەوەى توندوتيژى دژى ژنان 
 
2 - ئاماری دادگای کەتن توندوتیژی خێزانی 
یەكلاکراو بەرده وام ساڵ
٤٢ ٤٤ ٢٠٢١
٣٦ ٣٧ ٢٠٢٢
3 - ئاماری هاوسەرگیری وجیابوونەوە 
بەراوردی نێوان هەردووکیان ٢٠٢٢ ٢٠٢١
کەمی کردووه ١٦٤ ٢٨٢٢ ٢٩٨٦ مارەبڕین
کەمی کردووه ٦٨ ٤٥٧ ٥٢٥ جیابونەوە
 
2 - ئاماری هاوسەرگیری وجیابوونەوە 
بەراوردی نێوان هە ردووکیان ٢٠٢٢ ٢٠٢١
کەمی کردووه ٤٧٤ ١٢٩٦٧ ١٣٤٤١ مارەبڕین
زیادی کردووه ١٩٦ ١٩٩٢ ١٧٩٦ جیابوونەوە
 
3 - ئامارى داواكانی کوشتنی ژنان تایبەت به دادگاکانی لێکوڵینەوە له سەرۆکایەتی دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی دهۆک و دەوروبەری 
هۆکاری کوشتن ٢٠٢١ ٢٠٢٢هۆکاری کومه ڵایەتی )ناموس( ١ ٤کیشەی خێزانی ١ ٠
کوشتنی به ئەنقه ست )قتل العمد( ١٠ ٨کوشتنی به هه ڵه )قتل الخطأ( ٨ ٥
کوشتنی به هه ڵه به ڕوداوی هاتوچوو ٢٠ ٢٩خۆسوتاندن ١١ ١٤خۆکوشتن ١٩ ١٦
مردن له ئەنجامی لێدان ٠ ٢خنکان له ئاو ٢ ١مردن له ئەنجامی لێدانی تەزووی کارەبا ٠ ١
هۆکاری دیکه ٧ ١٥کۆی گشتی ٧٩ ٩٥
پارێزگاى هەڵەبجە
1- پێشنیازە یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان و خێزان.
وەک ڕێکخراوى هاریکارى یاسایى ژنان لە ساتى دەرچونى یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى ئەرکى چاودێرى جێبەجێکردنى ئەم یاسایەمان گرتووەتە ئەستۆ بەردەوام سەبارەت بە ئاستەنگ و ڕێگریەکانى بەردەم جێبەجێکردنى یاساى ناوبراو ڕاسپاردەو پێشنیارمان خستووەتە ڕوو،  وە هەروەها سەبارەت بەو کەلێنانەش کە لە یاساکەدا هەبوون چەندین جار داواى هەموارکردنەوەى یاساکەمان کردووە وە لە ئێستادا پێشنیازە یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان و خێزان کە خوێندنەوەى دووەمى بۆ کراوە لە پەرلەمانى کوردستان و لە ئێستادا لەبەردەم لیژنەى فتواى هەرێمى کوردستاندایە چەندین دانیشتن و کۆبوونەوەى ڕاوێژکاریمان ئەنجام داوە.
 سەبارەت بەم پێشنیازە یاسایەو هەروەها بەمەبەستى قسەکردن لەسەر پێشنیازە یاساى ناوبراو بەپێویستمان زانى ڕاو سەرنجى چەند کەسایەتیەکى پەیوەندى دار وەرگرین لەسەر پێشنیازە یاساکە لەوانەش ئەندامێكی ئەنجومەنى نوێنەرانى هەرێمى کوردستان و دادوەرى دادگاى کەتن لە پارێزگاى هەڵەبجە:
 ئەندامى ئەنجومەنى نوێنەرانى هەرێمى کوردستان:
پرسیار/  مەبەست لە پێشنیازە یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەت و خێزان چیە؟
وەڵام/ سەرەتا پێویستە ئەوە ڕاست کەمەوە ئەمە پێشنیازە یاسایە نەک پرۆژە یاسا چونکە پرۆژە یاسا لەلایەن حکومەتەوە ئەبێت بەڵام پێشنیازە یاسا لەلایەن پەرلەمانتارەوە پێشکەش ئەکرێت،  ئەم پێشنیازە یاسایە لەلایەن لیژنەى ژنانى پەرلەمانى کوردستانەوە پێشکەش کرا بەمەبەستى هەموارى یەکەمى یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى ژمارە) ٨(ى ساڵى) ١١٠٢( کە دەرچووە لە پەرلەمانى کوردستان.
پرسیار/ قسەیەکى زۆر لەسەر ناوى پێشنیازە یاساکە کرا بەوەى کە ئافرەتى جیاکردبوویەوە لەخێزان، بەڕێزتان خوێندنەوەتان چیە بۆ ئەمە؟
وەڵام/ هەرچەند لیژنەى ژنان لە جیاکردنەوەى ناوى ئافرەت بەپێى ووتەى خۆیان مەبەستیان لەوەیە کە گەر هات و ئافرەت لە دەرەوەى خێزانیش گرفتى بۆ دروست بوو ئەم یاسایەى بەسەردا جێبەجێ بکرێت بەڵام ئێمە واى ئەبینین کە گەر ئافرەت لە دەرەوەى خێزان گرفتى بۆ دروست بوو یاساى دیکەمان هەیە وەک یاساى سزادانى عێراقى ئەو بابەتە چارەسەر ئەکات بۆیە واى نابینین پێویست بە جیاکردنەوەى ناوى ئافرەت بکات لە خێزان و ئەمە زیادە بوو.
پرسیار/  ڕێکارەکانى تێپەڕاندنى پێشنیازە یاساى ناوبراو لە پەرلەمانى کوردستان بە کوێ گەشتووە؟
وەڵام/ پێشنیازە یاساکە خوێندنەوەى یەکەمى بۆ کراوە فراکسیۆنە معارضەکان بەمەرجێک ڕەزامەند بووین کە خوێندنەوەى دووەمى بۆ بکرێت هەر ماددەیەک پێچەوانەى ئەحکامى شەریعەتى ئیسلامى بوو نابێ تێپەڕێنرێت هەروەک لە دەستوریشدا هاتووە هەر بۆیە لە ئێستادا یاساکە لەبەردەم لیژنەى فتوادایەو پاش گەڕاندنەوەى بۆ پەرلەمان لەلایەن لیژنەى فتواوە پاشان لەلایەن پەرلەمانى کوردستانەوە دەنگدانى بۆ ئەکرێت.
پرسیار/ ئەو بابەتانە یاخود ئەو مادانە چین کە لەم پێشنیازە یاسایەدا هەموار کراونەتەوە؟
وەڵام /یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى کە لە ئێستادا بەرکارە) ١٠( دە مادەیە بەڵام هەموارەکە) ١٤( چواردە مادەیە ئایا ئەکرێت هەموار لە خودى یاساکە زیاتر بێت؟ هاتوون هەر لە ناونیشانى یاساکەوە تا هۆکارى دەرچواندنەکە هەموویان هەموارکردووەتەوە، لە ڕاستیدا هەموار پێویستە بێیت ئەو مادانەى کە گرفتیان لەسەرە هەموارکەیتەوە نەک بەم شێوازە.
پرسیار/  ڕونە لاى بەڕێزتان ڕەخنەیەکى زۆر لەم پێشنیازە یاسایە گیرا بەهۆى بوونى مافى گشتى تیایدا ئایا ڕاى جەنابتان لەسەر ئەم بابەتە چیە؟
وەڵام/ لەڕاستیدا تەواوى پێشنیازە یاساکە ڕەخنە هەیە لەسەرى هەر لە پێناسەکەوە تا بابەتى مافى گشتى چونکە لە ڕاستیداى تێکەڵیەکى دروست کردووە لە مافى گشتى و مافى تایبەت و چۆنیەتى پیادەکردنى ئەم بابەتە لەڕوى کرداریەوە لەلایەن دادگاکانەوە وە لە ڕاستى دا خێزان بەپێَى دەستور چوارچێوەیەکى پارێزراوى هەیە بەڵام بەپێى ئەم پێشنیازە یاسایە داواکارى گشتى ئەبێ تەداخول بکات لەسەر بنەماى وتەى هەواڵدەر جا ئەگەرى هەیە هەواڵدەر دراوسێیەک بێت بۆیە لەم حاڵەتەدا پارێزراوى خێزان ڕووبەڕووى مەترسى ئەبێتەوە و گیانى لێبوردەیى نامێنێت، بۆیە من ڕام وایە نابێ مافى گشتى لەم یاسایەدا هەبێت.
لە کۆتایدا ئەمەوێ بڵێم کە تێبینى و قسەى زۆرمان لەسەر پێشنیازە یاساکە هەیە بەڵام بەکۆى گشتى ئەم پێشنیازە یاسایە بەم شێوازە خزمەت بەخێزان ناکات وە چینى ئافرەت جیا ئەکاتەوەو دەر ئەکات لە خێزان و وە مافى گشتى و مافى تایبەتى تێکەڵ کردووە کە کێشەى گەورە دروست دەکات لە ڕووى کرداریەوە.
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكحراو لەگەڵ ئەندامی پەرلەمانی كوردستان )سەرچنار احمد(
•بەڕێز دادوەرى دادگاى کەتن لە هەڵەبجە: 
پرسیار/ بەڕێزتان پێتان وایە یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى پێویستى بە هەموارکردنەوە هەیە؟
وەڵام /بەدڵنیاییەوە یاساى ناوبراو زۆر پێویستە کە هەموار بکرێتەوە.
پرسیار/ وەک ڕونە لاى بەڕێزتان پێشنیازە یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەت و خێزان بەهۆى بوونى مافى گشتى تیایدا ڕەخنەیەکى زۆرى لێ گیرا ئایا بەڕاى بەڕێزتان واى نابینن کە مافى گشتى لەو کردارانەى تایبەتن بەم یاسایە بونى هەبێ؟
وەڵام /نەخێر بەڕاى من نابێ بەهیچ شێوەیەک مافى گشتى لەم یاسایەدا بونى هەبێ چونکە یاساکە تایبەتە بەخێزان بونى مافى گشتى تیایدا واتاى تێکچوونى شیرازەى خێزانە.
پرسیار/ لەم پێشنیازە یاسایەدا باس لە فەرمانى دوورخستنەوە ئەکات کە تۆمەتبار تا یەکلابوونەوەى دەعواى جزائى دوور بخرێتەوە دەپرسین ئایا لەڕووى کرداریەوە جێبەجێکردنى ئەم مادەیە قورس نیە؟
وەڵام/  فەرمانى دوورخستنەوە پێچەوانەى پرەنسیپەکانى جاڕنامەى گەردونى مافى مرۆڤ و دەستورو یاسایە وە جێبەجێکردنى ئەم مادەیە پشێوى کۆمەڵایەتى بەدواى خۆیدا ئەهێنێت.
پرسیار/ لە پارێزگاى هەڵەبجە ڕێگرى لە جێبەجێکردنى یاساى ناوبراو هەیە؟
وەڵام/ نەخێر هیچ ڕێگریەک لە جێبەجێکردنى یاساى ناوبراودا نابینم.
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكحراو لەگەڵ دادوەری دادگای كەتن هەڵەبجە بەرێز )صلاح حمەفرج(
كۆلێژی یاسا- زانکۆی هەڵەبجە:
وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان هەوڵەکانمان بەردەوامە بۆ جێ بەجێ کردنی ئەم یاسایە لە ناوەندەکانی خوێندن وەکو وانەیەک بخوێندرێت بەتایبەتی لە کۆلێژی یاسادا چونکە خوێندکاران لەدوای تەواوکردنی خوێندنیان لە بواری پراکتیکت )عملی( زۆر پێویستیان بەم یاسایە هەیە کە پەیوەندی بە تاکەکانی خێزانەوە هەیە بۆ ئەم مەبەستە ستافی ڕێکخراو کۆبونەوەیەکمان ئەنجامدا لەگەل کۆلێژی یاسای زانکۆی هەڵەبجە کە وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان کە لەبواری یاسادا کار دەکەین تەرکیز دەخەینە سەر خێزان و ژنان و هەمواری هەر یاسایەک و پەیوەندیمان هەیە لەگەل کۆلێژی یاسا و مامۆستایان و پەرلەمان دادگاکان و وەزارەتەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان و هاوڵاتیان وە دەورەمان هەیە بۆ بەشی یاسا بەشێوەی پراکتکی وە چەند ساڵە ئێمە کار لەسەر ئەوە دەکەین کە ئەم یاسایە تەعمیم کراوە کە بخوێندرێت بەلام ئیختیاریە کە بەچەند وانەیەک بخوێندرێت وە ئێمە دەمانەوێت گفتوگۆیەک ئەنجام بدرێت.
 لەگەڵ ئەو مامۆستایانەی کە تایبەتمەندن بەو بابەتە چۆن خوێندکاران سوود لە کەیسەکانی ناو دادگا وەربگرن لەبواری پراکتیکی ئێمە هاوکاربین بۆ ئەمانەش مامۆستای وانەبێژی کۆلێژی یاسای زانکۆی هەڵەبجە ئاماژەی بەوەکرد وانەی قۆناغی ٥ دەڵێتەوە و لەکاتی وانە وتنەوەدا کە پێویستیان بە لایەنی زمان و پراکتیکیە کە پێویستیەکی زۆرە بۆ خوێندکاران وە مامۆستای کۆلێژی یاسا ئاماژەی بەوە کرد کە خوێندنی ئەم یاسایە پێی باشە نمرەی لەسەربێت و لەبواری پراکتیکیدا داوای ڕاپۆرتیان لێ بکرێت وە لایەنی نەزەریەکەی بە شێوەی گروپ  بڵێتەوە و وە هەر گروپە و ڕێژەی خوێندکاری ٤٠ خوێندکاران ئەم بابەتە بڵێتەوە پێویستە نمرەی لەسەر بێت بۆ ئەوەی پابەندبن وە سەرۆکی بەشی یاسا ئاماژەی بەوە کرد کە کاتێک بینای کۆلێژی یاسا دروستکرا داوامان کرد هۆڵێکی دادگا دروستبکەن و گرنگی بە لایەنی پراکتیکی بدەن وە لە ساڵی ٢٠١٩ فەرمانێکی وەزاری دەرچوو کە ٢ بابەت هەیە تشریعات خاص و تشریعات عام مکملە ٦ وانە دیاری کراوە ) یاسای هاتوچۆ، یاسای پارێزەرایەتی، یاسای قەدەغەکردنی خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی کردن. یاسای چاودێری کردنی ناکامەکان، یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی( کە زانکۆ دیارەی دەکات لەو ٥ بابەتە ٣ بابەتیان بخوێندرێت و یەکێک لەو بابەت و یاسایانەی کە دەخوێندرێت یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیە کە بەچەند وانەیەک دەخوێندرێت و ئێمەش وەکو ڕێکخراو هاوکاریان دەبین لە بواری پراکتیکی کە دواتر بە ڕاپۆرت کۆلێژی یاسا ئاگادار دەکەینەوە لە چۆنیەتی بەرێوبردنی کاروبارەکان وپلانی خۆمان دادەنێین و بۆتان ئەنێرین بەڵام ئەم بابەتە دەبێت کەیس دروست بکرێت و پرسیار بکرێت لەسەر کەیس و ئیش لەسەر کەیس بکەن لەگەل پارێزەرانی ڕێکخراو کە یارمەتی پارێزەران بدەن کە بەدوای شتەکان برۆن یاخود کۆمپانیای گەورەی پارێزەری هەیە کە پارێزەری ڕاوێژکاری هەیە کە یارمەتی دەربن ئەم کارەش پێویستی با هاوکاری زۆر و تەنسیقی بەردەوام هەیە یاخود عیادە قانونی هەبێت کە وابێت خەڵک بێن بۆ ئێرە وەکو چۆن سەنتەری ڕاوێژکاری هەیە لە بوارە جیاوازەکاندا و لە بواری یاساشدا هەبێت کە ئەمەش وادەکات کە خوێندکاران و خەڵک بەیەکەوە بەرکەوتنیان هەبێت وە سەرۆکی بەشی یاسا ئاماژەی بەوە کرد ئێمە دەرگامان کراوەیە بەڵام یەک کێشەمان هەیە کە زەختێکی زۆر لەسەر تەلەبە هەیە بەڵام ئیمە لە هەوڵی بەردەوامداین کە خوێندکاران لە بواری پراکتیکیدا سودببینن وە ڕابێن لەسەر ئەوەی کە لە دادگاکاندا چۆن کەیس دەبیندرێت وە لایەنی دارای خوێندکاران یەکێکە لە کێشەکان کە ناتوانرین زەختیان لێ بکەین بەڵام لە هەوڵی بەردەوامداین و کۆڵنادەین بۆیە وەکو ڕێکخراو هاوکار دەبین لەوەی کە ئەم یاسایە ببێتە وانەیەک و بچێتە ناو خوێندکاران و بخوێندرێت وە لە لایەنەی پراکتیکیە هاوکاریان بین لە دوای تەوەکردنی خوێندن.
 
 
 
 
 
 
 
 
 ئامارەكانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە پارێز\ای هەڵەبجە 
)٢٠٢٢ – ٢٠٢١(
ساڵ هاوسەرگیری جیابوونەوە
٢٩٨ ١٠٢٨ ٢٠٢١
٢٩٨ ٩٧٨ ٢٠٢٢
لەم ئامارانەوە بۆمان دەردەکەوێت کە هاوسەرگیرى بەڕێژەیەکى کەم کەمى کردووە کە نەبوونى هەلى کارو نەبونى پرۆژەى خزمەتگوزارى کە خزمەت بە کەرتى ئابورى بکات لەم پارێزگایە ڕۆڵى کاریگەریان هەیە وە سەبارەت بە جیابوونەوە ساڵانى) ١٢٠٢ ٢٠٢٢ –( هەمان ڕێژەن کە ئەم ڕێژەیە زۆرە بۆ پارێزگاى هەڵەبجەو شیاوى هەڵوەەستە لەسەرکردنە
4- چیرۆکى سەرکەوتن
)ش، ڕ( یەکێک بوو لە قوربانیانى توندوتیژى خێزانى پاش ئەوەى هاوسەرەکەى توندوتیژى بەرامبەر ئەنجام دابوو لە ماڵ هەڵهاتبوو وە ڕێگرى لێ کرابوو کە منداڵە یەک ساڵانەکەى لەگەڵ خۆى بهێنێت وە بەهۆى ئەوەى ژنى ماڵ بوو وە ماڵى باوکیشى نەدار بوون نەى توانى بوو پارێزەر بگرێت بۆیە لە لقى پارێزەران هەواڵى ڕێکخراوێکى یاسایى پرسى بوو کە بێ بەرامبەر کارە یاساییەکانى بۆ ئەنجام بدەن هەر زوو ناونیشانى پارێزەرى ڕێکخراوى هاریکارى یاسایى ژنان ئەدەن بە )ش، ڕ.(
ناوبراو بە گریانەوەو بەوپەڕى نائومێدیەوە لەگەڵ پارێزەرى ڕێکخراو ئەکەوێتە گفتوگۆو ئەڵێت ماوەى دوو مانگە هاوسەرەکەم دەرى کردووم بۆ تەنها ساتێکیش نەى هێشتووە مناڵەکەم ببینم وە وێنەى چەند شوێنێکى جەستەى لە مۆبایلەکەى پیشاندا کە خوێن و برینى کاتى توندوتیژیەکانى پێوە بوو وە هەروەها ووتى کە ماڵى باوکى نەدارن و بەبێ بژێوى نایەڵن مناڵەکە بگرمە ئەستۆ تەنانەت ووتى بەهۆى زۆرى کێشەکان هەوڵى خۆکوشتنم داوە بەڵام هەر زوو پارێزەرى ڕێکخراو ئومێدى بۆ گەڕاندەوەو پاشان لە ماوەیەکى کەمدا سکاڵاى لەسەر هاوسەرەکەى تۆمار کردو بە فەرمانى دادوەر هاوسەرەکەى ڕاگیرا وە لە ساتى ڕاگرتنى دا ماڵى باوکى هاوسەرەکەى پابەندکران بە گەڕاندنەوەى مناڵەکە بۆ ئامێزى دایکى وە پاشان داواى بژێوى تۆمارکرد بۆ مناڵەکە کە بڕێک بژێوى گونجاوى بڕیەوە بۆ مناڵەکە بەمەش دونیایەک هیواو ئومێد گەڕایەوە بۆ )ش، ڕ(ى تەمەن) ٢٣( ساڵ و لە ئێستادا مناڵەکەى لە ئامێزدایەو لەگەڵ ماڵى باوکى ژیانێکى ئاسایى و دوور لە مەترسى بەڕێ ئەکەن بەمەش بەراورد بەو ساتەى ڕووى لە ڕێکخراو کرد دونیایەک ئومێد لەنێوچاوان و ناخى دا بەدى دەکرێت. 
ئیدارەى گەرمیان
1-یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى لە هەرێمى کوردستان_عێراق لە نێوان هەموارکردنەوە و مانەوەدا:_یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى ژمارە ٨ لە ساڵى ٢٠١١ دەرچوە و بەڵام لەبەر کۆمەلێک کەم و کورتى کەلەیاسەکدا هەیەو نەیتوانیوە وەک و پێویست ئامانجەکەى بپێکێت بۆیە زۆر جار لەکاتى جێبەجێکردنى کەلێنى تێدا بەدى دەکرێت بوێە پێویستى بە هەموارە،ئەوەبو پەرلەمانى کوردستان پرۆژە یاسایەکیان ئامادە کرد و پرۆژە یاساکە لەساڵى ٢٠٢١ خوێندنەوەى یەکەمى بۆکرا،هەرزو پرۆژە یاساکە بوە ململانێی نێوان پەرلەمانتاران و چالاکان و مامۆستایانى ئاینى ڕاى جیاواز و کاردانەوەى توندى لێکەوتەوە بۆیە پرۆژە یاساکە نەچوە بوارى جێبەجێکردنەوە،بۆ ئەوەى زیاتر لە وردەکارى ئەو کیشمەکیشانە بزانین و ببینین بنەڕەتى جیاوازیەکان لەسەر پرۆژەکە چییە،چاوپێکەوتنمان لەگەڵ یەكێك لە پەرلەمانتارانی پەرلەمانى کوردستان ئەنجام دا:
ئەوپێى وایە یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى بە پێى پێویست چارەسەرە بۆ کێشە خێزانیەکان ڕاستە کەمو کورتى هەیە بەڵام ئەگەر یاساکە وەک و خۆى جێبەجێ بکرێت تا ڕادەیەک چارەسەرێکى باشە بۆ کێشە خێزانیەکان ئەندام پەرلەمانەکە ئەگەرچى پێیى وایە کە یاساکە گەرجێ بەجێ بکریت خراپ نییە،بەڵام ئەو هۆکارى ئەوەى کە ئەگەرچى یاساکە هەیەو توندوتێژیش بەردەوامە دەیگەڕَینێتەوە بۆ ئەوەى کە پێى وایە لە قۆناغى لێکۆڵینەو و دادگاى کردن کە وا دەکات بەڵگەکان بە تەواى بە کار نەهێنرێت بۆ سزادانى تۆمەتباران کۆى قسەکانى ئەوەیە کە یاساکەى پی باشترەو پیى وایە یاساکە وەکو خۆى بمینیتەوە باشترە چونکە پرۆژە یاسایە گۆڕانگاى لە چەند مادەیەکیدا نەدەبوە شوێن گرەوە بۆ یاسا کۆنەکە چونکە یاساکە وەک و خۆى بمایەتەوە زۆر باشتر بوو لەو هەموار کرنە کە هێندەى تر کێشە خێزانیەکان زیاتر دەکات بە تایبەت ئە مادە و بڕگەیەیى کە باسى هەواڵدانى کەسى هەواڵدەر کە دەکرێت لە دەرەوەى خێزان بێت ئەمەش وا دەکات بۆ نمونە گەر ژن و مێردێک ڕەنگە دەنگە دەنگێکى بچوکیان بێت،کەسێک لە دەرەوەى خێزانەکەیان گوێى لێبێت بچێت سکاڵا تۆمار بکات خۆ ڕەنگە لەو ماوەیەى نێوان هەواڵ دانەکە ئەو دوو هاوسەرە پێکهاتبێنەوە بەڵام گەر کێشەکەیان بگاتە دادگا و بنکەى پۆلیس کێشەکەیان گەورەتر بێت و کاریگەرى لەسەر شیرازەى خێزانەکەیان دروست کات،                ئەمە جگە لەوەى کە ئەو پەرلەمانتاره لە دەسەلاتى یاسادانان کار دەکەن بەلام لەگەل ئەوەشدا پەروەردەى لە پێش هەموو شتیکەوە داناوە چونکە پیی وایە « پێویست دەکات چاوێک بە پەروەردەیا بخشێنرێتەوە چ لە خێزانەکان یاخود لە ناوەندەکانى خوێندن کە تۆڕە کۆمەڵایەکان ئەسان سۆر بکرێت نەهێلرێت بەکارهێنانى وەک و ئەوەى ئێستا هەیە بەبەر فراوانى بمێنێتەوە چونکە بەڕاستى ئەمە بە دەرەجەى یەک سەرچاوەى زۆر بوونى کێشە خێزانیەکان و بەرزبونەوەى ڕێژەیى خۆکوشتنى ئافرەتانە نەک لاوازى یاسا بەرکارەکەى کە هەیە ».
*مژدە ئەحسان كە پێشتر پارێزەر بوە و ئێستا لە زانکۆىگەرمیان _کۆلێژى یاسایە بۆ ڕێکخراوى هاریکارى یاسایی ژنانوتى:_
سەرەڕاى گەشەکردنى ژیان شێوازى ژیانى مۆدێرن دیاردەى توندو تێژى خێزانى ڕۆژ بە ڕۆژ بەرەو زیاد بون دەچێت کە ئەمەش کاریگەرى خراپ و بەرچاوى هەیە لەسەر کۆمەڵگا و خێزان کە کێشە خێزانیەکان ئاڵۆز دەکات دەبێتە هۆى گەشەکردنى کێشە کۆمەڵایەتیەکان و سەرهەڵدانى کێشە گەورەکان هەر بۆیە هەبونى یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى ڕۆڵێکى باشى هەبوە لە چارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکان بە پێى پێویست ڕێگە چارەن،وە من لەکاتى پیشەى پارێزەریدا چەندین کەیس هاتۆتە لام کە کێشەى کۆمەڵایەتیان هەبوە و بەڵام لەکاتى سکاڵا کردن لە دادگادا ژیانى ئەو کچانە پارێزراو بوە کە مەترسى لەسەر ژیانیان هەبوە لەلایەن خێزانەکانیانەوە لە ڕێگەى دادگاى توندوتێژیەوە کێشەکەیان بۆ چارسەر کراوە،وتیشى من پێم وایە دەبێت جگە لە هەبونى یاساکە هەندێک ڕێگا هەیە بۆ ڕوبەڕو بونەوەى کێشە خێزانیەکان کە پێویستە بگیرێتە بەر لەوانە:_
١-پتەوکردنى پەیوەندى خێزانى بە گرنگى دان بە پەروەردە و پەروەردەکردنى گونجاو و بڵاو کردنەوەى خۆشەویستى و خۆڕاگرى و میهرەبانى پێچەوانەى توندوتێژى.
٢-جەخت کردنەوە لەسەر گرنگى هۆشیارکرنەوەى تاکەکانى خێزان لە ڕێگەى پێشکەش کردنى سیمینار و کۆنفرانسی پەروەردەیی هۆشیارى بۆ دروستکردنى نەوە و کۆمەڵگایەکى قەلاچۆکراو بۆ وەستانەوە بەرامبەر ئەم دیاردە نەرێنیە.
٣-بەهێزکردنى ڕۆڵى دامو دەزگا ئاینیەکان وتار بێژانەوە لە تێپەڕکردنى گرنگى بەها ئەخلاقیەکان و ئەو بنەما بەرزانەى لەلایەن ئیسلامەوە هێنراون بۆ دروست کردنى کۆمەڵگا و نەوەیەک بەبنەماو نمونەیی.
هەر لەسەر ئەم بابەتە لێپرسراوى نوسینگەى کفرى ئەم نوسینگەیە لە ساڵى ٢٠٠٧ دەستى بە وەرگرتنى سکاڵاو تۆمارکردنى و کردنەوەى دۆسیە بۆ کێشە خێزانیەکانى قەزاى کفرى و گوندەکانى دەوروبەرى کردوە کە ساڵانە ١٠٠ بۆ ١٥٠ سکاڵا وەردەگرن و کارى تێدا دەکەن سەرەڕاى چەندین کێشەو گرفت کەلە ڕاپۆرتەکانى پێشودا ئاماژەى پێکراوە کە تا ڕادەیەک بوەتە ڕێگری لەبەردەم جێبەجێکرنى یاساکە وەک و خۆى،وتیشى من پێم وایە یاساکە کۆمەڵێک کەم و کوڕى تێدایە کە پێویست دەکات هەموار بکرێتەوە بە تایبەت ئەوەى کە یاساکە زیاتر مافى بە ئافرەت داوە و باسى توندو تێژى بەرامبەر ئافرەت کردوە بەبێ ئەوەى توندوتێژى بەرامبەر پیاویش ڕەچاو بکرێت کە ئێمە کەیسى وامان هاتۆتە لا کە پێاوەکە توندوتێژى بەرامبەر کراوە لەلایەن ئافرەتەکەوە،هەروەها ئەو خاڵەى کە باسى بەکەم سەیرکرنى ئافرەت دەکات لەلایەن پیاوەوە و هەم دیسانەوە واقیعى نیەو پێویست دەکات هەموار بکرێتەوە چونکە هیچ پێوەرێک نیە بۆ بەکەم سەیر کردنى ئافرەت لەلایەن پیاوەوە، یاسا نابێت لەسەر نیەتى دڵ دابنرێت،هەروەها وتیشى جگە لە هەموارکردنەوەى یاساکە بە تێڕوانینمان و ئەزمونمان لەو کێشە خێزانیانە بە تایبەت لە نێوان هاوسەران ئەوەى کە زۆرێک لە هاوسەرەکان هیچ زانیارى و هۆشیاریەکى پێویستیان نیە بۆڕوبەڕوبونەوەى کێشەو هەڵگرتنى بەر پرسیارێتى و چارەسەرکرنىناکۆکیەکانیان لە چوارچێوەى خێزاندا بۆیە پێویست دەکات لەکاتى ئەنجامدانى گرێبەستى هاوسەرگیرى توعیە پێشکەش بە هاوسەران بکرێت کە لە چەند کەسێکى شارەزا وەک)مامۆستاى ئاینى_توێژەرى دەرونى_پارێزەر_کەسانى پسپۆڕو شارەزا لە کیشە خێزانیەکان(پێکبێن ..
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی كفری
2-ڕۆڵى مامۆستایانى ئاینى لە چارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکاند: _
بەهۆى ئەو ڕۆڵە گرنگەى کە ماموستایانى ئاینى هەیانە لە کۆمەڵگاى کوردستان بەگشتى و گەرمیان بە تایبەتى تا ئێستاش زۆرێک لە خێزانەکان بۆچارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکان پەنا دەبەنە بەر مامۆستایانى ئاینى تاوەکو ڕێگە چارەیان بۆ دابنرێت بەپێى شەریعەتى ئیسلامى بۆیە وەک ڕێکخراو بە پێویستمان زانى چاوپێکەتنێک لەگەڵ پێشنوێژ و وتاربێژى مزگەوتى )شێخ عبدلقادرى گەیلانى(لەکەلار ئەنجام بدەین لەسەر ئەم بابەتە بە شێوەى پرسیار و وەڵام-:
پرسیار/ڕۆڵى شەریعەت چیە لەپاراستنى مافى ژنان و هەماهەنگى نێوان یاسا دانراوەکان و شەریعەت چیە لە پێدانى مافى ژنان؟
وەڵام/شەریعەت زۆر گرنگى بە ئافرەت داوە دەتوانین بڵێن جیاوازى ئافرەت لەگەڵ پیاو لە ئیسلامدا لە زۆر لایەنەوەیە کە هەموو مافەکانى پیداوە و بۆى دیارى کردوە کە بەشێکى دەگەڕێتەوە بۆ خودى پێکهاتەى ئافرەت کە دەبیتە دایک و ئەو ئەرکە سەرەکییەى پێسپێردراوە، لە بەرامبەر ئەوەدا هەمو مافەکانى لەلایەن پیاوەوە بۆ دابین کراوە،ئەمەجگە لە مافى ڕێزگرتن کە ئەوەى لە ئیسلامدا هاتوە وێنەى نیە لە هەموو ئاینەکان وڵاتەکاندا،پێغەمبەرى خوا )د.خ( دەفەرموێت ئەگەر کەسێک خۆى خاوەن کەرامەت و کەسێکى بەخشندە و چاکەکار بێت بە کەرامەت و ڕێزەوە هەڵسوکوت لەگەڵ ئافرەت دەکات ئەوکەسەى ئیهانە بە ژن دەکات کەسێکى بێ دایک و باوک و هەرچی و پەرچیە،ئەوە لەلایەن ڕێز گرتنەوەیە،هەردوولا بەشێوەیەکى یەکسان مافەکانیان بۆ دابین کراوە و نابێت زوڵم لەهیچ لایەنێک بکرێت بۆ تەوازن و ڕێکخستنى کۆمەڵگەیە بە کورتىئیسلام هەموو مافەکانى بە ژن داوە.
پرسیار/بە زۆر سەرجێی کردنى هاوسەرى لە ڕوانگەى شەریعەتى ئیسلامیەوە دروستە؟
وەڵام/سەرجێى بریتیە لە پەیوەندیەکى ڕوحى لە نێوان هاوسەراندا واتە پەیوەندیەکى دەرونیە،لە سەدا ٩٩ ڕوحیە وە ئەگەر توندوتێژى بەکار بهێنرێت وە پیاو لە کاتى نزیک بونەوەى لە هاوسەرەکەى هەست نەکات بەشێکە لە خۆى باوەڕناکەم چێژى لێوەربگریت لە ئیسلامدا سەرجێى کردن پەیوەندیەکى ڕوحی وخۆشەویستیە،ئیسلام سەرجێى بەزۆر ناکات و ڕێی نەداوە پیاو دەستدرێژى بکات بە زور بۆ سەر ئافرەت و توندوتێژى بەکار بهێنێت لە کاتى سەرجێى کردندا،تەنانەت ئیمام غەزالى ئەفەرموێت ئەگەر پیاو گوێ بە چێژ وەرگرتنى ئافرەتەکەى نەدات و چێژو لەزەتى ژنەکەى پشت گۆێ بخات ئەوا گوناح بار دەبێت لە ڕوى دینەوە .
پرسیار/ڕۆڵى مامۆستایانى ئاینى چیە لە چارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکان؟
وەڵام/کۆمەڵێک کێشە هەیە دێتە لاى مامۆستایانى ئاینى هیچ دادگا و هیچ پارێزەرێک نایبێنت،کە ڕۆژانە ئێمە وەک مامۆستایان بە تەمبیەکردن و قسەى باش و ئامۆژگاریمان کردوە هەوڵمان داوە پێکیان بێنینەوە وە نمونەش هەیە هاتونەتە لاى من دوو تەڵاقى داوە یەک تەڵاقى ماوە بەڵام من ئامۆژگاریم کردون پێکم هێنانتەوە لە ناو بازاڕ دواى ماوەیەک بینیومن دەستیان لە دەستى یەکا بوە،زۆرێک لە مامۆستایەنى ئاینى شارەزاى یاساکەین و کەسانى ئەکادیمین بۆ نمونە من خۆم ماستەرم هەیە لە فقهى بەراوردکردندا،وەکو خۆم هەر کەیسێک بێتە لاى من و دانشتنى دادگاى تیابێت یەکلاى ناکەم و دەڵێم بڕۆنە دادگا تاوەک و دادوەر بە دادپەروەى کەیسەکان یەکلا بکاتەوە،بۆیە پێویستە دادگا ڕۆڵى مامۆستایەنى ئاینى لەبەر چاو بگرن چونکە نەبوونى مامۆستایانى ئاینى کەلێنێکى گەورە دروست دەکات بە هیچ دادگایەک چارەسار ناکرێت .
پرسیار/حوکمى بە زۆر هاوسەرگیرى کردن لەلاى شەرع چیە؟
وەڵام/لە شەرعدا بە هیچ جۆرێک ڕێگەى نەداوە نە بە زۆر ژن بۆ کوڕ بێنیت نە بەزۆر کچ بدرێت بە شوو،لە سەردەمى پێغەمبەرى خوا ئافرەتێک بەلاى ماڵیاندا تێپەڕى وتى ئەى پێغەمبەرى خوا باوکم بە زۆر منى داوەتە ئامۆزاکەم لەبەر بەرژەوەندیەکى کەسى خۆى پێغەمبەرى خوا سەرپشکى کرد لەوەى تەڵاق بە دەستى خۆى بێت هیچ مافێک ناکەوێتە سەر،پاشان ئافرەتەکە وتى ئەى پێغەمبەرى خوا من بە ئامۆزاکەم ڕازیم بەڵام بۆیە وام وتوە تاوەک و بزانم ئایا ئەگەر کەسێک بە زۆر هاوسەرگیرى پێبکرێت هیچ مافێکى دەبێت،کەواتە حەرامەو تاوانە حوکمى بە زۆر هاوسەرگیرى کردنى ئافرەت بە تایبەت بۆ ئەم سەردەمە کە زیاتر ئافرەتان سەربەخۆییان هەیەو تێگەشتوو خوێندەوارن سە بارەت بە مافەکانى خۆیان .
پرسیار/وەک و مامۆستایەکى ئاینى ئامۆژگارى تۆ چیە بۆ ئەو کەسانەى لە چوارچێوەى خێزاندا پەنا بۆ ئەنجامدانى توندوتێژى دەبات؟
وەڵام/لەهەرکاتێکدا پیاو لە بابەتێکدا توندوتێژى ئەنجامدا ئەواناتوانێت بەژیرى چارەسەرى بکات ئەوە سیفەتێکى نەگۆڕە لە مرۆڤداهەندێک مرۆڤ بگاتە حاڵەتێک پەستانى لەسەرە پەنا بۆ توندوتێژى دەبات ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەى کەسەکە دەرچەى ئەقڵى نەبێت ئەگەر دەرچەى ئەقڵى هەبێت پێویست ناکات توندو تێژى بەکار بێنێت،بۆیە پێوێستە هەموو ژن و مێردێک کاتێ هاوسەرگیرى دەکەن لە سەرەتاوە لەگەڵیا کەمە کەمە فێرى یاساى هاوسەرگیرى بکات و لێک تێگەشتن و خۆشەویستى دروست بکەن ڕۆژانە بۆ زیادکردنى خۆشەویستى و ڕێزگرتنى یەکتر هەوڵ بدەن هەموو ڕۆژێک خەرمانى خۆیان لەبابەتى خۆشەویستى زیاتر بکەن بۆ ئەوەى بتوانن کێشەو ناکۆکیەکانیان چارەسەر بکەن و هەر لەیەکەم ڕۆژى  هاوسەرگیریەوە بناغەى خۆشەویستى وپێکەوە ژیانى ئاشتیانە دابنێنن.
 
سەردانی نوێنەری رێكخراو بۆ بەرێوەبەرایەتی گشتی ئەوقافی گەرمیان
3_ خۆکوشتنى ئافرەتان لە دەرئەنجامى توندوتێژى خێزانى،ڕۆڵى ڕێکخراوەکانى ژنان لەم بارەیەوە:_
ئامارەکان لە گەرمیان پێَمان دەڵێن ساڵ بەساڵ خۆکوشتنى ژنان و ئافرتان بەرەو زیادبوون دەچێت،ئەمیش لە دەرئەنجامى توندوتێژى لە چوارچێوەى خێزانەکان ژنان بێهیوابوون لە چارەسەرکردنى کێشەکانیان پەنا بۆ خۆسوتاندن دەبەن،تەنانەت هەندێک لە ئافرەت بەدواى چارەسەرى کێشەکەى ناکەوێت دواجار دەست دەبات بەگیانى خۆى و بەڕێگەچارەى کێشەکان دەزانێت، بۆ ئەم مەبەستە چاوپێکەوتنمان لەگەڵ ئەندامى لقى گەرمیانى کۆمەڵەى ئافرەتان ئەنجام دا:_
 ئەندامێكی لقى کۆمەڵەى ئافرەتانى گەرمیان باسی لەوەكرد،”من ڕۆژانە دەرگاى ماڵەکەم کردۆتەوە بۆ ئەو ئافرەتانەی ڕوبەڕوى توندوتێژى خێزانى دەبنەوە دێنە لام بۆ وەرگرتنى ڕاوێژ و دانانى ڕێگا چارە منیش تا بۆم بکرێت بە دەمیانەوە دەچم و لەگەڵیان دەبم تاوەک و سکاڵا تۆمار دەکەین و دەیگەیەنینە دادگا و چەندین جار من پارێزەرى خۆبەخشم بۆیان دابین کردوون،
هەروەها پێى وایە کەیسەکانى خۆکوشتن و خۆ سوتاندنى ئافرەتان ڕۆژ بەڕۆژ بەرەو زیاد بوون دەچێت و بەداخەوە جێگەى نیگەرانیە من بە حوکمى ئەوەى ساڵانێکى زۆر لەناو کەیسەکان و لەگەڵ قوربانیان پەیوەندیم هەبوە من بە چەن هۆکارێک دەیگەڕێنمەوە:_١_نەبونى هۆشیارى لەناو خەڵکدا بەرچاو ڕون نەبوونیان لەسەر یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى و ڕێڕەوى لێکوڵینەوە لە دادگاندا و کارەکانى لێژەنەکان بۆ ئاسانکردنى کێشە خێزانیەکان بە تایبەت لەلاى ئافرەتان.
٢_نەبونى دادگایەکى تایبەت مەند سەبارەت بەبینى کێشەخێزانیەکان کە زۆر بەى جار دادوەرێکى مەدەنى یاخود کەتن ئەم کەیسانەش دەبێنێت بەهۆى نەبوونى کات وادەکات ڕێڕەوەى لێکۆڵینەوە دوابکەوێت کاتى زۆرى بوێت و خەڵکیش متمانەى بەیاسەکە کەمتر دەبێت پێى وایە دادگا ناتوانێت بە زوی کێشەکانیان بۆ چارەسەر بکات.
٣-بوێر نەبوونى ژنان هەمیشە ترس و لاواز بێنینى خۆیان وا دەکات لەبرى ئەوەى سکاڵا تۆمار بکەن و هەوڵى چارەسەرکردنى کێشەکانیان بدەن پەنا بۆ خۆ کوشتن ببەن.
4_ڕۆڵى داواکارى گشتى لە جێبەجێکردنى یاساکەدا:_وەک نوێنەورى ڕێکخراو لە سەردانێکمان بۆ جێگرایەتى داواکارى گشتى لە گەرمیان چاوپێکەوتنمان لەگەڵ ئەندامێكی داواکارى گشتى ئەنجامدا تاوەک و گفتو گۆیەک بکەین سەبارەت بەڕۆڵى داواکارى گشتى و هەوڵەکانیان بۆچارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکان ،بەڕێزیان وتیان ڕۆڵى داواکارى گشتى لە جێبەجێکردنى یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى بەم شێوەى لاى خوارەوەیە:._
١_چاودێرى بڕیارەکانى دادگا دەکات کاتێک بڕیاڕ بۆکەیسێکى خێزانى دەردەکات.
٢_داواکارى گشتى بەدواداچون بۆ ئەو کەیسانە دەکات کە تاخیر دەبێت لە یەکلاکردنەوە.
٣-سەردانیکردنى نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى بۆ گفتوگۆکردنى بابەتەکان لە گەڵ بەڕێوبەرى نوسینگە و لێکۆڵەر وئەفسەرکان..
 
بەشێوەیەکى گشتى ڕۆڵى لە چاودێرى کردنى یاسەکەیە کە ڕۆژانە دۆسیەکان دێت و پێداچونەوەى بۆ دەکەین بۆ ئەوەى بزانین ئەنجامەکەى بەچى دەگات هەندێک جاریش لایەنەکان دێن لێرەیا کێشەکەیان باس دەکەن کە تایبەتە و بابەتى خێزانیە،پێویست دەکات پیش ئەوەى ببێتە کەیس ئەفسەرى لێکۆڵینەوە دەیهێنێت بۆلامان هەوڵ ئەدەین بگەینە ئەنجامێک و نەبێتە کەیس وە لەوەڵامى پرسیارى نوێنەرى ڕێکخراو سەبارەت بەوەى ئایا هیچ کێشیەک هەبوە هاتبێتە لات و پێویستى کردوە نەبێتە کەیس و بچێتە دادگاو چارەسەر بوبێت وتى ڕاستى نەبوە لەبەر ئەوەى زۆرجار ئەو کەسانەى کە دێن لەسەرەتاى کێشەکەدایە خوێنیان گەرمە بە توندى دێنە پێشەوە و دواتر تەنازل ئەکەن و پاشەگەز ئەبنەو و رێک ئەکەون،وتیشى یاساکە زۆر باشە و بەڵام پێویستى بە هەموارە بە تایبەت لە مادەى یەکەم هاتوە بە دیارى کراوى تاوانەکانى دیارى نەکردوە وەک و ئەوەى لە مادەى دووەم بڕگەى دووەم دەڵێت ئەم کردارانەى خوارەوە وەک نمونە بە توندوتێژى دادەنرێت لە هیچ یاسایەکدا تەنانەت یاساى سزاکانیش هیچ شتێکى وانەهاتوە بڵێت بۆ نمونە چونکە شتێکى مەتاتیە دەکرێت گەورەى کەیت و بچوکى کەیت بە دەستى خۆت،ئەمە ئەبێت بە دیارى کراوى بڵێت ئەمە تاوانە و ئاوایە،سەبارەت بە وەڵامى پرسیارى چى شتێک بکرێت بۆ زیاتر جێبەجێکردنى یاساکەو کەمکردنەوەى توندوتێژى خێزانى بەڕێزیان لە چەند خاڵێکدا کۆى کردوە لەوانە-:
• *هەبونى شەڵتەرێکى بەردەوام لە گەرمیان،چونکە تائێستا شەڵتەرێکى بەردەوام لە گەرمیان نیە خۆ ئەگەر ئافرەتێک پێویستى بەوە بێت زیاتر لە ٢٤ سەعات لە شەڵتەر بمێنێتەوە پێویستە بنێردرێت بو شەڵتەر لە سلێمانى کە ئەمەش زۆر جار کەیسەکە درێژە دەخایەنێت بۆ ماوەیەکى درێژ ئەبێت ئەم ئافرەتە بهێنرێت و دواتریش دەبارە بنێردرێتەوە سلێمانى کە ئەمەش ئیش و کارەکان قورستر ئەکات.
• *هەبونى دادگایەکى تاوانى تایبەت بە بینینى کەیسەکانى کوشتن و خۆکوشتنى ژنان چونکە هەندێک جار دەبینیت دادوەرەکە چەندین کەیسى مەترسیدارى جگە لە توندوتێژى خێزانى لایە و لەیەک کاتدا کەیسى تایبەت بە کوشتن و خۆکوشتنى ژنان دەبێنێت هەندێک جاریش ماوەى نێوان دانشتنەکان و بینینى دادبینى دورو درێژە و زۆر جار لە قۆناغى لێکۆڵینەوە و بەڵگەکان ون دەبێت و زۆرینەى جار تاوانباران بە سزایى خۆیان ناگەن ئەمەش هۆکارێکە 
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ ئەندامی داواكاری گشتی 5_چیرۆکى سەرکەوتن:_
)چ.م.ح( لە دایک بووى ساڵى ١٩٩٤ دانشتوى ناحیەى ڕزگارى سەر بە قەزاى کەلارە ماوەى ساڵێکە هاوسەرگیرى کردوە خاوەنى کوڕێکە،لە شەوى ٢٠٢٢/٧/٢٧ لە ئەنجامى دەمە قاڵێک و کێشەیەکى بچوک کە لەگەڵ مێردەکەیدا دروست بوە یەکسەر بەو پەڕى توڕەیەوە پەنا دەباتە بەر خۆ سوتاندن و نەوت بەسەر خۆیدا دەکات و گڕ لە خۆى بەر دەدات مێردەکەشى چونکە تا ئێستا ڕوبەڕوى هیچ حاڵەتێکى وا دەبێت ناتوانێت هیچ یارمەتیەکى بدات و توشى شۆک دەبێت بۆیە دراوسێکەى فریاى دەکەوێت و دەیباتە ئیمێرجنسى لە کەلار پاش تەداوى کۆمەڵێک چارەسەرى سەرەتایى بە هۆى زۆرى ڕێژەى سوتاویکەیەوە هەواڵەى نەخۆش خانەى سلێمانى دەکرێت پاش مانەوەى یەک مانگ لە نەخۆشخانە دەگەڕێتەوە ماڵەوە ،خاتون لە کاتى گێڕانەوەى چاوەکانى پڕ بوو لە فرمێسک و وتى بە بارودۆخێکى زۆر ناخۆشدا تێپەڕیوم،پاش کردنەوەى پەڕاوى لێًکوڵینەوە بۆ دۆسیەکە لە هۆبەى توندو تێژى ڕزگارى کە ڕۆڵێکى بەرچاویان بینیوە لە پێکهاتنەوەى نێوان ئەم دوو هاوسەرە سەرە ڕاى ئەوەى خێزانى لەسەرەتادا ڕەزامەند نەبوونە بە گەڕانەوەى کچەکەیان بۆ ماڵى هاوسەرێتى،بەڵام لە ڕێگەى لێژنەى ئاشتەواى و هۆبەى توندوتێژى کێشەکیان بۆ چارەسەر کراوە و نەیان هێشتوە خێزانێک پەرتەوازە ببن،خاتون زیاتر دواو وتى بەڕاستى من زۆر پەشیمانم کە بۆ ئەو کێشە بچوکە من ئاوام لە خۆم کرد داوام لە هەموو ئافرەتانە گەر کێشەکانیش زۆر گەورە بێت پەنا نەبەن بۆ ئازاردانى گیانى خۆیان،دابنیشن و کێشەکیان لە شوێنکى وەک 
 
 _کار و چالاکیەکانى بەڕێوبەرایەتى توندوتێژى دژى ژنان/گەرمیان لەساڵى 2٠22،لەپێناو زیاتر بەرەو پێشچونى یاسەکەدا:_
نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنێکى لەگەڵ بەڕێوبەرى بەڕێەرایەتەکە ئەنجام داو دواى گفتوگۆکردن بەڕێوبەرى بەڕێوبەرایەتێکە وتى ئێمە وەک بەڕێوبەرایەتى لە جێبەجێکردنى یاسەکە هیچ کێشە و گیرو گرفتێکمان نیە هەر شتیکیش هەبێت تا پێمان بکرێت بەهەوڵى هەموو لایەک باشترى دەکەین،چارەسەرى دەکەین،دواتر سەردانى بەشى ئامار و پلاندانانم کرد و بۆم دەرکەوت کە جگە لەو کەیسانەى کە ڕۆژانە دێتە لایان و چارەسەرى دەکەن چەندین کارو چالاکى تریان هەبوە لە پێناو زیاتر پێشخستنى یاساکەدا کە خۆى دەبینیتەوە لەپێشکەش کردنى چەندین خول و سیمینار تایبەت لەسەر یاسەکە بۆ چین و توێژە جیاوازەکان،ئەمە جگە لەوەى خۆیان بەشدارى چەندین خول و سیمیناریان کردوە،چەندین بڕوانامەی ڕێزلێنانیان بەخشیوە بەو کەسانەى کە خزمەتى بوارى یاسەکەیان کردوە لە پیشەکەیى خۆیاندا
 .
 
 
 
 
 
 
ئیدارەى ڕاپەڕین 
لیژنەى ئاشتەوایی
لەبەرئەوەى لیژنەى ئاشتەوایی دەورێکى گرنگى هەیە لە ئاشتەوایی ئەنجامدان لەنێوان خێزان و کەیسەکانى توندووتیژى بۆیە لێرەدا وەکو ڕێکخراوی هاریکارى یاسایی ژنان لە درێژەى کارەکانمان وەکو چاودێرى جێبەجێ کردنى یاسایی بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى بە پێویستمان زانى کە تیشک بخەینە سەر چۆنیەتى کار کردنى لیژنەى ئاشتەوایی-:
1- سەبارەت بە چۆنیەتى کارکردنى لیژنەى ئاشتەوایی و ئاستەنگەکانى بەردەم جێبەجێ کردنى کارەکانیان-:
سەبارەت بەم بابەتە بەڕێز بەرپرسى لیژنەى ئاشتەوایی خێزانى ئاماژەى بەوە کرد کە دواى ئەوەى ڕێکارەکانى سەر کەیسێک تەواو دەبێت لە دادگا دواى ئەوە هەواڵە دەکرێت بۆ لیژنەى ئاشتەوایی بە بڕیارى دادوەر.دواى ئەوەى لێرە کەیسەکە دەبینین واتە پێش ئەوەى کەیسەکە هەواڵە ببێت بۆ دادگاى تایبەتمەند، دەنێردرێت بۆ لاى ئێمە و لێرە قسەیان لەگەڵ دەکەین و هەوڵدەدەین کە ئاشتیان بکەینەوە و زۆربەى جاریش سەرکەوتوو بووین لەوەدا و کێشەکەیان کۆتایی پێ دێت و ڕاپۆرتى خۆمان پێشکەش بە دادوەر دەکەین،وە ئەگەر ئاشت نەبوونەوە لایەنەکان ئەوا بەهەمان شێوە لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە دەکەین کە ئاشت نەبوونەوە.
2- سەبارەت بە ژمارەى ئەندامانى لیژنەى ئاشتەوایی-:
بەڕێز لێپرسراوى سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى ئاماژەى بەوە کرد کە پێشتر ژمارەى ئەندامان) ٣( سێ کەس بووە و بەڵام لە ئێستادا) ٥( پێنج کەسن و واتە ئەو پێنچ کەسە ڕۆژانە دادەنیشن لەگەڵ کەیسەکان و دوو کەسیان داخڵى هیچ نابن و تەنها گوێ دەگرن و تێبینى خۆیان دەنووسن و تەنها سێ کەسەکەى تر قسە دەکات.
ئەو پێنج ئەندامەى لیژنەى ئاشتەوایی پێک دێن لە توێژەرێکى دەروونى و توێژەریکى کۆمەڵایەتى و کەسێکى یاسایی و مامۆستایەکى ئایینى .
هەر جارەو دوو کەس لەمانە ڕۆڵى ئەوە دەبێت کە تەنها گوێ دەگرن و تێبینى خۆیان دەنووسن و ئەوانى تریش کە قسە بۆ لایەنەکانى کێشەکە دەکەن.
3- سەبارەت بە میکانیزمەکانى ئاشتەوایی و ئایا چ جۆرە میکانیزمێک بەکار دێت بۆ ئاشتەوایی-:
بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد لەبەرئەوەى لەناو یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى باس لە هیچ میکانیزمێک نەکراوە بۆ ئاشتەوایی بەشێوەیەکى دیاریکراو بۆیە ئێمە ئەو ڕێگایە دەگرینەبەر کە دروستە بۆ کەیسەکە،بۆنمونە هەندیچک کەیس هەیە وا پێویست دەکات یەک جار لەگەڵ لایەنەکان دانیشن و هەندێک کەیسیش هەیە وا پێویست دەکات کە سێ بۆ چوار جار لەگەڵیان دانیشین، ئەگەر هەستمان کرد لایەنەکان پێویستیان بە کاتى زیارە ئەوا بەهەمان شێوە کاتییان پێ دەدەین واتە ئەگەر ئێمە بچووکترین ئومێد ببینین لەنێوان لایەنەکاندا ئەوا ئێمە لەگەڵیان بەردەوام دەبینو کێشەکەیان چارەسەر دەکەین.
4- ئایا ئەگەر هاتوو سکاڵاکار ئامادەنەبوو لەبەردەم لێژنەى ئاشتەوایی ئەوا وا حساب دەکرێت کە تنازلى کردووە لە سکاڵاکەى؟
نەخێر بەهیچ شێوەیەک وادانانرێت کە تنازلى کرددوە لە سکاڵاکەى خۆى. کاتێک سکاڵاکار ئامادە نەبوو ئەوا ئێمە تەنها لە ڕاپۆرتى خۆماندا ئاماژەى پێ دەکەین کە ئامادە نەبووە.بەڵام ئەگەر ئامادە نەبوو ئەوا دادوەر دووبارە جەخت دەکاتەوە لەسەر ئامادەکردنى وهاتنى بۆ بەردەم لیژنەى ئاشتەوایی. واتە دەبێ فلتەرى لیژنەى ئاشتەوایی ببڕێت بۆیە ئێمە تەنها لەگەڵ یەک لایەن دانانیشین و پێیان دەڵێین کە پێویستە لایەنى بەرامبەریش ئامادە بێت لەبەرئەوەى بۆ ئاشتەوایی ئەنجامدان پێویست بە هەردوو لایەنەکە دەکات.
ئایا زیاتر کام جۆرى توندوتیژى بوونى هەیە؟ وە ئایا زیاتر توندوتیژى لەلایەن کام ڕەگەزەوە ئەنجام دەدرێت؟
ئەو توندوتیژیەیی کە لە ئێستادا هەیە زیاتر توندوتیژى دەروونیە و کە لەلایەن پیاوەوە ئەنجام دەدرێت بەرامبەر ئافرەت وەکو ئەوەى کە پیاوەکە گوێ بە خێزانەکەى نادات و قسەى لەگەڵ ناکات و ئیهمالى دەکات، یان سوکایەتى و قسەى ناشیرینى پێ دەڵێت.هەروەها توندوتیژى جەستەیش هەیە بەڵام کەمتر.هەروەها توندوتیژى دارایش هەیە کە بەهۆى بێکاریەوەیە کە وا دەکات پیاوەکە توندوتیژى ئەنجام بدات بەرامبەر خێزانەکەى.
6-ئایا لیژنەى ئاشتەوایی کاریگەرى هەبووە لە ئەنجام دانى ئاشتەوایی-:
بەڵى بە دڵنیاییەوە کاریگەرى هەیە و ئێمە وەکو لیژنەى ئاشتەوایی هەموو هەوڵى خۆمان دەدەین و هەموو ڕێگایەک دەگرینە بەر بۆئەوەى لایەنەکان ئاشت بکەینەوە و هەندێک جاریش ئەگەر نەمانتوانى ئاشتیان بکەینەوە ئەوا بە قسە کردن و باس کردنى کێشەکەیان وا دەکات ئەو کەسانە خاڵى ببنەوە و ڕق و کینەیان بەرامبەر یەکتر نەمێنێت چونکە زۆربەى کات ئەوانەى کێشەیان هەیە یەکێک لە گرفتەکانیان ئەوەیە کەس نیە گوێیان بۆ بگرێت، یان زۆر جار هەبووە کەسەکە لەڕووى دەروونیەوە حاڵى باش نەبووە ئێمە لێرە هەوڵى زۆر دەدەین کە لە ڕووى دەروونیەوە ئارامم ببنەوە و باشتر بن.
7-کێشە و گیروگرفتەکانى بەردەم لیژنەى ئاشتەوایی-:
یەکێک لە کێشەو گرفتەکان کەمى کارمەندە، بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە ژمارەى کارمەندەکان لە سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى ٧ بۆ ٨ کەسن و هەر ئەو کارمەندانە ئیشى لیژنەى ئاشتەوایی دەکەن و هەم ئیشى بڵاو کردنەوەى هۆشیاریی کۆمەڵایەتیش دەکەن و ئەمەش واى کردووە ئەرکى سەر شانیان قورستر بێت .بۆنمونە کە ئەو کارمەندانە بەردەوام کەیس دەبینن هەفتانە گوێ لە کیشەى خەڵکى تر دەگرن و کە خۆى ئەمە کاریگەرى دەبێت لەسەر دەروونى ئەو کارمەندە.
هەروەها کەمى ڕێژەى دەورات و خول بۆ ئەو کارمەندانە چونکەوەکو باسمان کرد ئەوان کاریگەر دەبن بەو کێشە و گیروگرفتەکانى کەیسەکان.
هەروەها یەکێکى تر لە کێشەکانمان نەبوونى بینایەکى سەربەخۆیە تایبەت بە سەنتەرى راوێژکارى خێزانى، بەجۆرێک ئێمە لێرە لەناو بینای بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى خێزانیداین بۆنمونە ئەگەر هاتوو لایەنەکان منداڵیان لەگەڵدا بوو ئەوا ئێمە لێرە ژورێکى تایبەتمان نیە بۆ ئەو حاڵەتانە. بۆیە بوونى بینایەکى سەربەخۆ ئەمە وادەکات کە خەڵکى کە دێن بۆ لامان بەتەواویی هەست بە ئارامى بکەن..
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ لێپرسراوی سەنتەری راوێژكاری خێزانی.
2- ڕۆڵى ڕێکخراوەکانى کۆمەڵگەى مەدەنى لە جێبەجێ کردنى یاساکەدا
  سەرپەرشتیارى مۆبایل تیم و بەڕێوەبەرى کەیس لە بەڕێوەبەرایەتى چاودێرى کۆمەڵایەتى بە هاوکارى سندوقى نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتوان. بەڕێزیان باسیان لەوە کرد کە وەکو تیمێکى گەڕۆک ئیش لەسەر یەکسانى جێندەرى و بەهێز کردنى تواناکانى ژنان و هۆشیار کردنەوەیان لەسەر توندوتیژى دەکەن ،وتیشى لەبەرئەوەى لەم دواییانە لەسەر پرسى جێندەر چەندین بۆچوونى جیاواز درووست بوو ئێمەش بۆئەوەى نەخوازراو نەبین لەکۆمەڵگادا روونمان کردۆتەوە کە ئێمە ئیش لەسەر یەکسانى دەکەین لەسەر بنەماى جۆرى کۆمەڵایەتى.
لە وەڵامى پرسیارێکدا کە ئاڕاستەى بەڕێزیان کرا دەربارەى ئەوەى کە لە ئێستادا چ جۆرە توندوتیژییەک زیاتر بوونى هەیە ،ئاماژەى بەوە کرد و وتى کەیسەکان جیاوازن و توندوتیژیەکان جیاوازن، زیاتر توندوتیژى کۆمەڵایەتى و دەروونى زۆرە.ئێمە کاتێک کەیسَیک دێت بۆ لامان بەدواداچوونى خۆمان دەکەین و ئەگەر زانیمان کەیسەکە تایبەتە بە ڕێکخرا و لایەنێکى تر ئەوا ئێمە ئاڕاستەى ئەوانى دەکەین.بۆنمونە ئەگەر توندوتیژیەک بەرامبەر منداڵ کرابێت بەداخەوە کە ڕێکخراوێک نیە لە ڕانیە تایبەت بە منداڵان بۆیە ئێمە پیشت بە پاراستنى منداڵان دەبەستین و ئاراستەى ئەوانى دەکەین.
هەروەها باسى لەوە کرد کە زیاتر ئەو توندوتیژیانەى هەیەبریتین لە خیانەى زەوجى و توندوتیژى دەرونیش زۆرە و هەروەها خراپ بەکارهێنانى تۆڕى کۆمەڵایەتى.
هەروەها باسى لەوە کرد کە چۆنیەتى تعاملکردن و مامەڵەکردن لەسەر کەیسەکانى توندوتیژى زۆر گرنگە چ وەکو بەڕێوەبەرایەتیەکانى توندوتیژى یان نوسینگەکان و پۆلیس و ئەمانە کاتێک ئافرەتێک خۆى توندوتیژى بەرامبەر کراوە دەبێ بەشێوازێکى تایبەت مامەڵەى لەگەڵدا بکرێ و نهێنى پارێزى تەواو هەبێ لە کەیسەکاندا.
سەبارەت بەوەى کە ئایا ڕێژەى توندوتیژى کەمى کردووە بە بەراورد بە ساڵانى ڕابردوو؟
بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە ڕێژەى توندوتیژى کەمى نەکردوە لەگەڵ ئەوەى کە ژمارەى ڕێکخراوەکان زۆرن و هۆشیاریش بڵاو دەکرێتەوە بەڵام هێشتا توندوتیژى بوونى هەیە.
توندوتیژیەکانیش زیاتر بەرامبەر بە ئافرەت دەکرێت،  ڕاستە بەرامبەر بە پیاویش دەکرێت بەڵام زۆر کەمتر.
هەروەها دەکرێ بڵێین کە هەندێک جۆرى توندوتیژى کاڵ بۆتەوە و هەندێکى ترى زەق بۆتەوە لەوانە خراپ بەکارهێنانى ئامێرەکانى پەیوەندى و خیانەى زەوجى، واتە توندوتیژیە خێزانیەکان هەر هەبوون بەڵام پێشتر ئافرەتان کە توندوتیژیان بەرامبەر دەکرا یان خۆى دەکوشت یان خۆى دەسوتاند بەداخەوە، بەڵام لە ئێستادا دەکرێ بڵێین کە لەم ڕوەوە هۆشیارترن.
هەروەها هاوسەرگیرى پێش وەختە زیادى کردووە لەبەرئەوەى کچان هۆشیاریان نیە لەسەر پرۆسەى هاوسەرگیرى و هاوسەرگیرى پێش وەختە ئەنجام دەدەن و زۆربەى کات ئەوانەن کە دواتر روبەروى توندوتیژى دەبنەوە و ئەمەش واى کردووە کە دواتر ڕێژەى جیابوونەوەش زیاد بکات.
هەروەها ئەوەندەى ئێمە تێبینیمان کردووە توندتیژیەکان زیاتر لە لەلایەن ئەو پیاوانەوە ئەنجام دەدرێت کە لە سلکى عسکرى ئیش دەکەن وەکو پۆلیسن یان ئاسایشن، یان ئەوانەن کە لایەنى داراییان باش نیە و بێ کارن، یان ئەوانەن کە ماددەى هۆشبەر بەکار دێنن .ماددەى هۆشبەر کاریگەریەکى زۆرى هەیە لەسەر زیاد بوونى ڕێژەى توندوتیژى.
چى بکرێت بۆ هۆشیار کردنەوەى زیاترى ئافرەتان؟
یەکێک لە ڕێگاكان دەکرێ بڵێین بوونى ڕێکخراوى زیاتر کە کار بکەن لەسەر توندوتیژى خێزانى و هۆشیار کردنەوەى خەڵکى دەربارەى توندوتیژى بۆنمونە ڕێکخراوێک بەس لەبوارى یاساییدا ئیش بکات و لە رووى یاساییەوە باسى سزاکانى توندوتیژى بکات.
هەروەها بوونى ڕێکخراوى زیاتر کە لە گوندەکان ئیش بکەن لە بوارى توندوتیژى چونکە ئافرەتانى گوندەکان زۆر زیاتر پێویستیان بە هۆشیارییە دەربارەى توندوتیژى.
کردنەوەى خول و دەورات بۆ پێگەیاندنى ئافرەتان و چ لە ڕێگەى سیمیناراتەوە بێت بۆئەوەى ئافرەتان بتوانن زیاتر هۆشیاربن و ببنە خاوەنى کار و داهاتى خۆیان.
هەروەها هۆشیارکردنەوەى زیاترى وقوتابخانەکان پێویستە هەم مامۆستا و هەم قوتابى هۆشیار بکرێنەوە چونکە لە ئێستادا ڕێژەى 
 
 سەرپەرشتیارى مۆبایل تیم و بەڕێوەبەرى کەیس لە بەڕێوەبەرایەتى چاودێرى کۆمەڵایەتى 
3- چیرۆکى سەرکەوتن
یەکێک لە قوربانیەکانى توندوتیژى خێزانى ئافرەتێک بوو بەناوى)س.م. ع( دواى ئەوەى کە خوشکى ناوبراو پەیوەندى پێوە کردم وتى ئاگادارم کە تۆ نوێنەرى ڕێکخراوێکیت و یارمەتى ئافرەتان دەدەن وتى کە خوشکەکەم لەلایەن هاوسەرەکەیە توندوتیژى بەرامبەر دەکرێ،دواى ئەوەى وەکو نوێنەرى ڕێکخراوى هاریکارى یاسایی ژنان بۆم روون کردەوە کە ڕێکخراوەکەمان چییە و چۆن کار دەکات و زۆر خۆشحاڵ بوو بەمە و دواى ئەوەى کە لەگەڵیان دانیشتم و ناوبراو باسى لەوە کرد کە لەلایەن هاوسەرەکەیەوە دەرکراوە لە ماڵ بۆ ماوەى چوار بۆ پێنج مانگ دەبێت بۆخۆى منداڵە تەمەن یەک ساڵانەکەى لە ماڵى باوکین و مێردەکەى جگە لەوەى کە لەماڵ دەرى کردووە و هیچ جۆرە بژێوییەکیان ناکێشێت .باسى لەوە کرد کە مێردەکەى زۆر سوکایەتى پێ کردووە و جنێوو قسەى ناشیرینى پێ وتووە و کە ئەمەش لە ڕووى دەروونیەوە کاریگەریەکى زۆرى لەسەر هەبووبوو. وەکو نوێنەرى ڕێکخراو دواى ئەوەى ڕاوێژى یاساییم پێشکەش کرد زۆر خۆشحاڵ بوو بەمە و لە ئێستادا داواکانى لە دادگای بەرایی ڕانیە بەردەوامە و کارەکانى بەشێوەیەکى باش دەچن بەڕێوە
4- ڕۆڵى ڕاگەیاندن و سۆشیاڵ میدیا لەسەر هۆشیارى یاسایی لەسەر یاسای بەرەنگار بوونەوەى توندوتیژى خێزانى
ڕاگەیاندکار و چالاکوانێكی بوارى مەدەنى وتى،  ڕاگەیاندن وەسیلەیەکە بۆ کار ئاسانى ژیانى تاکەکان و هەریەک لە ئێمە دەتوانێت بەو جۆرەى دەیەوێت سۆشیاڵ میدیا بەکار بێنێت لایەنى باشى و لایەنى خراپى. ئەوەى کە لە ئێستادا دەیبینین هەموو کەسێک لە شوێنى خۆیەوە و ماڵەکەى خۆیەوە دەورى ڕاگەیاندکار دەبینێت و ئیشى ڕۆژنامەنووس دەبینێت و ئەمەش واى کردووە فەوزایەک درووست ببێ لەناو کۆمەڵگادا.
لە ڕۆژگارى ئەمڕۆدا و لەسەردەمى تەکنەلۆجیادا خەڵکى بە ئاسانى دەتوانن زانیارى دەربارەى یاساکان بەدەست بێنن و لەوانەش یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانیە و خەڵکى دەتوانن زانیارى تەواو بەدەست بێنن دەربارەى ئەوەى چ کارێک بە توندوتیژى دادەنرێت و سزاکەى چییە.بەڵام لەهەمان کاتدا کاریگەرى خراپیشى هەیە ئەویش ئەوەیە کە دەتوانین بڵێین یەکێک لەو جۆرە توندوتیژییانەى زۆر باوە و ئەنجام دەدەرێت لەڕێگەى سۆشیاڵ میدیاوە بریتییە لە جنێودان و سوکایەتى کردن و هەڕشەکردن...هتد *زیاتر ئەو توندوتیژیانەى بوونیان هەیە کام جۆرەیە و زیاتر توندوتیژى بەرامبەر کام ڕەگەز ئەنجام دەدرێت؟
دەتوانین بڵێن ڕێژەى توندوتیژى ڕوو لە زیادبوونە وە لە ئێستادا دەکرێ بڵێین توندوتیژى بەرامبەر بە ئافرەتان و بە پیاوانیش هەیە ،هەرچەندە دەتوانین بڵێین لەم دەڤەرە تا ئێستاش توندوتیژى بەرامبەر ئافرەت زیاترە و لەبەرئەوەى پیاو سالارى بوونى هەیە و پیاو باڵا دەستە لە خێزانەکەدا و پێیوایە مافى ئەوەشى هەیە توندوتیژى بکات بەرامبەر خێزانەکەى.
ئەو توندوتیژیانەى بوونیان هەیە زیاتر دەروونى و کۆمەڵایەتین و هەروەها دارایین، تا ڕادەیەک توندوتیژى جەستەیەکە کەم بۆتەوە .دەکرێ بڵێن توندوتیژى دەروونى لە ڕێگەى سۆشیاڵ میدیاوە زۆر زۆر بووە لە ئێستادا و بەتایبەت لەناو چینى گەنج دا و بەتایبەیش بەرامبەر ئافرەت، کە ڕۆژانە چەندین ئافرەت ڕووبەڕى هەڕەشە و سوکایەتى دەبێتەوە.
پێویستە خەڵکى زیاتر هۆشیار بکرێنەوە دەربارەى سۆشیاڵ میدیا و بەکار هێنانى و و بزانن کە ئەگەر هاتوو بەشێوازێکى خرپ بەکارى بێنن ئەوا سزاى لەسەرە.
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ میدیاكار و پارێزەر )لانە رسول(
 
 
 
 
 
 
 
  
كۆی گشتی سلێمانی دهۆك هەولێر بەرێوەبەرایەتیەكان
١٠٣٠٥ ٤٠٧٥ ٢٦٠١ ٣٦٢٩ ژمارەی كەیس
 
 
لیژنەی ئاشتەوایی \ كەیسە ئاشتەوەبووەكان
2٠22
   
٨٢٦ ٢٠ ٤٨ ٦٢ ٢٢٣ ٢٧٢ ٢٠١ ژماری
كەیس
 
راسپاردەكان
١.زیادكردنی ژمارەی پێراگەیاندنی دادوەری )مبلغ( بۆ دادگای كەتنی توندووتیژی خێزانی سلیمانی بەجۆرێك رێگری لە بەرەوپێشچوونی داواكان نەكات.
٢.زیادكردنی ژمارەی كارمەندی یاسایی بۆ دادگای كەتنی توندوتیژی خێزانی سلیمانی.
٣.دابینكردنی هاوكاری زیاتر بۆ نووسینگەكانی توندووتیژی خێزانی.
٤.كردنەوەی شەڵتەر لە ئیدارەی گەرمیان.
٥.دامەزراندی دادگای تاوانەكانی تایبەت بە كۆشتنی ژنان بە جۆرێك هاوكاربێت لە زوویەكلایی كردنەوەی دۆسیەكانی كوشتنی ژنان.
٦.بڵاوكردنەوەی هۆشیاری زیاتر لەسەر یاساكە و بەرێوەبەرایەتی و دادگاكانی توندوتیژی خێزانی.
٧.كردنەوەی دادگای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لە ئیدارەی گەرمیان و سەرجەم قەزاكان.
٨.باشتركردنی بارودۆخی خانەكانی داڵدەدانی ژنانی هەرەشەلێكراو بە جۆرێك كە رێگە بە دایكان و منداڵەكانیان بدات كە تیایدا بمێننەوە و هەست بە ئارامی و پاراستن بكەن.
٩- زیادکردنی به شی سەنتەری راوێژکاری خێزانی بو بەرێوه بەرایەتی زاخۆ، چونکه ئەم سەنتەرەرۆڵێکی گرنگ و پێویستی هەیە بو چاره سەرکردنی کێشه خێزانیەكان و توندوتیژی خێزانی. 

راپۆرتی چاودێری جێبەجێكردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی 2023
araste.co


پێشەکی
ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان بەردەوامە لە هەوڵەکانی بۆ خستنەڕووی کێشە و گرفتەکانی بەردەم جێ بەجێ کردنی یاسای بەرەنگاربونەوەی تەندوتیژی خێزانی کە ئەمەش بە ئەرکی خۆی دەزانێت کە ماندوو نەناسانە لە خەمی تاکەکانی کۆمەڵگا و خێزاندا کار بکات بە ئامانجی پێکەوە ژیان و دووربوونی تاکەکانی خێزان لە توندوتیژی وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان هەمیشە هەوڵمانداوە بۆ باشتر کردنی ڕەوشی خێزانەکان لە ڕووی یاسای و کۆمەڵایەتی و دەروونی و کەمکردنەوەی توندوتیژیەکان وە خستنەڕووی کێشي و گیروگرفتەکانی بەردەم یاسای پەیوەندی دار بە خێزانەوە وە ئەو لایەنانەی کە تایبەتمەندن بە جێ بەجێکردنی ئەم یاسایە.
بۆ ئەم مەبەستەش هەر لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە،ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی NED((ی ئەمریکی،لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگەی کوردی،لەسەرەتای چاودێرییەکانماندا،بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە،هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین،ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستە چاودێریمان نەکردووە،  بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زورێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە،تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟.
هەروەها دەستنیشانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە،لەرێگەی ئەنجامدانی چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەو کەس و لایەنانەی کە پەیوەندیدارن بە جێبەجێکردنی یاساکە.
لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێرییکەمان گرتونێتێوە.
لە وانەش گرنگتر توانیومانە لەم راپۆرتەماندا راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زوربەی ناوچەکانی هەرێم،لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی،تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە،هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.
لە کۆتایدا،لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان،بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە،تاکو یاساکە بتوانێ ئەو رۆڵەگرنگەی خۆی ببینێت کە هەیەتی.
        
  
  
پارێزگای سلێمانی
1- دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی لە سلێمانی:
دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی لە سلێمانی کرایەوە لە بەرواری) ٢٠٢٢ /٢/١( کە ئەمە هەنگاوێکی باشە بەمەبەستی زوتر چارەسەرکردنی کێشە خێزانیەکان دوای ئەوەی وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان سەردانی ئەو دادگایەمان کرد بەڕێز دادوەری ئەم دادگایە ئاماژەی بەوە کرد کە گەورەترین کێشەی ئەم دادگایە پێڕاگەیاندنی دادوەریە کە دۆسیە هەیە لە ٢٠١٤ بوونی وە لە ساڵی ٢٠٢٢ ڕێژەی ١٩٧ دۆسیە دواخراوە بۆ پێڕاگەیاندن.
 بۆ ئەم مەبەستە لە پێناو چارەسەر کردنی ئەم کیشەیە ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان هەستا بە پەیوەندی کردن بە لایەنە پەیوەندیدارەکانی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی سەنتەری راوێژکاری خێزانی و نوسینگەکانی توندوتیژی خێزانی دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی بۆ ئەم مەبەستە کۆبونەوەیەکی هاوبەش ڕێکخرا لە نێوان لایەنە پەیوەندیدارەکان و پێڕاگەیاندنەکان )موبلغ( توندوتیژی لەو کۆبونەوەیەدا بەڕێزان بەڕێوبەری سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی لێپرسراوی هەریەک لە نوسینگەکانی ڕؤژهەڵات و ڕۆژئاوا و بەکرەجۆ پێڕاگەیەنەری )موبلغ( نوسینگەکانی سەربە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگار بوونەوەی توندوتیژی خێزانی وە نوێنەری دادگای کەتنی توندوتیژی خیزانی 
 
 بۆ ئەم مەبەستە بەڕێز بەڕوبەری سەنتەری ڕوێژکاری خێزانی ئاماژەی بەوەدا کە کێشەیان لە دواکەوتنی پەڕاوەکان هەیە لە لیژنەی ئاشتەوای وە هاوڵاتی زانیاری نییە لەسەر ئەوەی کە بەپێی یاساکە ئەبێت بە ئاشتەوای لایەنەکان وە بابەتی پێڕاگەیاندن یەکێکە لە کێشەکان کە لە بیری ئەوەداین کە هەندێک گۆڕانکاری بکەین وە ئاماژەی بەوەدا کە هاوکار و هەمانهەنگ دەبن بە مەبەستی چارەسەرکردنی کێشەکان وە لێپرسراوی نوسینگەی ڕۆژئاوا ئاماژەی بەوەدا کە پێراگەیەنەرەکان بە ئۆتۆمبێلی خۆیانپێڕاگەیاندنەکان دەکەن وە نوسینگەی ڕۆژئاوا لە سنووری ئیشکردنی ٥ پۆلیس کاردەکات وە وتی ئێمە نەسریەی تایبەت بە خۆمانمان نییە لە کاتێکدا کە تەنیا یەک پێڕاگەیانەرمان هەیە وە جاری وا هەیە ئەو پێڕاگەیەنەرە ئەوەندەی پێڕاگەیاندنی دادگای کەتنی دەکات هی نوسینگەی خۆمان ناکات کە ئەمەش بارگرانیەکای زۆرە لەسەر ئێمە لە ساڵێ پاردا ١٣٠٠ پەڕومان هەبووە ئەمە جگە لە پێڕاگەیاندن بۆ ئامادە بوونی لایەنەکان بۆ بەردەم لیژنەی ئاشتەوای وە کێشەیەکی ترمان هەیە کەمی کارمەندە کە جاری وا هەیە ١٠ کەس تۆمەتبارن ناچارین بە یەک کارمەندی پۆلیس بیانهێنین بۆیە پێویستە کێشەی پێڕاگەیاندن دادگای کەتنی توندوتیژی چارەسەر بکرێت کە ئەویش بە دانانی بنکەی پۆلئیسی پێڕاگەیاندن و پۆلیسی سلێمانی سەرپەرشتی بکات. وە لێپرسراوی نوسینگەی رۆژهەڵات ئاماژەی بەوە کرد سەبارەت بە نوسینگەی ڕۆژهەڵات سنووری کارکردنی ئێمە بە قەد سنووری ئیشکردنی شەش بتکەی پۆلیسە کە هەر بنکەیەک دوو پێڕاگەیانەریان هەیە وە ئامێری گواستنەوە وەکو ئوتومبێل و ماتۆڕیان هەیە لە کاتێکدا ئێمە یەک پێڕاگەیەنەرمان هەیە کە ئەویش بە سوتەمەنی بەنزینی ئوتومبێلی خۆی پێڕاگەیاندنەکان دەکات کە لە دوای دەوامیش لە رۆژە پشوەکانیشدا کار دەکات لە ساڵی ٣٢٠٢ )٤٦٠( پێڕاگەیاندنمان کردووە بۆ سنووری خۆمان بۆ دادگای کەتنی توندوتیژی ٤٧٠ پێڕاگەینادن کراوە کە ئیمکانیەتێکی ئەوتۆمان نییە بە قەرز سوتەمەنی بۆ ئوتومبێل دابین دەکەین لە کاتێکدا کە بارودۆخێک بەسەر نوسینگەکەماندا هاتووە کە ئوتومبێلمان سوتێندرا بە داخەوە ئەفسەرێکمان شەهید بوو کە تا ئێستا کەس هاوکاری نەکردووینبۆیە پیویستە پێڕاگەیاندنەکان دادگای کەتنی توندوتیژی چارەسەر بکرێت لە ڕێگای پۆلیسی دادگاوە وە تا ئەو کێشەیە چارەسەرنەبێت میکانیزمێکی گونجاو دابنرێت. لێپرسراوی هۆبەی بەکرەجۆ: ئاماژەی بەوە کرد سەبارەت بە پێڕاگەیاندن پێویستە کارمەندی تری بۆ دابین بکرێت کە پێڕگەیاندنی دادگای بکات چونکە لە تواناماندا نییە خۆزگە لە تواناماندا بووایە وە سنوورەی کارکردنی ئێمە فراوانە و شوێنەکان دوورن لە یەک تاسلوجە و بازیان و کەنەکەوە وبەکرەجۆ و پیرەمەگرون و ڕاپەرین و لادێکانن کە شوێنی وا هەیە وپێڕگەیاندنکەرەکە هەر شارەزا نییە ئێمە کە پێڕاگەیاندنی دادگائی کەتن دەکەین زۆر لە خۆمان دەکەین وە لایەنی ئینسانیەتەکە لێک ئەدەینەوە و ئەمانەوێت خێزانەکان یەک بگرنەوە و هیچ نوسراوێکی فەرمیمان بۆ نەهاتووە کە ئێمە ئەو پێڕاگەیاندنانە بکەین لەکاتێکدا ئەو کارمەن دەی ئێمە کە پێڕاگەیاندن دەکات هەم پێڕاگەیاندن و هەم بەرید و هەم شۆفێری دەکات.
وە نوێنەری دادگای کەتنی توندوتیژی ئاماژەی بەوە کرد کە لە مانگی ٢ ی ٢٠٢٢ دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی کرایەوە کە ئێمە وەکو فەرمانبەر دەست بەکاربووین کە) ٣٧٨( دۆسیە بوو کە دۆسیەی وا هەبوو کاتێکی زۆر تێپەڕیبوو بە هەوڵ و ماندوبونی ئێمە و ئەو پێڕاگەیاندنانە لە ئێستادا) ٥٢( دۆسیەمان ماوە کە زۆرجار لە ڕێگای پەیوەندیکردن بە لایەنەکانی دۆسیەکەوە کە ئامادەبن ئەو کارەمان دەکرد بۆ ئەوەی دۆسیەکان یەکلا ببنەوە کە لەسەر خەرجی خۆم و دادوەری ئەم دادگایە بووە ئەمەش هیلاکیەکی زۆرە لە کاتێکدا کە فەرمانبەری ئەم دادگایەم و چەند کارێکیتریش لەمدادگایە دەکەم وە لە کاتی ئێستادا دادگا) ١٥٠٠( دۆسیەی هەییە ئایا ئەم دۆسیانە بەچی یەکلای دەبێتەوە؟ بۆیە پێویستە بابەتی پێڕاگەینادن )تبلیغات( چارەسەر بکرێت وە سەبارەت بە نوسینی ناوی تۆمەتبار و سکاڵاکار پێویستە پڕ بکرێتەوە لەکاتی پێڕاگەینادن وە تەواوی زانیاریەکان دەربارەی شوێنی نیشتەجێبوونی لایەناکانی دۆسیەکەوە و ژمارەی تەلەفۆنیان بنوسرێت وە بەهۆی کەمی کارمەندەوە زەختێکی زۆرمان لەسەرە ئێستا) ٣( فەرمانبەرین) ٢( فەرمانبەریان دەبن بە دادوەر و تەنیا یەک فەرمانبەریان دەمێنێتەوە لە کاتێکدا بە دوو فەرمانبەر ئەو کارانە ناکرێت. سەبارەت بە پێڕاگەیەنەرەکان پێڕاگەیەنەری نوسینگەی ڕۆژئاوا ئاماژەی بەوە کرد ماوەی) ١٠( ساڵە کاری پێڕاگەیاندن ئەکات کە کاری هەرسێ نوسینگەکە بەڕێزیان کردوویانە بەڵام لە کاتی ئێستادا کارەکان زۆر زۆربون و ماندوبوین و کاتێک بووە بە پیادە پێراگەیاندنی گەڕەکەکانی کانی سپیکە و سەرچنارم ئەکرد کە بەقەد سنووری هەموو نوسینگەی ڕۆژهەڵاتە و جاری واهەیە) ٣( جار ئەڕۆم بۆ ئەڕۆم بۆ یەک پێراگەیاندن وە جار هەییە ناونیشانەکە هەڵەیە وە جاری وا هەییە یەک کاتژمێر یەک پێڕاگەیاندنم کردووە کایژمێر )٨.٣٠( دەوام ئەکرێتەوە بەڵام من کاتژمێر) ٧.٣٠( دەردەچم بۆ پێڕاگەیاندن وە بەشەو پێڕاگەیاندنم کردووە لەبەر ئەوەی ئەو کەسە بەس بە شەو شوێنی دیارەبووە وە چەندین جار هەڕەشەی کوشتنم لێکراوە بەلام هەر باکم نییە بۆیە من پێم باشە کە دادگا خۆی پیراگەیاندن بکات چونکە ئەرکی ئێمە زۆر قورسترکردووە وە فریا ناکەوین کە کاری خۆمان و ئەوانیش بکەین لەکاتێکدا کە بەئوتومبێلی خۆم و لەسەر ئەرکی خۆم پێڕاگەیاندنەکان ئەکەم.
وە پێڕاگەیاندنی نوسینگەی ڕۆژهەڵات ئاماژەی بەوەکرد لە ساڵی
)٢٠١٩( پێڕاگەیاندنی نوسینگەکەیان ئەکات کە ئەم کارە هیلاکی و سەرئێشەی زۆری تێدایە هەرچەندە کە من دەفتەری خۆمم هەیە کە لا ماوەی) ١٠( مانگدا) ٥٦٨( پێڕاگەیاندن کراوە، وە هەر) ٩٣٣( پێڕاگەیاندنی نوسینگەی خۆمانم کردووە وە) ٢٢٩( پێڕاگەیاندنی دادگای کەتنم کردووە لە کاتێکدا کاتی من) ٤( کاتژمێر بۆ) ٥( کاتژمێر وە لا سالێ) ١٦٠) (٢٠٢٠( پێڕاگەیاندنی نوسینگەی خۆمان هەببوە وە ساڵی) ٤٤٠) (٢٠٢١( پێڕاگەیاندی خۆمان کردووە بە ماوەی سێ مانگ) ١١٥( پێڕاگیەنادنی نوسینگەی رۆژهەڵاتم کردووە لەکاتێکدا پێراگەیاندنی کەلار و سەیدسادق و پوسولەی دادگاش هەر ئێمە دەیکەین وە جێ بەجێ کردنی فەرمانی گرتنیش دەکەین.
وە پێڕاگەیەنەری هۆبەی بەکرەجۆی توندوتیژی ئاماژەی بەوەکرد کە زەختێکی زۆریان لەسەرە لە کاتێکدا هەم خۆی شۆفێرە و هەم خۆی پێڕاگەیەنەرە هەم بەریدە و فەرمانی گرتنیش جێ بەجێ دەکات لەکاتێکدا هەموو ئەو کارانە بەتەنیا بە یەک ناکرێت بەڵکو بە سێ کەس ئەکرێت وە سنووری کارکردنی ئێمە فراوانە و دوورە لە یەکەوە کاتێکی زۆر و خەرجیەکی زۆری ئەوێت ئەمە جگە لەوەی بە ئۆتۆمبێلی خۆم وخەرجی خۆم پێڕاگەیتاندنەکان ئەنجام دەدەم بۆیە لە پیناو چارەسەرکردنی کێشەکان زوتر یەکلا کردنەوەی کێشە خێزانیەکان وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان هاوکار و هەماهەنگ دەبین بۆ دۆزینەوەی رێگە چارەیەک کە سەرەتا وەکو ڕێکخراو بە شتێکی کەمیش بێت هاوکاریان دەبین تا کێشەکەچارەسەر دەبێت دواتریش بە هەوڵی لایەنە پەیوەندیدارەکان و دادگا کۆڵ نادەین بۆ چارەسەرکردنی کێشەی پێڕاگەیاندن
 
2-هۆبەی بەکرەجۆ:
یەکێکە لەو هۆبانەی کە دەکەوێتە سنووری رۆژئاوای شاری سلێمانی و ئەو کەیسانەی کە تایبەتە بەو سنوورە لێکۆڵینەوەی تێدا دەکەن و هەڵبەتە کەیسەکانی توندوتیژی خێزانی لە کاتی سەردانیکردنمان بۆ ئەم هۆبەیە بەداخەوە کە ئەم هۆبەیە لە ڕووی بینا و رێ و شوێنەوە زۆر کەم و کوڕیان هەیە بە شێوەیەک کە لەناو بنکەی پۆلیسی بەکرەجۆ ژورێکیان پێداون کە بەڕێوبەری هۆبەکە لەوێدایە و کارمەندانی تری لە دەرەوەی بیناکە و لەناو بیناکەدا ئیش و کارەکانیان ڕای دەکەن کە ئەمەش یەکێکە لە کێشە گەورەکانی ئەم هۆبەیە کە نەبوونی بینا و شوێنی تایبەت بە ڕێکخراو هەم بۆ کەیسەکانی تایبەت بە خێزان هەم بۆ کارمەندانی هۆبەکە بە جۆرێک کە پاراستنی نهێنی خێزانەکان لە مەترسیدا دەبێت چونکە لە هەمان بینادا بنکەی پۆلیسی تێدایە کە ڕۆژانە کەسانێکی زۆر ڕوو لەو بنکەیە دەکەن ئەمەش وادەکات کە بەریەک کەوتن هەبێت چونکە جاری وایە ڕودەدات کە بەتنها سەردانی کردنی ئەم هۆبەیە کێشەکانی خێزانەکان چارەسەر بکرێت وە نەگاتە سکاڵا تۆمارکردن هەروەکو بەڕێوبەری ئەم هۆبەیە ئاماژەی بە چەند کەم و کورتیەکی تر کرد بەجۆرێک کە کەمی کارمەندیان یەکێکە لە گیر و گرفتەکانیان بەتایبەتی لەڕووی پێراگەیاندن )تبلیغات(  یەک کارمەندیان هەیەکە هەم پێ راگەیاندنی دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەنگاربوونیەوەی توندوتیژی خێزانی تایبەت بە هۆبەی بەکرەجۆ وە هەم دادگای کەتنی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی دەکات وە بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە نە کارمەندیان بۆ دابین کراوە نە ئامێری گواستنەوە وەک ماتۆڕ و ئوتومبێل بۆ جێبەجێ کردنی کاروبارەکانیان وە ئاماژەیان بەوە کردووە هەر ئەو کارمەندەی پێڕاگەیاندن دەکات کاری بەریدیش دەکات لە کاتێکدا سنووری کارکردنی ئێمە فراوانە و دووریشن لەیەکەوە بۆیە لەم هۆبەیەدا سەرەکیترین کێشە جگە لە بینا کەمی کارمەندە لە کاتێکدا تەنانەت کارمەندێکیان نییە وەکو پرسگەی تایبەت بە هۆبەکە کە پێشوازی لە میوانەکان بکات لەو کاتەی ئێمە لەگەڵ بەڕێز بەڕێوبەری هۆبەکە دانیشتووین چەندین کەس هاتنە ژوورەوە کە لەوانەیە هەمان لایەنەکانی کەیسێک بن لە کاتێکدا ئەگەر کارمەندێکیان مۆڵەیت وەربگرێت لەبەر ئەوەی کارمەندی جێگرەوە نیە ئیش و کارەکان بە باشی ناڕوات چونکە لەگەڵ ئەوەی پەڕوی لێکۆڵینەوە زۆرە بەڵام بە ٢١ کارمەند نوسینگەیەکی لەم شێوەیە ناڕوات بەڕێوە بە پرسیارێک لە بەڕێزیان کە ئایا تەنها ئەو کەیسانە وەردەگرن کە دەچنە چوارچێوەی مادە) ٧( لە یاسای بەرەنگاربوونەیوەی توندوتیژی خێزانی لە وەڵامدا وتیان ئێمە ئەو کەیسانەش وەردەگرین وە لەگەڵ ئەوەشدا مادەی دوو یاسای قەدەغەکردنی خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن ژمارە ٦ ساڵی ٢٠٠٨ مادەی) ٤٥٦ و ٤٥٣( یاسای سزادانی عێراق کە باسی هەڵخەڵەتاندن )احتیال و خیانە امانە( دەکات بەلام ئەو مادانەی
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی بەكرەجۆ
3-سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی
دوای ئەوەی بەشێوەیەکی فەرمی لەڕێگای ئاراستەکردنی نوسراوی ڕێکخراو بۆ بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی بەمەبەستی ڕێگەپێدان بۆ سەردانیکردنی کلینکی ڕاوێژکاری خێزانی بەمەبستی لە نزیکەوە ئامادەبوون لە کار و چالاکی کلینکەکە دوای رەزامەندی بۆ سەردانی کردنی کلینکەکە سەردانی کلینکەکەمان کردووە لالەیەن کارمەندانی کلینکەکەوە پێشوازیمان لێکراو وە سەبارەت بەوەی کە ئەو مەنهەجە کە ئەمان لەسەری ئەڕۆن و چیە و پشت بەچی ئەبەستن؟ 
ئاماژەی بەوە کرد کە سەرەتا مەنهەجێکیان هەبووە بە نامیلکەیەک بەڵام ئێستا مامۆستاکان مەنهەجی خۆیان هەیە چونکە ئەو بابەتانەی کە ئەیڵێنەوە وێنەی زۆری تیایە و ئەو بابەتانەی ئەیڵێنەوە پێویستی بە ئەبدەیتە و بابەتێ لا ئەبەن و بابەتێ دائەنێن وە ئاماژەشیان بەوە کرد کە پێشتر بابەتەکان پێشتر لە لەیەن لیژنەی پسپۆڕ داندراوە و بڕیاری لەسەر دراوە بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو مەنهەجە کۆنە هی ساڵی ٢٠١٧ هەندێک شت هەیە خۆیان دای ئەنێن و لای ئەبەن بەڵام لە چوارچێوەی ئەو مەنهەجەی داندراوە.
 سەبارەت بەوەی هیچ نامیلکەیەک هەیە بیدەن بەو کەسانەی سەردانیان دەکەن ئاماژەی بەوە کرد کە پێشتر سێ هەزار نامیلکەمان چاپ کردبوو ئەماندانێ بەبێ بەرامبەر وە ئاماژەشی بەوە کرد کە ئەم کلینکە سەر بە بەڕێوبەرایەتی تەندروستیە وەکو ئیستشارەی ئێواران وایە ئەو کوڕ و کچانەی لە دادگاوە ئەنێردرێن بۆ دەرهێنانی گرێبەستی هاوسەری دوای پشکنینی خوێنکە ئەیکەن فەرمانبەرێکی ئێمە لەوێیە کە وەرەقەیان بۆ ئەکات بۆ ئەوەی ئەو وانانە بخوێنن وە دەبێت مۆری ئێمەیان بۆ بکرێت ئینجا پشکنینەکەیان ئەدەنەوە لە هەفتەیەکدا ٣ ڕؤژ دەوامان هەیە وە ئەم کارەی کە دەیکەین ئیجباری نییە بەڵام هەوڵمانداوە بیکەین بە پرؤژەیەکی یاسای لەپەرلەمان دەربچێت یاخود لە برگەیەکی یاسادا جێی بکرێتەوە بکرێت بە ئیجباری وە ئاماژەیان بەوەکرد کە کاری ئەمان تا ئەو کاتەیە کە ڕاهێنانیان پێ دەکەن بەڵام ئێمە بەبەردەوامی ڕاوێژیان پێ دەدەین وە توانای ئێمەش سنوردارە ئەگەرنەتوانن چارەسەریان بۆبکەین ئەوا ئەیانێرین بۆلای دکتۆری دەروونی یان ئەیانێرین بۆ ڕێکخراوەکان وە ئاماژەشیان بەوە کرد کە سنوری کارکردنی ئەمان تەنیا ناو سەنتەری شاری سلێمانی نییە بەڵکو لە شوێنەکانی تریشەوە دێن وە سەبارەت بە کێشە و گیروگرفتەکانیان ئاماژەیان بەوە کرد کە حکومەت هاوکاریان نییە وە ئەو بڕەپارەیەی وەریدەگرن حسابی خۆبەخشیان بۆ دەکرێت لەبەر ئەوەی کارێکی زۆر دەکەن وە ئاماژەی بوە کرد کە هەموو ئیستیشارەیەک لە کاتژمێرڤ ٢:٣٠ بۆ ٥:٣٠ کاردەکەن بەڵام ئامان لە کاتژمێر ٠٣:٢١ لێرەن بەڵام لەبەر خۆشەویستیمان بۆ کارەکە هەربەردەوامین وە بینای تایبەت بە خۆمان نییە وە ئەم بینایە هی مەڵبەندی پەرەپێدانە ئەوان هاوکاریان کردووین کە لێرەبین ووە ئاماژەیان بەوە کرد کە نەبوونی یاسایەکی تایبەت بەم کارەی ئەمان یەکێکە لە کێشەکانیان کە پێمان دەڵێن بەپێی چ یاسایەک ئەم خوولە ببینین وە ناتوانین بچینە کەنالەکانی ڕاگەیاندن قسەی لەسەر بکەین وە سەبارەت بە لایەنە کۆمەڵایەتیەکە کە چیان بۆ باس دەکەن ئاماژەی بەوە کرد کەتەرکیز دەخەینە سەر فەترەی دەزگیرانی کە چۆن ئاشنای تەبیعەتی یەکتری بن و چۆن تەبیعەتی یەکتری شارەزابن وە کەی بڕیاربدەن کە چۆن بچنە ناو ئەو پرۆسەیەوە وە کەی لێی بێنە دەرەوە وە ئەگەر لە هۆڵێکدا دوو کەس سوود لە ئێمە ببیینێت بۆ ئێمە زۆرە و تەرکیزمان لەسەر ئەوەیە کە پەلە نەکەن و ئەو پشکنینانە تا ٦ مانگ ئەتوانن بیبیتەوە بۆ دادگا و گرێبەستی هاوسەرگیری پێدەربکەن وە ئاماژەی بەوەکرد کە لەلایەنی کۆمەڵایەتی هۆشیاریان دەکەنەوە کە یەکێک لە کێشەکان چاولێکەریە کە جاری وا هەیە کێشەکان بچوکن بەڵام دەوروبەر گەورەی دەکەن بۆیە دەبێت نەهێڵن کەس تەداخولیان بکات وە خۆیان کێشکانیان چارەسەر بکەن و شارەزای تەبیعەتی یەکتریبن و لەکاتی هەبوونی کێشەیەک پەنا بەرنە بەر کەسانی شارەزا و پسپۆڕ.
کلینکی ڕاوێژکاری خێزانی لە بەرواری ٢٠١٧/٢/١٢ دەستی بە کارەکانی کردووە ئەساسی بیرۆکەکە یەکێتی ژنانی کوردستان خاوەنی بیرۆکەکەیە و دواتر کرا بە فەرمی.
بۆ زانیاری زیاتر ئەو دەزگیرانانەی کە سەردانمان ئەکەن لەدوای وەرگرتنی خوێن بۆ شیکاری نەخۆشیەکان، کارمەندێکی ئێمە لە تاقیگە ڕێنمایان دەکات بۆ سەردانی کردنیان بۆ سەنتەرەکە بۆ خوێندنی وانەکان،وانەکان لە هەفتەیەکدا ٤ ڕۆژ دەوترێتەوە لە سەنتەرەکەمان، لەو ڕۆژەدا ٣ وانە دەوترێتەوە هەر وانەیەک یەک کاتژمێرە، وانەکان بریتین لە )تەندروستی، یاسای، کۆمەڵایەتی( لە بەینی وانەکاندا ١٠ خولەك رێست دەدرێت پێیان. لەدوای تەواوبوونی
 
 چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ ئەندامانی كلینكی راوێژكاری خێزانی-سلێمانی 
4-جێ بەجێ کردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیکی خێزانی و كاركردن لەگەڵ كۆلێژی یاسا- زانکۆی سلێمانی:
وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان هەوڵەکانمان بەردەوامە بۆ جێ بەجێ کردنی ئەم یاسایە لە ناوەندەکانی خوێندن وەکو وانەیەک بخوێندرێت بەتایبەتی لە کۆلێژی یاسادا چونکە خوێندکاران لەدوای تەواوکردنی خوێندنیان لە بواری پراکتیکی )عملی( زۆر پێویستیان بەم یاسایە هەیە کە پەیوەندی بە تاکەکانی خێزانەوە هەییە بۆ ئەم مەبەستە ستافی ڕێکخراو کۆبونەوەیەکمان ئەنجامدا لەگەل کۆلێژی یاسای زانکۆی سلێمانی کە وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان کە لەبواری یاسادا کار دەکەین تەرکیز دەخەینە سەر خێزان و ژنان و هەمواری هەر یاسایەک و پەیوەندیمان هەیە لەگەل کۆلێژی یاسا و مامۆستایان و پەرلەمان دادگاکان و وەزارەتەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان و هاوڵاتیان وە دەورەمان هەیە بۆ بەشی یاسا بەشێوەی پراکتکی وە چەند ساڵە ئێمە کار لەسەر ئەوە دەکەین کە ئەم یاسایە تەعمیم کراوە کە بخوێندرێت بەلام ئیختیاریە کە بەچەند وانەیەک بخوێندرێت وە ئێمە دەمانەوێت گفتوگۆیەک ئەنجام بدرێت.
 لەگەڵ ئەو مامۆستایانەی کە تایبەتمەندن بەو بابەتە چۆن خوێندکاران سوود لە کەیسەکانی ناو دادگا وەربگرن لەبواری پراکتیکی ئێمە هاوکاربین بۆ ئەمانەش مامۆستای وانەبێژی کۆلێژی یاسای زانکۆی سلێمانی ئاماژەی بەوەکرد وانەی قۆناغی ٥ دەڵێتەوە و لەکاتی وانە وتنەوەدا کە پێویستیان بە لایەنی زمان و پراکتیکیە کە پێویستیەکی زۆرە بۆ خوێندکاران وە مامۆستای کۆلێژی یاسا ئاماژەی بەوە کرد کە خوێندنی ئەم یاسایە پێی باشە نمرەیلەسەربێت و لەبواری پراکتیکیدا داوای ڕاپۆرتیان لێ بکرێت وە لایەنی نەزەریەکەی بە شێوەی گروپ بڵێتەوە و وە هەر گروپە و ڕێژەی خوێندکاری ٤٠ خوێندکاران ئەم بابەتە بڵێتەوە پێویستە نمرەی لەسەر بێت بۆ ئەوەی پابەندبن وە سەرۆکی بەشی یاسا ئاماژەی بەوە کرد کە کاتێک بینای کۆلێژی یاسا دروستکرا داوامان کرد هۆڵێکی دادگا دروستبکەن و گرنگی بە لایەنی پراکتیکی بدەن وە لە ساڵی ٢٠١٩ فەرمانێکی وەزاری دەرچوو کە ٢ بابەت هەیە تشریعات خاص و تشریعات عام مکملە ٦ وانە دیاری کراوە )یاسای هاتوچۆ ،یاسای پارێزەرایەتی،  یاسای قەدەغەکردنی خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی کردن. یاسای چاودێری کردنی ناکامەکان ،یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی( کە زانکۆ دیارەی دەکات لەو ٥ بابەتە ٣ بابەتیان بخوێندرێت و یەکێک لەو بابەت و یاسایانەی کە دەخوێندرێت یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیە کە بەچەند وانەیەک دەخوێندرێت و ئێمەش وەکو ڕێکخراو هاوکاریان دەبین لە بواری پراکتیکی کە دواتر بە ڕاپۆرت کۆلێژی یاسا ئاگادار دەکەینەوە لە چۆنیەتی بەرێوبردنی کاروبارەکان وپلانی خۆمان دادەنێین و بۆتان ئەنێرین بەڵام ئەم بابەتە دەبێت کەیس دروست بکرێت و پرسیار بکرێت لەسەر کەیس و ئیش لەسەر کەیس بکەن لەگەل پارێزەرانی ڕێکخراو کە یارمەتی پارێزەران بدەن کە بەدوای شتەکان برۆن یاخود کۆمپانیای گەورەی پارێزەری هەیە کە پارێزەری ڕاوێژکاری هەیە کە یارمەتی دەربن ئەم کارەش پێویستی با هاوکاری زۆر و تەنسیقی بەردەوام هەیە یاخود عیادە قانونی هەبێت کە وابێت خەڵک بێن بۆ ئێرە وەکو چۆن سەنتەری ڕاوێژکاری هەیە لە بوارە جیاوازەکاندا و لە بواری یاساشدا هەبێت کە ئەمەش وادەکات کە خوێندکاران و خەڵک بەیەکەوە بەرکەوتنیان هەبێت وە سەرۆکی بەشی یاسا ئاماژەی بەوە کرد ئێمە دەرگامان کراوەیە بەڵام یەک کێشەمان هەیە کە زەختێکی زۆر لەسەر تەلەبە هەیە بەڵام ئیمە لە هەوڵی بەردەوامداین کە خوێندکاران لە بواری پراکتیکیدا سودببینن وە ڕابێن لەسەر ئەوەی کە لە دادگاکاندا چۆن کەیس دەبیندرێت وە لایەنی دارای خوێندکاران یەکێکە لە کێشەکان کە ناتوانرین زەختیان لێ بکەین بەڵام لە هەوڵی بەردەوامداین و کۆڵنادەین بۆیە وەکو ڕێکخراو هاوکار دەبین لەوەی کە ئەم یاسایە ببێتە وانەیەک و بچێتە ناو خوێندکاران و بخوێندرێت وە لە لایەنەی پراکتیکیە هاوکاریان بین لە دوای تەوەکردنی خوێندن.
 
كۆبوونەوەی رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان و كۆلێژی یاسا-زانكۆی سلێمانی تایبەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی
5-فەرمانگەی داواکاری گشتی و ڕۆڵی داواکاری گشتی لە کەیسەکانی توندوتیژی خێزانی:
وەکو ڕێکخراوی هاریکاریاسای ژنان سەردانی فەرمانگەی داواکاری گشتی سلێمانیمان کرد بەمەبەستی گفتوگۆکردن دەربارەی رۆڵی داواکری گشتی لە کەیسە خێزانیەکان دوای وەرگرتنی رەزامەندی بەرێز بەڕێوبەری فەرمانگەی داواکاری گشتی سلێمانی بەشێوەی نوسراو سەردانی یەڕێز دادوەر )محمد جمال( ئەندامی داواکاری گشتیمان کرد بەمەبەستی گفتوگۆکردن لە بارەی یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی و کەیسە خێزانیەکان دێنە لای بەڕێزیان کە بەڕێزیان وەکو ئەندامی داواکاری گشتی لە بەرواری )٢٠٢٢/٦/١٥( دەست بەکار بووە لە دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی کە بەپێی یاسای داواکاری گشتی ژمارە) ١٥٩( ی ساڵی )١٩٧٩( کە ڕؤڵی داواکاری گشتی دیاریکردوە لە قۆناغی لێکۆڵینەوە و دادگای کردن کە ڕؤڵی چاودێری بڕیارەکانی دادوەر دەکات کە بەڕێزیان ئاماژەیان بە کەیسە خێزانیەکان کرد کە لە دادگای کەتن ببیندرێت کە بابەتی لێ خۆشبوون لە قۆناغی لێکۆڵینەوەدا هەبێت و دۆسیەکە دابخرێت لەبەر پاراستنی خێزانەکان و ئاشتبونەوەیان بۆ ئەمەش باشترە کە لیژنەی ئاشتەوای لەسەرەتادا بێت وە دادوەر دەست کراوە بێت وە پێویستە بە لە یاساکەدا هەندێک کرەدەوە بە دەق )نص( بە تاوان دابرێت بۆ نمونە )ناپاکی هاوسەری خیانەی زوجی( کە بەدەق بە تاوان دابرێت وە بابەتی موانعی شهادە زۆر گرنگە بۆ ئەو تاوانانەی کە لە چوارچێوەی خێزاندا ڕودەدەن نەبێت کە لە مادەی) ٦٨( ی یاسای بنەماکانی دادگەری کردن سزای بە ژمارە) ٢٣( ی ساڵی) ١٩٧١( ئاماژەی پێکردوە چونکە زۆربەی ئەو تاوانانەی کە لە ناو خێزاندا ڕوودەدەن تەنیا ئەندامانی خێزانەکان ئاگادارن.
وە سەبارەت بە اختصاصی مکانی بە بۆچونی بەڕێزیان بۆ کەیسە خێزانیەکان کاری پێ نەکرێت وە لە هەرشوێنێک بێت سکاڵای لێ وەربگیرێت.
وە سەبارەت بە شڵتەرەکان ئاماژەی بەوەکرد کە دەورەیەکی گرنگیان هەیە بۆیە پێویستە گرنگیەکی زۆریان پێ بدرێتر کە شوێنێکی پارێزراو و ڕێکخراو بێت وە تیایدا کەیسە خێزانیەکان جیابکرێنەوە لە پیناو پاراستنی خێزان.
وە سەبارەت بەو کەیسانەی کە ڕؤژانە رودەکەنە دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی ئاماژەی بەوە کرد کە کێشەکان زیاتر شەری خێزانەکانە لە لێدان و جنێودان و کێشەی میراتیشمان هەیە کە بۆتە هۆکارێک کە ئەندامی خێزانەکە توندوتیژی بەرامبەر بکرێت وە ئاماژەی بەوەکرد کە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و ئامێرەکانی پەیوەندی کردن هۆکاری سەرەکی توندوتیژیەکانن لەناو خێزاندا هەر لەبەر ئەوەیە کە سزادان لە دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی بە مادەی) ٢( ی یاسای قەدەغەکردنی خراپ  بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن زۆرە و سزادانی تۆمەتباریش لەم دادگایەدا لەبەر ئەوەی لە چوارچێوەی خێزاندایە بە ڕەچاوکردنی بارودۆخی کەیسەکە دەبێت جگە لەوەی کە وەکو ئەندامی داواکاری گشتی و دادوەری دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی هەوڵێکی زۆر دەدەین لەگەڵ کەیسەکان کە ئاشت ببنەوە و كێشەکان کۆتای پێبێت خۆشبەختانە چەندین کەیس ئاشتەوایان کردووە لەگەل یەکدا.
وە سەبارەت بەوەی ئەو یاسایە تا دەرەجە) ٤( جێ بەجێ دەکرێت بەسەریدا بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە باشترە تەنیا لە چوارچێوەی خێزاندابێت واتە )دایک و باوک و خوشک و برا و منداڵ و ژن و مێرد( بگرێتەوە.
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ بەرێز دادوەر )محمد جمال( ئەندامانی داواكاری گشتی 
وە سەبارەت بەو سزایانەی کە لەدادگای کەتن جێ بەجێ دەکراوە و سزای تۆمەتبارەکان دراوە بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە تا ئێستا یەک تۆمەتبار سزا دراوە )حبس( کردن باقی کەیسەکانی تر بە پێبژاردن )غرامە( سزادەدرێت چونکە ئێمە مامەڵە لەگەڵ ئەندامانی خێزانەکان دەکەین و هەموو هەوڵێک دەدەین بۆ ئاشتەوای خێزانەکان و دواجار ئەگەر نەتوانرا بەپێی تاوانەکە یاسا جێ بەجێ دەکرێت بۆ سزادانی تەمەتبارەکە.
ڕاپرسی
لەم ڕاپۆرتەدا هەستاین بە ئەنجامدانی ڕاپرسیەک لە پارێزگای سلێمانی تایبەت بە یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی و لایەنەکانی جێبەجێ کردنی ئەم یاسایە وە چەند بابەتێکی تر کە پەیوەندی بەو کەسانەوە هەیە کە کەیسیان هەیە لەناو دادگاکانی سلێمانی هەڵبەت کەیسە خێزانیەکانمان لا مەبەستە وە ئەم گیروگرفتانەی کە ڕوبەڕویان دەبێتەوە.
ڕاپرسیەکەش بەم شێوەیەی لای خوارەوە کە بەکۆی گشتی) ٠٦( بەشداربوو بەشداریان تیادا کردووە
 
 
 
 
 
 
 
6- ئاماری بەڕێوبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی بۆ ساڵی 2٠22
لە ساڵی ٢٠٢٢ دا زیاتر لە ٤٢ هەزار کەس سوودیان لە خزمەتگوزارییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان وەرگرتوە.
وە لە ساڵی ٢٠٢٢ لە پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکان ٥١ هەزار و ٨٩٧ پەڕاو تۆمارکراون وە ١٠ هەزار و ٣٠٥ کەسیش سوودیان لە هێڵی گەرمی ١١٩ وەرگرتوە.
- لە پارێزگای سلێمانی 
٥ هەزار و ٤١١ پەڕاو تۆمارکراوە
- ٢٦٠١ کەس پەیوەندیان بە هێڵی گەرمی ١١٩ کردووە لە پارێزگای سلێمانی 
- ئاماری سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی بۆ ساڵی ٢٠٢٢
   ٤٢١ کەیس لە سلێمانی 
- ئاماری لیژنەی ئاشتەوای بۆ ساڵی ٢٠٢٢ کە تایبەتە بەو کەیسانەی کە کێشەکانیان چارەسەر کراون و ئاشت بوونەتەوە لە شاری سلێمانی ٢٢٣ کەیس بووە
- تیمی گەرۆک )جوڵاو( کە بەشێوەیەکی گەڕؤک کاری کردووە لە ناو کەمپەکاندا هاوکاری و پاڵپشتی گەیاندۆتە هەر ئافرەت و خێزانێک کە پێویستی بوبێت بۆ پارێزگای سلێمانی ٦٥٣ کیس بوو بۆ ساڵی ٢٠٢٢
- وە سەبارەت بەو کەیسانەی کە فەرمانی دەستگیرکردنی تۆمەتباریان تێدایە لە ساڵی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی ١٠٨١ هەزار و هەشتاو یەک فەرمانی دەستگیرکردن هەبووە کە ١٠٢٣ هەزار و بیستوسێ تۆمەتبار دەستگیر کراون.
- وە ئاماری گشتی بۆ ڕەگەزی قوربانیان بۆ ساڵی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی ٣٩١٦ سێهەزار و نۆسەد و شانزە قوربانی بووە 
 
2-دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی
٢٠٢٢ ٢٠٢١
٣٠٦ ٣٨٩ بەردەوام
٢٥٦ ١٥٦ یەکلاکەرەوە
٥٦٢ ٥٤٥ کۆی گشتی
3-ئاماری تەلاق و لێکجیابونەوە
بەراوردی نێوان ساڵی )٢٠٢١( و ساڵی)٢٠٢٢( ٢٠٢٢ ٢٠٢١
٧٦٦ ٥٥٣٣ ٤٧٦٧
 
 
٢٠١٩ ٢٠١٨
٩٦٢ کانونی دووەم ١١١٠ کانونی دووەم
٥٩٠ شوبات ٦٤٨ شوبات
٦٤٠ ازار ٥٦٤ ازار
٦٤٠ نیسان ٩٦٤ نیسان
٧١٦ ایار ٥٩٠ ایار
٨١٦ حزیران ٦٤٨ حزیران
٩٤٤ تموز ٩٤٤ تموز
٨١٢ ئاب ٨٥٤ ئاب
٩٧٦ ایلول ٩٠٤ ایلول
٨٣٠ تشرینی یەکەم ٩٨٨ تشرینی یەکەم
٤٨٨ تشرینی دووەم ٦٧٤ تشرینی دووەم
٥٦٨ کانونی یەکەم ٥٩٠ کانونی یەکەم
٨٩٨٢ کۆئ گشتی ٩٤٧٨ کۆی گشتی
 ئامارەکانی کلینکی ڕاوێژکاری خێزانی
40

 
٢٠٢٠
٩٧٢ کانونی دووەم
٧٦٦ شوبات
٢٦٢ ازار
٠ نیسان
٦١٤ ایار
١١٣٠ حزیران
١٢٠٦ تموز
٦٣٠ ئاب
١٣٨٢ ایلول
١٠٦٦ تشرینی یەکەم
٩٦٢ تشر ینی 
دووەم
٦٣٦ کانونی یەکەم
٩٦٢٦ کۆی گشتی


٢٠٢٣
١٠٨٦ شوبات
ازار
نیسان
ایار
حزیران
تموز
ئاب
ایلول
تشرینی یەکەم
تشرینی دووەم
کانونی یەکەم
١٠٨٦ کۆی گشتی
 
کۆی گشتی ٥٩٦٣٢
پارێزگای هەولێر
 
1-بەرێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان
وەكو ستافی رێكخراو لە نزیكەوە سەردانی بەرێوەبەرایەتی گشتیمان كردو لە پرسیارانەوە دەستمان پێكرد كە باس لە زیادبوونی رێژەی توندووتیژی و سكاڵاكان دەكەن تاكو زیاتر روونبیتەوە كە ئایا هۆكارەكان چین و مانای چی دەگەیەنن؟
 لەوەڵامدا بەرێوەبەری سەنتەری هۆشیاری بەرێوەبەرایەتیەكە باسی لەوەكرد كە: زیاد بوونى ڕێژەى سکاڵا جێگەى دڵ خۆشیە لەبەر ئەوەى زیاد بوونى ڕێژەى سکاڵا یەکێکە لە هۆکارەکانى زیادبوونى هۆشیارى خەڵک سەبارەت بە هەبوونى یاساى توندوتیژى و باوەڕبوونە بەو جیهەتانەى پەیوەست بە توندوتیژى.
زیاد بوونى توندوتیژى و جۆرەکانى جیاوازن لەگەڵ زیادبوونى ڕێژەى سکاڵا، زیادبوونى جۆرەکانى توندوتیژى جێگەى نیگەڕانیە ،بەڵام زیادبوونى سکاڵا جیاوازە پێشووتر لە ناو خێزان توندوتیژى هەرهەبووە بەڵام بەهۆى نەبوونى هۆشیارى لێى بێدەنگ دەبوون کێشەکە لە ناو خێزان دەمایەوە بەڵام ئێستا خەڵک هۆشیارە و لە ڕێگەى یاساوە داواى مافى خۆى دەکات.
سەبارەت بە كێشەو كەموو كورتیە یاساییەكان ووتی:
 من پێم وایە ئەم یاسایە کەهەیە بتواندرێت بەڕاوێژکردن لەگەڵ کەسانى پسپۆڕ و کۆلێژى یاسا و بەڕێوبەرایەتى و لایەنى جێبەجێكار بتواندرێت هەموارى یاساکە بکرێتەوە بەشێوەیەکى ڕێکوپێک و بەکەمترین کەم وکوڕى.
سەبارەت بەو گرفتانەی دێنە بەردەم بەرێوەبەرایەتیەكە لەجێبەجێکردنى یاساکە، نوێنەری بەرێوەبەرایەتیەكە باسی لەوەكردكە: 
١-دادگاکان کێشەیان هەبوو لە تەفسیرى یاساکە لە دەرەجەى قەرابە هەندێکیان پێیان وابوو ئامۆزا و پورزاش دەگرێتەوە هەندێک پێیان وابوو دەرەجەى چوار ناگرێتەوە.
٢-یەکێکى تر لە کێشەکانى بەردەم جێبەجێکردنى یاساکە ئەو لۆدە زۆرەیە لەسەر دادگاکان هەیە لەهەولێر، ماوەیەک کرا بە دوو دادوەر کاریگەرى زۆرى هەبوو لەسەر کەیسەکان بەڵام ئەنجومەنى دادوەرى بەهۆى نەبوونى میلاک کردیەوە بە یەک دادوەر ئەگەر ئێمە بەراورد بکەین لە نێوان ئەم ساڵ و چەند ساڵى پێشوتر دەتوانین بڵێین سێ بۆ چوار هێندە ڕێژەى کەیسەکان زیادیان کردووە و بەردەوام ڕوو لە زیادبوونە وە هیچ گۆڕانکاریەک لە میلاکى دادوەرى و بەڕێوەبەرایەتى و نوسینگەکان نەکراوە و بەهەمان میلاکى پێشووترە بۆیە لێرەدا نا بەرامبەریەکى زۆر هەیە لە نێوان زۆرى کەیس و ژمارەى کەمى میلاکى هەموو بەشەکان بەدادوەریشەوە، بۆیە من پێم وایە وەکو بەڕێوەبەرایەتى لەگەڵ کۆلێژى یاسا هەندێک توێژینەوە بکەین لەلایەنە کردارى یاسایەکە لەبەرچاو بگرین بۆئەوەى بتوانین کاریگەرى بکەینە سەر لایەنى پەیوەندیدار و بریارى جدى لەبارەیەوە بدرێت.
لەکۆتا کۆبوونەوەکە لەپەرلەمانى کوردستان کرا وەزارەتى ناوخۆ پێشنیارى ئەوەى کرد دادگاى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى بەهەموو فیئەکانى لێکۆلینەوەو جنحە بەیەکەوە دادگایەکى تایبەتمەندبن بۆئەوەى بتواندرێت تایبەتمەندى کێشەکان بپارێزێت.
ئەوەى ئێستا هەیە تەنها دادوەرێکى لێکۆڵینەوە هەیە تایبەت بە توندوتژى وە دادوەرێکى ترى هەیە کەیسى توندوتیژى و کەیسى تر دەبینێت بۆیە تایبەتمەندى نەماوە، کەیسى وامان هەیە تاڕادەى خۆکوشتن کێشەى هەبووە بەڵام لەبەر نەبوونى تایبەتمەندى دادگاى توندوتیژى و بەبوونى متمانە بۆ بەسڕى مانەوەى کێشەکەى نەیتوانیوە سکاڵا بکات، ئێمە وەک بەڕێوە بەرایەتى و نوسینگەکانى سەربە بەڕێوەبەرایەتى هەرچەندە هەوڵبدەین نهێنى کێشەکە بپارێزین دواجار لەبەر نەبوونى دادگاى تایبەتمەند کێشەکە بەنهێنى نامێنێتەوە، ئەو دادوەرەى کێشەخێزانیەکان دەبینێت لەپاڵ کێشەخێزانیەکان کێشەى کەتن و سریقە وتەڵاق و زەواج دەبینێت ،ئەمەش بۆتە هۆى ئەوەى نەتواندرێت کێشەکان بەنهێنى بمێنێتەوە ،بۆیە زۆر پێویستە کۆمەڵگایەکى تایبەت بە کێشەکانى توندوتیژى خێزانى بکرێتەوە دەلالەت بێت بە بەسەڵاتى لێکۆڵینەوەى بە وەزارەتى ناوخۆ بە دادوەرەوە وە دواتر دادگایەکى کەتن بکەینەوە وە دەتواندرێت دادگاکە لەناو بەڕێوەبەرایەتى گشتى توندوتیژى خێزانى جێگاى بۆ بکەینەوە بەڕەزامەندى ئەنجومەنى دادوەرى ،کرنەوەى دادگا لە پێناو هەدەفێکى گرنگە کە خێزانە لەبەر ئەووى کێشە خێزانیەکان پەیوەستە بەهەموو تاکێکى ئەم کۆمەڵگەیە ڕەنگە لەزۆربەى ماڵێک هەبێت مادام یاسایەک هەیە بۆ ڕێکخستنى خێزان بۆیە هەریەکێک لە ئێمە ڕەنگە پێویستمان بێت پەنا ببەین بۆ یاساکە لە ڕێگەى لایەنى پەیوەندیدار.
٣-یەکێکى تر لە کێشەکان نەبوونى شەڵتەرە تایبەت بەژن و منداڵ ئەوشەڵتەرەى کەهەیە تایبەتە بەژنان و ژنان دەتوانن منداڵى خوارتەمەن)٦(ساڵ لەگەڵ خۆیان ببەن بەڵام ئەو ژنانەى منداڵىسەروو) ٦( ساڵیان هەیە کێشەیان هەیە ڕوو لەشەڵتەر دەکەن لەمنداڵەکانیان جیا دەکرێنەوە دایکێک لەشەڵتەر دەمێنێتەوە منداڵى سەروو تەمەن) ٦( ساڵ دەبردرێتە خانەى بێ سەرپەرشتان ئەمەش یەکێکە لەگەورەترین کێشە بۆ دایکان و منداڵەکان کەتووشى هەڕەشەى توندوتیژى بوونەتەوە لە لایەن کەسە نزیکەکان لەگەڵ ئەوى لە کێشەدان لەیەکتریش جیا دەکرێنەوە بۆیە پێویستە ئیشى زۆر و جدى بکرێت لەسەر شەڵتەرەکان سەبارەت بەم بابەتە.
 
2- دادگای تاوانەكانی تایبەت بە كوشتنی ژنان
سەبارەت بە كردنەوەی دادگایەكی تایبەت بە كوشتنی ژنان كە رۆڵ و گرنگی هەبێت لە زوو یەكلایكردنەوەی كەیسەكانی كوشتنی ژنان لەناو دادگاكان كە لە كاتی ئێستادا بە هۆی نەبوونی دادگای تایبەتمەندەوە كێشەكان بۆ ماوەیەكی درێژ بە كراوەیی دەمێننەوە، پرسیارمان لە دادوەرێكی دادگای هەولێر كرد كە ئایا هەبوونى دادگایەکى تاوانى تایبەت بە کوشتنى ژنان کاریگەرى دەبێت لەسەر زوتر یەک لایکردنەوەى کەیسەکان یاخود پێدانى کاتى زیاتر بەو کەیسە؟
وەڵام: سەبارەت بەهەبوونى دادگایەکى تایبەت بەکوشتنى ژنان باسی لەوەكر كە چەندین گرفت و رێگری دروست دەبن ئەگەر بیر لە كردنەوەی دادگایەكی لەو شێوەیە بكەینەوە لە گرنگنترینیان: 
١-كەمی ژمارەی دادوەران بە گشتی و دادوەرانی پلە یەك و دوو بە تایبەتی.
٢-لەبەر ئەوەی ژمارەی ئەم جۆرە كەیسانە كەمترن بەراورد بە تاوانەكانی تر ئەوا كردنەوەی دادگایەكی لەم جۆرە نادادی دروست دەكات لەنێوان دابەشكردنی داوا لەنێوان دادگای تاوانەكان و وادەكات هەندێك دادگا ژمارەی داوكانی زیاتر بێت و هەندێكی تریان كەمتر.
٣-نەبوون و كەمی ستاف و فەرمانبەران بەهۆی وەستاندنی دامەزراندن و خانەنیشین بوونی بەساڵاچووان و چۆڵ بوونی شوێنەكانیان.
٤-نەبوونی دەرفەت بۆ دامەزراندن و دروستكردنی دادگای تایبەت )المحاكم الخاصە( لە دەستووری عێراقی.
دادگاى لێکۆڵینەوەى تایبەت بەکێشەکانى خێزان و ژنان کارێکى باشە بەمەرجێک دادوەرى لێکۆڵێنەوە و ستافەکەى تەنها بۆ ئەوکارە تەرخان بکرێت ئەرکى دیکەیان پێ نەسپێردرێت و کەسانى شارەزابن
 
 
سەرۆكایەتی دادگای تێهەڵچوونەوەی هەولێر
3-سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى
یەکێکە لەو سەنتەرانەى سەر بە وەزارەتى تەندروستیە ئەو سەنتەرە هەڵدەستێت بەکردنەوەى خولێکى یەک کاتژمێرى بۆ ئەو کەسانەى دەیان هەوێت پڕۆسەى هاوژینى پێک بهێنن ئەم خولە خولێکى ناچاریە دەبێت هەموو ئەو کەسانەى تێدا بەشداربن کە بڕیارى هاوسەرگیریانداوە، لەم خولە باسى سێ بابەت دەکرێت یاسایى و کۆمەڵایەتى و تەندرووستیە بە شێوەیەکى گشتى باسى هەرسێ بابەت دەکرێت بەتایبەى لایەنى تەندرووستى،
* یەکێک لە بەشداربووان پێى وابوو:ئەم خولانە بۆ ئێستا زۆر پێویستە بەڵام بە پلان و کات و بابەتى زیاترو باشتر لەبەر ئەوەى یەک کاتژمێر بەشى ئەوە ناکات بەشێوەیەکى باش هەرسێ بابەت کاتى تەواوى پێبدرێت کەسێ بابەتى زۆر گرینگن بۆ پڕۆسەکە وە هەروەها بەشدارى کردنى پیاوانى ئاینى و بابەتى ئاینى کاریگەرى تەواوى دەبێت لەسەر پڕۆسەکە بۆیە پێى وابوو بەلایەنى کەم هەریەک لەبابەتەکان زیاتر لە ڕۆژێکیان پێویستە بەتایبەت لایەنى یاسایى زۆر یاسا هەیە تایبەت بەخێزان زۆر لەو کەسانەى کەبڕیارى ئەم پڕۆسەیان داوە شارەزاییان نیە کەیاسایەک هەیە بەو ناوە )یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى( کە ئەرک و مافى هەردوولایەنى خێزانى تێدایە و بەپێى یاسا ڕێکخراوە بۆیە زۆر پێویستە بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى دژى خێزان هەستێت بە ئەرکى خۆى بتوانێت ڕۆڵى هەبێت لە هۆشیار کردنەوەى ئەم کەسانە بەهەموو یاساکە.
 
 حاڵەت ٣٦٢٩
 
سەنتەری راوێژكاری خێزانی 
٢٠٢٢
 
لیژنەی ئاشتەوایی - ٢٠٢٢
٢٠١ حاڵەت
 
 
 
 
 
 
پارێزگای دهۆك
  له چوارچێوەی هەوڵەكانی هەرێمی کوردستانی عێراق بو بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەت وتوندوتیژی خێزانی ئەویش دەرکردنی یاسای ژماره ٨ی سالی ٢٠١١ی تایبەت به بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی، بەڵام ئەم یاسایەرەخنەی زۆری لێگیراوه و بانگەواز هەیه بۆ هەموارکردنەوەی یان دەرکردنی یاسایەکی نوێ بۆ جیگرتنەوەی یاسای ناوبراو،
 سەبارەت بەكوشتنی ژنان بەپاساوی شەرەف مادەی ٩٠٤ لەیاسای سزادانی عێراقی له هەرێمی کوردستان راگیراوە بەڵام سەرەڕای ئەمەش داوایەکانی کوشتنی ژنان رووبەرووی ئاستەنگی زۆر دەبنەوه لەدادگاکاندا لەڕووی بەدواداچوون ولێکوڵینەوه وکۆکردنەوەی بەڵگەو دواتر گیروبوونی یەککلایی کردنەوەی ،ئەمەش ئەوەمان بۆ ڕوون دەکاتەوە دادگایەکی تایبەت بەم کەیسانە چەندە گرنگن .
بۆیە وەک نوێنەری ڕێکخراو له پارێزگای دهوک چاوپێکەوتنمان لەگەڵ که سانی یاساناس لەماموستایانی زانکۆ وپارێزەران ومافپەروەران ئەنجامدا بوچوون وسەرنج وڕه خنەکانیان گرنکه بۆ زانینی کەم وکوڕی یاسای ناوبراو وه هەروەها زانینی بۆچونیان سەبارەت به گرنگی دامەزراندنی داداگایەکی تاوانی تایبەت بەكەیسەکانی کوشتنی ژنان، وه دواتر چاوپێکەوتنێک لەگەل یەکێتی زانایانی ئاینی ئیسلامی/ لقی دهوک بۆ زانینی هەلوێستیان لەسەر یاسای ناوبراو وەئەحکامەکانی شەریعەتی ئیسلامی سەبارەت بەكوشتنی ژنان به پاساوی شەرەف، هەروەها چاوپێکەوتنێک لەگەل ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی وه بەرپرسی بەشی خزمەتگوزاریەکانی یاسایی ودەروونی وکومەڵایەتی لەسەنتەری راوێژکاری خێزانی ،پاشان چاوپیکەتنێک لەگەڵ بەرێوەبەری نەخوشخانەی فریاکەوتنی دهوک بو زانینی ڕۆڵی کارمەندانی بواری تەندروستی لەهەواڵدان بەبوونی قوربانیانی توندوتیژی خێزانی وەک لەمادەی) ٢/ بڕگه ٣( لەیاسای ناوبراو دا هاتووە .
1- بۆچوونەکان لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی
   بو زانینی بوچوون و رەخنەکان سەبارەت بەیاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی چاوپێکەوتنێکمان لەگەڵ ماموستایەکی زانکۆ،پارێزەرێک و مافپەروەرێک ئەنجامدا و چەند پرسیارێکمان کرد:
- ئا یا یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژمارە٨ی سالی ٢٠١١ دا کەموکوری یاسایی هەیە؟ پێشنیارەكانتان چین بو هەموارکردنەوەی یاسای ناوبراو؟ 
- گرنگی دامەزراندنی دادگای تاوانکاری تایبەت بەکەیسەکانی کوشتنی ژنان چییه؟ 
- هوکارەکانی زیادبوونی حالەتەکانی توندوتێژی دژی ژنان وخێزان چین؟ وەپیشنیارەکانتان چین بو کەمکردنەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان؟ 
 - د.اسماعیل بابکر بامەرنی/ ماموستای زانکۆ
یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژماره ٨ی سالی ٢٠١١ پێویستی بەهەموارکردنەوه هەیه لەماوەی ١٢ ساڵدا شاهیدی پیشهاتەکان بووین که پیشتر نەمان دیتبوو ئەویش پیشکەوتن لەسۆشیال میدیا وە هەروەها بوونی هەندێک هەڵە کە یاسادانەر لەکاتی دەرکردنی یاساکەدا کردوویەتی، لەوانەش بوونی دەستەواژەی )جۆری کۆمەڵایەتی( لەپێناسەی توندوتیژی خێزانی لەمادەی) ٢/ برگه ١(، نەدەبوو یاسادانەر ئەو دەستەواژە بەکاربێنێت یان لەگەڵ بەکارهیێانی ئەو دەستەواژه پێناسەکی وورد وتێروتەسەل لەسەر دەستەواژەكه کردبایه، چونکە مەبەست له توندوتیژی لەسەر بنەمایی جۆری کومەڵاتی ئەوەیه که توندوتیژی له ڕەگەزیکەوە ئاراستەی ڕەگەزێکی دیکه دەكرێت، بویه ئەو توندوتیژیه لەنێوان باوک و کوڕ یان لەنێوان دایک وکچ یان له نێوان برا وبرا هەرچەنده توندوتیژی خێزانییه بەڵام ناکەوێته ژیر پێناسەی توندوتیژی که لەمادەی) ٢/بڕگه ١( هاتووه، ئایا مەبەستی یاسادانەر له دەسته واژەی )جۆری کۆمه ڵایەتی(؟ 
وه هەروەها یاسادانەر چارەسەری ئەو حاڵاتانەی نەكردووه که ژنه توندوتیژلێکراوە ناتوانێت سکاڵا تۆمار بکات، واته ئەو حاڵەتانەی به په لە كه پێویست بەته دخولی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان یان بنکەی پۆلیس بەمەستی رێگریکردن له هەره شەكردن لەسەر ژیانی ژنه توندوتیژلێکراو کەنا توانێت سکاڵا توماربکات.
سەبارەت بەبوونی دادگای تاوانکاری تایبەتمەند به کەیسەكانی کوشتنی ژنان، هەرچەنده دۆسیەكانی کوشتنی ژنان له دادگاکاندا تا ڕادەیەك بەباشی یەكلایی دەكرێتەوە بەڵام باشتره و زۆر گرنگە کە دادگایەكی تایبەت بەم کەیسانه هەبێت هەر لەسەرەتای کەیسه که )قۆناعی ڵێکۆڵینەوە( تا کۆتایی )تاکو دەرکردنی بڕیار( ،دادگایەك بێت به شیوەیەك خێوێیەت وخێرایی هەبێت لەیەكلایی کردنەوەی کەیسەكانی کوشتنی ژنان بەڵام ئەم بابەته پێویستی به تێچوویی دارایی و بوونی دادوەری پسپوڕه، واته ئێمه پشتگیری لەبوونی دادگایەكی لەم جۆره دەكەین بەڵام نەك تەنها بەزیادکردنی بڕگەیەی )انشاء محکمە مختصە بدعاوى قتل المراە(  له یاساى بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی بەڵكو دەبێت وردەكارى لەسەر چونیەتی وپسپوڕی دادگا هەبێت وه هەروه ها پێداچوونەوە وهەموارکردنەوەی یاساکانی دیکه که پەیوەستدارن به و بابەته له وانه ش یاسای بنەمای دادگایی کردنی جزائی، وەبوونی توانای ماددی مرویی نەك تەنها دامەزراندنی دادگایەك لەسەرحسابی دادگاکانی تر.
سەبارەت به هۆکاری زیادبوونی حاڵەتەكان توندوتیژی دژی ژنان ده گەرێتەوە بۆ زیادبوونی هۆشیاری لای ئه وان،  واته زیادبوونی ژمارەی سکاڵای تۆمارکراو له دادگاکان، جا سکاڵای ژن لەمێردەكەی بێت یان کچەكه له دایک وباوکی یان خوشک له براکەی به پێچه وانەی پێشوو، پێشتر هه ڵوێستی ژنان بەرامبەر به توندوتیژی بێدەنگ بوون بوو ودرکی بەوە نەدەكرد کەمافەكانیان چییه بەڵام ئێستا پەنا دەباته بەر دادگا یان بنکەكانی بەڕێوەبەرایەتیتوندوتیژی دژی ژنان وخێزان چونکه هۆشیاری یاسایی هەیە و دەزانێت که ئەوەی بەرامبەری دەكرێت توندوتیژیه و پێشێلکردنی مافەكانیەتی،  وه ئیمه نکۆڵی نا کەین بەبوونی هەندێک حاڵەتی إستغلال کردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لەلایەن بەشێک له ژنان که سکاڵا لەسەر بچووکترین ناکوکی  خێزانی تومار دەكەن، وه هەروه ها بوونی پەیوەندی کراوه
 ))open relationship یەكێکه له هۆکارەكان،  هەروەها نەبوونی چاودێری لەسەر راگەیاندن و زنجیره دۆبلاژکراوەكان، هەندێک جاریش لەماڵەوە ژن توندوتیژکەره وناپاکی هاوسەرگیری ئەنجام ده درێت، وەبێکاریش یەكێکه له هوکارەكانی توندوتیژی خێزانی .
بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی دەبێت هۆشیاری یاسایی دروست بڵاوبکرێتەوە تایبەت بۆ ژنان، واته نەك تەنها هۆشیار کردنەوەی کەمافەكانیان چیه بەڵكو دەبێت مافەكانی کەسانی تر بەسەر خۆیدا بزانیت بۆ نموونه دەبێت ژن مافی خۆی وەك هاوسەر بزانێت لەبەرامبەریش مافی مێردەكەشی بزانێت وه پیاویش بەهەمان شیوه، وه دەبێت سانسۆر لەسەر ڕاگەیاندن و زنجیره دۆبلاژکراوەكان هەبێت .
- بەرێز مسعود سلێمان/ پارێزەر و ڕاگەیاندکار 
  یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی تاڕادەیەك ژنان له توندوتیژی ده پارێزیت بەڵام کەموکوری تێیدا هەیە، گرنگترینیان ئەوەیه کا یاسای ناوبراو چارەسەرێکی کاتی ده دات بە ئه و ژنانەی که ژیانیان لەمەترسیدایه ئه ویش شوێنی حه واندنەوە )شه ڵتەر( که له مادەی) ٣/ بڕگه ٢( دا بەڵام چارەسەری کۆتایی نیه، واته ئەگەر مەترسی لەسەر ژیانی ژنه توندوتیژلێکراوه که نەمێنێت ئەوە له شه ڵتەر دەرده چیت وه ئەگەر هێشتا مەترسی لەسەر ژیانی ما بێت دەكه وێته بەردەم دوو حاڵەت: 
یەكەم: یان دوای ماوەیەك لەناو شه ڵتەر دەرده چێت و دواتر دەكوژرێت وه زۆر حاڵەتمان بینیوە که توندوتیژکار )ئەنجامدەری توندوتیژی( به ڵێن ده دات که زیان به ژنه توندوتیژ لێکراوەكە نەگەیەنێت بەڵام که ژنەكه له شه ڵتەر دەرکه وت دەكوژرێت له لایەن خودی توندوتیژکار.
دووەم: یان لەناو شه ڵتەر دەمێنێتەوە، پرسیار لێره دا ئەوەیە تاکەی لەناو شه ڵتەر دەمێنێتەوە دوو ساڵ، سی ساڵ یان پینچ ساڵ...هتد.
له هەردووک حاڵەتیش دا به پێشێلکردنی مافی مروڤ دادەنرێت ،له حاڵەتی یەكەم دا پیشیلکردنی مافی ژیانه وله حاڵەتی دووەم دا پێشێلکردنی مافی ئازادیەوە ژنه توندوتیژلێکراوه که تاوانبار نیه بو ئەوەی زیندانی بکرێت لەناو شه ڵتەردا.
وه هەروه ها دەبێت یاسای بنەمای دادگایکردنی تاوان هەموار بکرێت له ڕووی ئەو مادانه که سکاڵا رێکده خەن بەمەبەستی پاراستنیژنان له و توندوتیژیەی که له دەرەوەی خێزان بەرکەوتەی دەبێت له ڕێگەی سۆشیال میدیا و ئامیرەكانی پەیوەندیکردن که ئەویش تاوانی زەوتکردنی ئه لکترۆنی یه )إبتزاز الکترونی(، لەم جۆره تاوانه دا تاوانبار داواى بڕه پارەیەك یان ئەنجامدانی سێکس له ئافرەت دەكات به هه ڕەشەكردن لەبڵاو کردنەوەی وێنه وفیدیۆیەكانی له سۆشیال میدیا بەم شێوەیەش ژنەكه بەر توندوتیژی دەكەوێت له لایەن خێزانەكەیەوە ئەگەر ئەوان لەو بارەیه بزانن.
وه لەکێشه پراکتیکییەكان لەم جۆره تاوانەدا ئەوەیه که ئەگەر قوربانیەكه بیەوێت سکاڵا توماربکات دەبێت سکاڵا له بنکەی پۆلیس یان له دادگا توماربکات ولێرەوە رێکاره درێژخایەنەكان دەست پێدەكات، کێشەی گەوره ئەوەیه که هیچ نهێنی نیه که ئافرەتەكه دەچێته بنکەی پۆلیس هەمووان دەزانن که ئەو ئافرەته توشی زەوتکردنی ئه لکترۆنی بوه لەكاتێکدا داوای زەوتکردنی ئەلکترۆنی پێویستی بەنهێنی وخێرایی هەیە، و له هەمووی مەترسیدارتر ئەوەیه که دادوەر لەم جوره کەیسانەدا پشت به شارەزایانی ئەلکترۆنی دەبەستێت وه هەندیک له شارەزایان راستگو نین و زانیاری هه له دەدەنه دادوەر و درۆ دەكەن، بۆیه پێشنیار دەكەین: 
1- باشترین چارەسەری بۆ ژنه توندوتیژلێکراوەکە که ژیانی بەرده وام لەمەترسیدایه وزیاتر له دوو ساڵ لەناو شەڵتەر دا مابیتەوە ئەوەیه که بچیته دەرەوەی شار یان دەرەوەی ولات وەبەرپرسیاریەتی گواستنەوەی و دابینکردنی ئامرازیکی بژیوی بۆ ئەو له ئەستۆی حکومەتدایه به هەماهەنگی لەگەڵ ئەو ڕێکخراوانەی که لەبواری مافەکانی ژنان کار دەکەن.
2- هەموارکردنەوەی یاسای بنەمای دادگایکردنی تاوان لەڕووی ئەو مادانەکه سکاڵا ریکدەخەن ئەوەش بەزیادکردنی سکاڵای ئەلیکترونی که بەو هۆیەوه ئافرەت دەتوانێت سکاڵای ئەلیکترۆنی لەماڵەكەی خۆیدا تۆماربکات بەبێ ئەوەی پێویست بکات بچێته بنکەی پۆلیس یان دادگا به پێشکەشکردنی ناو به ڵگەنامەكەی خۆی وه ناوی ئەكاونت یان بەیجی که هەڕەشه لێدەكات وه دواتر هەمووریکارەكانی تر ودانیشتنەكانی دادگا لەرێگەی ئینتەرنێتەوە بەڕێوەدەچن بەبێ ئەوەی پێویست بکات بچێته دادگا، بەمەش خێرایی بوونی دەبێت دوور له ڕۆتینەكانی سکاڵای زارەكی یان نوسراو وه هەروه ها نهێنیش بۆیه کەس لەو بارەیەوە نازانێت.
٣-دەبێت کۆمسیۆنەك )هیئە( له هەر ناوچەیەكی تێهەلچوونەوە دابمەزرێت که پێکهاتبێت له کۆمه ڵێک شارەزایانی ئه لیکترۆنی سوێندخواردو و ئەمیندار و ئەم هیئەیە سەر بەوە زارەتی داد یان ناوخۆ بێت وه دادوەر له داوایەكانی ابتزاز الکترونی پشت به شارەزایانی ئەم هەیئەیه ببەستێت .
بەجێبەجێ کردنی هەرسێ خاڵی سەرەوە دەبێته هۆی دوور کەوتنەوەی دادوەر لەزانیاری هەڵەوە هەروەها بەدەستهێنانی خێرایی ونهێنی له داوایەكانی ابتزاز الکترونی، بەم شیوەیه ش ژنان دەپارێزرێن لەو توندوتیژیەی که له خێزانەكانیان توش دەبن ئەگەر بزانن وێنه و فیدیۆیەكانی له لای کەسیکه.
بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی، پێویسته سانسۆر لەسەر سۆشیال میدیا هەبێت،  وەبڵاو کردنەوەی هۆشیاری یاسایی بەتایبەتی بۆ ئافرەت که دەبێت ئافرەت بزانێت ئەگەر مافەكانی لەلایەنهاوسەرەكەیەوە پێشێل کراوه ئەوە مافی خۆیەتی پەنا بو دادگا ببات داوای مافی خۆی بکات نەك هەڵه بکات، بۆ نموونه ئەگەر مێردەكەی خەرجی بۆ دابین نەكات ئەوە بۆی نیه پەنا بۆ ناپاکی هاوسەرگیری ببات و پاره لەکەسێکی تر وەرگرێت بەڵام مافی ئەوە هەیە نه فه قەی خۆی له هاوسەرەكەی وەربگرێت له ڕیگەی دادگاوه، هەروه ها بوونی خولی راهێنانی پاپەندکا ر بۆ ئەوانەی بەنیازن هاوسەرگیری بکەن بۆ ئەوەی ماف و ئەرکەكانی هاوسەرگیری و پلەی هاوسەنگی نێوانیان بزانن و ئەگەر لەدوایین تاقیکردنەوە دا سەرکەوتوو نەبوون دادوەر گریبەستی هاوسەرگیری بو ئەوان نەبەستێت . 
 - بەڕێز محمد/ مافپەروەر و بەرپرسی هۆبەی خزمەتگوزاری یاسایی و دەروونی و کومەڵایەتی لەسەنتەری ڕاوێژکاری خێزان 
بەڵێ کەموکوری لەیاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی دا هەیە،  پێشنیار دەكەین چوارچێوەی یاسای ناوبراو فراوانتر بکرێت بۆئەوەی تاوانەكانی توندوتیژی دژی ژنان له دەرەوەی خێزانیش بگرێتەوە، هەروەها ناوی یاساکه بەم شیوەیه بێت )یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان( ،وەسڕینەوەی دەسته واژەی )علی سبیل مثال( له مادەی دووەم دا، هەروه ها ڕوونکردنەوەی دەستەواژەی لێدانی ئەندامانی خێزان ومنداڵ لەمادەی) ٢/ بڕگه ١٢( بەشێوەكی ڕوونتر، وەسڕینەوەی دەستەواژەی )بەزۆری سەرجێی کردن( لەمادەی) ٢/ بڕگه ١٣( و لەجیاتی ئەمه بهیته نووسین )مع عدم اڵاخلال بحق الزوجین فی معاشرە الزوجیە یعد معاشرە الزوجیە بالاکراه عنفا اسریا(، هەروه ها ڕوونکردنەوە ى دەسته واژه ى )له و کیێشانەكه ئه شێ ئاشته وایان تێدا بکرێت( لەمادەی پێنجەم دا، ئایا ئاشته وایی له هەموو کەیسەكان ده گرێتەوەیان به پێ ماددەی) ٣( یاسای بنەمای دادگایکردنی تاوانه؟ 
 سه باره ت به دادگایەكی تایبه تمه ند بەكه یسەكانی کوشتنی ئافره ت، زۆر پێویسته دادگایەكی لەم جۆره هه بیت چونکی بوونی دادگای تایبه تمەند و دادوەری تایبه تمەند بەم جوره کەیسانه ده بێته هوی خێرایی لەیه کلایی کردنەوەی بەمه ش به ڵگەكان نافه وتێت.
 
 چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ مافپەروه و بەرپرسى هوبه ى خزمەتگوزارى ياسايى \ سەنتەرى راويژكارى خيزانى  2-یەكێتی زانایینی ئایینی ئیسلامی کوردستان/ لقی دهوک 
 ئەندامێکی لیژنەی فەتوا له دهوک 
- یەكێتی زانایینی ئایینی ئیسلامی له هەریمی کوردستان له بەیاننامەیەكدا لەمانگی ئەیلولی سالی ٢٠٢٢ دا نارازیبوونی خوی دەربری سەبارەت بەڕەشنووسی پڕۆژه یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان دەربڕی، نارەزایەتییەكەی له سەر ماددەی) ٢/ بڕگه ١٦( ی ڕەشنووسەكه بوو که ئەو ماددەیه سەرجێی کردنی زورەملێی لەلایەن هاوسەر بەتاوانی توندوتیژی خێزانی دادەنرێت، وه پرسیار لیرەدا ئەوەیه ئایا سەرجێی کردنی زورەملێی زیانی نیه بو هەریەك له هاوسەرەكان؟ وه بۆچی پێشتر یەكێتی زانایینی ئایینی ئیسلامی ناڕەزایەتی نەبووه کاتیک یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ساڵی ٢٠١١ که له ئیستادا بەرکاره له مادەی) ٢/ برگه ١٣( دا سەرجێی کردنی زورەملێی به تاوانی توندوتیژی خێزانی لەقەلەمداوە؟ بۆچی ئێستا ناڕەزایەتی دەردەبڕن؟ 
ژن مافی ئەوەی نیه ڕیگری لەمیردەكەی بکات وه دەبێت داواکاریەكانی جێبەجێی بکات مەگەر زیانی پێبگەیەنێت یان سەرقاڵی بکات له ئەرکێک، ئەگەر بەبێ پاساوی شەرعی رەتیبکاتەوە ئەمه دەبێته ناشز و نەفەقەی لێ زەوت دەكرێت بەڵام ئەگەر پاساوی شەرعی هەبیت ئەوکات مافییەتی ڕێگری بکات، وه دەبێت هەردوو هاوسەر باردۆخی یەکتریان بەرەچاو وەربگیرێت.
- ئایا هیچ ناڕەزایتان هەیە لەسەر هەر برگەیەك لەبرگه کانی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی که ئیستا بەرکاره؟ یان هیچ پێشنیاریکتان هەیە لەسەر یاسای ناوبراو؟ 
 ئیمه ناره زایەتیمان نیه بەرامبەر به هیچ یاسایەك که بۆ پاراستنی ژنان و خێزان له توندوتیژی دەرچووبێت یان له داهاتوودا دەربچێت، بەڵام نارەزاییمان له سەر هەر یاساک ده بێت که پێچه وانەی ئه حکامەكانی شەریعه تی ئیسلامی بێت چ له ئیستادا کارا بێت یان له داهاتوودا دەربچێت، بەم پییه پێشنیاری هەموارکردنەوەی مادەی) ٢/ بڕگه ١٣( لەیاسای ناوبراو دەكەین بەم شیوەیه ) مع عدم الاخلال بحق الزوجین فی معاشرە الزوجیەیعد معاشرە الزوجیە بالاکراه عنفا اسریا.(
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ یه کێتی زانایینی ئایینی ئیسلامی کوردستان/ لقی دهوک
3 - سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی 
 ڕ - پێکهاتەی )هەیکه لی( سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی 
 به ڕێز محمد/ مافپەروەر و بەرپرسی هۆبەی خزمه تگوزاری یاسایی و دەروونی و کۆمه ڵایەتی 
  سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی به شێکه له بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان، و ئەم سەنتەره پێکدێت له: 
1 - هۆبەی خزمەتگوزاری یاسایی و دەروونی و کۆمه ڵایەتی 
2 - هۆبەی کارگێڕی 
3 - هۆبەی لیژنەكانی ئاشته وایی 
4 - هۆبەی هێڵی گەرم 
سەبارەت به هۆبەی لیژنەكانی ئاشته وایی، لەبنەرەتدا  له ڕوژێکدا لیژنەیەك دادەنیشێت پێکدێت له سێ ئەندام به پسپۆڕی یاسایی و دەروونی و شەرعی بەڵام ئەگەر ژمارەی داوایەكان زیادی بوون ئه وکات لیژنەیەك یان زیاتر له لیژنەیەك زیادی دەكەین وەك له ساڵی ٢٠٢٢ دا زیاتر له لیژنەیەك لەیەك روژدا دادەنیشێت به هۆی زیادبوونی ژمارەی ئه و داوایانەكه له لایەن دادگاوه ڕه وانەی ئێمه دەكران، وەسەبارەت به هه ڵبژاردنی ئەندامان ئه وان له لایەن ئێمه هه لدەبژێردرێن وه ناسنامەی شارەزای له لایەن دادگاوه پێیان ده درێت، وه واباشتره که ژمارەی ئەندامان و پسپۆڕی ومەرجه کانی ئەندامبوون له لیژنه ی ئاشته وایی دا به ده قی یاسا دەستنیشان بکرێت بو ئەوەی ده قی یاسا بۆ ئێمه ببێته مەرجع لەكاتی بوونی هەرکێشەیەك له و بارەیەوە.
هەروه ها سەبارەت ژنانی توندوتیژلێکراوەكان که باری دەرونییان خراپه هەما هەنگی لەنیوان هۆبەی خزمەتگوزاری یاسایی و دەروونی و کومه ڵایەتی و ئه وڕێکخراوانه دا هەیە که جه لسات و علاجی بێبەرامبەر دەدەنه ژنانی توندوتیژلێکراوەكان که باری دەروونیان خراپه، وه له ڕووی بڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان هەمانگی و پەیوەندییەكی باش لەنیوان به ڕێوەبەرایەتی و لەنێوان دەزگاکانی ڕاگەیاندن و ڕێکخراوەكان و زانکۆکان و قوتابخانەكاندا هەیە ،وەیەكێک له پڕۆژەكانمان له گه ل یونسیف له ساڵی ٢٠٢٢ دا تایبەت به بڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسای و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان بوو وه پڕۆژه که پێکهاتبوو له ٠١ تیم پێنجیان لەناو شاری دهوک و پێنجیان له قەزا وناحیەكانی سەر به پارێزگای دهۆک کاریان دەكر، وه هەرتیمێک به لایەنی کەمەوە لەماوەی یەك مانگ ١٠ سمینار له قوتابخانه و زانکۆ و کەمپەكان پێشکه ش دەكرد وەیەك ۆرک شۆپ ڕێکده خست.
 ب - ڕێوشوێن و ئامرازانەی بەكارهێنراون بو ئاشتکردنەوەی لایەنەكان له لایەن لیژنەكانی ئاشته وایی وه 
  بۆ زانینی ئه و ریوشوینانەی که گیراونەتەبەر و ئه و ئامرازانەی بەكارهێنراون بو ئاشتکردنەوەی لایەنەكانی سکاڵا له به ڕێز سەروار فوئاد، مافپەروەر و ئەندامی لیژنەی ئاشته وایی ئەم پرسیارانەی خوارەوە کردمان: 
- ئه و ڕێوشوینانەی گیراونەتەبەر و ئامرازانەی بەكارهێنراون بۆ ئاشتبوونەوەی لایەنەكان چین؟ 
- ئایا حاڵەت هەبوویه که توندوتیژلێکراو پیاو بێت له لایەن ژنەكەی یان مندالەكانیەوە تووشی توندوتیژی ببیت؟ یان دایک له لایەن مندالەكانیەوە توشی توندوتیژی ببێت؟ 
- باوترین جۆری توندوتیژی خێزانی چییه؟ زیاتر له لایەن چ کەسیکەوە توندوتیژی ئەنجام ده دریت لەناو خێزان دا؟ ئایا له گه ل زیادکردنی جۆری توندوتیژی دارایی لەیاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی؟ 
  کاتێک دادوەر لایەنەكانی سکاڵا ڕەوانەی ئیمه دەكات هەموو هه وڵێک ده دەین بو ئاشتبوونەوەی لایەنەكان، هەندێکجار ئاشتبوونەوە لەنیوان لایەنەكان لەماوەی ٤٠ خولەك بو ٣ کاتژمێر ڕوودەدات و هەندیکجاریش کاتیکی زۆری دەوێت و لایەنەكان زور تورەن بویە روژیک یان دوو روژ به لایەنەكان دەدەین تا به وردی بیربکەنەوە و ڕەنگه له و ماوەیه دا ئاشت ببنەوە، بەگشتی ڕێژەیەكی زۆر له داوایەكان ئاشت دەبنەوە بەڵام ڕێژەیەكیش هەیە کەسەرەڕای هەموو هەوڵەكانمان نا توانیت ئاشتیان بکەینەوە.
وەبەپێ یاسا هیچ ئامرازێکی دیاریکراو بو ئاشتکردنەوە نییه، بۆیه ئیمه هەموو ڕیگای مومکن بۆ ئاشتکردنەوەی لایەنەكان بەكارده هێنین، له وانەش ئیدخال کردنی کەسیک یان زیاتر نێوان لایەنەكان وەك دایک یان باوکی یەكێک له لایەنەكان یان هەردووکیان ئەگەر ئەوان کاریگەری ئەرینی هەبێت بۆ ئاشتکردنەوەی لایەنەكان، وه هەندیک جار کەسێک دەخەینه نێو لایەنەكانی داواکەكه خزمی هیچ لایەنیک نیه بەڵام هاتنی ئه و کاریگەری ئەرێنی دەبێت، بۆنموونه حاڵەت هەبوویه داوامان لەبانگوازێکی ناسراوی بادینان کردمانه لەسەنتەری ڕاوێژکاری خیزانی ئامادەبێت لەگەڵ لایەنەكان قسه بکات چونکه دەزانین یەكێک له لایەنەكان گوێڕایه ڵی بانگخوازەكه دەكات و به و هۆیەوە ئاشته وایی ڕوو ده دات.
بەڵێ حاڵەت هەیە که پیاو توندوتیژلێکراوه بەڵام حاڵەتی زۆر کەم هەیە، وه زورجاریش حاڵەتەكانی توشبوونی دایک یان باوک به توندوتیژی له لایەن منداڵەكانیانەوە دەگەریتەوە بۆ هوکاری مادی ،وه توندوتیژی دەروونی وجەستەیی زۆرترین جوری توندوتیژی خێزانی یەكه بەكاردێت، وه زیاتر ئەنجامدەری توندوتیژی لەناو خێزاندا مێرد و باوکه.
سەبارەت به توندوتیژی دارایی زۆر باشه ئەم جۆره توندوتیژیه زیادی بکریت بو ناو یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ،بەڵام دەبێت یاسادانەر پێوەریک دابنێت که کەی توندوتیژی به توندوتیژی دارایی دادەنرێت یان نه، بو ئەوەی ئیستغلالى دەقى یاسا نەكرێت.
 ج - گرفتەكانی ڕووبه ڕووی لیژنەكانی ئاشته وایی دەبن لەكاتی کارکردنیان 
  بەڕێز سەروار ئەندامی لیژنەی ئاشته وایی و به ڕێز محمد بەرپرسی هۆبەی خزمەتگوزاری وتیان: 
به شێوەكی گشتی هیچ کیشەمان دروست نابێت لەكارکردنی ئێمه دا، بەڵام هەندێک له و دوسیانەی که له لایەن دادگاوه بۆ ئیمه ڕه وانه دەكرێت بۆ ئاشته وایی کردنی نێوان لایەنەكان وه ئێمه نامانەوێت ئاشتیان بکەین یان ئاشتیان بکەین بەڵام دەبێت توندوتیژکار )تاوانبار( سزای خۆی وەربگرێت چونکه ئاشتەوایی لەسەر حیسابی ماف و کەرامەتی یەكێک له لایەنەكانه، وه ئەگەر ئاشته وایی ڕووبدات بەبێ سزادانی توندوتیژکار دەبێته هۆی ڕێگرینەكردنی که دووباره توندوتیژی ئەنجام بدەت  .
وەبه ڕێز دڵشاد پسپۆڕی شەریعەت و ئەندامی لیژنەی ئاشته وایی زیادی کرد، ڕۆڵی به شێک له پارێزەرانی لایەنەكان دەبێته هۆی ناڕه حه تیمان لەكارەكانماندا، بۆنموونه له هەندیک داوایەكان ئاشته وای جێی خۆیەوە لەسەر حیسابی ماف و کەرامه تی چ لایه نێک نیەوە بو ئەوان ئاشتبوونەوە باشترینه، بوویه کاتیکی زۆر لەگەل لایەنەكان قسه دەكەین وەروژانێکیان پێدەدەین بۆ ئەوەی بیربکەنەوە وه خەریک دەبێت لایەنەكان ئاشت ببنەوە و بۆ یەک بگەرێنەوە بەڵام له کوتا چرکەدا پارێزەری یەكێک له لایەنەكان بۆچوونی بریکاردەرەكەی دەگۆڕدرێت و له ئاشتبوونەوە پاشگەز دەبێتەوە ئامانجی پارێزەر تەنها مادیەکانه و گرنگی پینادات که ئاشتبوونەوە له بەرژەوەندی بریکاردەرەکەیە یان نا، لەگەڵ ڕێزمان بۆ پیشەی پارێزەران بەڵام ڕۆڵی هەندیک له پارێزەرانی لایه نەکانی ئەو کەیسانەی که بۆ ئێمەره وانه دەکرێت ڕۆڵێکی نەرێنیه و نارەحەتیمان دروست دەكەن.
 
 4 - ڕۆڵی کارمەندانی تەندروستی له هه واڵدان به بوونی قوربانیانی توندوتیژی خێزانی 
)نه خوشخانەی فریاکه وتنی دهوک( 
 د. عبداللە احسان عبداللە،
به ڕێوەبەری نه خوشخانەی فریاکه وتنی دهوک 
- کاتێک قوربانی توندوتیژی خێزانی دێت بۆ نه خوشخانه چ رێکارێک ده گرنەبەر؟ 
  سەرەتا هاتنی قوربانی توندوتیژی ئێمه بنکەی پولیس ناو نه خوشخانه ئاگادار دەكەینەوە و دواتر رێکاره پیویستەكان )چارەسەری پێویست( ئەنجام ده درێت، وه پزیشکی نیشته جێ خولی راپورتی سەرەتایی پزیشکی دادوەری بو رێکده خات.
- ئایا حاڵەت هەبووه توندوتیژلێکراو شاردویەتی که تووشی توندوتیژی بووه له کاتێکدا ئیوه دڵنیان که تووشی توندوتیژی بووه؟ وه ئایا هه وال ده دەنه لایەنه پەیوەندی دارەكان لەم حاڵەته دا؟   به ڵێ حاڵه ت هەبوویه که ژنه توندوتیژلێکراوەكه دەیشارێتەوە که تووشی توندوتیژی بوویه، ئێمه ش لەم حاڵەته دا تەنها چارەسەری پێویست بۆ ئەنجام ده دەین وەراپورتی سەرەتایی پزیشکی دادوەر ڕێکده خەین، واته ئەگەر ژنه لێدراوەكه ئیدیعای نەكەت که تووشی توندوتیژی بووه ئێمه تەنها لەراپورت دا به وردی بارودوخی )برین یان شکان( دەنوسین بەبێ ئەوەی ئاماژه بەوە بکەین که تووشی توندوتیژی بووه، وه ئیمه لایەنه پەیوەندیدارەكان لەبوونی قوربانی توندوتیژی خێزانی ئاگادار ناکەینەوە.
- له چ کاتێکدا پرسیار له بریندارەكەیان نه خوشەكه 
)توندوتیژلێکراو( دەكەن؟ ئایا لەسەرەتای هاتنی بو نه خوشخانەیان دوای چارەسەرکردنی؟ 
  لەسەرەتای هاتنی بو نه خوشخانه سەرەتا چارەسەری بو دەكرێت، پاشان رێکارەكانی دیکه ده گرێته بەر وەك لێکۆڵینەوە له توندوتیژلێکراو له لایەن ئه فسەری پولیسەوە لەناو نه خوشخانه.
- ئایا ئەمساڵ ڕێژەی قوربانیانی توندوتیژی لەزیادبووندایه؟ کی زیاتر بەرکه وتەی توندوتیژی و لێدان دەبێت؟ 
  ڕێژەی قوربانیانی توندوتیژی له ساڵی ٢٠٢٢ بەراورد به ساڵی ٢٠٢١ ڕوو له کەمبوونەوە دابوو، وەزۆرترین بەرکه وتەی توندوتیژی منداڵن دواتر ئافرەت دواتر پیاو.
 
 
 
 
 
 
ئیدارەی زاخۆ
  دیاردەی توندوتیژی تەنیا لەوە ڵاتێکدا یان له چەند وه لاتێکدا نییه بەڵكو هەموو وه لاتان ده گرێتەوە بەڵام جیاوازییەكه ئەوەیەكه تاچەند ئەم وڵاتانه ڕووبه ڕووی ئەم دیارده دەبنەوە، وه هەرێمی کوردستانی عێراق ڕووبه ڕووی ئەم دیارده بۆیەوە به دەرکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژماره ٨ ی ساڵی ٢٠١١، هەروه ها دامەزراندنی دامەزراوه و ناوەندەكان له وانه ش به ڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان وه شه ڵتەرەكان وەك شوێنی حەوانەوە بۆ ئەو ئافرەتانەكه ژیانیان لەمەترسیدایه.
بۆیە وەک نوێنەری ڕێکخراو له ئیدارەی زاخۆ چاوپێکه وتنێکمان لەگەڵ دادوەرێک وه پاشان لەگەڵ پارێزەرێک ئەنجامدا بۆ زانینی بۆچوون و تێبینیەكانیان لەسەر یاسای ناوبراو، هەروه ها چاوپێکه وتنمان لەگەل وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان له ئیدارەی زاخۆ بۆ ئەوەی بزانین هەوڵەكانیان چیه بۆ دامەزراندن و زیادکردنی بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی بۆ به ڕێوەبەرایەتیەكه بەتایبەتی که شاری زاخۆ پێویستی بەم سەنتەره هەیە، که ژمارەی دانیشتوانی ئیدارەی زاخۆ نزیکەی زیاتر له ٣٠٠ هەزار کەسەوە کومه ڵێک ناحیه به خوەیەوە ده گرێت ئه ویش ناحیەی ڕزگاری )ابراهیم خلیل(، دەرکار، بیگوفا وه هەروه ها قەزای باتیفا.
1 - بوچوونەكان لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی
 - خاتوون نارین یاسین مێگفی 
دادوەر له دادگای لێکوڵینەوەی توندوتیژی خێزانی زاخۆ 
- ئایا کەموکوڕی یاسایی لەیاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژماره ٨ی ساڵی ٢٠١١ دا هەیە؟ پێشنیارەكانتان چین بو هەموارکردنەوەی یاسای ناوبراو؟ 
  یاسای ناوبراو کەموکوری تێدا هەیە، به پیی ماده) ٢/ بڕگه ١٢( لەیاسای ناوبراو دا باوک هیچ دەسه ڵاتێکی نیه لەناو خێزان دا وەمافی تەمێ کردنی منداڵەكانی نیه که دەبێته هۆی لادان له ڕه فتاری منداڵەكانی و هه ڵوه شاندنەوەی خێزانه کەی، به پێی دەستەواژەی )بەهەربیانوویەک بێت( لەمادەی ناوبراو دا واته لێدانی منداڵ تەنانەت بەبیانووی تەمێ کردن بێت بەتوندوتیژی خێزانی دادەنرێت واتەیاسادانەر جیاوازی نەکردووە نێوان مافی تەمێ کردنی منداڵان )لەچوار چێوەی ئەو سنورانەی که شەریعەت و یاسا دایانناوه( وه لێدان وەک توندوتیژی خێزانی .
حاڵەت هەیانه کەكچانی خوارتر ١٨ ساڵ دێنه دادگا و سکاڵا لەسەر دایک و باوکی تۆمار دەکات و داوامان لێدەکات لەناو شەلتەر بژیت تا تەمەنی دەگاته ١٨ ساڵ وەدوای ١٨ ساڵ بەتەنیا دەژیت و کاردەکات و خەرجی بۆ خۆی دەکات، دوای لێکۆڵینەوەو لێپرسینەوه له دایک و باوکی بۆمان ڕوون دەبێتەوه که کچه سکاڵاکارەکه لەلایەن خێزانەکەیەوه تووشی توندوتیژی نەبووەوه دایک وباوکی کەمتەرخەم نەبوون لەمافەکەیدا، وه هەموو ئەمه دەگەرێتەوه بۆ نەبوونی دەسەلاتی باوک لەناو خێزانەکەی دا بەو پێیەش ناتوانێت ئەرکی سەرپەرشتی کردن بەسەر کچەکەی جێبەجێ بکات وه هەروەها کچەکەش کاریگەری تۆڕه کۆمەڵایەتیەکان لەسەره، بوویه دەبیت مافی تەمێ کردنی منداڵ بەپێی ئەو سنورانەی شەریعەت و یاسا داناوه بدرێته باوک.
- گرنگی دامەزراندنی دادگایەکی تایبەتمەند بەکەیسەکانی کوشتنی ژنان چیه؟ 
  پیویست ناکەت دادگای تاوانکاری تایبەتمەند بەکەیسەکانی کوشتنی ژنان دابمەزرێت،  چونکە دادگای تاون بەباشترین شێێوەکەیسەکانی کوشتنی ژنان یەکلایی دەکاتەوەوە دواناکەوێت لەیەکلاکردنەوەی.
- ئایا حاڵەت هەبووه که توندوتیژلێکراو پیاو بێت که لەلایەن ژنەکەی یان منداڵەکانیەوە تووشی توندوتیژی ببێت؟ یان دایک لەلایەن منداڵەکانی تووشی توندوتیژی ببێت؟ 
  بەڵێ حاڵەت کەم هەبووه، که له ساڵی ٢٠٢٢ دا تەنها دوو حاڵەت هەبووه که پیاو تووشی توندوتیژی ببێت، وە حالەتەکانی تووش بوونی دایک به توندوتیژی لەلایەن مندالەکانی ئەویش کەم حالەتن ،وه ئەوانەی کەزۆرترین بەرکەوتەی توندوتیژی بوون ئەویش ژنان - منداڵان - نەوجەوان )بەپێی ریزبەندی( ن .
- باوترین جوری توندوتیژی خێزانی چییه؟ جەستەیی، جنسی، دەروونی، یان دارایی؟ گرنگی زیادکردنی توندوتیژی دارایی له یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی چیه؟ 
  زۆرترین جوری توندوتیژی خێزانی که بەکاردێت ئەویش توندوتیژی دەروونی وجەستەییه و دواتر دارایی و ئاخیرەن جنسی یە، سەبارەت بەزیادکردنی توندوتیژی دارایی بو یاسای ناوبراو ئەمه دەبێته هۆی ئیستغلال کردنی یاسا لەلایەن ئافرەت، بەو پێیەوە سکاڵا دژی هاوسەرەکەی تومار دەکات بۆ هەموو شتیکی گەورەو بچووک بەبیانووی توندوتیژی دارایی، بۆیه ئەگەر ئەم جوره توندوتیژیەزیادی بکرێت دەبێت یاسادانەر پێوەر دابنێت بو ئەوەی بزانین کەی توندوتیژی به توندوتیژی دارایی دادەنریت یان نا وەدەبێت جیاوازی نێوان دۆخی دارایی خراب و باشی هاوسەر و باوک بکات.
- هۆکارەکانی زیادبوونی توندوتیژی خێزانی چین؟ پێشنیارەکانتان چین بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی؟ 
  لەهوکارەکانی توندوتیژی خێزانی، نەبوونی مافی تەمێ کردنی منداڵان، وەنەبوونی هۆشیاری یاسایی لەلایەن هاوسەرەکان سەبارەت بەماف و ئەرکەکانی هاوسەرگیری،  هەروەها ڕۆڵی میدیاکان ڕۆڵێکی نەرێنیەله کاتێکدا چاوپێکەوتن لەگەل تیکتۆکەر و یوتیوبەر و ئەنفلاوەنسەکانی سۆشیال میدیا ئەنجام دەدەن که خاوەن محتەوایەکی خراپن، بەچ سیفەتیک چاوپێکەوتن لەگەڵیان دەکەن وه کۆمه ڵگا چ سوود لەو چاوپێکەوتنانەدەبینێت؟ ئیمه ڕێز لەئەنفلاوەنسەکان دەگرین کەمحتەوایان رێک وپێکه، بەلام زۆرێک له ئەنفلاوەنسەکان محتەوایان خراپەو دەبێته هوی هەڵوەشاندنەوەی خێزان و کاریگەری نەرێنی له سەر رەفتاری نەوجەوانان دەبێت.بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی، دەبێت مافی تەمێ کردنی منداڵان بدرێته باوک بەپێی ئەو سنورانەی کەشەریعەت و یاسا دیاریکردووه، واته وەک ئەوەی لەمادەی ٤١ لەیاسای سزادانی عێراقی دا هاتووه، وەتوندکردنی کۆنترۆڵ لەسەر ڕاگەیاندنی بینراو و بیسراو و نوسراو وەبوونی کۆنترۆڵ لەسەر سۆشیال میدیا ،هەروەها بوونی خولی ڕاهینان بۆ ئه وانەی خەریکه هاوسەرگیری دەکەن بو ئەوەی ماف و ئەرکەکانی هاوسەرگیری بزانن.
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ دادوەری دادگای لێکوڵینەوەی توندوتیژی خێزانی زاخۆ
- بەڕێز ئاشتی خیری رمضان پارێزەر له دادگای زاخۆ 
- ئایا کەموکوڕی له یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژماره ٨ی ساڵی ٢٠١١ دا هەیه؟ پێشنیارەکانتان چین بۆ هەموارکردنەوەی یاسای ناوبراو؟ 
  یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی زۆر کەموکوڕی یاسایی تیدایه و لەزۆرێک له بڕگەکانیدا پێویستی به هەموارکردنەوەو ڕونکردنەوه هەیه، چونکه له ئیستادا بابەتەکه کەوتوته ژێر لێکدانەوەو ڕاڤەکانی دادوەران له دادگاکاندا و ئەمەش دەبێته هۆی نەبوونی یەکپارچەیی لەبڕیاردان، بۆنموونه هیچ ڕاڤەیەکی یەکگرتوو نیه لەسەرماوەی عده، واته ئەگەر ژنێک لەماوەی عدەدا تووشی توندوتیژی ببێت لەلایەن هاوسەرەکەی پیشوویەوه ئایا بەتوندوتیژی خێزانی دادەنرێت یان نا؟ وه هەروەها ئایا ناچارکردنی ژن یان کچ بۆ لەبەرکردنی جلوبەرگێکی دیاری کراو به توندوتیژی خێزانی دادەنرێت یان نا؟ بۆنموونه کچ ڕاپێچ )حجاب( ناکات و ناچاردەکرێ که ڕاپێچ بکات، یان کچ ڕاپێچ دەکات و ناچاردەکرێ ڕاپێچ داکەنیت؟ هەروەها یاسای ناوبراو پەرەنسیبی )لاجریمەولا عقوبە إلا بنص( وەرنەگرتووه، جگه لەوەی سزایەکی گونجاو بۆ هەر تاوانێک دیاری نەکردووەبەڵکو سزایەک بۆ چەند تاوانێک دانراوه، وه زۆر کەموکوریەکانی تر.
- گرنگی دامەزراندنی دادگایەکی تاوان تایبەتمەند به کەیسەکانی کوشتنی ژنان چییه؟ 
  پێویست بەدامەزراندنی دادگایەکی تایبەتمەند به کەیسەکانی کوشتنی ژنان ناکات، چونکه دادگای تاوان زۆر بەباشی کەیسەکانی کوشتنی ژنان یەکلایی دەکاتەوه و دواناکه وێت له یەکلاکردنەوەی .
- هۆکارەکانی زیادبوونی توندوتیژی خێزانی چین؟ 
  هۆکارەکان دەگەڕێنەوه بۆ نەبوونی هۆشیاری یاسایی لەلای هاوسەران و ئەندامانی خێزان، هەروەها ڕاگەیاندن و سوشیال میدیا تا ڕادەیەکی زۆر کەم تەرخەمن له پێناسەکردن و هۆشیارکردنی خەڵک سەبارەت بەو چوارچێوەی یاساییانه کەمامەڵە لەگەڵ پرسەکان و بابەتەکانی توندوتیژی خێزانی دەکەن، ئەمجا ڕۆڵی راگەیاندن و سۆشیال میدیا ڕۆڵێکی نەرینییه، چونکه حەزی لەبڵاوکردنەوەی هەواڵی توندوتیژی خێزانیه بەشێوەیەکی وروژاندن و زیادەڕەوی ،ئەمەش وادەکات بینەر و گوێگر لەگەڵ ئەم هەواڵانه ڕابێ و بۆی دەبێته شتێکی ئاسایی، پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆ لەنێوان زیادبوونی توندوتیژی خێزانی و بڵاوکردنەوەی تاوانەکانی توندوتیژی خێزانی لەڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا دا هەیه.
- پێشنیارەکانتان چین بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی؟   بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی دەبێت پشت بەدوو ئامراز ببەستیت، ئەوانیش: 
1 - ئامڕازه یاساییەکان: یەکێک لەو ئامڕازانه بریتییه لەبڵاو کردنەوەی هۆشیاری یاسایی بۆ کۆمەڵگا و ناساندنیان بەمەترسیەکانی تاوانەکانی توندوتیژی خێزانی و سزاکانی ئەم تاوانانە، هەروەها دەبێت بابەتێک لەسەر توندوتیژی خێزانی لەهەموو کۆلیژ و پەیمانگاکاندا بخوێنرێت نەک تەنها لەکۆلێژی یاسادا.
هەروەها هەموارکردنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی بۆ چارەسەرکردنی کەموکورییه یاساییەکانی تییدا، هەروەها پێداچوونەوەو هەموارکردنەوەی یاساکانی دیکه که پەیوەستدارن به توندوتیژی خێزانی وەک یاسای باری کەسی و یاسای سزادان و یاساکانی دیکەی پەیوەندیدار.
2 - ئامرازەکانی ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا: ڕاگەیاندن بەیەکێک لەگرنگترین ئامڕازەکان دادەنرێت بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی ئەگەر بەشێوەیەکی دروست ئاڕاسته بکرێت، وه دەبێت ئامانجی ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا له کاتی بڵاو کردنەوەی بابەت وتاوانه کانی توندوتیژی خێزانی چاره سەرییه کان و بڵاوکردنەوەی هۆشیاری بێت بۆ ئەوەی خێزان بتوانێت ڕۆلی خۆی به دروست بگێڕێت و دووربن لەتوندوتیژی، نه ک بەمەبه ستی وروژاندن و زیاد کردنی ژمارەی لایک و بینەری و پالنەره بازرگانیه کان، ئەمه ش تەنها لەرێگای سیاسه تێکی میدیایی جددیەوە ده توانێت ڕووبدات .
 
-چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ به ڕێز ئاشتی خیری رمضان/ پارێزەر له دادگای زاخۆ 
- 2 به ڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان له ئیداره ى زاخۆ 
 - نه قیب محمد عادل سلیمان/ وتەبیژی به ڕێوەبەرایەتی 
- ئایا داواتان له ئیدارەی زاخۆ کردووه بۆ دامەزراندن و زیادکردنی به شی سەنتەری ڕاویژکاری خێزانی بۆ به ڕێوەبەرایەتیەکان؟ 
  بەرلەوەی شاری زاخۆ ببێته ئیدارەیه کی سەربەخۆ، ئێمه نوسینگەیه کی لێکۆڵینەوە بووین سەر بە بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان له پاریزگای دهۆک، بەڵام ئیستا ئێمه به ڕیێوەبەرایەتییەکی سەربەخۆین و جیاین له پاریزگای دهۆک،  بۆیه پێداویستیەکان و داواکاریەکانی ئێمه زۆرن لەوانەش زیادکردنی بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی بۆ بەڕێوەبەرایەتییه کەمان، چونکه ئەم سەنتەره ڕۆڵێکی گرنگ و پێویستی هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشه خێزانیەكان و توندوتیژی خێزانی .
بەڵام ئیمه ئەم داوایه نەمانکردووه، بەڵكو داوامان له ئیدارەی زاخۆ کردووه که فەرمانبەرانی گریبەست بو ئێمه زیادبکرێت ،چونکه بەڕێوبەرایەتیەكەمان بەدەست کەمی فەرمانبەران و پسپۆڕی تایبەت دەناڵێت وه لەم بەڕێوەبەرایەتیه هەرکەسیک زیاتر لەیەك کاردەكات، من وتەبێژی بەریوەبەرایەتیەكەم و لەهەمان کاتیش دا بەرپرسی بەشی کارگێریم وه لیکۆڵینەوە و لێپرسینەوە لەكەیسەكانی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان دەكەم، وه ئێمه شەرەفمەندین به وپه ڕی هەوڵی خۆمانه وە خزمەتی هاوڵاتیان بکەین بەڵام ئەگەر ژمارەی فەرمانبەران زیادبکرێت و هەرکه سێک له چوارچیوەی پسپۆری خۆیدا کاربکات ئەوە باشتر دەبێت، جگه لەوە ش بینایەكی تایبەت به بەڕێوبەراتییەكەمان نییه.
دەبێت بگوترێ که ئیدارەی زاخۆ کەمتەرخەم نییه له جێبه جێکردنی داواکارییەكەمان بەڵام پێویستی بەكاته، چونکه بارگرانیەكی قورس له ئه ستۆدایە كه چەندین پڕۆژەی گه ورەی گه شتیاری و خزمەتگوزاری بۆ شاری زاخۆ جێبه جێ دەكات، جگه لەوە ش هەموو به ڕێوبەرایەتیەكانی زاخۆ نەك تەنها به ڕێوبەرایەتیەكەمان داواکاری زۆریان هەیە ئەمه ش بارگرانیەكی قورسه له سەر ئیدارەی زاخۆ.
- ئه و ڕێکارانه چین که نوسینگەی سەر به به ڕێوبەرایەتیەكەتان دەیگرێتەبەر له کاتی بوونی سکاڵا؟ 
  کاتێک سکاڵایەك دێت ئیمه لێکۆڵینەوە و لێپرسینەوە دەكەین ئەگەر دەرکه وت کێشەكه لەنێوان لایەنەكان گه ورەنیه و ئاشته وایی لەبەرژەوە ندی ئه وان دایه، ئێمه بەرنامەی ڕاویژکاری خێزانی و ڕاویژکارییان بۆ دابین دەكەین به شێوەیەك که چاره سەری کێشەی خێزانی بکات و هه وڵی بۆ ده دەین ئاشته وایی لەنێوانیاندا بکەین ،لەم ڕووه دوو پسپۆری دەروونناسمان هەیە که سەر بەریکخراوی WRO ن وه کارەكانیان به باشترین شێوه ئەنجام ده دەن و ئاشته وایی لەریژەیەكی زۆری سکاڵاکان دا دروست دەبێت له ڕێگەی ئه وانەوە، بەڵام ئەگەر مەترسی له سەر ژیانی ژنەكەیان یەكیک له لایەنەكانی سکاڵا هەبێت یان ئاشته وایی له سەر حیسابی ماف و کەرامەتی یەكیک له لایەنەكان بوو، ئه وا ئێمه هه وڵی ئاشتکردنەوە یان ناکەین و ئه وان ڕه وانەی دادگای زاخۆ دەكەین، وه دادوەر له دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانی پێش ئەوەی لایەنەكان ڕه وانەی دادگای تایبەتمەند بکات ڕه وانەی لیژنەی ئاشته وایی سەر به سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی له دهۆک دەكات.
وه هەموو ڕوژێک ئه فسەرێک له به ڕێوبەرایەتیەكەمانەوە ده چێته دادگای زاخۆ و سەرپەرشتی و به دواچوون بۆ کەیسەكانی توندوتیژی دژی ژنان وخێزان دەكات سه بارەت بەوەی که دۆسیەكان چۆن ده ڕوات و خێرایی هەیە لەیەكلاییکردنەوەی یان نا.
 
- ئه و ڕێوشوێنانه چین بۆ پاراستنی ئه و ژنانەی توندوتیژلیکراوەكان که ژیانیان لەمەترسیدایه؟ 
  له ئیدارەی زاخۆ شوێنی حه وانەوە )شه ڵتەر( نیه، بەڵام چاکسازی زاخۆ به شێک له بینایەی چاکسازی تەرخانکردووه بۆ حه واندنەوەی کچان و ژنانی که ژیانیان لەمەترسیدایەوە ک رێکارێکی کاتی تا بڕیار له لایەن دادوەرەوە دەرده چێت له و کاته دا قوربانییەكه ده گوازرێتەوە بۆ شوینی حه وانەوە )شەڵتەر( له پاریزگای دهۆک.
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ بەريوەبەرايەتى بەرەنگاربوونەوەى توندوتيژى دژى ژنان 
 
2 - ئاماری دادگای کەتن توندوتیژی خێزانی 
یەكلاکراو بەرده وام ساڵ
٤٢ ٤٤ ٢٠٢١
٣٦ ٣٧ ٢٠٢٢
3 - ئاماری هاوسەرگیری وجیابوونەوە 
بەراوردی نێوان هەردووکیان ٢٠٢٢ ٢٠٢١
کەمی کردووه ١٦٤ ٢٨٢٢ ٢٩٨٦ مارەبڕین
کەمی کردووه ٦٨ ٤٥٧ ٥٢٥ جیابونەوە
 
2 - ئاماری هاوسەرگیری وجیابوونەوە 
بەراوردی نێوان هە ردووکیان ٢٠٢٢ ٢٠٢١
کەمی کردووه ٤٧٤ ١٢٩٦٧ ١٣٤٤١ مارەبڕین
زیادی کردووه ١٩٦ ١٩٩٢ ١٧٩٦ جیابوونەوە
 
3 - ئامارى داواكانی کوشتنی ژنان تایبەت به دادگاکانی لێکوڵینەوە له سەرۆکایەتی دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی دهۆک و دەوروبەری 
هۆکاری کوشتن ٢٠٢١ ٢٠٢٢هۆکاری کومه ڵایەتی )ناموس( ١ ٤کیشەی خێزانی ١ ٠
کوشتنی به ئەنقه ست )قتل العمد( ١٠ ٨کوشتنی به هه ڵه )قتل الخطأ( ٨ ٥
کوشتنی به هه ڵه به ڕوداوی هاتوچوو ٢٠ ٢٩خۆسوتاندن ١١ ١٤خۆکوشتن ١٩ ١٦
مردن له ئەنجامی لێدان ٠ ٢خنکان له ئاو ٢ ١مردن له ئەنجامی لێدانی تەزووی کارەبا ٠ ١
هۆکاری دیکه ٧ ١٥کۆی گشتی ٧٩ ٩٥
پارێزگاى هەڵەبجە
1- پێشنیازە یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان و خێزان.
وەک ڕێکخراوى هاریکارى یاسایى ژنان لە ساتى دەرچونى یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى ئەرکى چاودێرى جێبەجێکردنى ئەم یاسایەمان گرتووەتە ئەستۆ بەردەوام سەبارەت بە ئاستەنگ و ڕێگریەکانى بەردەم جێبەجێکردنى یاساى ناوبراو ڕاسپاردەو پێشنیارمان خستووەتە ڕوو،  وە هەروەها سەبارەت بەو کەلێنانەش کە لە یاساکەدا هەبوون چەندین جار داواى هەموارکردنەوەى یاساکەمان کردووە وە لە ئێستادا پێشنیازە یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان و خێزان کە خوێندنەوەى دووەمى بۆ کراوە لە پەرلەمانى کوردستان و لە ئێستادا لەبەردەم لیژنەى فتواى هەرێمى کوردستاندایە چەندین دانیشتن و کۆبوونەوەى ڕاوێژکاریمان ئەنجام داوە.
 سەبارەت بەم پێشنیازە یاسایەو هەروەها بەمەبەستى قسەکردن لەسەر پێشنیازە یاساى ناوبراو بەپێویستمان زانى ڕاو سەرنجى چەند کەسایەتیەکى پەیوەندى دار وەرگرین لەسەر پێشنیازە یاساکە لەوانەش ئەندامێكی ئەنجومەنى نوێنەرانى هەرێمى کوردستان و دادوەرى دادگاى کەتن لە پارێزگاى هەڵەبجە:
 ئەندامى ئەنجومەنى نوێنەرانى هەرێمى کوردستان:
پرسیار/  مەبەست لە پێشنیازە یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەت و خێزان چیە؟
وەڵام/ سەرەتا پێویستە ئەوە ڕاست کەمەوە ئەمە پێشنیازە یاسایە نەک پرۆژە یاسا چونکە پرۆژە یاسا لەلایەن حکومەتەوە ئەبێت بەڵام پێشنیازە یاسا لەلایەن پەرلەمانتارەوە پێشکەش ئەکرێت،  ئەم پێشنیازە یاسایە لەلایەن لیژنەى ژنانى پەرلەمانى کوردستانەوە پێشکەش کرا بەمەبەستى هەموارى یەکەمى یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى ژمارە) ٨(ى ساڵى) ١١٠٢( کە دەرچووە لە پەرلەمانى کوردستان.
پرسیار/ قسەیەکى زۆر لەسەر ناوى پێشنیازە یاساکە کرا بەوەى کە ئافرەتى جیاکردبوویەوە لەخێزان، بەڕێزتان خوێندنەوەتان چیە بۆ ئەمە؟
وەڵام/ هەرچەند لیژنەى ژنان لە جیاکردنەوەى ناوى ئافرەت بەپێى ووتەى خۆیان مەبەستیان لەوەیە کە گەر هات و ئافرەت لە دەرەوەى خێزانیش گرفتى بۆ دروست بوو ئەم یاسایەى بەسەردا جێبەجێ بکرێت بەڵام ئێمە واى ئەبینین کە گەر ئافرەت لە دەرەوەى خێزان گرفتى بۆ دروست بوو یاساى دیکەمان هەیە وەک یاساى سزادانى عێراقى ئەو بابەتە چارەسەر ئەکات بۆیە واى نابینین پێویست بە جیاکردنەوەى ناوى ئافرەت بکات لە خێزان و ئەمە زیادە بوو.
پرسیار/  ڕێکارەکانى تێپەڕاندنى پێشنیازە یاساى ناوبراو لە پەرلەمانى کوردستان بە کوێ گەشتووە؟
وەڵام/ پێشنیازە یاساکە خوێندنەوەى یەکەمى بۆ کراوە فراکسیۆنە معارضەکان بەمەرجێک ڕەزامەند بووین کە خوێندنەوەى دووەمى بۆ بکرێت هەر ماددەیەک پێچەوانەى ئەحکامى شەریعەتى ئیسلامى بوو نابێ تێپەڕێنرێت هەروەک لە دەستوریشدا هاتووە هەر بۆیە لە ئێستادا یاساکە لەبەردەم لیژنەى فتوادایەو پاش گەڕاندنەوەى بۆ پەرلەمان لەلایەن لیژنەى فتواوە پاشان لەلایەن پەرلەمانى کوردستانەوە دەنگدانى بۆ ئەکرێت.
پرسیار/ ئەو بابەتانە یاخود ئەو مادانە چین کە لەم پێشنیازە یاسایەدا هەموار کراونەتەوە؟
وەڵام /یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى کە لە ئێستادا بەرکارە) ١٠( دە مادەیە بەڵام هەموارەکە) ١٤( چواردە مادەیە ئایا ئەکرێت هەموار لە خودى یاساکە زیاتر بێت؟ هاتوون هەر لە ناونیشانى یاساکەوە تا هۆکارى دەرچواندنەکە هەموویان هەموارکردووەتەوە، لە ڕاستیدا هەموار پێویستە بێیت ئەو مادانەى کە گرفتیان لەسەرە هەموارکەیتەوە نەک بەم شێوازە.
پرسیار/  ڕونە لاى بەڕێزتان ڕەخنەیەکى زۆر لەم پێشنیازە یاسایە گیرا بەهۆى بوونى مافى گشتى تیایدا ئایا ڕاى جەنابتان لەسەر ئەم بابەتە چیە؟
وەڵام/ لەڕاستیدا تەواوى پێشنیازە یاساکە ڕەخنە هەیە لەسەرى هەر لە پێناسەکەوە تا بابەتى مافى گشتى چونکە لە ڕاستیداى تێکەڵیەکى دروست کردووە لە مافى گشتى و مافى تایبەت و چۆنیەتى پیادەکردنى ئەم بابەتە لەڕوى کرداریەوە لەلایەن دادگاکانەوە وە لە ڕاستى دا خێزان بەپێَى دەستور چوارچێوەیەکى پارێزراوى هەیە بەڵام بەپێى ئەم پێشنیازە یاسایە داواکارى گشتى ئەبێ تەداخول بکات لەسەر بنەماى وتەى هەواڵدەر جا ئەگەرى هەیە هەواڵدەر دراوسێیەک بێت بۆیە لەم حاڵەتەدا پارێزراوى خێزان ڕووبەڕووى مەترسى ئەبێتەوە و گیانى لێبوردەیى نامێنێت، بۆیە من ڕام وایە نابێ مافى گشتى لەم یاسایەدا هەبێت.
لە کۆتایدا ئەمەوێ بڵێم کە تێبینى و قسەى زۆرمان لەسەر پێشنیازە یاساکە هەیە بەڵام بەکۆى گشتى ئەم پێشنیازە یاسایە بەم شێوازە خزمەت بەخێزان ناکات وە چینى ئافرەت جیا ئەکاتەوەو دەر ئەکات لە خێزان و وە مافى گشتى و مافى تایبەتى تێکەڵ کردووە کە کێشەى گەورە دروست دەکات لە ڕووى کرداریەوە.
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكحراو لەگەڵ ئەندامی پەرلەمانی كوردستان )سەرچنار احمد(
•بەڕێز دادوەرى دادگاى کەتن لە هەڵەبجە: 
پرسیار/ بەڕێزتان پێتان وایە یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى پێویستى بە هەموارکردنەوە هەیە؟
وەڵام /بەدڵنیاییەوە یاساى ناوبراو زۆر پێویستە کە هەموار بکرێتەوە.
پرسیار/ وەک ڕونە لاى بەڕێزتان پێشنیازە یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەت و خێزان بەهۆى بوونى مافى گشتى تیایدا ڕەخنەیەکى زۆرى لێ گیرا ئایا بەڕاى بەڕێزتان واى نابینن کە مافى گشتى لەو کردارانەى تایبەتن بەم یاسایە بونى هەبێ؟
وەڵام /نەخێر بەڕاى من نابێ بەهیچ شێوەیەک مافى گشتى لەم یاسایەدا بونى هەبێ چونکە یاساکە تایبەتە بەخێزان بونى مافى گشتى تیایدا واتاى تێکچوونى شیرازەى خێزانە.
پرسیار/ لەم پێشنیازە یاسایەدا باس لە فەرمانى دوورخستنەوە ئەکات کە تۆمەتبار تا یەکلابوونەوەى دەعواى جزائى دوور بخرێتەوە دەپرسین ئایا لەڕووى کرداریەوە جێبەجێکردنى ئەم مادەیە قورس نیە؟
وەڵام/  فەرمانى دوورخستنەوە پێچەوانەى پرەنسیپەکانى جاڕنامەى گەردونى مافى مرۆڤ و دەستورو یاسایە وە جێبەجێکردنى ئەم مادەیە پشێوى کۆمەڵایەتى بەدواى خۆیدا ئەهێنێت.
پرسیار/ لە پارێزگاى هەڵەبجە ڕێگرى لە جێبەجێکردنى یاساى ناوبراو هەیە؟
وەڵام/ نەخێر هیچ ڕێگریەک لە جێبەجێکردنى یاساى ناوبراودا نابینم.
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكحراو لەگەڵ دادوەری دادگای كەتن هەڵەبجە بەرێز )صلاح حمەفرج(
كۆلێژی یاسا- زانکۆی هەڵەبجە:
وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان هەوڵەکانمان بەردەوامە بۆ جێ بەجێ کردنی ئەم یاسایە لە ناوەندەکانی خوێندن وەکو وانەیەک بخوێندرێت بەتایبەتی لە کۆلێژی یاسادا چونکە خوێندکاران لەدوای تەواوکردنی خوێندنیان لە بواری پراکتیکت )عملی( زۆر پێویستیان بەم یاسایە هەیە کە پەیوەندی بە تاکەکانی خێزانەوە هەیە بۆ ئەم مەبەستە ستافی ڕێکخراو کۆبونەوەیەکمان ئەنجامدا لەگەل کۆلێژی یاسای زانکۆی هەڵەبجە کە وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان کە لەبواری یاسادا کار دەکەین تەرکیز دەخەینە سەر خێزان و ژنان و هەمواری هەر یاسایەک و پەیوەندیمان هەیە لەگەل کۆلێژی یاسا و مامۆستایان و پەرلەمان دادگاکان و وەزارەتەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان و هاوڵاتیان وە دەورەمان هەیە بۆ بەشی یاسا بەشێوەی پراکتکی وە چەند ساڵە ئێمە کار لەسەر ئەوە دەکەین کە ئەم یاسایە تەعمیم کراوە کە بخوێندرێت بەلام ئیختیاریە کە بەچەند وانەیەک بخوێندرێت وە ئێمە دەمانەوێت گفتوگۆیەک ئەنجام بدرێت.
 لەگەڵ ئەو مامۆستایانەی کە تایبەتمەندن بەو بابەتە چۆن خوێندکاران سوود لە کەیسەکانی ناو دادگا وەربگرن لەبواری پراکتیکی ئێمە هاوکاربین بۆ ئەمانەش مامۆستای وانەبێژی کۆلێژی یاسای زانکۆی هەڵەبجە ئاماژەی بەوەکرد وانەی قۆناغی ٥ دەڵێتەوە و لەکاتی وانە وتنەوەدا کە پێویستیان بە لایەنی زمان و پراکتیکیە کە پێویستیەکی زۆرە بۆ خوێندکاران وە مامۆستای کۆلێژی یاسا ئاماژەی بەوە کرد کە خوێندنی ئەم یاسایە پێی باشە نمرەی لەسەربێت و لەبواری پراکتیکیدا داوای ڕاپۆرتیان لێ بکرێت وە لایەنی نەزەریەکەی بە شێوەی گروپ  بڵێتەوە و وە هەر گروپە و ڕێژەی خوێندکاری ٤٠ خوێندکاران ئەم بابەتە بڵێتەوە پێویستە نمرەی لەسەر بێت بۆ ئەوەی پابەندبن وە سەرۆکی بەشی یاسا ئاماژەی بەوە کرد کە کاتێک بینای کۆلێژی یاسا دروستکرا داوامان کرد هۆڵێکی دادگا دروستبکەن و گرنگی بە لایەنی پراکتیکی بدەن وە لە ساڵی ٢٠١٩ فەرمانێکی وەزاری دەرچوو کە ٢ بابەت هەیە تشریعات خاص و تشریعات عام مکملە ٦ وانە دیاری کراوە ) یاسای هاتوچۆ، یاسای پارێزەرایەتی، یاسای قەدەغەکردنی خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی کردن. یاسای چاودێری کردنی ناکامەکان، یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی( کە زانکۆ دیارەی دەکات لەو ٥ بابەتە ٣ بابەتیان بخوێندرێت و یەکێک لەو بابەت و یاسایانەی کە دەخوێندرێت یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیە کە بەچەند وانەیەک دەخوێندرێت و ئێمەش وەکو ڕێکخراو هاوکاریان دەبین لە بواری پراکتیکی کە دواتر بە ڕاپۆرت کۆلێژی یاسا ئاگادار دەکەینەوە لە چۆنیەتی بەرێوبردنی کاروبارەکان وپلانی خۆمان دادەنێین و بۆتان ئەنێرین بەڵام ئەم بابەتە دەبێت کەیس دروست بکرێت و پرسیار بکرێت لەسەر کەیس و ئیش لەسەر کەیس بکەن لەگەل پارێزەرانی ڕێکخراو کە یارمەتی پارێزەران بدەن کە بەدوای شتەکان برۆن یاخود کۆمپانیای گەورەی پارێزەری هەیە کە پارێزەری ڕاوێژکاری هەیە کە یارمەتی دەربن ئەم کارەش پێویستی با هاوکاری زۆر و تەنسیقی بەردەوام هەیە یاخود عیادە قانونی هەبێت کە وابێت خەڵک بێن بۆ ئێرە وەکو چۆن سەنتەری ڕاوێژکاری هەیە لە بوارە جیاوازەکاندا و لە بواری یاساشدا هەبێت کە ئەمەش وادەکات کە خوێندکاران و خەڵک بەیەکەوە بەرکەوتنیان هەبێت وە سەرۆکی بەشی یاسا ئاماژەی بەوە کرد ئێمە دەرگامان کراوەیە بەڵام یەک کێشەمان هەیە کە زەختێکی زۆر لەسەر تەلەبە هەیە بەڵام ئیمە لە هەوڵی بەردەوامداین کە خوێندکاران لە بواری پراکتیکیدا سودببینن وە ڕابێن لەسەر ئەوەی کە لە دادگاکاندا چۆن کەیس دەبیندرێت وە لایەنی دارای خوێندکاران یەکێکە لە کێشەکان کە ناتوانرین زەختیان لێ بکەین بەڵام لە هەوڵی بەردەوامداین و کۆڵنادەین بۆیە وەکو ڕێکخراو هاوکار دەبین لەوەی کە ئەم یاسایە ببێتە وانەیەک و بچێتە ناو خوێندکاران و بخوێندرێت وە لە لایەنەی پراکتیکیە هاوکاریان بین لە دوای تەوەکردنی خوێندن.
 
 
 
 
 
 
 
 
 ئامارەكانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە پارێز\ای هەڵەبجە 
)٢٠٢٢ – ٢٠٢١(
ساڵ هاوسەرگیری جیابوونەوە
٢٩٨ ١٠٢٨ ٢٠٢١
٢٩٨ ٩٧٨ ٢٠٢٢
لەم ئامارانەوە بۆمان دەردەکەوێت کە هاوسەرگیرى بەڕێژەیەکى کەم کەمى کردووە کە نەبوونى هەلى کارو نەبونى پرۆژەى خزمەتگوزارى کە خزمەت بە کەرتى ئابورى بکات لەم پارێزگایە ڕۆڵى کاریگەریان هەیە وە سەبارەت بە جیابوونەوە ساڵانى) ١٢٠٢ ٢٠٢٢ –( هەمان ڕێژەن کە ئەم ڕێژەیە زۆرە بۆ پارێزگاى هەڵەبجەو شیاوى هەڵوەەستە لەسەرکردنە
4- چیرۆکى سەرکەوتن
)ش، ڕ( یەکێک بوو لە قوربانیانى توندوتیژى خێزانى پاش ئەوەى هاوسەرەکەى توندوتیژى بەرامبەر ئەنجام دابوو لە ماڵ هەڵهاتبوو وە ڕێگرى لێ کرابوو کە منداڵە یەک ساڵانەکەى لەگەڵ خۆى بهێنێت وە بەهۆى ئەوەى ژنى ماڵ بوو وە ماڵى باوکیشى نەدار بوون نەى توانى بوو پارێزەر بگرێت بۆیە لە لقى پارێزەران هەواڵى ڕێکخراوێکى یاسایى پرسى بوو کە بێ بەرامبەر کارە یاساییەکانى بۆ ئەنجام بدەن هەر زوو ناونیشانى پارێزەرى ڕێکخراوى هاریکارى یاسایى ژنان ئەدەن بە )ش، ڕ.(
ناوبراو بە گریانەوەو بەوپەڕى نائومێدیەوە لەگەڵ پارێزەرى ڕێکخراو ئەکەوێتە گفتوگۆو ئەڵێت ماوەى دوو مانگە هاوسەرەکەم دەرى کردووم بۆ تەنها ساتێکیش نەى هێشتووە مناڵەکەم ببینم وە وێنەى چەند شوێنێکى جەستەى لە مۆبایلەکەى پیشاندا کە خوێن و برینى کاتى توندوتیژیەکانى پێوە بوو وە هەروەها ووتى کە ماڵى باوکى نەدارن و بەبێ بژێوى نایەڵن مناڵەکە بگرمە ئەستۆ تەنانەت ووتى بەهۆى زۆرى کێشەکان هەوڵى خۆکوشتنم داوە بەڵام هەر زوو پارێزەرى ڕێکخراو ئومێدى بۆ گەڕاندەوەو پاشان لە ماوەیەکى کەمدا سکاڵاى لەسەر هاوسەرەکەى تۆمار کردو بە فەرمانى دادوەر هاوسەرەکەى ڕاگیرا وە لە ساتى ڕاگرتنى دا ماڵى باوکى هاوسەرەکەى پابەندکران بە گەڕاندنەوەى مناڵەکە بۆ ئامێزى دایکى وە پاشان داواى بژێوى تۆمارکرد بۆ مناڵەکە کە بڕێک بژێوى گونجاوى بڕیەوە بۆ مناڵەکە بەمەش دونیایەک هیواو ئومێد گەڕایەوە بۆ )ش، ڕ(ى تەمەن) ٢٣( ساڵ و لە ئێستادا مناڵەکەى لە ئامێزدایەو لەگەڵ ماڵى باوکى ژیانێکى ئاسایى و دوور لە مەترسى بەڕێ ئەکەن بەمەش بەراورد بەو ساتەى ڕووى لە ڕێکخراو کرد دونیایەک ئومێد لەنێوچاوان و ناخى دا بەدى دەکرێت. 
ئیدارەى گەرمیان
1-یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى لە هەرێمى کوردستان_عێراق لە نێوان هەموارکردنەوە و مانەوەدا:_یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى ژمارە ٨ لە ساڵى ٢٠١١ دەرچوە و بەڵام لەبەر کۆمەلێک کەم و کورتى کەلەیاسەکدا هەیەو نەیتوانیوە وەک و پێویست ئامانجەکەى بپێکێت بۆیە زۆر جار لەکاتى جێبەجێکردنى کەلێنى تێدا بەدى دەکرێت بوێە پێویستى بە هەموارە،ئەوەبو پەرلەمانى کوردستان پرۆژە یاسایەکیان ئامادە کرد و پرۆژە یاساکە لەساڵى ٢٠٢١ خوێندنەوەى یەکەمى بۆکرا،هەرزو پرۆژە یاساکە بوە ململانێی نێوان پەرلەمانتاران و چالاکان و مامۆستایانى ئاینى ڕاى جیاواز و کاردانەوەى توندى لێکەوتەوە بۆیە پرۆژە یاساکە نەچوە بوارى جێبەجێکردنەوە،بۆ ئەوەى زیاتر لە وردەکارى ئەو کیشمەکیشانە بزانین و ببینین بنەڕەتى جیاوازیەکان لەسەر پرۆژەکە چییە،چاوپێکەوتنمان لەگەڵ یەكێك لە پەرلەمانتارانی پەرلەمانى کوردستان ئەنجام دا:
ئەوپێى وایە یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى بە پێى پێویست چارەسەرە بۆ کێشە خێزانیەکان ڕاستە کەمو کورتى هەیە بەڵام ئەگەر یاساکە وەک و خۆى جێبەجێ بکرێت تا ڕادەیەک چارەسەرێکى باشە بۆ کێشە خێزانیەکان ئەندام پەرلەمانەکە ئەگەرچى پێیى وایە کە یاساکە گەرجێ بەجێ بکریت خراپ نییە،بەڵام ئەو هۆکارى ئەوەى کە ئەگەرچى یاساکە هەیەو توندوتێژیش بەردەوامە دەیگەڕَینێتەوە بۆ ئەوەى کە پێى وایە لە قۆناغى لێکۆڵینەو و دادگاى کردن کە وا دەکات بەڵگەکان بە تەواى بە کار نەهێنرێت بۆ سزادانى تۆمەتباران کۆى قسەکانى ئەوەیە کە یاساکەى پی باشترەو پیى وایە یاساکە وەکو خۆى بمینیتەوە باشترە چونکە پرۆژە یاسایە گۆڕانگاى لە چەند مادەیەکیدا نەدەبوە شوێن گرەوە بۆ یاسا کۆنەکە چونکە یاساکە وەک و خۆى بمایەتەوە زۆر باشتر بوو لەو هەموار کرنە کە هێندەى تر کێشە خێزانیەکان زیاتر دەکات بە تایبەت ئە مادە و بڕگەیەیى کە باسى هەواڵدانى کەسى هەواڵدەر کە دەکرێت لە دەرەوەى خێزان بێت ئەمەش وا دەکات بۆ نمونە گەر ژن و مێردێک ڕەنگە دەنگە دەنگێکى بچوکیان بێت،کەسێک لە دەرەوەى خێزانەکەیان گوێى لێبێت بچێت سکاڵا تۆمار بکات خۆ ڕەنگە لەو ماوەیەى نێوان هەواڵ دانەکە ئەو دوو هاوسەرە پێکهاتبێنەوە بەڵام گەر کێشەکەیان بگاتە دادگا و بنکەى پۆلیس کێشەکەیان گەورەتر بێت و کاریگەرى لەسەر شیرازەى خێزانەکەیان دروست کات،                ئەمە جگە لەوەى کە ئەو پەرلەمانتاره لە دەسەلاتى یاسادانان کار دەکەن بەلام لەگەل ئەوەشدا پەروەردەى لە پێش هەموو شتیکەوە داناوە چونکە پیی وایە « پێویست دەکات چاوێک بە پەروەردەیا بخشێنرێتەوە چ لە خێزانەکان یاخود لە ناوەندەکانى خوێندن کە تۆڕە کۆمەڵایەکان ئەسان سۆر بکرێت نەهێلرێت بەکارهێنانى وەک و ئەوەى ئێستا هەیە بەبەر فراوانى بمێنێتەوە چونکە بەڕاستى ئەمە بە دەرەجەى یەک سەرچاوەى زۆر بوونى کێشە خێزانیەکان و بەرزبونەوەى ڕێژەیى خۆکوشتنى ئافرەتانە نەک لاوازى یاسا بەرکارەکەى کە هەیە ».
*مژدە ئەحسان كە پێشتر پارێزەر بوە و ئێستا لە زانکۆىگەرمیان _کۆلێژى یاسایە بۆ ڕێکخراوى هاریکارى یاسایی ژنانوتى:_
سەرەڕاى گەشەکردنى ژیان شێوازى ژیانى مۆدێرن دیاردەى توندو تێژى خێزانى ڕۆژ بە ڕۆژ بەرەو زیاد بون دەچێت کە ئەمەش کاریگەرى خراپ و بەرچاوى هەیە لەسەر کۆمەڵگا و خێزان کە کێشە خێزانیەکان ئاڵۆز دەکات دەبێتە هۆى گەشەکردنى کێشە کۆمەڵایەتیەکان و سەرهەڵدانى کێشە گەورەکان هەر بۆیە هەبونى یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى ڕۆڵێکى باشى هەبوە لە چارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکان بە پێى پێویست ڕێگە چارەن،وە من لەکاتى پیشەى پارێزەریدا چەندین کەیس هاتۆتە لام کە کێشەى کۆمەڵایەتیان هەبوە و بەڵام لەکاتى سکاڵا کردن لە دادگادا ژیانى ئەو کچانە پارێزراو بوە کە مەترسى لەسەر ژیانیان هەبوە لەلایەن خێزانەکانیانەوە لە ڕێگەى دادگاى توندوتێژیەوە کێشەکەیان بۆ چارسەر کراوە،وتیشى من پێم وایە دەبێت جگە لە هەبونى یاساکە هەندێک ڕێگا هەیە بۆ ڕوبەڕو بونەوەى کێشە خێزانیەکان کە پێویستە بگیرێتە بەر لەوانە:_
١-پتەوکردنى پەیوەندى خێزانى بە گرنگى دان بە پەروەردە و پەروەردەکردنى گونجاو و بڵاو کردنەوەى خۆشەویستى و خۆڕاگرى و میهرەبانى پێچەوانەى توندوتێژى.
٢-جەخت کردنەوە لەسەر گرنگى هۆشیارکرنەوەى تاکەکانى خێزان لە ڕێگەى پێشکەش کردنى سیمینار و کۆنفرانسی پەروەردەیی هۆشیارى بۆ دروستکردنى نەوە و کۆمەڵگایەکى قەلاچۆکراو بۆ وەستانەوە بەرامبەر ئەم دیاردە نەرێنیە.
٣-بەهێزکردنى ڕۆڵى دامو دەزگا ئاینیەکان وتار بێژانەوە لە تێپەڕکردنى گرنگى بەها ئەخلاقیەکان و ئەو بنەما بەرزانەى لەلایەن ئیسلامەوە هێنراون بۆ دروست کردنى کۆمەڵگا و نەوەیەک بەبنەماو نمونەیی.
هەر لەسەر ئەم بابەتە لێپرسراوى نوسینگەى کفرى ئەم نوسینگەیە لە ساڵى ٢٠٠٧ دەستى بە وەرگرتنى سکاڵاو تۆمارکردنى و کردنەوەى دۆسیە بۆ کێشە خێزانیەکانى قەزاى کفرى و گوندەکانى دەوروبەرى کردوە کە ساڵانە ١٠٠ بۆ ١٥٠ سکاڵا وەردەگرن و کارى تێدا دەکەن سەرەڕاى چەندین کێشەو گرفت کەلە ڕاپۆرتەکانى پێشودا ئاماژەى پێکراوە کە تا ڕادەیەک بوەتە ڕێگری لەبەردەم جێبەجێکرنى یاساکە وەک و خۆى،وتیشى من پێم وایە یاساکە کۆمەڵێک کەم و کوڕى تێدایە کە پێویست دەکات هەموار بکرێتەوە بە تایبەت ئەوەى کە یاساکە زیاتر مافى بە ئافرەت داوە و باسى توندو تێژى بەرامبەر ئافرەت کردوە بەبێ ئەوەى توندوتێژى بەرامبەر پیاویش ڕەچاو بکرێت کە ئێمە کەیسى وامان هاتۆتە لا کە پێاوەکە توندوتێژى بەرامبەر کراوە لەلایەن ئافرەتەکەوە،هەروەها ئەو خاڵەى کە باسى بەکەم سەیرکرنى ئافرەت دەکات لەلایەن پیاوەوە و هەم دیسانەوە واقیعى نیەو پێویست دەکات هەموار بکرێتەوە چونکە هیچ پێوەرێک نیە بۆ بەکەم سەیر کردنى ئافرەت لەلایەن پیاوەوە، یاسا نابێت لەسەر نیەتى دڵ دابنرێت،هەروەها وتیشى جگە لە هەموارکردنەوەى یاساکە بە تێڕوانینمان و ئەزمونمان لەو کێشە خێزانیانە بە تایبەت لە نێوان هاوسەران ئەوەى کە زۆرێک لە هاوسەرەکان هیچ زانیارى و هۆشیاریەکى پێویستیان نیە بۆڕوبەڕوبونەوەى کێشەو هەڵگرتنى بەر پرسیارێتى و چارەسەرکرنىناکۆکیەکانیان لە چوارچێوەى خێزاندا بۆیە پێویست دەکات لەکاتى ئەنجامدانى گرێبەستى هاوسەرگیرى توعیە پێشکەش بە هاوسەران بکرێت کە لە چەند کەسێکى شارەزا وەک)مامۆستاى ئاینى_توێژەرى دەرونى_پارێزەر_کەسانى پسپۆڕو شارەزا لە کیشە خێزانیەکان(پێکبێن ..
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی كفری
2-ڕۆڵى مامۆستایانى ئاینى لە چارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکاند: _
بەهۆى ئەو ڕۆڵە گرنگەى کە ماموستایانى ئاینى هەیانە لە کۆمەڵگاى کوردستان بەگشتى و گەرمیان بە تایبەتى تا ئێستاش زۆرێک لە خێزانەکان بۆچارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکان پەنا دەبەنە بەر مامۆستایانى ئاینى تاوەکو ڕێگە چارەیان بۆ دابنرێت بەپێى شەریعەتى ئیسلامى بۆیە وەک ڕێکخراو بە پێویستمان زانى چاوپێکەتنێک لەگەڵ پێشنوێژ و وتاربێژى مزگەوتى )شێخ عبدلقادرى گەیلانى(لەکەلار ئەنجام بدەین لەسەر ئەم بابەتە بە شێوەى پرسیار و وەڵام-:
پرسیار/ڕۆڵى شەریعەت چیە لەپاراستنى مافى ژنان و هەماهەنگى نێوان یاسا دانراوەکان و شەریعەت چیە لە پێدانى مافى ژنان؟
وەڵام/شەریعەت زۆر گرنگى بە ئافرەت داوە دەتوانین بڵێن جیاوازى ئافرەت لەگەڵ پیاو لە ئیسلامدا لە زۆر لایەنەوەیە کە هەموو مافەکانى پیداوە و بۆى دیارى کردوە کە بەشێکى دەگەڕێتەوە بۆ خودى پێکهاتەى ئافرەت کە دەبیتە دایک و ئەو ئەرکە سەرەکییەى پێسپێردراوە، لە بەرامبەر ئەوەدا هەمو مافەکانى لەلایەن پیاوەوە بۆ دابین کراوە،ئەمەجگە لە مافى ڕێزگرتن کە ئەوەى لە ئیسلامدا هاتوە وێنەى نیە لە هەموو ئاینەکان وڵاتەکاندا،پێغەمبەرى خوا )د.خ( دەفەرموێت ئەگەر کەسێک خۆى خاوەن کەرامەت و کەسێکى بەخشندە و چاکەکار بێت بە کەرامەت و ڕێزەوە هەڵسوکوت لەگەڵ ئافرەت دەکات ئەوکەسەى ئیهانە بە ژن دەکات کەسێکى بێ دایک و باوک و هەرچی و پەرچیە،ئەوە لەلایەن ڕێز گرتنەوەیە،هەردوولا بەشێوەیەکى یەکسان مافەکانیان بۆ دابین کراوە و نابێت زوڵم لەهیچ لایەنێک بکرێت بۆ تەوازن و ڕێکخستنى کۆمەڵگەیە بە کورتىئیسلام هەموو مافەکانى بە ژن داوە.
پرسیار/بە زۆر سەرجێی کردنى هاوسەرى لە ڕوانگەى شەریعەتى ئیسلامیەوە دروستە؟
وەڵام/سەرجێى بریتیە لە پەیوەندیەکى ڕوحى لە نێوان هاوسەراندا واتە پەیوەندیەکى دەرونیە،لە سەدا ٩٩ ڕوحیە وە ئەگەر توندوتێژى بەکار بهێنرێت وە پیاو لە کاتى نزیک بونەوەى لە هاوسەرەکەى هەست نەکات بەشێکە لە خۆى باوەڕناکەم چێژى لێوەربگریت لە ئیسلامدا سەرجێى کردن پەیوەندیەکى ڕوحی وخۆشەویستیە،ئیسلام سەرجێى بەزۆر ناکات و ڕێی نەداوە پیاو دەستدرێژى بکات بە زور بۆ سەر ئافرەت و توندوتێژى بەکار بهێنێت لە کاتى سەرجێى کردندا،تەنانەت ئیمام غەزالى ئەفەرموێت ئەگەر پیاو گوێ بە چێژ وەرگرتنى ئافرەتەکەى نەدات و چێژو لەزەتى ژنەکەى پشت گۆێ بخات ئەوا گوناح بار دەبێت لە ڕوى دینەوە .
پرسیار/ڕۆڵى مامۆستایانى ئاینى چیە لە چارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکان؟
وەڵام/کۆمەڵێک کێشە هەیە دێتە لاى مامۆستایانى ئاینى هیچ دادگا و هیچ پارێزەرێک نایبێنت،کە ڕۆژانە ئێمە وەک مامۆستایان بە تەمبیەکردن و قسەى باش و ئامۆژگاریمان کردوە هەوڵمان داوە پێکیان بێنینەوە وە نمونەش هەیە هاتونەتە لاى من دوو تەڵاقى داوە یەک تەڵاقى ماوە بەڵام من ئامۆژگاریم کردون پێکم هێنانتەوە لە ناو بازاڕ دواى ماوەیەک بینیومن دەستیان لە دەستى یەکا بوە،زۆرێک لە مامۆستایەنى ئاینى شارەزاى یاساکەین و کەسانى ئەکادیمین بۆ نمونە من خۆم ماستەرم هەیە لە فقهى بەراوردکردندا،وەکو خۆم هەر کەیسێک بێتە لاى من و دانشتنى دادگاى تیابێت یەکلاى ناکەم و دەڵێم بڕۆنە دادگا تاوەک و دادوەر بە دادپەروەى کەیسەکان یەکلا بکاتەوە،بۆیە پێویستە دادگا ڕۆڵى مامۆستایەنى ئاینى لەبەر چاو بگرن چونکە نەبوونى مامۆستایانى ئاینى کەلێنێکى گەورە دروست دەکات بە هیچ دادگایەک چارەسار ناکرێت .
پرسیار/حوکمى بە زۆر هاوسەرگیرى کردن لەلاى شەرع چیە؟
وەڵام/لە شەرعدا بە هیچ جۆرێک ڕێگەى نەداوە نە بە زۆر ژن بۆ کوڕ بێنیت نە بەزۆر کچ بدرێت بە شوو،لە سەردەمى پێغەمبەرى خوا ئافرەتێک بەلاى ماڵیاندا تێپەڕى وتى ئەى پێغەمبەرى خوا باوکم بە زۆر منى داوەتە ئامۆزاکەم لەبەر بەرژەوەندیەکى کەسى خۆى پێغەمبەرى خوا سەرپشکى کرد لەوەى تەڵاق بە دەستى خۆى بێت هیچ مافێک ناکەوێتە سەر،پاشان ئافرەتەکە وتى ئەى پێغەمبەرى خوا من بە ئامۆزاکەم ڕازیم بەڵام بۆیە وام وتوە تاوەک و بزانم ئایا ئەگەر کەسێک بە زۆر هاوسەرگیرى پێبکرێت هیچ مافێکى دەبێت،کەواتە حەرامەو تاوانە حوکمى بە زۆر هاوسەرگیرى کردنى ئافرەت بە تایبەت بۆ ئەم سەردەمە کە زیاتر ئافرەتان سەربەخۆییان هەیەو تێگەشتوو خوێندەوارن سە بارەت بە مافەکانى خۆیان .
پرسیار/وەک و مامۆستایەکى ئاینى ئامۆژگارى تۆ چیە بۆ ئەو کەسانەى لە چوارچێوەى خێزاندا پەنا بۆ ئەنجامدانى توندوتێژى دەبات؟
وەڵام/لەهەرکاتێکدا پیاو لە بابەتێکدا توندوتێژى ئەنجامدا ئەواناتوانێت بەژیرى چارەسەرى بکات ئەوە سیفەتێکى نەگۆڕە لە مرۆڤداهەندێک مرۆڤ بگاتە حاڵەتێک پەستانى لەسەرە پەنا بۆ توندوتێژى دەبات ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەى کەسەکە دەرچەى ئەقڵى نەبێت ئەگەر دەرچەى ئەقڵى هەبێت پێویست ناکات توندو تێژى بەکار بێنێت،بۆیە پێوێستە هەموو ژن و مێردێک کاتێ هاوسەرگیرى دەکەن لە سەرەتاوە لەگەڵیا کەمە کەمە فێرى یاساى هاوسەرگیرى بکات و لێک تێگەشتن و خۆشەویستى دروست بکەن ڕۆژانە بۆ زیادکردنى خۆشەویستى و ڕێزگرتنى یەکتر هەوڵ بدەن هەموو ڕۆژێک خەرمانى خۆیان لەبابەتى خۆشەویستى زیاتر بکەن بۆ ئەوەى بتوانن کێشەو ناکۆکیەکانیان چارەسەر بکەن و هەر لەیەکەم ڕۆژى  هاوسەرگیریەوە بناغەى خۆشەویستى وپێکەوە ژیانى ئاشتیانە دابنێنن.
 
سەردانی نوێنەری رێكخراو بۆ بەرێوەبەرایەتی گشتی ئەوقافی گەرمیان
3_ خۆکوشتنى ئافرەتان لە دەرئەنجامى توندوتێژى خێزانى،ڕۆڵى ڕێکخراوەکانى ژنان لەم بارەیەوە:_
ئامارەکان لە گەرمیان پێَمان دەڵێن ساڵ بەساڵ خۆکوشتنى ژنان و ئافرتان بەرەو زیادبوون دەچێت،ئەمیش لە دەرئەنجامى توندوتێژى لە چوارچێوەى خێزانەکان ژنان بێهیوابوون لە چارەسەرکردنى کێشەکانیان پەنا بۆ خۆسوتاندن دەبەن،تەنانەت هەندێک لە ئافرەت بەدواى چارەسەرى کێشەکەى ناکەوێت دواجار دەست دەبات بەگیانى خۆى و بەڕێگەچارەى کێشەکان دەزانێت، بۆ ئەم مەبەستە چاوپێکەوتنمان لەگەڵ ئەندامى لقى گەرمیانى کۆمەڵەى ئافرەتان ئەنجام دا:_
 ئەندامێكی لقى کۆمەڵەى ئافرەتانى گەرمیان باسی لەوەكرد،”من ڕۆژانە دەرگاى ماڵەکەم کردۆتەوە بۆ ئەو ئافرەتانەی ڕوبەڕوى توندوتێژى خێزانى دەبنەوە دێنە لام بۆ وەرگرتنى ڕاوێژ و دانانى ڕێگا چارە منیش تا بۆم بکرێت بە دەمیانەوە دەچم و لەگەڵیان دەبم تاوەک و سکاڵا تۆمار دەکەین و دەیگەیەنینە دادگا و چەندین جار من پارێزەرى خۆبەخشم بۆیان دابین کردوون،
هەروەها پێى وایە کەیسەکانى خۆکوشتن و خۆ سوتاندنى ئافرەتان ڕۆژ بەڕۆژ بەرەو زیاد بوون دەچێت و بەداخەوە جێگەى نیگەرانیە من بە حوکمى ئەوەى ساڵانێکى زۆر لەناو کەیسەکان و لەگەڵ قوربانیان پەیوەندیم هەبوە من بە چەن هۆکارێک دەیگەڕێنمەوە:_١_نەبونى هۆشیارى لەناو خەڵکدا بەرچاو ڕون نەبوونیان لەسەر یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى و ڕێڕەوى لێکوڵینەوە لە دادگاندا و کارەکانى لێژەنەکان بۆ ئاسانکردنى کێشە خێزانیەکان بە تایبەت لەلاى ئافرەتان.
٢_نەبونى دادگایەکى تایبەت مەند سەبارەت بەبینى کێشەخێزانیەکان کە زۆر بەى جار دادوەرێکى مەدەنى یاخود کەتن ئەم کەیسانەش دەبێنێت بەهۆى نەبوونى کات وادەکات ڕێڕەوەى لێکۆڵینەوە دوابکەوێت کاتى زۆرى بوێت و خەڵکیش متمانەى بەیاسەکە کەمتر دەبێت پێى وایە دادگا ناتوانێت بە زوی کێشەکانیان بۆ چارەسەر بکات.
٣-بوێر نەبوونى ژنان هەمیشە ترس و لاواز بێنینى خۆیان وا دەکات لەبرى ئەوەى سکاڵا تۆمار بکەن و هەوڵى چارەسەرکردنى کێشەکانیان بدەن پەنا بۆ خۆ کوشتن ببەن.
4_ڕۆڵى داواکارى گشتى لە جێبەجێکردنى یاساکەدا:_وەک نوێنەورى ڕێکخراو لە سەردانێکمان بۆ جێگرایەتى داواکارى گشتى لە گەرمیان چاوپێکەوتنمان لەگەڵ ئەندامێكی داواکارى گشتى ئەنجامدا تاوەک و گفتو گۆیەک بکەین سەبارەت بەڕۆڵى داواکارى گشتى و هەوڵەکانیان بۆچارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکان ،بەڕێزیان وتیان ڕۆڵى داواکارى گشتى لە جێبەجێکردنى یاساى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى بەم شێوەى لاى خوارەوەیە:._
١_چاودێرى بڕیارەکانى دادگا دەکات کاتێک بڕیاڕ بۆکەیسێکى خێزانى دەردەکات.
٢_داواکارى گشتى بەدواداچون بۆ ئەو کەیسانە دەکات کە تاخیر دەبێت لە یەکلاکردنەوە.
٣-سەردانیکردنى نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتێژى خێزانى بۆ گفتوگۆکردنى بابەتەکان لە گەڵ بەڕێوبەرى نوسینگە و لێکۆڵەر وئەفسەرکان..
 
بەشێوەیەکى گشتى ڕۆڵى لە چاودێرى کردنى یاسەکەیە کە ڕۆژانە دۆسیەکان دێت و پێداچونەوەى بۆ دەکەین بۆ ئەوەى بزانین ئەنجامەکەى بەچى دەگات هەندێک جاریش لایەنەکان دێن لێرەیا کێشەکەیان باس دەکەن کە تایبەتە و بابەتى خێزانیە،پێویست دەکات پیش ئەوەى ببێتە کەیس ئەفسەرى لێکۆڵینەوە دەیهێنێت بۆلامان هەوڵ ئەدەین بگەینە ئەنجامێک و نەبێتە کەیس وە لەوەڵامى پرسیارى نوێنەرى ڕێکخراو سەبارەت بەوەى ئایا هیچ کێشیەک هەبوە هاتبێتە لات و پێویستى کردوە نەبێتە کەیس و بچێتە دادگاو چارەسەر بوبێت وتى ڕاستى نەبوە لەبەر ئەوەى زۆرجار ئەو کەسانەى کە دێن لەسەرەتاى کێشەکەدایە خوێنیان گەرمە بە توندى دێنە پێشەوە و دواتر تەنازل ئەکەن و پاشەگەز ئەبنەو و رێک ئەکەون،وتیشى یاساکە زۆر باشە و بەڵام پێویستى بە هەموارە بە تایبەت لە مادەى یەکەم هاتوە بە دیارى کراوى تاوانەکانى دیارى نەکردوە وەک و ئەوەى لە مادەى دووەم بڕگەى دووەم دەڵێت ئەم کردارانەى خوارەوە وەک نمونە بە توندوتێژى دادەنرێت لە هیچ یاسایەکدا تەنانەت یاساى سزاکانیش هیچ شتێکى وانەهاتوە بڵێت بۆ نمونە چونکە شتێکى مەتاتیە دەکرێت گەورەى کەیت و بچوکى کەیت بە دەستى خۆت،ئەمە ئەبێت بە دیارى کراوى بڵێت ئەمە تاوانە و ئاوایە،سەبارەت بە وەڵامى پرسیارى چى شتێک بکرێت بۆ زیاتر جێبەجێکردنى یاساکەو کەمکردنەوەى توندوتێژى خێزانى بەڕێزیان لە چەند خاڵێکدا کۆى کردوە لەوانە-:
• *هەبونى شەڵتەرێکى بەردەوام لە گەرمیان،چونکە تائێستا شەڵتەرێکى بەردەوام لە گەرمیان نیە خۆ ئەگەر ئافرەتێک پێویستى بەوە بێت زیاتر لە ٢٤ سەعات لە شەڵتەر بمێنێتەوە پێویستە بنێردرێت بو شەڵتەر لە سلێمانى کە ئەمەش زۆر جار کەیسەکە درێژە دەخایەنێت بۆ ماوەیەکى درێژ ئەبێت ئەم ئافرەتە بهێنرێت و دواتریش دەبارە بنێردرێتەوە سلێمانى کە ئەمەش ئیش و کارەکان قورستر ئەکات.
• *هەبونى دادگایەکى تاوانى تایبەت بە بینینى کەیسەکانى کوشتن و خۆکوشتنى ژنان چونکە هەندێک جار دەبینیت دادوەرەکە چەندین کەیسى مەترسیدارى جگە لە توندوتێژى خێزانى لایە و لەیەک کاتدا کەیسى تایبەت بە کوشتن و خۆکوشتنى ژنان دەبێنێت هەندێک جاریش ماوەى نێوان دانشتنەکان و بینینى دادبینى دورو درێژە و زۆر جار لە قۆناغى لێکۆڵینەوە و بەڵگەکان ون دەبێت و زۆرینەى جار تاوانباران بە سزایى خۆیان ناگەن ئەمەش هۆکارێکە 
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ ئەندامی داواكاری گشتی 5_چیرۆکى سەرکەوتن:_
)چ.م.ح( لە دایک بووى ساڵى ١٩٩٤ دانشتوى ناحیەى ڕزگارى سەر بە قەزاى کەلارە ماوەى ساڵێکە هاوسەرگیرى کردوە خاوەنى کوڕێکە،لە شەوى ٢٠٢٢/٧/٢٧ لە ئەنجامى دەمە قاڵێک و کێشەیەکى بچوک کە لەگەڵ مێردەکەیدا دروست بوە یەکسەر بەو پەڕى توڕەیەوە پەنا دەباتە بەر خۆ سوتاندن و نەوت بەسەر خۆیدا دەکات و گڕ لە خۆى بەر دەدات مێردەکەشى چونکە تا ئێستا ڕوبەڕوى هیچ حاڵەتێکى وا دەبێت ناتوانێت هیچ یارمەتیەکى بدات و توشى شۆک دەبێت بۆیە دراوسێکەى فریاى دەکەوێت و دەیباتە ئیمێرجنسى لە کەلار پاش تەداوى کۆمەڵێک چارەسەرى سەرەتایى بە هۆى زۆرى ڕێژەى سوتاویکەیەوە هەواڵەى نەخۆش خانەى سلێمانى دەکرێت پاش مانەوەى یەک مانگ لە نەخۆشخانە دەگەڕێتەوە ماڵەوە ،خاتون لە کاتى گێڕانەوەى چاوەکانى پڕ بوو لە فرمێسک و وتى بە بارودۆخێکى زۆر ناخۆشدا تێپەڕیوم،پاش کردنەوەى پەڕاوى لێًکوڵینەوە بۆ دۆسیەکە لە هۆبەى توندو تێژى ڕزگارى کە ڕۆڵێکى بەرچاویان بینیوە لە پێکهاتنەوەى نێوان ئەم دوو هاوسەرە سەرە ڕاى ئەوەى خێزانى لەسەرەتادا ڕەزامەند نەبوونە بە گەڕانەوەى کچەکەیان بۆ ماڵى هاوسەرێتى،بەڵام لە ڕێگەى لێژنەى ئاشتەواى و هۆبەى توندوتێژى کێشەکیان بۆ چارەسەر کراوە و نەیان هێشتوە خێزانێک پەرتەوازە ببن،خاتون زیاتر دواو وتى بەڕاستى من زۆر پەشیمانم کە بۆ ئەو کێشە بچوکە من ئاوام لە خۆم کرد داوام لە هەموو ئافرەتانە گەر کێشەکانیش زۆر گەورە بێت پەنا نەبەن بۆ ئازاردانى گیانى خۆیان،دابنیشن و کێشەکیان لە شوێنکى وەک 
 
 _کار و چالاکیەکانى بەڕێوبەرایەتى توندوتێژى دژى ژنان/گەرمیان لەساڵى 2٠22،لەپێناو زیاتر بەرەو پێشچونى یاسەکەدا:_
نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنێکى لەگەڵ بەڕێوبەرى بەڕێەرایەتەکە ئەنجام داو دواى گفتوگۆکردن بەڕێوبەرى بەڕێوبەرایەتێکە وتى ئێمە وەک بەڕێوبەرایەتى لە جێبەجێکردنى یاسەکە هیچ کێشە و گیرو گرفتێکمان نیە هەر شتیکیش هەبێت تا پێمان بکرێت بەهەوڵى هەموو لایەک باشترى دەکەین،چارەسەرى دەکەین،دواتر سەردانى بەشى ئامار و پلاندانانم کرد و بۆم دەرکەوت کە جگە لەو کەیسانەى کە ڕۆژانە دێتە لایان و چارەسەرى دەکەن چەندین کارو چالاکى تریان هەبوە لە پێناو زیاتر پێشخستنى یاساکەدا کە خۆى دەبینیتەوە لەپێشکەش کردنى چەندین خول و سیمینار تایبەت لەسەر یاسەکە بۆ چین و توێژە جیاوازەکان،ئەمە جگە لەوەى خۆیان بەشدارى چەندین خول و سیمیناریان کردوە،چەندین بڕوانامەی ڕێزلێنانیان بەخشیوە بەو کەسانەى کە خزمەتى بوارى یاسەکەیان کردوە لە پیشەکەیى خۆیاندا
 .
 
 
 
 
 
 
ئیدارەى ڕاپەڕین 
لیژنەى ئاشتەوایی
لەبەرئەوەى لیژنەى ئاشتەوایی دەورێکى گرنگى هەیە لە ئاشتەوایی ئەنجامدان لەنێوان خێزان و کەیسەکانى توندووتیژى بۆیە لێرەدا وەکو ڕێکخراوی هاریکارى یاسایی ژنان لە درێژەى کارەکانمان وەکو چاودێرى جێبەجێ کردنى یاسایی بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى بە پێویستمان زانى کە تیشک بخەینە سەر چۆنیەتى کار کردنى لیژنەى ئاشتەوایی-:
1- سەبارەت بە چۆنیەتى کارکردنى لیژنەى ئاشتەوایی و ئاستەنگەکانى بەردەم جێبەجێ کردنى کارەکانیان-:
سەبارەت بەم بابەتە بەڕێز بەرپرسى لیژنەى ئاشتەوایی خێزانى ئاماژەى بەوە کرد کە دواى ئەوەى ڕێکارەکانى سەر کەیسێک تەواو دەبێت لە دادگا دواى ئەوە هەواڵە دەکرێت بۆ لیژنەى ئاشتەوایی بە بڕیارى دادوەر.دواى ئەوەى لێرە کەیسەکە دەبینین واتە پێش ئەوەى کەیسەکە هەواڵە ببێت بۆ دادگاى تایبەتمەند، دەنێردرێت بۆ لاى ئێمە و لێرە قسەیان لەگەڵ دەکەین و هەوڵدەدەین کە ئاشتیان بکەینەوە و زۆربەى جاریش سەرکەوتوو بووین لەوەدا و کێشەکەیان کۆتایی پێ دێت و ڕاپۆرتى خۆمان پێشکەش بە دادوەر دەکەین،وە ئەگەر ئاشت نەبوونەوە لایەنەکان ئەوا بەهەمان شێوە لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە دەکەین کە ئاشت نەبوونەوە.
2- سەبارەت بە ژمارەى ئەندامانى لیژنەى ئاشتەوایی-:
بەڕێز لێپرسراوى سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى ئاماژەى بەوە کرد کە پێشتر ژمارەى ئەندامان) ٣( سێ کەس بووە و بەڵام لە ئێستادا) ٥( پێنج کەسن و واتە ئەو پێنچ کەسە ڕۆژانە دادەنیشن لەگەڵ کەیسەکان و دوو کەسیان داخڵى هیچ نابن و تەنها گوێ دەگرن و تێبینى خۆیان دەنووسن و تەنها سێ کەسەکەى تر قسە دەکات.
ئەو پێنج ئەندامەى لیژنەى ئاشتەوایی پێک دێن لە توێژەرێکى دەروونى و توێژەریکى کۆمەڵایەتى و کەسێکى یاسایی و مامۆستایەکى ئایینى .
هەر جارەو دوو کەس لەمانە ڕۆڵى ئەوە دەبێت کە تەنها گوێ دەگرن و تێبینى خۆیان دەنووسن و ئەوانى تریش کە قسە بۆ لایەنەکانى کێشەکە دەکەن.
3- سەبارەت بە میکانیزمەکانى ئاشتەوایی و ئایا چ جۆرە میکانیزمێک بەکار دێت بۆ ئاشتەوایی-:
بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد لەبەرئەوەى لەناو یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى باس لە هیچ میکانیزمێک نەکراوە بۆ ئاشتەوایی بەشێوەیەکى دیاریکراو بۆیە ئێمە ئەو ڕێگایە دەگرینەبەر کە دروستە بۆ کەیسەکە،بۆنمونە هەندیچک کەیس هەیە وا پێویست دەکات یەک جار لەگەڵ لایەنەکان دانیشن و هەندێک کەیسیش هەیە وا پێویست دەکات کە سێ بۆ چوار جار لەگەڵیان دانیشین، ئەگەر هەستمان کرد لایەنەکان پێویستیان بە کاتى زیارە ئەوا بەهەمان شێوە کاتییان پێ دەدەین واتە ئەگەر ئێمە بچووکترین ئومێد ببینین لەنێوان لایەنەکاندا ئەوا ئێمە لەگەڵیان بەردەوام دەبینو کێشەکەیان چارەسەر دەکەین.
4- ئایا ئەگەر هاتوو سکاڵاکار ئامادەنەبوو لەبەردەم لێژنەى ئاشتەوایی ئەوا وا حساب دەکرێت کە تنازلى کردووە لە سکاڵاکەى؟
نەخێر بەهیچ شێوەیەک وادانانرێت کە تنازلى کرددوە لە سکاڵاکەى خۆى. کاتێک سکاڵاکار ئامادە نەبوو ئەوا ئێمە تەنها لە ڕاپۆرتى خۆماندا ئاماژەى پێ دەکەین کە ئامادە نەبووە.بەڵام ئەگەر ئامادە نەبوو ئەوا دادوەر دووبارە جەخت دەکاتەوە لەسەر ئامادەکردنى وهاتنى بۆ بەردەم لیژنەى ئاشتەوایی. واتە دەبێ فلتەرى لیژنەى ئاشتەوایی ببڕێت بۆیە ئێمە تەنها لەگەڵ یەک لایەن دانانیشین و پێیان دەڵێین کە پێویستە لایەنى بەرامبەریش ئامادە بێت لەبەرئەوەى بۆ ئاشتەوایی ئەنجامدان پێویست بە هەردوو لایەنەکە دەکات.
ئایا زیاتر کام جۆرى توندوتیژى بوونى هەیە؟ وە ئایا زیاتر توندوتیژى لەلایەن کام ڕەگەزەوە ئەنجام دەدرێت؟
ئەو توندوتیژیەیی کە لە ئێستادا هەیە زیاتر توندوتیژى دەروونیە و کە لەلایەن پیاوەوە ئەنجام دەدرێت بەرامبەر ئافرەت وەکو ئەوەى کە پیاوەکە گوێ بە خێزانەکەى نادات و قسەى لەگەڵ ناکات و ئیهمالى دەکات، یان سوکایەتى و قسەى ناشیرینى پێ دەڵێت.هەروەها توندوتیژى جەستەیش هەیە بەڵام کەمتر.هەروەها توندوتیژى دارایش هەیە کە بەهۆى بێکاریەوەیە کە وا دەکات پیاوەکە توندوتیژى ئەنجام بدات بەرامبەر خێزانەکەى.
6-ئایا لیژنەى ئاشتەوایی کاریگەرى هەبووە لە ئەنجام دانى ئاشتەوایی-:
بەڵى بە دڵنیاییەوە کاریگەرى هەیە و ئێمە وەکو لیژنەى ئاشتەوایی هەموو هەوڵى خۆمان دەدەین و هەموو ڕێگایەک دەگرینە بەر بۆئەوەى لایەنەکان ئاشت بکەینەوە و هەندێک جاریش ئەگەر نەمانتوانى ئاشتیان بکەینەوە ئەوا بە قسە کردن و باس کردنى کێشەکەیان وا دەکات ئەو کەسانە خاڵى ببنەوە و ڕق و کینەیان بەرامبەر یەکتر نەمێنێت چونکە زۆربەى کات ئەوانەى کێشەیان هەیە یەکێک لە گرفتەکانیان ئەوەیە کەس نیە گوێیان بۆ بگرێت، یان زۆر جار هەبووە کەسەکە لەڕووى دەروونیەوە حاڵى باش نەبووە ئێمە لێرە هەوڵى زۆر دەدەین کە لە ڕووى دەروونیەوە ئارامم ببنەوە و باشتر بن.
7-کێشە و گیروگرفتەکانى بەردەم لیژنەى ئاشتەوایی-:
یەکێک لە کێشەو گرفتەکان کەمى کارمەندە، بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە ژمارەى کارمەندەکان لە سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى ٧ بۆ ٨ کەسن و هەر ئەو کارمەندانە ئیشى لیژنەى ئاشتەوایی دەکەن و هەم ئیشى بڵاو کردنەوەى هۆشیاریی کۆمەڵایەتیش دەکەن و ئەمەش واى کردووە ئەرکى سەر شانیان قورستر بێت .بۆنمونە کە ئەو کارمەندانە بەردەوام کەیس دەبینن هەفتانە گوێ لە کیشەى خەڵکى تر دەگرن و کە خۆى ئەمە کاریگەرى دەبێت لەسەر دەروونى ئەو کارمەندە.
هەروەها کەمى ڕێژەى دەورات و خول بۆ ئەو کارمەندانە چونکەوەکو باسمان کرد ئەوان کاریگەر دەبن بەو کێشە و گیروگرفتەکانى کەیسەکان.
هەروەها یەکێکى تر لە کێشەکانمان نەبوونى بینایەکى سەربەخۆیە تایبەت بە سەنتەرى راوێژکارى خێزانى، بەجۆرێک ئێمە لێرە لەناو بینای بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى خێزانیداین بۆنمونە ئەگەر هاتوو لایەنەکان منداڵیان لەگەڵدا بوو ئەوا ئێمە لێرە ژورێکى تایبەتمان نیە بۆ ئەو حاڵەتانە. بۆیە بوونى بینایەکى سەربەخۆ ئەمە وادەکات کە خەڵکى کە دێن بۆ لامان بەتەواویی هەست بە ئارامى بکەن..
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ لێپرسراوی سەنتەری راوێژكاری خێزانی.
2- ڕۆڵى ڕێکخراوەکانى کۆمەڵگەى مەدەنى لە جێبەجێ کردنى یاساکەدا
  سەرپەرشتیارى مۆبایل تیم و بەڕێوەبەرى کەیس لە بەڕێوەبەرایەتى چاودێرى کۆمەڵایەتى بە هاوکارى سندوقى نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتوان. بەڕێزیان باسیان لەوە کرد کە وەکو تیمێکى گەڕۆک ئیش لەسەر یەکسانى جێندەرى و بەهێز کردنى تواناکانى ژنان و هۆشیار کردنەوەیان لەسەر توندوتیژى دەکەن ،وتیشى لەبەرئەوەى لەم دواییانە لەسەر پرسى جێندەر چەندین بۆچوونى جیاواز درووست بوو ئێمەش بۆئەوەى نەخوازراو نەبین لەکۆمەڵگادا روونمان کردۆتەوە کە ئێمە ئیش لەسەر یەکسانى دەکەین لەسەر بنەماى جۆرى کۆمەڵایەتى.
لە وەڵامى پرسیارێکدا کە ئاڕاستەى بەڕێزیان کرا دەربارەى ئەوەى کە لە ئێستادا چ جۆرە توندوتیژییەک زیاتر بوونى هەیە ،ئاماژەى بەوە کرد و وتى کەیسەکان جیاوازن و توندوتیژیەکان جیاوازن، زیاتر توندوتیژى کۆمەڵایەتى و دەروونى زۆرە.ئێمە کاتێک کەیسَیک دێت بۆ لامان بەدواداچوونى خۆمان دەکەین و ئەگەر زانیمان کەیسەکە تایبەتە بە ڕێکخرا و لایەنێکى تر ئەوا ئێمە ئاڕاستەى ئەوانى دەکەین.بۆنمونە ئەگەر توندوتیژیەک بەرامبەر منداڵ کرابێت بەداخەوە کە ڕێکخراوێک نیە لە ڕانیە تایبەت بە منداڵان بۆیە ئێمە پیشت بە پاراستنى منداڵان دەبەستین و ئاراستەى ئەوانى دەکەین.
هەروەها باسى لەوە کرد کە زیاتر ئەو توندوتیژیانەى هەیەبریتین لە خیانەى زەوجى و توندوتیژى دەرونیش زۆرە و هەروەها خراپ بەکارهێنانى تۆڕى کۆمەڵایەتى.
هەروەها باسى لەوە کرد کە چۆنیەتى تعاملکردن و مامەڵەکردن لەسەر کەیسەکانى توندوتیژى زۆر گرنگە چ وەکو بەڕێوەبەرایەتیەکانى توندوتیژى یان نوسینگەکان و پۆلیس و ئەمانە کاتێک ئافرەتێک خۆى توندوتیژى بەرامبەر کراوە دەبێ بەشێوازێکى تایبەت مامەڵەى لەگەڵدا بکرێ و نهێنى پارێزى تەواو هەبێ لە کەیسەکاندا.
سەبارەت بەوەى کە ئایا ڕێژەى توندوتیژى کەمى کردووە بە بەراورد بە ساڵانى ڕابردوو؟
بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە ڕێژەى توندوتیژى کەمى نەکردوە لەگەڵ ئەوەى کە ژمارەى ڕێکخراوەکان زۆرن و هۆشیاریش بڵاو دەکرێتەوە بەڵام هێشتا توندوتیژى بوونى هەیە.
توندوتیژیەکانیش زیاتر بەرامبەر بە ئافرەت دەکرێت،  ڕاستە بەرامبەر بە پیاویش دەکرێت بەڵام زۆر کەمتر.
هەروەها دەکرێ بڵێین کە هەندێک جۆرى توندوتیژى کاڵ بۆتەوە و هەندێکى ترى زەق بۆتەوە لەوانە خراپ بەکارهێنانى ئامێرەکانى پەیوەندى و خیانەى زەوجى، واتە توندوتیژیە خێزانیەکان هەر هەبوون بەڵام پێشتر ئافرەتان کە توندوتیژیان بەرامبەر دەکرا یان خۆى دەکوشت یان خۆى دەسوتاند بەداخەوە، بەڵام لە ئێستادا دەکرێ بڵێین کە لەم ڕوەوە هۆشیارترن.
هەروەها هاوسەرگیرى پێش وەختە زیادى کردووە لەبەرئەوەى کچان هۆشیاریان نیە لەسەر پرۆسەى هاوسەرگیرى و هاوسەرگیرى پێش وەختە ئەنجام دەدەن و زۆربەى کات ئەوانەن کە دواتر روبەروى توندوتیژى دەبنەوە و ئەمەش واى کردووە کە دواتر ڕێژەى جیابوونەوەش زیاد بکات.
هەروەها ئەوەندەى ئێمە تێبینیمان کردووە توندتیژیەکان زیاتر لە لەلایەن ئەو پیاوانەوە ئەنجام دەدرێت کە لە سلکى عسکرى ئیش دەکەن وەکو پۆلیسن یان ئاسایشن، یان ئەوانەن کە لایەنى داراییان باش نیە و بێ کارن، یان ئەوانەن کە ماددەى هۆشبەر بەکار دێنن .ماددەى هۆشبەر کاریگەریەکى زۆرى هەیە لەسەر زیاد بوونى ڕێژەى توندوتیژى.
چى بکرێت بۆ هۆشیار کردنەوەى زیاترى ئافرەتان؟
یەکێک لە ڕێگاكان دەکرێ بڵێین بوونى ڕێکخراوى زیاتر کە کار بکەن لەسەر توندوتیژى خێزانى و هۆشیار کردنەوەى خەڵکى دەربارەى توندوتیژى بۆنمونە ڕێکخراوێک بەس لەبوارى یاساییدا ئیش بکات و لە رووى یاساییەوە باسى سزاکانى توندوتیژى بکات.
هەروەها بوونى ڕێکخراوى زیاتر کە لە گوندەکان ئیش بکەن لە بوارى توندوتیژى چونکە ئافرەتانى گوندەکان زۆر زیاتر پێویستیان بە هۆشیارییە دەربارەى توندوتیژى.
کردنەوەى خول و دەورات بۆ پێگەیاندنى ئافرەتان و چ لە ڕێگەى سیمیناراتەوە بێت بۆئەوەى ئافرەتان بتوانن زیاتر هۆشیاربن و ببنە خاوەنى کار و داهاتى خۆیان.
هەروەها هۆشیارکردنەوەى زیاترى وقوتابخانەکان پێویستە هەم مامۆستا و هەم قوتابى هۆشیار بکرێنەوە چونکە لە ئێستادا ڕێژەى 
 
 سەرپەرشتیارى مۆبایل تیم و بەڕێوەبەرى کەیس لە بەڕێوەبەرایەتى چاودێرى کۆمەڵایەتى 
3- چیرۆکى سەرکەوتن
یەکێک لە قوربانیەکانى توندوتیژى خێزانى ئافرەتێک بوو بەناوى)س.م. ع( دواى ئەوەى کە خوشکى ناوبراو پەیوەندى پێوە کردم وتى ئاگادارم کە تۆ نوێنەرى ڕێکخراوێکیت و یارمەتى ئافرەتان دەدەن وتى کە خوشکەکەم لەلایەن هاوسەرەکەیە توندوتیژى بەرامبەر دەکرێ،دواى ئەوەى وەکو نوێنەرى ڕێکخراوى هاریکارى یاسایی ژنان بۆم روون کردەوە کە ڕێکخراوەکەمان چییە و چۆن کار دەکات و زۆر خۆشحاڵ بوو بەمە و دواى ئەوەى کە لەگەڵیان دانیشتم و ناوبراو باسى لەوە کرد کە لەلایەن هاوسەرەکەیەوە دەرکراوە لە ماڵ بۆ ماوەى چوار بۆ پێنج مانگ دەبێت بۆخۆى منداڵە تەمەن یەک ساڵانەکەى لە ماڵى باوکین و مێردەکەى جگە لەوەى کە لەماڵ دەرى کردووە و هیچ جۆرە بژێوییەکیان ناکێشێت .باسى لەوە کرد کە مێردەکەى زۆر سوکایەتى پێ کردووە و جنێوو قسەى ناشیرینى پێ وتووە و کە ئەمەش لە ڕووى دەروونیەوە کاریگەریەکى زۆرى لەسەر هەبووبوو. وەکو نوێنەرى ڕێکخراو دواى ئەوەى ڕاوێژى یاساییم پێشکەش کرد زۆر خۆشحاڵ بوو بەمە و لە ئێستادا داواکانى لە دادگای بەرایی ڕانیە بەردەوامە و کارەکانى بەشێوەیەکى باش دەچن بەڕێوە
4- ڕۆڵى ڕاگەیاندن و سۆشیاڵ میدیا لەسەر هۆشیارى یاسایی لەسەر یاسای بەرەنگار بوونەوەى توندوتیژى خێزانى
ڕاگەیاندکار و چالاکوانێكی بوارى مەدەنى وتى،  ڕاگەیاندن وەسیلەیەکە بۆ کار ئاسانى ژیانى تاکەکان و هەریەک لە ئێمە دەتوانێت بەو جۆرەى دەیەوێت سۆشیاڵ میدیا بەکار بێنێت لایەنى باشى و لایەنى خراپى. ئەوەى کە لە ئێستادا دەیبینین هەموو کەسێک لە شوێنى خۆیەوە و ماڵەکەى خۆیەوە دەورى ڕاگەیاندکار دەبینێت و ئیشى ڕۆژنامەنووس دەبینێت و ئەمەش واى کردووە فەوزایەک درووست ببێ لەناو کۆمەڵگادا.
لە ڕۆژگارى ئەمڕۆدا و لەسەردەمى تەکنەلۆجیادا خەڵکى بە ئاسانى دەتوانن زانیارى دەربارەى یاساکان بەدەست بێنن و لەوانەش یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانیە و خەڵکى دەتوانن زانیارى تەواو بەدەست بێنن دەربارەى ئەوەى چ کارێک بە توندوتیژى دادەنرێت و سزاکەى چییە.بەڵام لەهەمان کاتدا کاریگەرى خراپیشى هەیە ئەویش ئەوەیە کە دەتوانین بڵێین یەکێک لەو جۆرە توندوتیژییانەى زۆر باوە و ئەنجام دەدەرێت لەڕێگەى سۆشیاڵ میدیاوە بریتییە لە جنێودان و سوکایەتى کردن و هەڕشەکردن...هتد *زیاتر ئەو توندوتیژیانەى بوونیان هەیە کام جۆرەیە و زیاتر توندوتیژى بەرامبەر کام ڕەگەز ئەنجام دەدرێت؟
دەتوانین بڵێن ڕێژەى توندوتیژى ڕوو لە زیادبوونە وە لە ئێستادا دەکرێ بڵێین توندوتیژى بەرامبەر بە ئافرەتان و بە پیاوانیش هەیە ،هەرچەندە دەتوانین بڵێین لەم دەڤەرە تا ئێستاش توندوتیژى بەرامبەر ئافرەت زیاترە و لەبەرئەوەى پیاو سالارى بوونى هەیە و پیاو باڵا دەستە لە خێزانەکەدا و پێیوایە مافى ئەوەشى هەیە توندوتیژى بکات بەرامبەر خێزانەکەى.
ئەو توندوتیژیانەى بوونیان هەیە زیاتر دەروونى و کۆمەڵایەتین و هەروەها دارایین، تا ڕادەیەک توندوتیژى جەستەیەکە کەم بۆتەوە .دەکرێ بڵێن توندوتیژى دەروونى لە ڕێگەى سۆشیاڵ میدیاوە زۆر زۆر بووە لە ئێستادا و بەتایبەت لەناو چینى گەنج دا و بەتایبەیش بەرامبەر ئافرەت، کە ڕۆژانە چەندین ئافرەت ڕووبەڕى هەڕەشە و سوکایەتى دەبێتەوە.
پێویستە خەڵکى زیاتر هۆشیار بکرێنەوە دەربارەى سۆشیاڵ میدیا و بەکار هێنانى و و بزانن کە ئەگەر هاتوو بەشێوازێکى خرپ بەکارى بێنن ئەوا سزاى لەسەرە.
 
چاوپێكەوتنی نوێنەری رێكخراو لەگەڵ میدیاكار و پارێزەر )لانە رسول(
 
 
 
 
 
 
 
  
كۆی گشتی سلێمانی دهۆك هەولێر بەرێوەبەرایەتیەكان
١٠٣٠٥ ٤٠٧٥ ٢٦٠١ ٣٦٢٩ ژمارەی كەیس
 
 
لیژنەی ئاشتەوایی \ كەیسە ئاشتەوەبووەكان
2٠22
   
٨٢٦ ٢٠ ٤٨ ٦٢ ٢٢٣ ٢٧٢ ٢٠١ ژماری
كەیس
 
راسپاردەكان
١.زیادكردنی ژمارەی پێراگەیاندنی دادوەری )مبلغ( بۆ دادگای كەتنی توندووتیژی خێزانی سلیمانی بەجۆرێك رێگری لە بەرەوپێشچوونی داواكان نەكات.
٢.زیادكردنی ژمارەی كارمەندی یاسایی بۆ دادگای كەتنی توندوتیژی خێزانی سلیمانی.
٣.دابینكردنی هاوكاری زیاتر بۆ نووسینگەكانی توندووتیژی خێزانی.
٤.كردنەوەی شەڵتەر لە ئیدارەی گەرمیان.
٥.دامەزراندی دادگای تاوانەكانی تایبەت بە كۆشتنی ژنان بە جۆرێك هاوكاربێت لە زوویەكلایی كردنەوەی دۆسیەكانی كوشتنی ژنان.
٦.بڵاوكردنەوەی هۆشیاری زیاتر لەسەر یاساكە و بەرێوەبەرایەتی و دادگاكانی توندوتیژی خێزانی.
٧.كردنەوەی دادگای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لە ئیدارەی گەرمیان و سەرجەم قەزاكان.
٨.باشتركردنی بارودۆخی خانەكانی داڵدەدانی ژنانی هەرەشەلێكراو بە جۆرێك كە رێگە بە دایكان و منداڵەكانیان بدات كە تیایدا بمێننەوە و هەست بە ئارامی و پاراستن بكەن.
٩- زیادکردنی به شی سەنتەری راوێژکاری خێزانی بو بەرێوه بەرایەتی زاخۆ، چونکه ئەم سەنتەرەرۆڵێکی گرنگ و پێویستی هەیە بو چاره سەرکردنی کێشه خێزانیەكان و توندوتیژی خێزانی. 

]]>
Meeting of the board of directors and board http://www.araste.co/news.aspx?id=249 http://www.araste.co/news.aspx?id=249 Sat, 23 Jul 2022 21:59:03 GMT
Today 23/7/2022
In the presence of the board and the board of directors, the Women's Legal Assistance Organization held its annual meeting.
The meeting highlighted the organization's activities over the past year, as well as the organization's plans and projects for the coming year.
Meeting of the board of directors and board
araste.co

Today 23/7/2022
In the presence of the board and the board of directors, the Women's Legal Assistance Organization held its annual meeting.
The meeting highlighted the organization's activities over the past year, as well as the organization's plans and projects for the coming year.

]]>
كۆبوونەوەی دەستەی بۆرد و دەستەی کارگێری, رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان http://www.araste.co/news.aspx?id=248 http://www.araste.co/news.aspx?id=248 Sat, 23 Jul 2022 21:50:05 GMT
ئەمڕۆ بەرواری 23/7/2022
بە ئامادەبوونی دەستەی بۆرد و دەستەی کارگێری, رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان کۆبوونەوەی ساڵانەی خۆی ئەنجامدا.
لە کۆبوونەوەکەدا تیشک خرایە سەرکارو چالاکیەکانی رێکخراو لە ماوەی ساڵی رابردوو هەوەها خستنەروی پلان و پرۆژەکانی رێکخراو بۆ ساڵی داهاتوو.
لە هەمانکاتدا ستافی پڕۆژەی (چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگابوونەوەی توندووتیژی خێزانی) و چاودێرەکانمان لەشارە جیاوازەکان، بە شێوازی سەر هێڵ کۆبوونەوەی خۆیان ئەنجامدا و گفتوگۆکرا لەسەر کار و چالاکیەکانی پڕۆژەکە بۆ ماوەی دوو ساڵی داهاتوو،
کە ئەمەش یەکێکە لە و پڕۆژانەی کە ڕێکخراو بە سوپاسەو بۆ ماوەی دووساڵی داهاتوو بە هاوکاری رێکخراوی NDE ئەمریکی ئەنجامی دەدات.
كۆبوونەوەی دەستەی بۆرد و دەستەی کارگێری, رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
araste.co

ئەمڕۆ بەرواری 23/7/2022
بە ئامادەبوونی دەستەی بۆرد و دەستەی کارگێری, رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان کۆبوونەوەی ساڵانەی خۆی ئەنجامدا.
لە کۆبوونەوەکەدا تیشک خرایە سەرکارو چالاکیەکانی رێکخراو لە ماوەی ساڵی رابردوو هەوەها خستنەروی پلان و پرۆژەکانی رێکخراو بۆ ساڵی داهاتوو.
لە هەمانکاتدا ستافی پڕۆژەی (چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگابوونەوەی توندووتیژی خێزانی) و چاودێرەکانمان لەشارە جیاوازەکان، بە شێوازی سەر هێڵ کۆبوونەوەی خۆیان ئەنجامدا و گفتوگۆکرا لەسەر کار و چالاکیەکانی پڕۆژەکە بۆ ماوەی دوو ساڵی داهاتوو،
کە ئەمەش یەکێکە لە و پڕۆژانەی کە ڕێکخراو بە سوپاسەو بۆ ماوەی دووساڵی داهاتوو بە هاوکاری رێکخراوی NDE ئەمریکی ئەنجامی دەدات.

]]>
2022 A Report for Monitoring the Implementation of the Domestic Violence Law http://www.araste.co/news.aspx?id=247 http://www.araste.co/news.aspx?id=247 Mon, 04 Jul 2022 17:27:56 GMT

Women’s Legal Assistance Organization
In coordination with NED American organization



An oversight report of the Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region- Iraq


2022 -2023


Prepared by Project Staff

.

Introduction
As the Women’s Legal Assistance Organization، from the beginning of the issuance of “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region”، we have played the role of monitoring the implementation of the law in coordination with the American organization، NED. This is due to the critical importance of this act for Kurdish society. Initially، from the beginning of our monitoring، we focused mainly on the centers of the governorates، however، years after the issuance of the act and after publishing numerous reports regarding the implementation of the law، we decided to broaden the spectrum of our watch over this legal act. To accomplish this، we decided to also inspect the peripheries of the governorates and the rural areas to evaluate the degree to which these laws are being implemented in reality. In this report، we have shed light on the latest legal acts by the Kurdistan Parliament which had their first sitting in the year of 2021. In this report we discuss the importance of these laws and the degree to which they can potentially compensate for the shortcomings of the previous laws. Amongst other points discussed are the issues، shortcomings and the obstacles in the implementation of the laws in the areas which were included in our supervision and monitoring through interview with individuals and related parties who are relevant to or are affected by these laws. Also the statistics of all of the places in which the interviews were done have been put forth in the report; more importantly، we have been able to obtain statistical data from all over the Kurdistan Region of Iraq on the “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region”، the work of the committees، and domestic violence courts and this is to know how much awareness the public possess regarding these laws many years after its issuance and to what extent we need to work on raising legal awareness among the public. We have also attempted to answer to what extent the victims of domestic violence are satisfied with the proceedings of domestic violence courts. Finally، as a result of the issues and obstacles regarding the law that we discovered in various places، we have made several recommendations and presented forth solutions for these issues so that the articles of this act are implemented properly or at least decrease the obstacles in front of these laws so that they can play the important role that they have to play.
.

The Most Important Achievements of the Project ( Monitoring the Implementation of the “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region”) and our Report of the Previous Years

After conducting many workshops، conferences، field visits،writing multiple reports on the implementation of the “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region”، and proposing solutions and recommendations to related parties to ensure peaceful implementation of the act، the Women’s Legal Assistance Organization managed to achieve a number of significant accomplishment of which the most important were:
1- Opening and establishing the Halabja branch of the General Directorate of Combating Violence Against Women
2- Raising concern and awareness about the “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region” in law schools. 
3- Opening the Specialized Domestic Misdemeanor Court in the Appellate Court of Sulaymaniyah.
4- Issuance of a specified order from the judge of Domestic Violence Investigation Court that domestic violence cases have to pass through the Reconciliation Committee before going to the court which will play a major role in reconciliation and resolving of the familial issues. This model will serve as a good experience and example to transfer over to the courts in the other cities. This is one of the important suggestions that needs to be addressed in the next amendment of the act. 
5- A special meeting on the situation of the women’s shelters and provision of a sufficient budget for them. 
6- Reorganizing and revising the affairs of the Reconciliation Committee through a unified and generalized method of managing the affairs. This was done through numerous consultant meetings with the committee members and related parties.
7- Issuance of a specific order for establishing a court specialized to domestic violence and women’s issues from the Kurdistan Government of Iraq. 

Family Problems and the Killing of Women as a Serious Threat
When the term “family problems” is mentioned، we are immediately think about psychological، physical، and sexual abuse while most of women’s cases of homocide and suicide happens inside family and on the hands of immediate family members (brother، father، husband،..). This is the reason that these cases are not reported and the offenders are not prosecuted. The court proceedings of these cases often face the issue of witness absence resulting from the prolonged and delayed sessions and their resolution inside the courts. 
       Despite that as the Women’s Legal Assistance Organization، we have continuously pointed out the dangers of the ever increasing cases of familial and social problems through our published reports but، to no avail، our voices remain unheard. If we only look at the statistics of June 2022، we see that without differences in the cities and districts of Kurdistan، we hear news of women’s killings on a daily and weekly basis. According to unofficial sources، more than 22 women have been murdered. For this sake، we have proposed a number of suggestions to the related parties، the government، parliament، diplomats and consulates so that together، we can participate and work on decreasing the incidence of women’s killings under the excuse of honor and social problems. 

A Memorandum to Related Parties in the Aim of Putting an End to Women’s Killings

To:
Kurdistan Region Presidency
Parliament Presidency
Prime Minister
Deputy Prime Minister
High Council of Women and Development
Judicial Council

With the objective of decreasing women’s killings and punishing offenders and criminals who commit murder under the pretense of honor، there is a need for serious effort so that cases of women’s issues are resolved as soon as reasonably possible through court and the law. As the statistics have shown us and as you are aware، each year at least 50 women are killed in our region. Only at the start of this year and in the month of April، 20 women have been killed for different reasons and under the pretense of honor. According to our research in Sulaymaniyah Criminal Court، in 2021 not a single case of women’s killing has been resolved. This is despite the fact that according to official sources، 40 women’s killings and 61 cases of suicide have been recorded in the same year and also similar numbers in the preceding years. There has come an imminent need for investigation in these cases and effort needs to be made  to finalize and resolve them in the shortest time conveniently possible. The need for quick action is because during investigation of these cases، lots of time is needed until the case reaches the Criminal Court. Unfortunately، this causes evidence of these cases to be lost due to the sheer number of cases inside the Criminal Court causing a further delay in the cases such that most cases of women’s killings are extended 2 to 3 years until resolution.

What is the solution?
1- We suggest that a decision is made that an investigation and criminal court be established specific to women’s killing whose duty is solely taking and investigating cases of women’s killing in which sessions are held weekly and on a daily basis. This is because، at the moment، the judges of the Criminal Court have a large number of crime cases which range from (homicide، theft، illegal drugs، traffic violations، rape……). That is why the cases of women cannot be given their due importance and the time between court sessions is more than one month in which confidentiality of the cases is violated frequently.
2- Gender balance among the judges of Criminal Court as well as a number of legal investigators and judicial assistants that are familiar with the court. There needs to be professional efforts in collecting witnesses and evidence، preparing relevant parties for the cases. This is in addition to the presence of public notaries and a more active role in following up with the cases so that the cases of women killings are determined easier and the criminals get their punishment faster so that they become a live example for others.                    

3. Activating the murder section in (preventing crime) so that the cases of women are investigated in detail as soon as possible and evidence is transferred to the specified courts. 
Kind Regards،
Women’s Legal Assistance organization
May 2022 







Statistics

Statistics of the Cases of Women’s Legal Assistance Organization
From 01/01/2022 until 30/06/2022


Reconciliation Closed Ongoing Total
9 24 76 109 Requests
74 Consultations


Sulaymaniyah Governorate
1- Directorate of Combating Violence Against Women- Sulaymaniyah
2021 2020 Year
3،805 2،317 Total Cases

2- Court of Domestic Violence Investigation
2021 2020
2323 2929 ongoing
1785 1646 Resolved
4،108 4،575 Total


3- Court of Domestic Violence Misdemeanor

2021 2020
389 187 Ongoing
156 29 Resolved
545 216 Total


Erbil Governorate

Directorate of Combating Violence Against Women/ Erbil Branch 
2020 2021
3،010 6،318


Duhok Governorate
2020 2021
11،221 3،269


Halabja Governorate
1-Domestic violence statistics 
2021 2020 Halabja Governorate
27 20 Hitting
19 4 Threatening
3    Taking away child 
  2 Accusations (allegations)
  3 Expelling from Home 
7   Defaming
5 7 Humiliation
  1 Misuse of Social Media Platforms 
7 Profanity(Discrimination)
1 Self-immolation
1 Suicide
1 7 Husbands not paying allowance(legal right)
1 Second marriage (by men) 
2  Adultery 
76 44 Total

From these statistics we have uncovered that complaints and domestic violence have increased. Nonetheless، Halabja Governorate has had the least number of domestic violence cases.

1- Statistics of divorce and marriage 2020-2021

Divorce Marriage Year
146 958 2020
298 1028 2021

From these statistics، it can be concluded that increases in the rate of marriage are negligent while divorce rates have increased two-fold which is mostly due to domestic violence in families. This problem needs to be addressed in order to save existing and upcoming families.

Raparin Province

1-Directorate of Combating Violence against women/ Raparin Branch

2021 2020
888 728




2-Statistics of Marriage and Divorce in the Raparin Court of First Instance
Divorce Mariage
185 814 2020
262 1232 2021



Garmiyan Administrative Province
Statistics of Directorate of Combating Violence Against Women- Garmiyan Branch
2021 2020
1124

In light of these statistics، we discover the violence rates/statistics of 2021 have increased in comparison to 2020 with the exception of the city of Duhok where it has relatively decreased. This is due to the Covid-19 pandemic and the closing of all directorates and offices that year. 





Results of Survey


18-65 Age of Participants
Male/Female Gender of Participants
Kurdistan Region of Iraq Residence
  Literate and Illiterate Education Level



?Q1. How important do you think the existence of a domestic violence court is 
Total number of participants: 380.
             very somewhat not at all
172 172 36
45.26% 45.26% 9.47%
ل 
ل 

Q2. Is a peacekeeping committee essential for family problems?
Total number of participants: 380.
no yes
105 275
%27.63 72.36%

Through this we have figured out that the majority of the participants find that it is essential to have a peacekeeping committee in courts. This is all owed to the efforts that this committee has made in the past while. 

Q3. What kind of violence is most present in families?
Total number of participants: 497

Mental Physical Sexual Financial
229 139 29 100
46.07% 27.96% 5.83% 20.12

Mental Physical Sexual Financial
229 139 29 100
46.07% 27.96% 5.83% 20.12


This has shown that the majority of the violence/abuse that occurs among families is mental such as humiliation and mental torture that has negative impacts on the families’ individuals. 





Q4. to what extent are relevant parties helpful in solving domestic issues?
Total number of participants: 379

              Not at all Somewhat Very
125 138 116
32.98% 36.41% 30.60

Not at all Somewhat Very
125 138 116
32.98% 36.41% 30.60

Showcased through these statistics، it can be said that the majority of participants are satisfied with the efforts of the related governmental parties. This relates back to a few reasons of which include the fact that it takes very long because there aren’t any specified courts.



Q5. Are investigations in courts confidential and in private?
Total number of participants: 380
                                    Yes No
279 101
73.42% 26.57%




We have found through this data that the majority agree that investigations are confidential and in private which is appreciated and deserves gratitude for the employee، investigators، and courts. However، at the same time the rate of non-confidential investigations are also not low. The duty of the legal system is to preserve confidentiality so it is necessary that specified courts are opened in all provinces so that confidentiality is preserved to a greater extent. 

Q6. Who commits the most abuse/violence in a family?
Total number of participants: 441

Husband Wife Brother Father Mother Sister           4th degree relatives
238 42 68 30 20 5 38
53.96% 9.52% 15.41% 6.80% 4.53% 1.13% 8.61%
 
 This shows that the majority of violence is committed by the men in a family however even though the majority of participants in this section were female، they have admitted that females also commit part of the violence and abuse. 
Q7. Are shelters essential for domestic violence survivors/cases?
Total number of participants: 375

Yes No
193 182 
51.46% 48.53%
We have found that the majority agree that shelters are important so that women who are threatened are protected. At the same time، this showcases the extent of awareness amongst the communities that the shelters are a safe zone for the protection of women and the resolution of domestic issues. 

Q7. What should be done for the minimization of violence amongst families?
Total number of participants: 424
158
37.26%
76
17.92%
102
24.05%
88
20.75%


Raising legal and social awareness has a major impact on minimizing and preventing domestic violence. This is besides the amount of participants that believe religious figures have an impactful role in diminishing domestic violence because we live in a Muslim society. 
Q8. What do you do when facing domestic violence?
Total number of participants: 415


I will contact the 199 hotline  67
16.14%
I will remain silent 80
19.27%
I will contact the organizations 84
20.24%
I will file a lawsuit 184
44.33%


This survey showed that most participants would resort to filing a lawsuit which means that awareness levels amongst the participants are high and this shows the understanding among participants towards the directorates and offices of violence courts which is pleasing. 





Recommendations

1- Amendment of the already existing Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region as opposed to new legislation.
2-  Establishment of a criminal court that exclusively deals with cases of women’s honor killings and that has time allocated daily and weekly for such cases. Currently، the Criminal Court oversees many different cases which makes it difficult for them to devote sufficient time for women’s honor killings. The majority of these cases have to wait over a month in between sittings، and their cases take years to resolve.
3- Creation of a specified court in the Court of Investigations and Specialized Family Misdemeanor Court as well as assigning a specialized judge in all of the provinces.
4- Creating a Specialized Family Misdemeanor Court in all of the governorates.
5- It is necessary that The Ministry of Labour and Social Affairs works on opening shelters in all of the provinces even if they are temporary shelters (24 hour shelters).
6- Improving the quality of service in the existing shelters in the governorates. 
7- Opening a shelter specific to family problem cases and not inter-mixing them with other cases.
8- Giving more importance to the psychological health of domestic violence victims when complaints are processed. It is crucial that the Ministry of Health and The Ministry of Labour and Social Affairs collaborate to open a Mental Health Hospital for domestic violence victims.
9- Continuing the spread of awareness on this legal act in all of the different regions of the Kurdistan Region of Iraq especially for employees of related parties which work within this sector.
10- Opening more offices in all of the governorates in order to facilitate the proceedings of the cases and assisting victims. This is because the number of filed complaints have increased compared to previous years.
11- Providing all required necessities for the DCVAW offices in the governorates and province which include police officers and security personnel so that they can protect the victims who are under threat.  
12- The courts need to make definitive and fair decisions on the cases so that obstacles are not formed in the affairs of the offices. The courts need to be aware which cases are their responsibility and under their authority  to receive and any confusion in this matter is to be non-existent.
13- Activating and opening a directorate that specializes in family problems in the Governorate of Halabja.

 





2022 A Report for Monitoring the Implementation of the Domestic Violence Law
araste.co


Women’s Legal Assistance Organization
In coordination with NED American organization



An oversight report of the Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region- Iraq


2022 -2023


Prepared by Project Staff

.

Introduction
As the Women’s Legal Assistance Organization، from the beginning of the issuance of “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region”، we have played the role of monitoring the implementation of the law in coordination with the American organization، NED. This is due to the critical importance of this act for Kurdish society. Initially، from the beginning of our monitoring، we focused mainly on the centers of the governorates، however، years after the issuance of the act and after publishing numerous reports regarding the implementation of the law، we decided to broaden the spectrum of our watch over this legal act. To accomplish this، we decided to also inspect the peripheries of the governorates and the rural areas to evaluate the degree to which these laws are being implemented in reality. In this report، we have shed light on the latest legal acts by the Kurdistan Parliament which had their first sitting in the year of 2021. In this report we discuss the importance of these laws and the degree to which they can potentially compensate for the shortcomings of the previous laws. Amongst other points discussed are the issues، shortcomings and the obstacles in the implementation of the laws in the areas which were included in our supervision and monitoring through interview with individuals and related parties who are relevant to or are affected by these laws. Also the statistics of all of the places in which the interviews were done have been put forth in the report; more importantly، we have been able to obtain statistical data from all over the Kurdistan Region of Iraq on the “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region”، the work of the committees، and domestic violence courts and this is to know how much awareness the public possess regarding these laws many years after its issuance and to what extent we need to work on raising legal awareness among the public. We have also attempted to answer to what extent the victims of domestic violence are satisfied with the proceedings of domestic violence courts. Finally، as a result of the issues and obstacles regarding the law that we discovered in various places، we have made several recommendations and presented forth solutions for these issues so that the articles of this act are implemented properly or at least decrease the obstacles in front of these laws so that they can play the important role that they have to play.
.

The Most Important Achievements of the Project ( Monitoring the Implementation of the “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region”) and our Report of the Previous Years

After conducting many workshops، conferences، field visits،writing multiple reports on the implementation of the “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region”، and proposing solutions and recommendations to related parties to ensure peaceful implementation of the act، the Women’s Legal Assistance Organization managed to achieve a number of significant accomplishment of which the most important were:
1- Opening and establishing the Halabja branch of the General Directorate of Combating Violence Against Women
2- Raising concern and awareness about the “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region” in law schools. 
3- Opening the Specialized Domestic Misdemeanor Court in the Appellate Court of Sulaymaniyah.
4- Issuance of a specified order from the judge of Domestic Violence Investigation Court that domestic violence cases have to pass through the Reconciliation Committee before going to the court which will play a major role in reconciliation and resolving of the familial issues. This model will serve as a good experience and example to transfer over to the courts in the other cities. This is one of the important suggestions that needs to be addressed in the next amendment of the act. 
5- A special meeting on the situation of the women’s shelters and provision of a sufficient budget for them. 
6- Reorganizing and revising the affairs of the Reconciliation Committee through a unified and generalized method of managing the affairs. This was done through numerous consultant meetings with the committee members and related parties.
7- Issuance of a specific order for establishing a court specialized to domestic violence and women’s issues from the Kurdistan Government of Iraq. 

Family Problems and the Killing of Women as a Serious Threat
When the term “family problems” is mentioned، we are immediately think about psychological، physical، and sexual abuse while most of women’s cases of homocide and suicide happens inside family and on the hands of immediate family members (brother، father، husband،..). This is the reason that these cases are not reported and the offenders are not prosecuted. The court proceedings of these cases often face the issue of witness absence resulting from the prolonged and delayed sessions and their resolution inside the courts. 
       Despite that as the Women’s Legal Assistance Organization، we have continuously pointed out the dangers of the ever increasing cases of familial and social problems through our published reports but، to no avail، our voices remain unheard. If we only look at the statistics of June 2022، we see that without differences in the cities and districts of Kurdistan، we hear news of women’s killings on a daily and weekly basis. According to unofficial sources، more than 22 women have been murdered. For this sake، we have proposed a number of suggestions to the related parties، the government، parliament، diplomats and consulates so that together، we can participate and work on decreasing the incidence of women’s killings under the excuse of honor and social problems. 

A Memorandum to Related Parties in the Aim of Putting an End to Women’s Killings

To:
Kurdistan Region Presidency
Parliament Presidency
Prime Minister
Deputy Prime Minister
High Council of Women and Development
Judicial Council

With the objective of decreasing women’s killings and punishing offenders and criminals who commit murder under the pretense of honor، there is a need for serious effort so that cases of women’s issues are resolved as soon as reasonably possible through court and the law. As the statistics have shown us and as you are aware، each year at least 50 women are killed in our region. Only at the start of this year and in the month of April، 20 women have been killed for different reasons and under the pretense of honor. According to our research in Sulaymaniyah Criminal Court، in 2021 not a single case of women’s killing has been resolved. This is despite the fact that according to official sources، 40 women’s killings and 61 cases of suicide have been recorded in the same year and also similar numbers in the preceding years. There has come an imminent need for investigation in these cases and effort needs to be made  to finalize and resolve them in the shortest time conveniently possible. The need for quick action is because during investigation of these cases، lots of time is needed until the case reaches the Criminal Court. Unfortunately، this causes evidence of these cases to be lost due to the sheer number of cases inside the Criminal Court causing a further delay in the cases such that most cases of women’s killings are extended 2 to 3 years until resolution.

What is the solution?
1- We suggest that a decision is made that an investigation and criminal court be established specific to women’s killing whose duty is solely taking and investigating cases of women’s killing in which sessions are held weekly and on a daily basis. This is because، at the moment، the judges of the Criminal Court have a large number of crime cases which range from (homicide، theft، illegal drugs، traffic violations، rape……). That is why the cases of women cannot be given their due importance and the time between court sessions is more than one month in which confidentiality of the cases is violated frequently.
2- Gender balance among the judges of Criminal Court as well as a number of legal investigators and judicial assistants that are familiar with the court. There needs to be professional efforts in collecting witnesses and evidence، preparing relevant parties for the cases. This is in addition to the presence of public notaries and a more active role in following up with the cases so that the cases of women killings are determined easier and the criminals get their punishment faster so that they become a live example for others.                    

3. Activating the murder section in (preventing crime) so that the cases of women are investigated in detail as soon as possible and evidence is transferred to the specified courts. 
Kind Regards،
Women’s Legal Assistance organization
May 2022 







Statistics

Statistics of the Cases of Women’s Legal Assistance Organization
From 01/01/2022 until 30/06/2022


Reconciliation Closed Ongoing Total
9 24 76 109 Requests
74 Consultations


Sulaymaniyah Governorate
1- Directorate of Combating Violence Against Women- Sulaymaniyah
2021 2020 Year
3،805 2،317 Total Cases

2- Court of Domestic Violence Investigation
2021 2020
2323 2929 ongoing
1785 1646 Resolved
4،108 4،575 Total


3- Court of Domestic Violence Misdemeanor

2021 2020
389 187 Ongoing
156 29 Resolved
545 216 Total


Erbil Governorate

Directorate of Combating Violence Against Women/ Erbil Branch 
2020 2021
3،010 6،318


Duhok Governorate
2020 2021
11،221 3،269


Halabja Governorate
1-Domestic violence statistics 
2021 2020 Halabja Governorate
27 20 Hitting
19 4 Threatening
3    Taking away child 
  2 Accusations (allegations)
  3 Expelling from Home 
7   Defaming
5 7 Humiliation
  1 Misuse of Social Media Platforms 
7 Profanity(Discrimination)
1 Self-immolation
1 Suicide
1 7 Husbands not paying allowance(legal right)
1 Second marriage (by men) 
2  Adultery 
76 44 Total

From these statistics we have uncovered that complaints and domestic violence have increased. Nonetheless، Halabja Governorate has had the least number of domestic violence cases.

1- Statistics of divorce and marriage 2020-2021

Divorce Marriage Year
146 958 2020
298 1028 2021

From these statistics، it can be concluded that increases in the rate of marriage are negligent while divorce rates have increased two-fold which is mostly due to domestic violence in families. This problem needs to be addressed in order to save existing and upcoming families.

Raparin Province

1-Directorate of Combating Violence against women/ Raparin Branch

2021 2020
888 728




2-Statistics of Marriage and Divorce in the Raparin Court of First Instance
Divorce Mariage
185 814 2020
262 1232 2021



Garmiyan Administrative Province
Statistics of Directorate of Combating Violence Against Women- Garmiyan Branch
2021 2020
1124

In light of these statistics، we discover the violence rates/statistics of 2021 have increased in comparison to 2020 with the exception of the city of Duhok where it has relatively decreased. This is due to the Covid-19 pandemic and the closing of all directorates and offices that year. 





Results of Survey


18-65 Age of Participants
Male/Female Gender of Participants
Kurdistan Region of Iraq Residence
  Literate and Illiterate Education Level



?Q1. How important do you think the existence of a domestic violence court is 
Total number of participants: 380.
             very somewhat not at all
172 172 36
45.26% 45.26% 9.47%
ل 
ل 

Q2. Is a peacekeeping committee essential for family problems?
Total number of participants: 380.
no yes
105 275
%27.63 72.36%

Through this we have figured out that the majority of the participants find that it is essential to have a peacekeeping committee in courts. This is all owed to the efforts that this committee has made in the past while. 

Q3. What kind of violence is most present in families?
Total number of participants: 497

Mental Physical Sexual Financial
229 139 29 100
46.07% 27.96% 5.83% 20.12

Mental Physical Sexual Financial
229 139 29 100
46.07% 27.96% 5.83% 20.12


This has shown that the majority of the violence/abuse that occurs among families is mental such as humiliation and mental torture that has negative impacts on the families’ individuals. 





Q4. to what extent are relevant parties helpful in solving domestic issues?
Total number of participants: 379

              Not at all Somewhat Very
125 138 116
32.98% 36.41% 30.60

Not at all Somewhat Very
125 138 116
32.98% 36.41% 30.60

Showcased through these statistics، it can be said that the majority of participants are satisfied with the efforts of the related governmental parties. This relates back to a few reasons of which include the fact that it takes very long because there aren’t any specified courts.



Q5. Are investigations in courts confidential and in private?
Total number of participants: 380
                                    Yes No
279 101
73.42% 26.57%




We have found through this data that the majority agree that investigations are confidential and in private which is appreciated and deserves gratitude for the employee، investigators، and courts. However، at the same time the rate of non-confidential investigations are also not low. The duty of the legal system is to preserve confidentiality so it is necessary that specified courts are opened in all provinces so that confidentiality is preserved to a greater extent. 

Q6. Who commits the most abuse/violence in a family?
Total number of participants: 441

Husband Wife Brother Father Mother Sister           4th degree relatives
238 42 68 30 20 5 38
53.96% 9.52% 15.41% 6.80% 4.53% 1.13% 8.61%
 
 This shows that the majority of violence is committed by the men in a family however even though the majority of participants in this section were female، they have admitted that females also commit part of the violence and abuse. 
Q7. Are shelters essential for domestic violence survivors/cases?
Total number of participants: 375

Yes No
193 182 
51.46% 48.53%
We have found that the majority agree that shelters are important so that women who are threatened are protected. At the same time، this showcases the extent of awareness amongst the communities that the shelters are a safe zone for the protection of women and the resolution of domestic issues. 

Q7. What should be done for the minimization of violence amongst families?
Total number of participants: 424
158
37.26%
76
17.92%
102
24.05%
88
20.75%


Raising legal and social awareness has a major impact on minimizing and preventing domestic violence. This is besides the amount of participants that believe religious figures have an impactful role in diminishing domestic violence because we live in a Muslim society. 
Q8. What do you do when facing domestic violence?
Total number of participants: 415


I will contact the 199 hotline  67
16.14%
I will remain silent 80
19.27%
I will contact the organizations 84
20.24%
I will file a lawsuit 184
44.33%


This survey showed that most participants would resort to filing a lawsuit which means that awareness levels amongst the participants are high and this shows the understanding among participants towards the directorates and offices of violence courts which is pleasing. 





Recommendations

1- Amendment of the already existing Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region as opposed to new legislation.
2-  Establishment of a criminal court that exclusively deals with cases of women’s honor killings and that has time allocated daily and weekly for such cases. Currently، the Criminal Court oversees many different cases which makes it difficult for them to devote sufficient time for women’s honor killings. The majority of these cases have to wait over a month in between sittings، and their cases take years to resolve.
3- Creation of a specified court in the Court of Investigations and Specialized Family Misdemeanor Court as well as assigning a specialized judge in all of the provinces.
4- Creating a Specialized Family Misdemeanor Court in all of the governorates.
5- It is necessary that The Ministry of Labour and Social Affairs works on opening shelters in all of the provinces even if they are temporary shelters (24 hour shelters).
6- Improving the quality of service in the existing shelters in the governorates. 
7- Opening a shelter specific to family problem cases and not inter-mixing them with other cases.
8- Giving more importance to the psychological health of domestic violence victims when complaints are processed. It is crucial that the Ministry of Health and The Ministry of Labour and Social Affairs collaborate to open a Mental Health Hospital for domestic violence victims.
9- Continuing the spread of awareness on this legal act in all of the different regions of the Kurdistan Region of Iraq especially for employees of related parties which work within this sector.
10- Opening more offices in all of the governorates in order to facilitate the proceedings of the cases and assisting victims. This is because the number of filed complaints have increased compared to previous years.
11- Providing all required necessities for the DCVAW offices in the governorates and province which include police officers and security personnel so that they can protect the victims who are under threat.  
12- The courts need to make definitive and fair decisions on the cases so that obstacles are not formed in the affairs of the offices. The courts need to be aware which cases are their responsibility and under their authority  to receive and any confusion in this matter is to be non-existent.
13- Activating and opening a directorate that specializes in family problems in the Governorate of Halabja.

 





]]>
راپۆرتی چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی 2022 http://www.araste.co/news.aspx?id=246 http://www.araste.co/news.aspx?id=246 Mon, 04 Jul 2022 17:14:06 GMT


رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
امریکی(NED)بەهاوکاری رێکخراوی



راپۆرتی چاودێری جێبەجێکردنی
یاسای( بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی)
هەرێمی کوردستان-عیراق

 2022 -2023


ئامادەرکردنی
ستافی پرۆژە

ناوەڕۆک

  پێشەکی – 
- گرنگترین ئەنجامە بەدەست هاتووەکان لەچوارچێوەی پرۆژەی
(چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرنگاربوونەوەی توەندووتیژی خێزانی) و راپۆرتە ئامادەکراوەکانمان،لە چەند ساڵی رابردوودا.

  یەکەم/ پارێزگای هەولێر
  1- پرۆژە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان و پەرلەمانی کوردستان.  
  چاوپێکەوتنە کەسیەکان..2
   
دووەم/ پارێزگای سلێمانی
  
 لیژنەی ئاشتەوایی وکێشەکانی بەردەم لیژنەکەو ئەندامانی..1
2.هۆبەی لیژنەی ئاشتەوایی.
  ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی و سەرنج و بۆچوونەکانیان..3
4. رۆڵی راگەیاندن و سۆشیاڵ میدیا لە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی .
 
 

سێیەم/ پارێزگای دهۆک
   1.دادگای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان.
2- سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
- قەزای زاخۆ
 دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی..1 
دادگای باری کەسێتی..2
-قەزای سیمیل
1.دادگای باری کەسێتی.
2.نووسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی .
-قەزای ئاکرێ
دادگای بەرایی ئاکرێ


چوارەم/ پارێزگای هەڵەبجە
 دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی..1
2.توندووتیژی خێزانی لە روانگەی شەریعەتی ئیسلامی.
 3.رۆڵی داواکاری گشتی لە جێبەجێکردنی یاساکە.  
  رۆڵی وەزارەتی تەندروستی و نەخۆشخانەی فریاکەوتنی هەڵەبجە..4
 





پێنجەم / ئیدارەی راپەرین 
1.دادگای توندووتیژی خێزانی.
2.چیرۆکی سەرکەوتن.
3.رۆڵی یاساکە لە پاراستنی منداڵ لە توندووتیژی خێزانی.
4.رۆڵی رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی لە جێبەجێکردنی یاساکە.

شەشەم/ ئیدارەی گەرمیان.
1.سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
2.نووسینگەی کفری.
.

 ئامارەکارن......
. راپرسی.....
 راسپاردە. ...








پێشەکی
وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،هەر  لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە ،ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان  لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی  (NED)ی ئەمریکی،لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگای کوردی،لەسەرەتای چاودێرییەکانماندا ،بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە،هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین،ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستا چاودێریمان نەکردووە، بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زۆرێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە ،تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟
لەم راپۆرتەدا تیشکی تەواومان خستۆتە سەر تازەترین ئەو پرۆژە یاسایەی کە لەلایەن پەرلەمانی کوردستان لەساڵی 2021 خوێندنەوەی یەکەمی بۆکرا، مەبەستی روونکردنەوەی ئەوەی تا چەند ئەم پرۆژە یاسایە لە کاتی ئیستادا گرنگە؟ وە تاچەند دەتوانێت کێشەو گرفتەکانی یاسا کۆنەکە چارەسەربکەن؟
هەروەها دەستنیشانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە،لەرێگەی ئەنجامدانی چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەو کەس و لایەنانەی کە پەیوەندیدارن بە جێبەجێکردنی یاساکە.
لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێریمان کردوون..
لە وانەش گرنگتر توانیومانە لەم راپۆرتەماندا  راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زۆربەی ناوچەکانی هەرێم ،لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی،تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە ،هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.
لە کۆتایدا ،لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان،بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە ،تاکو یاساکە بتوانێ ئەو رۆڵەگرنگەی خۆی ببینێت کە هەیەتی.







گرنگترین ئەنجامە بەدەست هاتووەکان لەچوارچێوەی پرۆژەی
(چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی) و راپۆرتە ئامادەکراوەکانمان،لە چەند ساڵی رابردوودا.
دوای ئەوەی رێکخراو چەندین چالاکی، کۆبوونەوە ، ۆرک شۆپ ،کۆنفرانس و سەردانی مەیدانی ئەنجامدا لە ساڵانی رابردوو وە چەندین راپۆرتی لەسەر چاودێری جێبەجێکردنی یاساکە ئەنجامدا و راسپاردە و پێشنیاری تایبەتمان خستەبەردەم لایەنە پەیوەندیدارەکان بە ئامانجی بەدیهێنانی ئاشتەوایی و جێبەحێکردنی یاساکە، توانی چەندین دەستکەوتی گرنگ بەدەست بهێنێت  لە گرنگترینیشیان بریتی بوون لە:

1-کردنەوە و دامەزراندنی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان/ هەڵەبجە.
2-بە بابەتکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لەناو کۆلێژەکانی یاسادا.
3-کردنەوەی دادگای کەتنی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان لەناو دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی سلێمانی.
4-دەرچوونی بریاری تایبەت لەلایەن دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی /سلێمانی بەوەی کە کەیسەکانی توندووتیژی دەبێت سەرەتا رەوانەی لیژنەی ئاشتەوایی بکرێن پێش هەواڵەکردنیان بۆ دادگا، کە ئەمە رۆڵی گرنگی دەبێت لە چارەسەرکردنی کێشەخێزانیەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی وە ئەزموونێکی سەرکەوتوو دەبێت بۆ گواستنەوەی بۆ ناو دادگای شارەکانی دیکە، کە ئەمەش یەکێکە لەو داواکاریانەی کە پێویستە لە هەمواری یاساکە کاری لەسەر بکرێت.
5-کۆبوونەوەی تایبەت لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان لەسەر بارەدۆخی خانەکانی داڵدەدان(شەڵتەرەکان) و تەرخانکردنی بودجەی پێویست بۆیان.
6-رێکخستنەوە و پێداچوونەوە بە کاروباری لیژنەکانی ئاشتەوایی لەرێگەی دیاریکردنی میکانزمێکی یەکانگیر و گشتگیر بۆ کاروباری لیژنەکانی ئاشتەوایی لە رێگەی ئەنجامدانی چەندین کۆبوونەوەی راوێژکاری لەگەڵ ئەندامانی لیژنەکان و  لایەنە پەیوەندیدارەکان.
7-دەرکردنی بریاری تایبەت بە دامەزارندنی دادگای تایبەتمەند بە توندووتیژی و کێشەکانی ژنان لەلایەت حکومەتی هەرێمی کوردستان.










کێشە خێزانیەکان و کوشتنی ژنان وەک هەرەشەیەکی مەترسیدار!

کاتێک باس لە کێشە خێزانیەکان دەکەینەوە راستەوخۆ بیر لە توندوتیژی دەرونی و جەستەیی وسێکسی دەکرێتەوە لە کاتێکدا زۆرترین حاڵەتەکانی کوشتن و خۆکوشتنی ژنان لەناو خیزانەکاندا رودەدات و لەلایەن کەسە نزیکەکانەوە روبەروی توندوتیژی ئەبنەوە  وەک (باوک،برا، هاوسەر ، ...)بۆیە سکاڵا تۆمارکردن و هەواڵدان لەسەر تاوانەکان نابێت و کۆکردنەوەی بەلگەو ئامادەنەبونی شاهید دەبێتە هۆی دواکەوتنی کەیسەکان و یەکلایی کردنەوەی دۆسیەکان لەناو دادگاکان .
هەرچەندە وەک رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بەردەوام لەریی راپۆرتەکانمانەوە ئاماژەمان بە هەبونی مەترسی کردووە لەسەر زۆربونی کێسە خێزانیەکان  و گرفتە کۆمەلایەتیەکان بەڵام هیچ کات بەهەند وەرنەگیراون.
ئەگەر تەنها سەیری ئامارەکانی ٦ مانگی سالی ٢٠٢٢ بکەین دەبینین بێ ژیاوازی لە هەموو ساروشارۆجکەکانی کوردستان رۆژەنە هەواڵی کوشتنی ژنانمان بیستووە بە پێی ئامارە نافەرمیەکان تا ئێستا زیاتر لە (22) ژن کوژراوە .
بۆ  ئەم مەبەستە کۆمەڵێک  پێشنیارمان خستۆتە بەردەم لایەنەپەیوەندیدارەکان، حکومەت، پەرلەمان، قۆنسووڵخانە ەو دیپلۆماتکارەکان تا پێکەوە بەشداربین لە کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی  کوشتنی ژنان بە بیانوی شەرەف و کێشەی کۆمەلایەتی.







یاداشت بۆلایەنە پەیوەندیدارەکان لە پێناو چارەسەرکردنی کوشتنی ژنان 
 بەرێز :سەرۆکایەتی هەرێم
بەریز :سەرۆکایەتی پەرلەمان
بەریز :سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران
بەرێز : جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران.
بەرێز:ئەنجوومەنی باڵای خانمان و گەشەپێدان.
بەرێز: ئەنجومەنی دادوەری
لە پێناو کەمکردنەوەی کوشتنی ژنان و بە سزاگەیاندنی ژن کوژان و تاوانبارانی کوشتنی ژنان بە پاساوی شەرەف، پێویستە هەنگاوی جدی بدرێت تا بە زوترین کات دۆسیەکانی پرسی ژنان یەکلایی بکرێتەوە لە رێی یاسا و دادگاوە .هەر وەک دەزا نین و ئامارەکان  پێمان دەڵێن سالانە بە لایەنی کەمەوە( ٥٠ )ژن دەکوژرێت  و تەنها لە ٤ مانگی سەرەتای ئەمسال (٢٠ ) ژن بەهۆکاری جیاواز وبە پاساوی شەرەف کوژراون 
بە پێی بەدواداچونەکانمان لە دادگا ی تاوانەکانی سلێمانی بۆ سالی ٢٠٢١ هیچ دۆسیەیەکی کوشتنی ژنان یەکلایی نە بۆتەوەوە  ئەمە سەرەرای ئەوەی بە پێی ئامارە فەرمیەکان ٤٠ حاڵەتی ژن کوشتن و ٦١ حاڵەتی خۆکوشتن هەبووەلە هەمان سالدا وە لە سالەکانی پێشتریشدا  .  بۆیە پێویستە بەدواداچون بکرێت بۆ ئەم دۆسیانەو هەوڵبدرێت لە کورتترین ماوەدا یەکلایی بکرێتەوەو بگاتە  قۆناغی کۆتایی . لەبەرئەوەی لە کاتی لێکۆڵینەوە کاتێکی زۆری پێدەچیت تا دەگاتە دادگای تاوانەکان ئەمەش وادەکات بەلگەکان وون بن  وە بە هۆی هەبونی ژمارەیەکی زۆر لە کیشەکانی ناو هەمان دادگا جارێکی تر ئەم دۆسیەیانە دوا دەکەوێت بەم شێوەیە هەر دۆسیەیەکی کوشتنی ژنان ٢ سال بۆ ٣ ساڵی پێ دەچیت .

کەواتە رێگە چارە لە ئێستادا چییە ؟ 
١-پێشنیار دەکەین کە بڕیاربدرێت بە دانانی دادگایەکی لێکۆڵینەوەو  تاوانی تایبەت بە کوشتنی ژنان کە کاریان تەنها بینین ولێکۆڵینەوە  و دادگای کردنی کەیسەکانی کوشتنی ژنان بێت، هەفتانە و رۆژانە دادبینی تێدابکرێت، چونکە لە ئێستادا دادوەرانی دادگای تاوانەکان ژمارەیەکی زۆر دۆسیەی تاوانی لایە لە هەریەک لە (کوشتن،دزی،موخەدەرات،مخالەفەی مروری،اغتێاب..........)، بۆیە ناتوانرێت گرنگی تەواو بە دۆسیەکانی ژنان بدرێت وە دواخستنی نێوان هەر دادبینیەک بۆ مانگێک زیاتر دوادەکەوێت، وە زۆر جار نهێنی پارێزی لە کەیسەکاندا نابێت   .                                                              
٢-بوونی دادوەری دادگای تاوانەکان بە رەچاوکردنی بالانسی جەندەری ، کۆمەڵێک لێکۆڵەری دادی و معاون قچائی تایبەت بەو دادگایە کە شارەزابن، بە شێوەیەکی پرۆفیشناڵانە کاربکرێت لەسەر وەرگرتنی شاهید وکۆکردنەوەی بەڵگەکان، ئامادەکردنی کەسانی پەیوەندیدار  بە دۆسیەکان، وەهەروەها هەبوونی داواکاری گشتی و چالاکبوونی زیاتری ڕۆڵیان بەدواداچوونی جدی بۆ دۆسیەکان تاوەکو زووتر دۆسیەکانی کوشتنی ژنان یەکلای بکرێتەوە و تاوانباران زوتر حوکم بدرێن و چاو ترسێنێک بۆ کەسانی تر.
٣-چالاک کردن و کاراکردنی بەشی کوشتن لە (نەهێشتنی تاوان) تاکو بە زوترین کات  کەیسەکانی کوشتنی ژنان لێکۆڵینەوەی ووردی تێدا بکرێت و بەڵگەکان ئامادەی هەواڵە بکرێت بۆ دادگای تایبەتمەند .

لەگەل رێزدا
ریکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
ئایار ٢٠٢٢
 







 
پارێزگای هەولێر

1- پرۆژەیاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەت و خێزان
دوای ئەوەی وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان چەندین ساڵ چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کرد و چەندین راسپاردەو و پێشنیارمان بۆ جێبەجێکردن و هەموارکردنی یاساکە خستنەروو، بەڵام پەرلەمانی کوردستان بەبێ لە بەرچاوگرتنیان هەستان بە ئامادەکردنی پرۆژە یاسایەکی تازە و خوێندنەوەی یەکەمی بۆکرا ، لە پێناو خستنەرووی ئەوەی کە ئایا ئەم پرۆژە یاساکە تاچەند چارەسەری کێشەکانی یاسا کۆنەکە دەکات ؟ ئایا دەکرێت کاری لەسەر بکرێت ؟ لایەنە باش و خراپەکانی چین؟ 
 لەم پێناوەشدا ڕێکخراوى  هاریکارى یاساى ژنان بەهەماهەنگى لەگەڵ ڕێکخراوى هارتلاند و گلۆباڵ ئەڤرێس و ڕێکخراوى خەڵک بۆ گەشەپێدان کۆبوونەوەیەکى ڕاوێژ کاریان ئەنجامدا.
 بە ئامادەبوونى دادوەرى دادگاى توندوتیژى خێزانی، نوێنەری وەزارەتى داد، مامۆستایانى زانکۆ ، پسسۆرانی یاسا،  نوێنەرى دەستەى مافى مرۆڤ ، کۆمەڵێک لە ڕێکخراوەکانى کۆمەڵگەى مەدەنى، نوێنەرى بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى  و ئەندامانى پەرلەمانى تایبەت لە لیژنەى داکۆکى لە مافى ئافرەت.
ئامانج لە ڕێکخستنى ئەم کۆبوونەوە ڕاوێژکاریە  گفتوگۆ بوو لەسەر ڕەشنووسى یاساى توندوتیژى ئافرەتان وخێزان کەلەلایەن حکومەتەوە پێشکەشى پەرلەمان کرابوو ، لایەنى باشى و لایەنى خراپەکانى و دیارى کردنى کەم و کوڕیەکانى ڕەشنووسەکە.
هەرلەم کۆبوونەوەى ڕاوێژکاریە تواندرا لەگەڵ ئەندام پەرلەمانەکانى ئامادەبوو گفتوگۆیەک بکەن و بەرچاوڕوونى  زیاتریان  پێبدەن بۆ ئەوەى بتواندرێت بەهەماهەنگى لەگەڵ  لایەنى  پەیوەندى دارو بە هاوبەشى ڕێکخراوەکان باشترین یاسا دەربکەن و کەمترین کەم وکوڕى تێدابێت.

بەمەبەستی خستنەرووی زانیاری زیاتر و ئاستی پرۆژە یاساکە بە پێویستمان زانی کە راو بۆچوونی کەسانی شارەزاو پسپۆری لەسەر وەربگرین و لەم راپۆرتەماندا بیخەینەروو.








کۆبوونەوەی راوێژکاری لەسەر پرۆژە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.










2- بۆ ئەم مەبەستە چاوپێکەتنمان ئەنجامدا لەگەڵ چەند کەسایەیتی یاسایی و پەیوەنیدار بە بابەتەکە لەوانەش:

# د.هێڤی حسن   ، پسپۆری یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و مامۆستای زانکۆ.


پرسیار:ئایا پرۆژە یاساکە یاسایەکى تەواو  جیاوازە لە یاسا کۆنەکە یاخود نا؟
وەڵام:بەپێى ئەو ڕەشنوسەى کەخوێندنەوەى یەکەمى بۆ کراوە ولەژێر ئەو ناونیشانەی سەرەوە ڕەشنوسەکە لەڕووى ناونیشان تاڕادەیەک جیاوازە لەبەر زیاد کردنی دەستەواژەی (ئافرەت) کە ئەمەش دەبێتە هۆی گۆڕینی چوارچێوەی یاسەکە لە ڕووی ئەوکەسانەی کە بەسەریان جێبەجێً دەبێت، وەگۆڕینی دەستەواژەی (مناهڤە) بە (مکافحە)،  بەڵام لە ڕووى ناوەڕۆکەوە بەشێکى  هەمان یاسا کۆنەکەیە وە بەشەکەی تری تا رادەیەک گۆڕانکاری بەسەر کراوە.

پرسیار: دەتوانین بڵین پرۆژە یاساکە ئەو کێشانەى چارسەر کردووە کە  لە یاسا کۆنەکە هەبوو ؟
وەڵام: بەشێک لە گرفتەکانى چارەسەر کردووە کە گرنگترینیان بابەتی (دیاری کردنی تاوانەکان بە شێوەی (حێر) نەک نمونە بەڵام ئەوەش خۆی لەخۆیدا کێشەی تر دروست دەکات چونکە هەندێک تاوانی ئاماژە پێنەکردوە کە لە راستیدا دەبوایە یاسایەکی وەکو ئەمە جێگای بۆبکاتەوە،وەهەروەها لابردنی دەستەواژەی (النوع الاجتماعی) لە پێناسەی توندوتیژی خێزانی کە ئەمەش لە چوارچێوەی دادگاکانی کوردستان چەندەها کێشەی دروست کردبوو...هتد).  بەڵام پڕۆژە یاساکەش کۆمەڵێک کەموکوڕى تێدایە پێموایە ئەگەر ببێت بە یاسا  کێشەى زۆر و ئاستەنگی تر دروست دەکات لە کاتى جێبەجێکردن ،بەشێک لە و کەم کوڕیانەى لە پڕۆژە یاساکەدا هەیە هەمان کەم وکوڕى و گرفتە کە لە یاسا کۆنەکەدا  هەیە، بەڵام زیاد کردنى هەندێک ماددە و  گۆڕانکارى  بۆتە هۆى ئەوەى یاساکە فراوانتربێت، وەک ئەو ئافرەتانەش بگرێتەوە کە لە دەرەوەى سنوورى خێزان ڕووبەوڕووى توندوتیژى دەبنەوە کە لە یاسا کۆنەکەدا  دادگاکانى توندوتیژى خێزانی چوارچێوەی جێبەجێ کردنیان سنوردار بوو بە پەیوەندیە خێزانیەکانی هاوسەرگیری وخزمایەتی تا پلەى چوار و ئەو مندالانەی بەپێی یاسا هاتونەتە ناو خێزان کێشە خێزانیەکانیان دەبینى، جگە لەو کێشانەى ئاماژەی پێکرا لە تایبەتمەندیەتى دادگاکانى توندوتیژى خێزانی بەدەربوو، هەروەها لە پڕۆژە یاسا تازەکەدا (نوعى اجتماعى) پەیوەست کراوە بە ئافرەت  لەسەر بنەماى جۆرى کۆمەڵایەتى.
یەکێکى تر لە کەم وکوڕیەکانى پڕۆژە یاساکە ئەوەیە کۆمەڵێک تاوانى ژماردوە  کەچى سزاى بۆ دیارى نەکردوون، پێموایە ئەمەش کێشە دروست دەکات بۆ دادوەرەکان لە ڕووی ئەستەم کردنی کارەکانیان چونکە دەبێت بۆ سزا بگەڕێنەوە بۆ یاسا بەرکارەکانى تر.

پرسیار:بەیەکەوە هاتنى ناوى خێزان و ئافرەت لە پڕۆژە یاسایەکدا  تاچەند گونجاوە؟

وەڵام:بە بۆچوونى من بەیەکەوە هاتنى ناوى ئافرەت و خێزان لە جێبەجێکردن کێشە درووست دەکات و پێویستە جیا بکرێنەوە لەیەکتر بەلایەنی کەمەوە دەبێت هەریەکەیان دادگاى تایبەتمەندیان هەبێت لەبەر ئەوەى لە ڕاستیدا خێزان و ئافرەت دوو چینی جیان  ومەرج نیە ئافرەت تەنها لە ناو خێزان توندوتیژى بەرامبەر بکرێت، هەروەها لە هەندێک بڕگەدا لە پڕۆژە یاساکەدا  ناوى یاساکە لەگەڵ ناوى خێزان  ناگونجێت، چونکە وەک زانراوە  خێزان هەموو تاکێکى خێزان دەگرێتەوە بە ژن وپیاو و منداڵ و بەتەمەن، بەڵام ئەگەر سەیرى هەندێک تاوان بکەین کە لە یاساکەدا هەیە  لەهەمان کاتدا کەلە ڕەشنوسەکەو یاسا کۆنەکەدا هەیە  پەیوەستکراوە بە کەسێکی دیاری کراو یان دووکەس  لە خێزان وەک تەنیا (منداڵ یان ئافرەت یان تەنیا لە نێوان ژن و مێرد)ە ، بۆ نموونە ئەگەر پیاو ژنى خۆى (اجبار)کرد لەسەر کردنى  کارى بەدڕەوشتى ، ئەوا تاوانە یاساى توندوتیژى خێزانى دەیگرێتەوە ، بەڵام ئەى ئەگەر هەمان تاوان لەلایەن باوک یان برا  یان هەرکەسێکى تر  ئەنجامدرا ؟!.
ئەوا ئەم حالەتەی کۆتایی لەم یاسایە باسى نەکردووە کەوا بێ لەدوا جار لە چوار چێوەی یاساى توندوتیژى خێزانى دەچێتە دەرەوە.
هەروەها لە یەکێکى ترى ماددەکانى ئەم پڕۆژە یاسایە و یاسا کۆنەکەش هاتووە کە ناچارکردنى منداڵە بۆ کارکردن  یاخود سواڵ کردن  لەم یاسایە بە تاوان هەژمار کراوە ئەگەر لەنێوان تاوانبارو تاوانلێکراو یەکێک لەو پەیوەندیە خێزانیانە هەبووکە ئەم یاسایە دیاری کردوە و دەبێت یاساى توندوتیژى  خێزانى لەسەریان جێبەجێ بکرێ، بەڵام  ڕەنگە جگە لە منداڵ  گەورەکانى ئەندامانى ئەم خێزانە تووشى  ئەم توندوتیژیە ببێتەوە  یاخود هەر یەکێکى تر لە ئەندامانى  ئەم خێزانە ئەو کات دیسانەوە ناتوانین پەنا بۆ ئەم یاسایە بەرین.
هەروەها لەم ڕەشنوسە و لە یاسا کۆنەکەشدا تاوانەکان لە کەتن ( جنح) تێناپەڕن ئەگەر هاتوو تاوانێک ڕووبدات (جینایات ) بێت واتا لەتاوانە گەورەکان بێت  ئەوا دادگاکان بەتایبەت دادگای لێکۆلینەوە دەبێت بگەڕێتەوە بۆ یاسابەرکارەکانى تر و کەیسەکەش بنێردرێت بۆ دادگاکانی تری بەدەر لە دادگاکانی توندوتیژی خێزانی.
لەکۆتایی ووتەکانیشم دەمەوێت ئاماژە بەوە بکەم کە تێبینیەکانمان لەو چەند خاڵە خۆی کۆناکاتەوە بەڵکو دەیان تێبینی ترمان هەیە لەسەر ئەم ڕەشنوسە کە داواکارین لەلایەنی پەیوەندی دار پەلە نەکا لە دەرکردن وبەرکارکردنی ئەم ڕەشنوسە چونکە لە دوا جار دووبارە توشی رەخنەی زۆریان دەکات و دادگاکانیش بەردەوام کیشە جێبەجێکردنەکانیان  لە زیادبوون دەبێت، و لەهەمووشی گرنگتر توندوتیژییەکان ڕوو لە کەم بونەوە ناکەن.
   2 چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ د.هێڤی



# شادی نوزاد  جێگری سەرۆکی لیژنەی ژنان لە پەرلەمانی کوردستان.

ئەم ڕەشنووسە لەلایەن ئەندامانى پەرلەمان بەتایبەتى لەلایەن سەرۆکى لێژنەى داکۆکى کردن لە مافى ئافرەت  پێشکەش کراوە بە واژووکردنى بەشێکى زۆر لە فراکسیۆنە جیاوازەکان، ئەم یاسایە پێک هاتووە لە 12 ماددە ، ئەم یاسایە پێش ئەوەى خوێندنەوەى یەکەمى بۆ بکرێت ئاڕاستەى حکومەت کراوە بۆ ئەوەى ( ابعادى مالى ) هەبێت پێویستە حکومەت ڕەزامەندى لەسەر بدات ،خۆش بەختانە حکومەتى هەرێم ڕەزامەنى لەسەر داوە وگەڕایەوە ، لەپەرلەمانى کوردستان خوێندنەوەى یەکەمى بۆکراوە و دواى خوێندنەوەى یەکەم لەلایەن سەرۆکى پەرلەمان ئاراستەى لیژنەى تایبەت مەند کراوە کە لیژنەى داکۆکى کردن لە مافى ئافرەت و لیژنەى یاساییە ، هەموو پڕۆژەیاسایەک پێشکەش بە لیژنەى یاساى دەکرێت بەڵام ئەم پڕۆژەیاسایە وەکو تایبەتمەندى لەتایبەتمەندى لیژنەى ئێمەیە وەکو لیژنەى داکۆکى کردن لە مافى ئافرەت ئێمە وەک لیژنە هەر لەو ڕۆژەوەى دەستمان کردووە بە ئیشکردن لەسەر ئەم پڕۆژە یاسایە وە بەردەوامین لەبەر ئەوەى بتوانین  زۆرترین ئەو خاڵانەى کە لە ناو پڕۆژە یاساکە نین و پێویستن جێیان بکەینەوە .

پرسیار:ئایە ئەم پڕۆژەیاسایە جیایە لە یاساى پێشووتر ، یاخود هەریاسا کۆنەکە یە بە گۆڕان کاریەوە ؟
وەڵام: ناتوانین دوویاسا بۆ هەمان بابەت دەر بکەین کە هەندێک خاڵیان لەیەک نەچێت ، ئەمە ئەوە ناگەیەنێت لەیاسا کۆنەکەوە وەرگیراوە چونکە ئەم پڕۆژە یاسایەو  ئەم یاسایەى ئێستا بەرکارە بۆ هەمان بابەت کاردەکات و بنەماى کارکردنین هەمان بنەمایە ، بۆیە هەندێک خاڵى لێک چوون لە نێوانیاندا هەیە  وە خاڵى جیاوازیشیان هەیە، بۆ نموونە  یاساکۆنەکە  (حێر) توندوتیژى کردووە لە چوارچێوەى خێزاندا  ئەم پڕۆژە یاسایە حێر نەکردووە  لە ناو خێزاندا بەڵکو ناوى ئافرەتیش هاتووە لە پاڵ خێزان و ئەو کێشانەش دەگرێتەوە کە ئافرەت  ڕووبەڕووى دەبێتەوە  لەدەرەوەى خێزان  ئەوە یەکێکە لەو شتانەى کە پڕۆژە یاساکە جیاواز دەکات لە یاسا کۆنەکە.
 وە خاڵێکى تر کە زۆر ئەرێنیە لەم پڕۆژە یاسایە بوونى (هەواڵدان) ە ، واتا هەرکەسێک پێبزانێت توندوتیژى کراوە بەرامبەر بە ژنێک لە هەر شوێنکێ بێت دەتوانێت دەسەڵاتى لێ ئاگادار بکاتەوە چونکە لە یاسا  کۆنەکە حێری کردبوو هەر کەسێک توندوتیژى بەرامبەر بکرێت دەبێت خۆى داواکار بێت (مدعى) بەڵام لەم پڕۆژە یاسایە حێر نەکراوە.  

پرسیار: ئایا ناوى ئافرەت لە پاڵ ناوى خێزان  گونجاوە بەیەکەوە ؟
وەڵام : بەو شێوەیەی کە لە ناو ئەم پڕۆژەیاسایەدا هاتووە  نەخێر لەبەر ئەوەى پرۆژە یاساکە  تەفاسیلی نەداوە  بەمافى ئافرەت تەنها ناوى هێناوە ناوهێنانەکەى  بە توچیح و توچیفی ئەوە نەبووە مافى ئافرەت لە چوارچێوەى ئەم یاسایە بپارێزێت کە دەبوو زۆر ڕوونکردنەوەى زیاتر بدرێت و باسکردنى مافى ئافرەت لە ناو پڕۆژە یاسایەکە وەک پێویست نیە ئەگەر بمانەوێت ناوى ئافرەت بمێنێت لە ناو یاسایەکە لە چوار چێوەى توندوتیژى خێزانى نەبێت دەبێت روونکردنەوەی زۆر    بدەین بە بابەتى ژن لە ناو یاسایەکە  مافەکانى ژن چین وە چۆن یاساکە بتوانێت پارێزگارى لە مافى ژن بکات ؟وە  توندوتیژى چیە کە لەبەرامبەر ژن ئەنجامدەدرێت  ئەو تونوتیژیانەى کەلەناو پرۆژە یاساکە باسکراوە ئەمەجارێکى تر دەمان باتەوە بۆ ئەو کێشەى کە لە یاسا بەر کارەکانى کە ئێستا هەمانە ئەمەش ئەوەیە جۆرەکانى توندوتیژى لەو جۆرانە حێر دەکرێت کە لەیاساکە ناویان هاتووە بۆ نموونە چواردە پانزە  جۆر توندوتیژى لە یاسا کۆنەکەدا هاتووە  (على سبیل میپال) ناویان هاتووە بەڵام حاکمەکان یاخود تحقیق  هەمووکات (على سبیل حێر)ئیش لەسەر ئەم جۆرانەى توندوتیژى دەکەن  بۆیە پێویست بوو یاسا کۆنەکە جۆرەکانى توندوتیژى حێر نەکات  ، لەبەر ئەوەى نیەتى مشرع ئەوە نەبووە حێرى بکات لەم چەند جۆرەدا  نیەتى مشرع  (على سبیل میپال) وە ئەگەر بچینەوە بۆ پڕۆتۆکۆڵەکانى پەرلەمان بۆ دەرکردنى یاساکۆنەکە ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە کە حێر نیە (على سبیل میپال)ه، بەڵام  ئێستا وا مامەڵەى لەگەڵ ناکرێت بۆیە ناکرێت لەم یاسا نوێە هەمان هەڵەى پێشوو دووبارە بکەینەوە لەبەر ئەوەى ئێمە جۆرەها توندوتیژمان هەیە بەرامبەر بە ژن یان چینى بێ دەسەڵات  لەناو خێزاندا دەکرێت بۆیە ئێمە ناکرێت بەم جۆرە مامەڵە لەگەڵ ناوى ژن یاخود خێزان بکرێت ئەگەر بمانەوێت یاسایەکى گشت گیرو پڕ بە پێست بێت و دەنگ و ڕەنگى ژن بێت.  
پرسیار :ئایە بوونى یەک دادگا کافیە بۆ بینینى کەیسى خێزانى و ئافرەت ؟

وەڵام: نەخێر ،من لەگەڵ جۆرى زۆرى دادگاکانم لەبەر ئەوەى بوونى جۆرى زۆرى دادگاکان وادەکات کەیسەکان زوتر ببیندرێن ڕۆتینى زۆرى دادگاکان زووتر تەواو بێت گرنگى زیاتر و تەواوبدرێت بە کەیسەکان و دادوەرەکان  وەکو کەیس سەیرى  بکەن نەوە وەک پەڕاو لەبەر ئەوەى ئەم کەیسانە زۆر هەستیار ترن  لە کەیسى تر چونکە کەیسى خێزانى و کەیسى ئافرەت مەترسى زیاتریان لەسەرە  ڕەنگە ئافرەت ڕووبەرووى کوشتن بێتەوە بەهۆى دواکەوتنى کەیسەکەى یاخوود منداڵى ئەو خێزانە چارەنووسیان نادیاربێت یاخود ێارەنووسیان پەیوەست بێت بەیەکلاى بوونەوەى کەیسەکە ، بۆیە من پێم وایە هەبوونى زۆرى جۆرى دادگاکان پێویستە.  
پرسیار: لە یاسا کۆنەکە دادگاى  توندوتیژى خێزانى تەنها ئەو کەیسانەى دەبیینى کە تاکو پلەى چوار بوو  ، بەڵام بە پێى پڕۆژە یاساکە بێت پلەى دیار نەکردووە هەموو ئەو کەیسانەش دەگرێتەوە کە ئافرەت لەدەرەوەى خێزانى خۆى ڕووبەڕوویان دەبێتەوە لەدەرەوەى خێزان ئایە فراوان کردنى یاساکە نابێتە کێشەو زەختى زۆر لەسەر دادوەرى توندوتیژى ؟
وەڵام : لە یاسا کۆنەکە کە کێشەکان تاوەکوو پلەى چوار دەبیندرا زەختى زۆریان لەسەر بوو ، هەبوونى یەک دادوەر بۆ ئەو کێشەیە بەس نیە بەتایبەتى ئەگەر ئەم پڕۆژەیاسایە ببێت بەیاسا چونکە زۆر فراوانتر دەبێت بۆیە پێویستە دادگاى تایبەت مەند دابمەزرێت  و دادوەرى زیاتر هەبێت بۆ بینینى کێشەکە. 
پرسیار : ئەگەر ئەم پرۆژەیاسایە ببێت بەیاسا چارەسەرى هەموو ئەم  کێشانە دەکات کە لەیاسا کۆنەکە هەیە ؟
وەڵام :ئەگەر باسى ئەم پڕۆژەیاسایە بکەین نەخێر، لەبەر ئەوەى ئەم ڕەشنووسە کەموکوڕى زۆرى تێدایە بۆ نموونە یاساکە  ( موادى جزائى ) تێدانیە ، کە ئەمە یەکێکە لە ئەساسیەکان  لەبەر ئەوەى دیارى کردووە ئەمە جینایاتە و  ئەمە جونحە  بەڵام سزاى بۆ دیارى نەکردووە دەبێت بگەرێینەوە سەر یاسا بەر کارەکان ، بۆیە پێویستە ئەم یاسایە نوێیە سزا دیارى بکات بۆئەوەى نەگەڕێینەوە بۆ یاساکانى تر  ، وەهەروەها خاڵێکى تر دیارى کردنى کەسەکانە بۆ نموونە ئیجبار کردنى ژنە لەلایەن پیاوەوە بۆ کارى لەشفرۆشى  ، ئەم دیارى کردنە لە یاسا کۆنەکەو نوێیەکەش هەیە ، ئێمە پێمان وایە نابێت کەسەکان دیارى بکرێت لەبەر ئەوەى ڕەنگە باوک کچى ئیجبار بکات بۆ کارى لەش فرۆشى  ئەگەر بە پێى یاساکۆنەکەو پڕۆژە یاسایەکە بێت ئەمە حێر کراوە لەسەر ژن و مێرد ، بۆیە پێویستە حێر کردن نەمێنیێت ، هەموو ئەو کەسانە بگرێتەوە کە لەناو خێزان ئیجبار دەکرێن بۆ کارى لەشفرۆشى، بەڵام لەگەڵ ئەوەى پرۆژە یاساکە کەم و کوڕى زۆرى تێدایە بەڵام ئێمە وەک لیژنە پلانى تۆکمە و بە هێزمان هەیە بەبەشدارى زۆرێک لەلایەنە پەیوەندى دارەکان گفتوگۆى زۆر باش دەکەین بە هەماهەنگى هەموو لایەنەکان بۆئەوەى بتوانین باشترین و بەهێزترین یاسا دەربکەین بەکەمترین کەمو کوڕى  تاکو بتوانێت  باشترین خزمەت پێشکەشى ئەم چینە بکات کەیاساکە دەیان گرێتەوە. 
 























پارێزگای سلێمانی 

وکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان لە درێژەی کارەکانمان لە چاودێری جێبەجێ کردنی یاسای  بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی بە پێویستمان زانی تیشکبخەینە سەر کێشە و گرفتەکانی لیژنەکانی ئاشتەوای و دیاریکردنی میکانزمێکی گشتگیر و یەکانگیر بۆ کارکردنی سەرجەم لیژنەکانی ئاشتەوای لە هەرێمی کوردستان لەبەر ئەوەی لیژنەکانی ئاشتەوای دەورێکی گرنگ و کاریگەردەبینن لە ئاشتەوایی نێوان خێزانەکاندا بۆیە بە پێویست و گرنگمان زانی کە تیشک بخاینە سەر ئەم لایەنە:-
1- کاروباری لیژنەی ئاشتەوای و کێشە و گرفتەکانی بەردەم لیژنەکە و ئەندامانی:

سەبارەت بەم بابەتە، بەڕێز دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی ئاماژەی بەوەکرد زۆرجار لایەنەکان دۆسیەیان هەیە و دێنەلام و بە ٢٠ خولەک دایان دەنیشێنم و قسەیان بۆدەکەم زۆربەی کاتەکان ئاشتدەبنەوە و دۆسیەکە کۆتایپێ هاتووە وە وتیشی من پێم باشە کە هەر لەسەرەتاوە کە سکالاکان ئەچێتە نوسینگەکان و کارمەندەکانیان وەکو لیژنەی ئاشتەوای ڕۆڵیان هەبێت لە ئاشتەوای وە ئەگەر لە نوسینگەکاندا لیژنەیەکی (٣) کەسی هەبێت وەکو ئێشکگری شتێکی زۆر باشە و کەیسەکانیش کەم ئەبێت و دۆسیەکانیش کەڵەکە نابێت.
وەکو لیژنەی ئاشتەوای ئەزانم کێشە و گرفتیان زۆرە و بەخۆبەخشی کار دەکەن و جێگای دەستخۆشین بەڵام من هەندێک تێبینیم هەیە ئەویش ئەوەیە کە لە لیژنەکاندا بەبەردەوامی هەر سێ ئەندامەکە دابنیشن و کەیسەکان ببین و ئەندامەکان هەر تێبینی و کێشەیەکیان هەییە بە ڕاپۆرت بۆم بنوسن وە زۆر جار ئەندامێک یان دوو ئەندام کەیسەکان دەبینن خۆی گرنگە هەر سێ ئەندامەکان کەیسەکان ببینن ئەمە بکرێت زۆربەی زۆری کەسەکان بەرەو ئاشتەوای دەڕۆن وە  ناگاتە ئەوەی هاواڵەی دادگای تایبەتمەند بکرێتب و دادگاش پێوەی سەرقاڵ نابێت.

- سەبارەت بە شێواز و میکانیزم بۆ ئاشتەوای:

 ئاماژەی بەوەکرد لەبەرئەوەی لە یاساکەدا باسی هیچ ڕێگایەکی نەکردووە بۆ ئاشتەوای کەواتە ئەو ڕێگایانەی کە دەگیرێتە بەر هەمووی دروستە بەڵام دروستی ئەوەیە کە ئەو لیژنانە هەم پسپۆڕی یاسای و پسپۆری دەروونی و کۆمەڵایەتی و لایەنی تریشی تیابێت وە هەندێک کەیس هەییە کە ئەگەر بەدەست دادوەربێت ئاشتەوای تیا نەکرێت و نەنێردرێت بۆ لیژنەی ئاشتەوای چونکە کەیس هەیە کە بە بەردەوامی لێی دەدرێت و ئاسەواری لێدان بەجەستەوەیەتی بۆیە یاساکە دەڵێت بەرەنگاربونەوە ئێمە ئەگەر هەموو کەیسێک کە یەت بۆ لامان ئاشتەوای تیا بکرێت کەواتە بەرەنگاری نەبوینەوە چونکە هەندێک کەیس هەیە ئەگەر ئەشتەوای تیابکرێت کەسی تۆمەتار لەوانەیە بەردەوامبێت لەسەر توندوتیژی بۆیە ئەو کەیسانەی کە مەترسی تیایە پێویستە لە یاساکەدا ئاماژەی پێبدرێت کە نەنێردرێت بۆ لیژنەی ئاشتەوای بەڵکو هەواڵەی دادگا بکرێت وە نەتوارێت جارێکی تر توندوتیژی بکەن وە لە یاساکەدا باسی تەمەنی ئەندامانی لیژنەی نەکردووە ئەمەش پێویستە بەڵام لەوانەیە کەسێک تەمەنیشی زۆر نەبێت بەڵام لە قسەکردندا زۆر لێزان و زیرەک بێت و بتوانێت ئاشتەوای بکات.

- سەبارەت بە ئامادەبون  و ئامادەنەبوونی سکاڵا کار کە ئەگەر سکاڵا کار ٢ بۆ ٣ جار ئامادە نەبوو ئەوا وای دەگەیەنێت کە وازی لە سکاڵاکەی هێناوە ودوای (٣) مانگ دۆسیەکە دادەخرێت؟
 لە وەڵامدا وتی ئەوە بۆچوونی جاران وابوو بە ڵام ئێستا بۆچونی دادگا دەڵێت ئامادەنەبونی سکاڵاکار ئەمە ئەوە ناگەیەنێت کە بێبەشی بکەی لەو سکاڵایەی بەرزی کردۆتەوە وە وتیشی زۆر جار کە لە ڕاپۆرتەکانی لیژنەی ئاشتەوای ئاماژەی پێدەدەن کە ئاگادار نەکرداوەتەوە لایەنێکیان ئەمە شتێکی زۆر باشە بۆ دادگا بۆ ئەوەی دادگا بتوانێت ئاگاداری (تبلیغ) ی بکات بە شێوەی فەرمی ئەمەش کێشە بۆ نوسینگەکان دروست داکات بەهۆی نەبوونی کارمەندی پێڕاگەیاندن (تبلیغات) کە ناتوانن ئاگادارنامەکە بنێرن بۆ ئەوەی لیژنەکە ئیشی خۆی بکات.

- سەبارەت بەوەی کە دۆسیەکان لە کاتی خۆیدا بگاتە دەستی لیژنەکە:

 بەرێز دادوە ئاماژەی بەوەکرد کە خۆی پێویستە ئەگەر لە کاتی خۆیدا دۆسیەکان نەگەشتنە بەردەم ئەندامانی لیژنەکە بەلایەنی کەمەوە وتەی سکاڵاکار و تۆمەتبار کۆپی بکرێت لەلایەن لێکۆڵەر و بنێردرێت بۆ لیژنەکە بۆ ئەوەی بتوانن لەسەر ئەوە ئاشتەوای بکەن وە دەربارەی ئەو لایەنانەی کە زیاتر لە دۆسیەیەکیان هەییە پێویستە بخرێتە ناو یەک فایلەوە و لە یەک بەرواردا هەمان لیژنە بیبینێت بۆ ئەوەی بتوانن بە یەکجار ڕاپۆتی بخەنە ناو هەردوو دۆسیەکەوە وە زۆر جاریش سکاڵاکار هاتووە و وتویەتی من چومەتە بەردەم لیژنەکە و بەڵام کەس بانگی نەکردووم وە وتیشی سەیری پێشنیار و ڕاپۆرتی لیژنە دەکەم وە ئەگەر پێشنیاریان کرد بینێرمەوە ئەوا دەینێرمەوە بەردەم لیژنەکە و ئەگەر پێشنیاریانکرد نەینێرمەوە ئەوا جارێکیتر ناینێرمەوە بەردەم لیژنەکە.

- سەبارەت بە ئامادەبون و ئامادە نەبوونی ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای:

 بەڕێزیان ئاماژەیان بەوەکرد کە داوایان لە بەرپرسی هۆبە کردووە ڕاپۆرتێکیان بۆ بنوسن دەربارەی ئەو ئەندامانەی ناویان تۆمارە بەڵام تاوەکو ئێستا ئامادە نەبوون بۆ ئەوەی لەژێر ڕۆشنای ئەوە ناوەکانیان بسڕینەوە وە سەبارەت بەو کەسانەی کە زیاتر لە دۆسیەیەکیان هەیە ئاماژەی بەوە کرد کە لێکۆڵەرەکان دادگا ئاگادار بکەوە و ڕابگەیەنن وە ئەو دۆسیانەی تریش بنێرنن بۆ لیژنەی ئاشتەوای وە وتیشی کە لە ڕاسپاردەکان بنوسرێت کە سکالای تریشیان هەییە وتیشی ئەوانەی دۆسیەکان دەهێنن بۆ دادگا ئەوان شارەزان و ئەوان ئاگادار بکەنەوە وە دیاریکردنی بەروارەکان لە سیستەدا ئاماژەی پێناکەین بەڵکو ئەو فەرمانبەرەی تایبەتە بەو کارە خۆی بەپێی خشتەی ڕۆژی بۆ دیاری دەکات وە ئاماژەی بەوەش کرد کە زۆرجار لایەنەکان داواکاری پێشکەش دەکەن کە بەرواری لیژنەی ئاشتەوایان بۆ پێشبخرێت ئێمەش داواکارەکە وەردەگرین و ئەگەر پێویستبێ پێشی دەخەین وە ئاماژەی بەوەکرد کە واباشترە لە نوسینگەکان ئەو لیژنانە ڕۆژانە (٣) کەسیان لەوێ بن زۆر باش دەبێت و ئیشەکان خێراتر دەبن وە لە مانگی یەک جار یان دوو جار لە بەروارێک بە یەک رۆژ (٣) بۆ (٥) لیژنە دابنیشن زۆر باستر دەبێت کە زۆربەی دۆسیەکان ببینرێت وە بەڕێزیان ئاماژەیان بەوەدا لە کەمی پێڕاگەیەندراوە سەبارەت بە نەهاتنی سکاڵاکار و لایەنەکان ئەوە لە یاساکەدا هاتووە لە دەسەڵاتی دادوەر نییە ئەگەر پێشتر ئاگادارکرابێتەوە و نەهات و سکاڵاشی هەبێت ئەوا یاساکە پێویستی کردووە لەسەر دادوەر کە بینێرێت بۆ لیژنەکە وە سەبارەت بەو کەسانەی دەرەوەی دۆسیەکە کە کاریگەریان هەیە لەسەر لایەنەکان تاچەند ئەندامانی لیژنەکە دەسەڵاتی ئەوەیان هەیە کە ئەو کەسانە کەسانی نزیکی لایەنەکان بانگبکرێت بۆ لیژنەکە بەڕێزیان وتیان لەوانەیە داخل بکرێت بگونجێت وە لەوانەشە نەگونجێت بەڵام بەپێی یاسا تەنیا دەبێت لایەنەکانی دۆسیەکە بن، لەسەر فەرمانی پاراستن ئاماژی بەوەکرد کە لەسەر ئەساسی ئەوەی تاچەند هەڕەشەی لەسەرە و شوێنی تری نیە بۆ ئەوەی تیایا بژی وە هەڕەشەی فعلی لەسەرە وە ترسی کوشتنی ژنەکە هەبێت بەڵام ئەگەر کیشەیەکیان هەبێت و هەڕەشەنەبێت ئەوا فەرمانی پاراستن دەرناکەم وە سەبارەت بە ئاگادارکردنەوەی لایەنەکان ئاماژەی بەوەکرد زۆرجار ئاگادار دەکرێن و نایەن لیژنەکە دەبێت هەردوو لا ئاگادار بکاتەوە ئەگەر تۆماتبار ئامادەبێت و سکاڵاکار ئامادە نەبێت و ئاگادارکرابێت و پێشتر وتبێتی سکاڵام هەیە ئەمە پێویست ناکات و نەنێردرێت بۆ لیژنەکە بەڵام جاریوایە تۆمەتبار ئاگادار نەکراوەتەوە دووبارە دەبێت ئاگادار بکرێتەوە، وە ئاماژەی بەوەکرد ئەو ئەندامانەی کە یاساین لە لیژنەکەدا لەکاتی گفتوگۆکردنیان لەگەڵ لایەناکان ئەگەر تۆمەتباربوو چاوترسێن بکرێت و سزای یاسای بۆ ڕوونبکرێتەوە وە  پێیبوترێت کە کێشەی بۆ دروست دەبێت لەلای خزم و کەس و کارەوە وە سکاڵاکاریش بۆی ڕوون بکەنەوە کە شیرازەی خێزان تێک نەچێت وە لەڕووی دەروونی و کۆمەڵایەتیەوە ئەندامان بۆیان ڕوون بکەنەوە.

 
کۆبوونەوەی راوێژکاری هەرێمی لەسەر کاروبارەکانی لیژنەکانی ئاشتەوایی




2- هۆبەی لیژنەی ئاشتەوایی

بەرپرسی هۆبەک ئاماژەی بەوە کرد کە پێشتر مانگی جارێک کۆبونەوەمان دەکرد لەسەر بابەتی فکری و یاسای و کۆمەڵایەتی و چەند بابەتی تر بەڵام بەهۆی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆناوە کاریگەری لەسەر لیژنەکەی ئێمەش هەبووە و دۆخەکە لەدەستی کەسدا نەبووە وە لەو کاتەی کە لیژنەکە گەڕاوەتەوە ناو بەڕیوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی کەم تەرخەمی نەکراوە کاری لیژنەکە نەوەستاوە و زۆر زۆر ڕەچاوی بارودۆخی ئەو کەسانەمان کردووە کە لە دەرەوەن وە لەسەر خواستی خۆیان مانگی (١) جارێکمان بۆ داناون بابێ هیچ جیاوازیەک تێبینی دەکەین کە بەشێک لە ئەندامان ڕۆژانە ئامادە نابن ناکرێت ئامادەی کۆبونەوەکانیش نابن بەهەرپاساوێک بێت وە ئێمە دەبێت لە خۆمانەوە دەستپێبکەین وە رۆژانە خەڵکانێک ەیە تێبینی دەدات بەڵام کە دێتە سەر بابەتە جدییەکان ئامادە نابن وە هەندێک لە کارمەندانی بەڕێوبەرایەتی کە ئەندامی لیژنەکە دەوریان هەبووە لەوەی کە نەیانهێشتووە کاری لیژنەکە بوەستێت کە لەسەر میلاکی هۆبەکەن، بەڵام کەم و کورتی هەیە بەپلەی یەکەم ئیش لەسەر لیژنەکە و توانای ئەندامان بکەین وە جاریوا هەیە کە لەگەڵ ئەندامان دادەنیشین لایەنەکانی دۆسیەکە زۆر بەهێترن لە ئەندامەکان چونکە یەک قسە و یەک توانج و تعلیق دۆخەکە بەرەو خراپتر دەبات وەک لەوەی ئاشتەوای بکرێت وە ئاماژەی بەوەکرد کە بە بۆچونی ئێمە (١٠ بۆ ١٥) کەس میلاکانی بخرێتە سەر هۆبەی ئاشتەوای زۆر باشترە کە بەبەردەوامی ڕاهێنانیان پێبکرێت و ئەو ژمارەیە تایبەت بکرێن و دۆسیەکانیان بۆ بنێرن هەم فێری ئەوەش دەبن کە هونەری قسەکردن لەگەڵ بەرامبەر چۆن بێت ئەمە یەکێکە لە ئەگەرەکان.

لەڕووی بەخشینی پێناسی شارەزا ئەمە  لە دەسەڵاتی دادگایە بەڵام ڕێکخستنی کاروبارەکان ئیشی ئێمەیە بۆیە لەمەودوا ئەگەر ئەندامێک دووجار ئامادە نەبێت لە لیستی ئەندامان دەکرێتە دەرەوە ئەمەش وەکو سزایەک نییە چونکە هەموان گلەیان هەیە کە زۆر جار یەک ئەندام ئامادە دەبێت وتیشی ژمارەیەکی زۆر لەڕێگای دادگاوە ناسنامەی شارەزایان پێدراوە بەڵام ئێمە تا ئێستا نەمان بینیوە بۆیە کەس هەیە کە شایستەی ئەوەن ناسنامەی شارەزاییان پێ بدرێت بەڵام بەهۆی زۆری کەسانی ترەوە کە شوێنیان گرتووە و ئامادەش نابن و دادگاش وادەزانێت کە خزمەت پێشکەش دەکەن بەڵام واش نییە.

 سەبارەت بە خشتەی ئامادەبوون و دانانی کەیسەکان بە سوپاسەوە  دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی  ڕێکی دەخات و دەکرێت ئەو کەسانەی کە زیاتر لە کەیسێکیان هەیە ئاماژەی پێبدرێت یان میکانزمێک بدۆزنەوە چونکە بەڕاستی نوسینگەکان ئەرکێکی زۆریان لەسەرە جاریوا هەیە سکاڵایەکیان لە نوسینگەیەکە و سکاڵایەکی تریان لە نوسینگەیەکی ترە وە پەیوەندیش نییە لە نێوان نوسینگەکان هەتا لەگەڵ بەڕێوبەرایەتی بۆیە دەکرێت دادگا لە خشتەکەدا ئاماژەی بۆ بکەن کە لەیەک ڕۆژدا هەدوو دۆسیەکە لیژنەی ئاشتەوای ببینن چونکە ئێمە پەڕاوی ئاشتەوای نەوجەوانان و پەڕاوی دادگای دەرەوەی شاریشمان بۆیەت.

 وە ئاماژەی بەوەش کرد کە پاکتاوکردنی ئەندامانی لیژنەکە ئەرکێکی ئیداری و ئەخلاقیمانە وە زۆر سوپاسی دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی دەکەین کە هەموو کات دەرگای کراوەیە بۆمان وە سەبارەت بە بەشداریکردنی ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوی لە خولەکان وتی بە هیواین کە ئامادەبن بەڵام کە نایەن بۆ لیژنەکە ۆن ئامادە دەبن بۆ خولەکان بەڵام لەمەودوا ئاگاداریان دەکەینەوە وە وتیشی پرۆژەیەکمان پێشکەشی یەکێک لە ڕێکخراوەکان کردووە بۆ ماوەی (٢) ساڵ یەکێک لە سێکتەرە گرینگەکان هەموو مانگێک کرێی هاتوچۆ و بەشداربوون و خەرجی ڕاهێنانی زۆر بۆ لیژنەی ئاشتەوای لە ڕێگای کۆمەڵێک دادوەر و مامۆستایی زانکۆ کە ئەم لیژنەی ئاشتەوایە بەووردی لەژێر ڕاهێناندایە.


3- ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای و سەرنج و بۆچوونەکانیان

بە پێویستمان زانی بۆچوونی ئەندامانی لیژنەکە وەربگرین و یەکێک لە ئەندامانی لیژنەکە ئاماژەی بەوەدا کە گرینگە مانگی جارێک کۆبونەوە ئەنجام بدرێت، وە ڕۆژانە ڕووبەڕووی کۆمەڵێک کێشە دەبینەوە بەڵام تاوەکو ئێستا نەمانهێشتووە کاری لیژنەکە بووەستێت بەڵام کەیس هەییە یەتە لای ئێمە لە ٢٠١٩ پەرواوی هەییە و لە ٢٠٢٠ و ٢٠٢١ هەر بەردەوامە وە دەرکەوتوە کە هیچ چارەسەرێکی ئاشتەوای لە دۆسیەدا نابینرێت یاخود جیابونەتەوە لە یەکتری یا ئافرەتەکە هاوسەرگیری کردۆتەوە یا پیاوەکە هاوسەرگیری کردۆتەوە   بەڵام ئەم دۆسیەیە هەر ماوەتەوە ئەمەش کێشەیەکی ترە کە لەیاساکەدا هەیە و باسی نەکردووە خۆی بەپێی کاتی ڕووداوەکەیە و ژن و مێرد بوون بەڵام وتی من لەگەڵ ئەوەدا نیم بەڵکو وەکو داوای جیابونەوە دادگا نەی نێرێت بۆ توێژەری کۆمەلایەتی پێش ئەوەی ڕێکارەکان ئەنجام بدات بۆ ئەوەی بزانێت کێشەکانیان چییە وە یاساکە ئاماژەی بەوەدا کە پێش ئەوەی هەواڵی دۆسیەکە بکرێت بۆیە پێویستە لیژنەی ئاشتەوای لە سەرەتادا بێت وە وتیشی دۆسیەکان لە کاتی خۆیدا ناگاتە بەردەم لیژنەکە وە جاری وایە سکاڵاکار و تۆمەتبار ئامادە دەبن بەڵام بە پاساوی ئەوەی دۆسیەکە لە دادگایە نەهاتووە بۆیە جاری واهەیە چاوەڕێ دەکەن لەو ڕۆژەدا تا دۆسیەکان دەگاتە بەردەمان.

وە ئەندامێکی تری لیژنەکە چەند بابەتێکی کە باسە لەوە کرد کە بوونی چەند سکاڵایەک لەنێوان دوو کەسدا جاری وایە کە قەناعەت بە سکاڵاکار دەکەین کە ئاشتەوای بکات بەڵام کە تۆمەتبار یەت کە سکاڵاکارە لە دۆسیەکی تر کێشەکە ئەوەیە هەردوو دۆسیەکە پێکەوە لە یەک کاتدا بێتەوە بەردەممان.

وە هەروەها ئەندامێکی تر کە توێژەر دەروونیە وتی:

 پێشنیارێک دەکەم لە کاتی کۆبونەوەکاندا پێشنیارەکان بنوسرێت تاوەکو کۆبوونەوەی داهاتوو بزانین چەندی جێبەجێ کراوە وە وتیشی کە بەڕێوبەرایەتی ئیشی باشیان کردووە بەڵام ئەوەی کە بابەتی جەوهەریە ئێمە ئاشتەوای دەکەین و مامەڵە لەگەڵ مرۆڤ دەکەین مامەڵەش لەگەڵ مرۆڤ ئاسان  نییە کە بتوانین بە ئاسانی قەناعەتی پێ بکەین ئەمەش پێویستی بە توانایەکی باش هەییە کە چۆن بتوانین ئیشی باش و خزمەتی باش بکەین وە یەکێک لە کێشەکان ئەوەیە کە کاتێک ئەم دۆسیانە و ئەو کەسانە دەگەنە لای ئێمە زۆر شت ڕویداوە وە لە نێوان خێزانەکان ، بێڕێزی کراوە ئەمەش کارێکی ئاسان نییە وە ئەگەر ئیش لەسەر ئەوە بکرایە کە پێش ئەوەی سکاڵاکە تۆمار دەکات بە هەموارکردنی یاسا و بەدەرکردنی ڕێنمای بە هەرجۆرێک بێت چارەسەر بکرێت وە سەبارەت بەو کەسانەی کە زیاتر لە دۆسیەیەکیان هەییە زۆربەی زۆریان دەڵێن ئەگەر بەرامبەرمان ئاشت ببنەوە منیش ئاشت دەبینەوە ئێمە ناتوانین بۆیە دەکرێت هەدوو دۆسیەکە لە یەک ڕۆژ و یەک لیژنە بیبینێت وە بابتێکی تری ئاماژە پێدا کە ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستیە لەسەر  ئەم بابەتە وە زۆر خاڵک سەدی لەم سوینە بینیوە بەڵام نەمان توانیوە سوودی لێ ببینین لە کاتێکدا زانیاریە ورد و ڕاستەکە لای ئێمەیە نەک ئەوەی کە لەدەرەوەیە وە وتیشی من لەگەڵ ئەوەدا نیم کە چەند ئەندامێک دابنرێت بەڵکو لیژنەیەی تایبەتمەند دابندرێت بە کۆمەڵێک مەرج کە هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێت و ڕاهێنانیان پێ بکرێت وە اماە بوە کد کە باوەڕهێنان بە پرەنسیپەکانی مافی مرۆڤ کە دەبێت هەموان باوەڕیان پێی هەبێت.
سەبارەت بە ئەزموونی ئەندامان پێویست ناکات لە ١٠ ساڵ کەمتر نەبێت چونکە دەکرێت کەسێک هەبێت بەتوانابێت و تەمەنیشی کەم بێت، وە ئەندامێکی تر لەو بارەیەوە ئاماژەی بەوە کرد پێویستە دادگا چاوبخشێنێتەوە بەو ناوانەی کە ناسنامەی شارەزایان پێدراوە ئەگەر ئامادە نەبن ناسنامەکانیان لێ وەربگیرێنەوە، وە سەبارەت بە مەرجەکانی بە ئەندام بوون لە لیژنەی ئاشتەوای دەڵێت ئەزموونی لە بوارەکەی خۆیدا لە ١٠نساڵ کەمتر نەبێت کە ئەمە جۆرێکە لە توندوتیژی بەرامبەر بە ئەندامان کە دەڵێت هاوسەرگیری کردبێت و ناو و ناوبانگی باش بێت لەڕووی کۆمەڵایەتیەوە کە دەڵێت هاوسەرگیری کردبێت ئەمە جۆرێکە لە توندوتیژی کە ناکرێت ئەوە بکرێت بە مەرج کە هاوسەرگیری کردبێت کە کاریگەری هەبێت لەسەر ئەوەی ئیش کردن وە باسی لەوە کرد کە ئەو کەسانەی کە (٢ بۆ ٣ جار ) هاتوون بۆ لیژنەکە پرسیاری ئەوە دەکەن بۆ ئەوە تەنازول ناکەین و پێیان وتوین با پەراوێکتان هەبێت لە توندوتیژی ئەمەش ئەرکێک زیاتر دەکات.

  ئەندامێکی تری لیژنەکە کە پارێزەرە  وتی :
 وەکو پارێزەرێک کە دۆسیەکان دەبینم کۆمەڵێک شتی نایاسای دەبینم لە دۆسیەکەدا من دەتوانم پێشنیاری خۆم بکەم کە ئیشی من بەس ئاشیەوایە یان نا؟ بۆنمونە پەراوێک هەیە لا (٢٠١٤) وە ماوەی ئاگاداریەکانی تەواو نەبوە وە لایەنەکەی تر وتی کە شوبراکەم لە ئێرانە و ئەوەش ناونیشانەکەیە دەبوایە ئاگادار بکرێت کە (٣) یەمین جارە بدرێت بە لیژنە وە وتیشی ئێمە تەنیا ئەندامێکی لیژنەکەین ناکرێت سزا بدرێت.
وە پارێزەرێکی تر کە ئەندامی لیژنەکەیە ئاماژەی بەوە کرد کە لەڕووی کۆمەڵایەتیەوە هاوسەرگیری کردبێت  من زۆر بێلایەنتر ئیش دەکەم لەوانەیە ئەو کەسانە خۆیان بەسەریاندا هاتبێت کە هاوسەرگیریان کردبێت و باسی ئەزمونی (١٠) ساڵ دەکات ئێمە تاوەکو ئێستا خزمەت (خدمە) و شارەزای (خبرە) لە یەک جیانەکردۆتەوە لەوانەیە کەسک بە (٢) ساڵ بگاتە هەمان شارەزای بەڵام لەوانەیە کەسێکیتر بە (١٠) ساڵ پێی بگات ئەمەش دەکەوێتە سەر کەسەکە.
وە ئەندامێکی تری لیژنەکە کە توێژەری دەروونیە لە هۆبەی خزمەتگوزاری و دەروونی و کۆمەڵایەتی لە نوسینگەی ڕۆژئاوا ئیش لەسەر ئەو کەسانە دەکەین کە نایەوێت سکاڵا تۆماربکەن یا سکاڵایان کردووە ئەیانەوێت ئاشتەوای بۆ بکەن.

 
کۆبوونەوەی ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی لە پارێزگای سلێمانی





















4- ڕۆڵی ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا لە هۆشیاری یاسایی لەسەر یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی :
بەپێویستمان زانی وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان لەم ڕاپۆرتەماندا تیشک بخەینە سەر بواری ڕاگەیاندن و ڕۆڵیان لە بڵاوکردمەوەی یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی و هۆشیاری یاسای کە بێگومان ڕاگەیاندن   ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لەم بوارەدا بۆیە بە پێویستمانزانی کە ئەم لایەنەش فەرامۆش نەکەین و یەکێک لە پێشکەشکارەکانی کەناڵێکی ڕاگەیاندن لەسەر ئەم بابەتە ئاماژەی بەوە کرد :- 
بەبۆچوونی من کەناڵەکانی ڕاگەیاندن دوو جەمسەرن، جەمسەرێکیان هەیە کار بۆ خراپی شیرازەی کۆمەڵایەتی و کار بۆ تێکدانی شیرازەی خێزان ئەکەن و لایەنێکی تریش هەیە کار بۆ هۆشیارکردنەوەیان ئەکەن،
وە وتیشی بە بۆچونی من هەر میدیایە هۆکاری توندوتیژییە، چونکە زۆرێک لە زنجیرە دۆبلاژکراوەکان و ئەو کەسانەی کە مۆدێلن ئێستا لە ناو شاشە و کەناڵەکان دەردەکەون هۆکارە بۆ تێکچوونی ڕەوشت و پەروەردەی کۆمەڵگا بەرەو پرسیار و ئاقارێکی خراپ بردبێ، وە هەندێکیش لە کەناڵەکان کاریان بۆ لایەنی پەروەردەی کردووە وە وتیشی ئەگەردانپیانانێکی  تاڵ بکەم کە من لە کەناڵێکی ترم بەڵام کەناڵە سۆشیال میدیاکان پشکێکی باشیان بەرئەکەوێت لەبەر ئەوەی زۆری پڕۆگرام و بەرنامکانیان تەرخانکردووە بە بابەتی هۆشیاری و کۆمەڵایەتی و پەروەردەی کۆمەڵایەتی بەڵام لەپاڵ ئەمەشدا کەناڵەکانی تری وەکو کەناڵی کوردسات و کەناڵی گەلی کوردستان کەم تەرخەمیان نەکردووە لەوەی کۆمەڵێک کادری باش پەروەردە بکەن بۆئەوەی لەسەر پەروەردەی خێزانی و تێکنەچوونی شیرازەی خێزانی ئیش بکەن ئەمە جگە لەوەی کە من چەند ساڵێکە پرۆگرامێک پێشکەش دەکەم کە تەیبەتە بە پرسەکانی ( کۆمەڵایەتی، پەروەردەی، دەروونی) وە بەشێکی زۆری بەرنامەکان ئەتوانم بڵێم (٪٥٠) ی بەرنامەکان تایبەت بووە بە ڕێنمای پەروەردەی خێزانی بۆ ئەوەی شیرازەی خێزانەکان تێک نەچێت، یاخود کارکردن بۆ دروستبوونی نەوەیەکی تەندروست و خێزانێکی دوور لە ئاژاوە و کێشە و هەم جیابوونەوەی نێوان هاوسەرەکان، هەم لە جۆرەها توندوتیژی بەڵام هەندێک کەناڵ هەییە هەر لە دروستبوونیەوەی شیرازەی خێزانیان بە تەواوەتی تێکداوە، شتی زۆر ناشرینیان هێناوەتە ناو کۆمەڵگاوە، وە وتیشی ئەو بەرنامەیەی من پێشکەشی دەکەم لە سەرەتای بیرۆکەی دروستبوونی بەرنامەکەوە هەستم بەوەکرد کە بۆشایەکی کۆمەڵایەتی هەیە ( بۆشای کۆمەڵایەتی و میدیای هەییە) کە هیچ میدیایەک نەبوو کار لەسەر پەروەردە وهۆشیاری خێزانی و کۆمەڵایەتی هەبێت بۆیە بەرنامەکەم تەرخان کرد بۆ سێ تەوەر و وتیشی توانیومە بەشێکە زۆری بەرنامەکان لە بواری یاسای بێت وە سەبارەت بە هۆشیاری یاسای وتی بەڕاستی وا هەستەکەم کە ئەم هۆشیارییە یاسایە لە کەناڵەکان تەڕادەیەک لاوازبێت ئەگەر هەشبێت زۆر زۆر بە لاوازی ئیشەکات وە سەبارەت بە بونی راوێژکاری یاسایی لە کەناڵەکان ئاماژەی بەوەکرد کە ساڵی (٢٠١٤) لە خولێکی ڕاگەیاندنی ئەکادمی ئەم پرسیارەم ئاڕاستەی دکتۆر سامان فەوزی و هەڤاڵ ئەبوبەکرد کرد کە ڕاوێژکاری یاسای پێویستە لە هەموو دام و دەزگایەکی نوسراو بینرا و بیستراو هەبێ چونکە ئەو پرۆگرامانەی کە پەخش ئەکرێت یاسای نییە یاخود لە ڕووی یاسای میدیاکانەوە زۆر جار ڕێگرن لەوەی ئەو پرۆگرامانە پەخش بن، بەڕاستی ڕاوێژکاری یاسایی زۆرپێویستە لە هەموو کەناڵ و ناوەندێکی ڕاگەیاندن هەبێت.
سەبارەت بە توندوتیژی خێزانی من ئەگەر بۆچونی خۆمت پێبڵێم لە (٤) شت دا ئەیبینم، یەکێک لەو توندوتیژیانەی کە لە کۆمەڵگا هەییە بەبڕوای من یاسایە،  کە زۆر جار ژنێک ئەتوانێت هەموو نادادپەروەریەک قبوڵ بکات هەموو خراپەیەکی پیاوەکەی قبوڵ بکات لەبەر ئەوەی دڵنیایە کە یاسایەک نیە پشتی بگرێت، چونکە ئەوەندە بەدواداچوون بۆ ئەوە ئەکەن و ئەوەندە فەرمانگە و هاتووچۆی پێ ئەکەن لە کۆتایشدا مافەکەی بۆ وەرناگرنەوە وە بە زۆرترین زیان لە پرۆسەکە ئەچێتە دەرەوە.بۆیە بە بۆچوونی من یاسا هۆکارێکە بۆ ئەوەی کە زۆر جار توندوتیژی زیادبێ لەبەرئەوەی یاساکە ئەوەندە قورس نیە خەڵک ئەوەندە ناترسێت کە توندوتیژی ڕابگرێ بەشێکمان هەییە توندوتیژی جەستەی و دەروونی ( جەستەی ئەوەیە کە هێرش کردنە سەر ژنان و لێدان و سوکایەتی پێکردن ئەمانە هەییە) و بەشێکی زۆر هەییە کە قسەپێوتن و ئازاردانی دەروونی کە زۆر جار ئەوە ئەبینی کە پیاوەکە توندوتیژی دەروونی بەرامبەر ژن و خوشک و خێزانی ئەکات کە ئەمەش بە جۆرێک لە توندوتیژی هەژمار ئەکرێت ئەمانە کۆمەڵێک هۆکارن کە ئەبنە هۆی توندوتیژی وە لە کۆتایدا ئاماژەی بەوەکرد کە بەبۆچونی من گرنگە کە میدیاکان و سۆشیال میدیا سانسۆری هەبێت یان فلتەری هەبێ لەسەر میدیا بۆ ئەوەی کە نەتوانن هەموو شتێ بڵاوبکەوە و نەتوانن هەموو شتێ باس بکەن لە ناومیدیادا چونکە شاشە ئەوە نییە کە هاموو شتی تیا باس بکرێ چونکە مناڵ و گەنج و پیاوی بەتەمەن سەیری دەکات بۆیە ئەمە پێویستە هەموویان فلتەر و سانسۆرێکی لەسەر هەبێ.
 
بەشداریکردنی نوێنەری رێکخراو لە پرۆگرامە میدیاییەکان لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی






- لێپرسراوی پەیوەندیەکانی کەناڵی Knn  دوای ئەوەی کە گفتوگۆیەکمان لەگەڵ ئەنجامدا کە وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان ئاماژەیان بەوەدا کە:

 بابەتی کۆمەڵایەتی و کەیسی ژنان تەنیا دیوە کۆمەڵایەتیەکەی لێک دەدەنەوە یان لەگەڵ ئەوەشدا گرنگی بە لایەنە یاسایەکەی دەدەن؟ وە لەپاڵ ئەوەشدا هۆشیاری یاسای بڵاو دەکەنەوە یا هیچ بۆردێکی یاسایتان هەییە یان دەروونی و کۆمەڵایەتی لەناو کەناڵەکەتان هەییە کە پرس و ڕاوێژیان پێبکەن  کە ئەمانە تاچەند کاریگەری دەکاتە سەر خێزانەکان و تاک، یان تەنیا بابەتێک بێت زۆرترین بینەر و ڤیووی هەبێت؟   

 لەوەڵامدا بەرێزیان ئاماژەیان بەوە کرد ئێمە بۆردمان هەییە هەموو بەشەکان ئێمە رۆژانە (٢) کۆونەوەمان هەییە بەرپرسی بەشەکان لەگەل بەڕێوبەردە ڕۆژانە بەڕێوبەر سەعات( ١١)ی بەیانی و (٥) ئێوارە کە پلانی ڕۆژ دادەنێین بەنمونە ئەمشەو ڕووداوێک ڕووئەیات ئەبێت بەیانی بەرنامە بکەی وە سەعات ٥  کۆبونەوە ئەکەین دەربارەی ئەو شتانەی کە ڕوویداوە لە ڕۆژەکەیا واتا لە ڕۆژێکدا (٢) جار کۆ ئەبینەوە وە ئێمە وەکو بەرنامە (١٤) بەرنامەمان هەییە بەرنامەیەکمان هەییە بەیانیان ٨ بۆ ٩ ی بەیانیە ئەم بەرنامەیە بابەتی تەندروستی و کۆمەڵایەتی و یاسایی لە خۆدەگرێت وە بەرنامەشمان هەییە کە هەر رۆژە و بابەتێک باسدەکرێت ئەمە جگە لەوەی کە بەرنامەی ڕادیۆیمان هەییە کە بابەتێکی یاسای لە خۆدەگرێت وە بەرنامەی ترمان هەییە کە گشتیە کە بابەتی ژنان و کۆمەڵایەتی و پرسی تر و بابەتی سیاسیش وە بەڕێزیان باسیان لە پەیجەکەیان کرد کە زۆرترین لایکی هەییە وە هەگیز کارناکەن بۆ زیادبوونی لایک و کۆمێنت وە ڤیدیۆ هەبووە کە نەمانهێشتووە لەوێ دابەزێت.

- وە پرسیارێک لە بەڕێزیان ئەگەر پەیامی هۆشیاری تایبەت بە خێزان هەبێت ئێوە ئامادەن بڵا وی بکەنەوە؟
 لە وەڵامدا وتی ئێمە لە کەناڵ و پەیجەکەش ئامادەین بڵاوی بکەینەوە بێ بەرامبەر وە سەبارەت بە هەڵسەنگاندن بۆ ئیش و کارەکانیان ئاماژەی بەوەکرد کە رۆژانە هەڵسەنگاندن بۆ بەرنامەکان و ئیش و کارەکان دەکەین وە ئاماژەی بەوەکرد کە زۆر گرنگی بە بابەتی ژنان ئەدەین وە ژنان لە بەرنامەکانیاندا زۆر بەشدار ئەبن وە ئاماژەی بەوەکرد وە زۆرترین کارمەندی ژنیان هەییە کە کاردەکەن وە ئاماژەیان بەوەکرد کە بابەتی ژنان زۆرتر ئەوروژێنن بەوجۆرەی بەلایەنی باشتر بڕوات وە پرسیارێک لە بەڕێزیان کە ئایا ڕاوێژکاری یاسایان هەییە بۆ بەرنامەکانیان بۆ ئیش و کارەکانیان لە وەڵامدا وتی بەڵێ کەسانی یاسایمان هەییە کە ڕاوێژی یاسایان لێ وەردەگرین و ئیش و کارە یاسایەکان جێ بەجێ دەکەن وە سەبارەت بەوەی هیچ پەیوەندیەکیان هەیە لەگەڵ کەناڵەکانی تر؟  لە وەڵامدا وتی بەڵێ بە دڵنیایەوە بەڵام هەندێک کەناڵ هەییە ئێمە پەوەندی و هەماهەنگی دروست دەکەین بەڵام ئەو دروستی ناکات وە سەبارەت بەوەی ئەگەر بمانەوێت کۆبونەوە بکەین لەگەڵ بەرپرسی کەناڵەکان بۆ ئەوەی هەندێک بابەت گفتوگۆ بکەین چونکە زۆربەی جار کەسی بەرپرسی یەکەمی کەناڵەکان نایەن بەڵام ئێمە دەمانەوێت کەسی بڕیاردەربێت قسەی لەگەڵ بکەین لە لایەن یاسای و کۆمەڵایەتی و خێزانی لە وەڵامدا بەڕێزیان وتیان کە پێیان باشە کە ئەوە بکەن یەک بابەت زۆر گرنگە ئەویش ئاشتی کۆمەڵایەتی و شیرازەی کۆمەڵگا ئەمە زۆر گرنگە کە میدیا دەوری خۆی دەبینێت لە تێکچوونی شیرازەی کۆمەڵایەتی چونکە بەرنامە و دراما هەییە کە هەندیک کەناڵ پەخشی دەکات کە کاریگەی خراپ دەکاتە سەر تاکەکان، وە ئاماژەی بەوەکرد کە ئەگەر دیبەیتێک سازبکەن لەگەڵ کەناڵەکان ئەتوانن کۆمەڵێک هۆشیاری باش بدەن بە کەناڵەکان وە سەردانی هەموو کەناڵەکان بکەن ئینجا بانگهێشتیان بکەن وە باشترە کەناڵەکان فیدباکی ئۆنلاین بکەن وە خەڵک بۆچونی خۆی بڵێت یان بۆ داهاتوو چی بکەن وە کردنەوەی خولی هۆشیاری یاسای بۆ ستافی کەناڵەکان زۆر گرنگە وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان ئێمە لە پلانماندایە وە لە ساڵانی پێشتر خولی وامان کردووە هۆشیاری ڕاگەیاندن بۆ میدیا کاران.





















پارێزگای دهۆک
1-دادگای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی
لەدادگای لێکولینەوەی توندوتیژی ھەردوو جوری کەیس بەرێوەدەبەن کەیسەکانی تایبەت بەتوندوتیژی دژی ئافرەت وھەروەھا کەیسەخێزانیەکانیش دادوەری لێکولینەوە راگەیاند ئەمەدەبێتە ھوی گرانبونی کارەکەمان وبونی زووری کەیسەکان ، بەلام پێمان وایەئەمە باشترە چونکە کەیسەخێزانیەکان کەئافرەت قوربانیه‌ لەکومەلگای ئێمەدا جوان نییەئافرەت لەبەرێوبەرایەتی وفەرمانگه‌ی پولیسیەکان ببینرێت،  زوو جارپاراستنی نهینی لەکەیسەکاندا  پێویستە لەبەر پاراستنی ژیانی ئافرەته‌کان چونکه‌ لە دەزگاوبەرێوبەرایەتی پولیس ھەمووشتێک بە ئاشکرای ئەنجام دەدرێت وئەمەش دە بێتە ھوی مەترسی لەسەر ژیانی ئافرەت لەھەندێ کات دا،سەبارەت لەکاتی ھەبونی فایروسی کورونا دادادوەر راگەیاند کە ھەمیشە لەپەیوەندی دابوون لەگەل سەنتەر ونوسینگاکانی توندوتیژی ھەروەھا وھەفتانە دوو روژیش دەوامیان دەکرد بوبەرێوەبردنی کەیسەکان.
سەبارەت بەکێشەکانی کەیسەکان دەدوەر راگەیاند لەئێستادا زووربەی زووری کێشەکان بەھوی خراپی باری دارایی خێزانەوەن،وھەروەھا پەیوەندی ناشەرعی لەنێوان کچ وکور و ناپاکی هاوسه‌ری و    وبەکارھێنانی ئامێرە ئەلکترونیەکانه‌  ،ئاماژەی بەوەشکرد کە٧٠-٧٥٪‏  که‌یسه‌کان به‌ ئاشته‌وایی یاخود  پیبژاردن کۆتایی دیت.   ،سەبارەت ئەو ئافرەتانەی مەترسیی ھەیە لەسەر ژیانیان ئێمە (تعهد)لەلایەنی تروەردەگرین بوئەوەی زیان نەگەیێنێت بەئافرەتەکە یانیش ئافرەت دەنێردرێتە سەنتەری نەوا لەدھۆک بو پاراستنی ژیانی.
دەربارەی یاسای توندوتیژی خێزانی دادوەر پێی وا بوکەزوور پێویستە یاساکە ھەمواربکرێتەوەوئێمەناتوانین لەخومانەوە گورانکاری تێدابکەین یاساکە ھاتووە وئێمە دەبێت پەیرەوی کەین ئەمە بوبەرژەوەندی خەلک دەبێت بکرێت ئەگەر ئێمە خومان یاساکە پەیرەو دەکەین زەرەرمان نیە،یاساکە دەمێکێ زوور نییە ھاتووە لەفەرمانگاکان و دادگادا پەیرەودەکرێت لای ئێمە روون بوتەوە بەلام لای خەلک بەشێوەکی باش رون نەبوتەوە ھەندێک بەباش وھەندێک بەخراپ لەیاساکە تێگەیشتوون ئەمەش بەھوی گرنگی پێنەدانی دەزگایەکانی راگەیاندن وپەیوەندی دارەکان کەدەبێت چالاکی زوور بکرێتەوە بوخەلک بو زورترتێگەیشتن لەیاساکە









2-سەنتەری راوێژکاری خێزانی

سەبارەت بە کاروبار و رێککارەکانی سەنتەری راوێژکاری خێزانی ئەندامێکی سەنتەرەکە ئاماژەی بەوەکرد:
 کە یه که م جار که سی سکاڵاکه ر ئه گه ر ویستی داوا تومار بکا ت وه له کاتی ده وامی فه رمی بوو ئه وا پیویسته بروات بو دادگا و داوا تومار بکات، و دادوه ر به پیی شوێنی جوگرافی ره وانه ی نوسینگه ی تایبەتمەندی ده کات.  
بەڵام ئه گه ر کاتی ده وامی فه رمی نه بوو ئه وا له به رێوه به رایه تی ئه فسه ری نوبه دار و ستاف هه مو ئاماده ن وه سکالا له لایه ن ئه فسه ری ئیشکگیر تومار ده کریت و بریاری دادوه ری تایبه تمه ند وه رده گیریت به ته له فون (قرار هاتفی )و اجرائات بەرێوەدەچێت  له لایه ن ئه فسه ری ئیشکگیر بەپێی ئه وه بریاره ی دادوه ر.
دوا تر له کاتی ده وام جاریکی تر که سی سکاڵا که ر ئاماده ده بێت له نوسینگه تایبەتەکە  داواکەی رەوانەی دادوەر دەکرێت.لەم کاتەدا ئەگەر دادەوەر لایەنەکان رەوانەی لیژنەی ئاشتەوایی دەکات بەمەبەستی بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی،ئێمەش لێرە هەموو هەوڵێکی خومان دەدەین بۆ ئەوەی بتوانین ئاشتەوایی لەنێوان لایەنەکان بکەین پێش گەورەبوونی کێشەکان .
 
ئەندامێکی لیژنەی ئاشتەوایی لە پارێزگای دهۆک :
سەبارەت بە کاروباری لیژنەکەیان بەرێزیان باسیان لەوەکرد کە هەوڵی تەواودەدەین بۆ بەدیهێنانی ئاشتەوایی لەنێوان لایەنەکان ، ئەگەر کێشەکە چارەسەر بوو ئەوا داواکە دادەخرێت ئەگەر کێشەکە چارەسەر نەبوو ئەوا رەوانە ئەکرێت بو دادگای تایبەتمەند. بەڵام زوربەی کێشەکان لە لایەن ئێمەوە چارەسەر ئەکرێن نەک تەنیا لە کاتەکانی دەوامی فەرمی ئەگەر لە دەرەوەی کاتی دەوام داوای یارمەتیمان لێکرا ئەوا ئێمە هاوکارین بەرێگەی تەلەفۆن یان بە شێوەیەکی کەسی چونکە ئێمە کومەڵگایەکی عەشایەرین و کەسانی پایە بەرز ئامادە دەبن بو چارەسەرکردنی کێشەکان، وە زوربەی کێشەکان لەنێوان هاوسەرەکاندا و چارەسەر نەبوونیان ئەگەری خێزانەکانیانە بەتایبەتی دایک هەروەها روشنبیری ولێکتێنەگەیشتن وکومەلگای تێکەڵاو و جیاوازی سروشتی هاوسەرەکان کێشەیەکی گەورەیە هەروەها سوشیال میدیا .







 3-خانەی داڵدەدانی ژنانی هەرەشەلێکراو (شەڵتەر).
بەرپرسی سەنتەری نەوا باسی لەوەکرد کە : شەڵتەر ئەو شوێنەیە کە وا ئافرەتانێک کە هەست بە مەترسی دەکەن لەسەر ژیانیان یاخود رووبەرووی هەرەشە دەبنە رووی تێدەکەن، 
بۆ ئەوەی ژنێک یاخود کچێکیش بێتە شەڵتەر ئەوا پێویستە رەزانەندی دادەری توندووتیژی وەر بگرێت و مەترسی راستەخۆ لەسەر ژیانی هەبێت.
بەشێوەیەکی گشتی لە چەند حاڵەتێک دادەوەر ئەو بریارە دەدات لەوانەش:     
1- ئەگەر ئافرەتەکە رووبەرووی توندووتیژی ببێتەوە لەلایەن ئەندامانی تری خێزانەکەی.
2-   ئەگەر ئافرەتەکە رووبەرووی هەرەشە ببێتەوە لەلایەن ئەندامانی تری خێزانەکەی.   
3- لە کاتی بوونی کێشەی کۆمەڵایەتی لەنێوان خێزانەکان.

مانەوەش لە شەڵتەر  بۆ ماوەیەکی کاتیە تا ئەو کاتەی ئافرەتەکە کێشەکانی چارەسەر دەکرێن و دڵنیادەبیتەوە کە مەترسی لەسەر ژیانی نەماوە ئەوکات دەگەرێتەوە ناو خووزانەکەی.
بەڵام یەکێک لە کێشانەی ژنان رووبەرووی دەبنەوە لەناو شەڵتەرەکان ئەوەیە کە زۆرجار کێشەکەی بە ئاسانی چارەسەر نابێت بە هۆی ئەوەی کە ناتوانێت دەستی بە دادەوەران و پارێزەران بگات، وە ئەگەر بتوانێت پارێزەریش دابین بکات قورسە بتوانێت وەکو پێویست مامەڵەی لەگەڵ بکات، وە نەبوونی کرێ پارێزەرایەتیش یەکێکە لەو کیشانەی رووبەرووی ژنانی ناو شەڵتەرکان دەبێتەوە کە ناتوانن کرێی پارێزەر دابین بکەن.













قەزای زاخۆ



1-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
 
دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی زاخۆ ئاماژەی بەوەکرد کە زور پێویستە دادگای سەربەخۆ هەبێت بۆ توندوتیژی خێزانی و ژووری پێنووسی تایبەتی هەبێت بە توندوتیژی خێزانی کە بەو شێوەیە نهێنی زیاتر دەبێت چونکە یەکێک لە بنەماکانی ئەم داوایانە نهێنیە. زاخۆ زور کێشەی هەیە و رۆژانە ژمارەیەکی زور داوای توندوتیژی خێزانی وەردەگرین و زۆربەی داواکان کاتیان پێویستەو و زوو تەواونابن وەکو داواکانی پەیوەندیدار بە هۆکارەکانی پەیوەندیکردن  و دۆسیەکانی لێدان.
دەتوانین بڵێین کە لە  80% کێشەکان لە ئیستادا بەهۆی خراپ بەکارهێنانی سۆشیال مێدیاوە روودەدەن،زۆر جار سۆشیاڵ میدیا بوەتە هۆکاری خیانەتی هاوسەریگیری لە نێوان ژن و مێردەکان و کە دەرئەنجام بە توندووتیژی و جیابوونەوە کۆتایی دێت.بۆیە پێوویستە سانسۆرێک هەبێت بۆ بەکارهێنانی سۆشیال میدیا و هەروەها هۆشیاری تەواو بڵاوبکرێتەوە بۆ خێزانەکان و بەتایبەت مناڵان و هەرزەکاران ،چونکە خراپی لە بەکارهێنانی سۆشیال میدیا و تەکنەلۆژیا کێشەی گەروەی خێزانی دروست کردووە ، زۆرێک لە گەنجان تووشی خووگرتن بوون بە سایتە نەشیاوەکان کە بە نەتیجە کاریگەری خراپی لەسەر هەڵسووکەووت و کەسایەتیان دروستکردووە کە چەندین مناڵ و هەرزەکار لە کاتی ئیستادا توندووتیژ دژی دایک و باوکیان بەکاردێنن و روودەکەنە دادگاکان.  
هەروەها خواردنەوەی کحولی و ماددە بێهوشکەرەکان یەکێکی ترن لە هۆکارە گرنگەکانی کێشە و توندووتیژی لە زاخۆ، و زۆربەی ئەو کچ و کورانەشی خواردنەوەی کحولی یان بێهوشکەر بەکار ئەهێنن تەمەنەکانیان لەنێوان سالی 1990 بو 2001 دایە.
 

















 2-دادگای باری کەسێتی .
 دادوەری دادگای باری کەسێتی زاخۆ ووتی: پێم وایە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی پێویستی بە  هەموارکردنەوەیە  چونکە کەمووکورتیەکی زۆری  تێدایە و روون نیە وە زۆرێک لە مادەکان وا دەرەدەکەون کە هاندانی جیابوونەوەبن.  
سەبارەت بە جۆر و هۆکاری کێشەکان باسی لەوەکرد کە خوگرتن بە مادە هۆشبەرەکان و سایتە نەشیواوەکان لە لایەن هەرزەکاران و گەنجانەوە هۆکارێکی سەرەکین، لەزاخو لە تەمەنی 15 ساڵیەوە منداڵ بۆ ماددە هوشبەرەکان و خواردنەوە کحوولیەکان ئەروات.
وە کەمبوونەوەی پەروەردە لە لایەن قوتابخانە و مامۆساتایان و دایک و باوکانەوە یەکێکی ترە لە هۆکارەکان بە هۆی سەرقاڵییان بە بابەتەکانی سۆشیاڵ میدیا. 
هەروەها بیکاریش هۆکارێکی ترە کە هانی گەنجان دەدات بۆ توندووتیژی. 
 .











قەزای سیمیل

1- دادگای  باری کەسێتی  .

دادوەری دادگاکە باسی لەوەکرد کە لە دادگای سیمیل دادوەری لێکوڵینەوەی تایبەت بە کێشەی خێزانمان نیە هەروەها لێکۆڵەری تایبەتمان بەم جورە داوایانە نیە بۆیە بیگومان زۆر پێویستە دادگای تایبەت هەبێت بۆ توندوتیژی خێزانی کە هاوکاردەبێت لە پاراستنی نهێنی کەیسەکان و هەروەها کەمبوونەوەی ئەو زەختە زۆرەی لەسەر دادگاکەمان هەیە.  
 سەبارەت بە هۆکاری کێشەکان باسی لەوەکرد کە زۆر هۆکار هەن بونەتە هۆی زیادبوونی کێشەی خێزانی و زیادبوونی جیابوونەوە، بونمونە نەبوونی لێکتێکەیشتن لەنێوان هاوسەردا کە پێویستیان بە هوشیارکردنەوە هەیە لە ماوەی دەزگیرانداریدا، هەروەها زور جار کێشەی ئابووریە ، هەروەها زور جار ئەگەری کێشەکە خێزانی هەردوو لایانە، بۆ نموونە دایکی کچەکە یان کورەکە یان خوشکەکانیان دەبنە هوکاری زیادبوونی کێشە لە نێوانیان کە دەبێتە هوکار جیابوونەوە.  






2-نووسینگەی توندووتیژی خێزانی 
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد ،کە چەندین کێشەو کەمووکورتیان هەیە، کە پێوویستە لایەنەی پەیوەنیدار لە بەرێوەبەرایەتی و وەزارەتی ناوخۆ لەبەرچاوی بگرن و هەوڵی چارەسەرکردنی بدەن تاکو بە باشی بتوانن ئەو بەرپرسیارێتیە جێبەجێ بکەن کەلەسەر شانیانە لەوانەش:
1- تاوەکو ئێستە نووسینگەکەمان بینای تایبەتی خۆی نیە ،بەڵکو لە کرێدان کە ئەمەش وادەکات زو زو ناونیشانی نووسیتگەکەیان بگۆرێت و هەروەها لە رووی رێکخستنیشەوە قورسایی و کێشە بۆ نووسینگەکە دروست دەکات لە کاتێکدا پێویستە تەرکیز بکەنە سەرکارەکانیان بەڵام دەبێت بەردەوام مەشغوڵی گواستنەوەی نووسینگەکە بن.
سەرەرای ئەوەش کە بیناکە کرێیە بەڵام زۆر بچووکەو بوەتە هۆی ئەوەی نەتوانین نهێنی کەیسەکان وەکو پێویست بپارێزین،لە کاتێکدا یەکێک لە ئامانجە سەرەکیەکانی یاساکە پاراستنی نهێنی کەیسەکانە.
2- کەمی ژمارەی میلاک یەکێکی ترە لە کێشە سەرەکیەکانی نووسینگەی سیمێل،بەتایبەت پۆلیس،کە ئەمەش رێگری گەورەی بۆ دروستکردووین بە تایبەت لە کاتی جێبەجێکردنی فەرمانی دادوەر و فەرمانی پاراستن و هەروەها جێبەجێکردنی فەرمانی دەستگیرکردن.
3- کەمی ئامێر و ئۆتۆمبێل یەکێکیترە لە کێشەکان ،سنوری نووسینگەکەی ئێمە زۆر فراوانە سەرەرای ئەووە تەنها یەک ئۆتۆمبێلمان هەیە کە ئەمە رێگریەو کێشەی گەورەی بۆ دروست کردووین.
4- نەبوونی دادەرودادگای تایبەت بە کەیسە خێزانییەکان یەکێکی ترە لە کێشەکان ، سەرەای زۆری کێشەکان ئێمە تەنها یەک دادوەرمان هەیە کە کار لەسەر هەموو کەیسەکان دەکات تەنانەت لەدەوەری خێزانیش، ئەمەش وا دەکات کەیسەکان درێژە بکێشن و نەتوانن وەکو پێویست چارەسەر بکرێن ، لە کاتێکدا کوێشە خێزانییەکان پێویستە بە زووترین کان یەکلای بکرێنەوە.
بۆ نموونە ،ئێمە رۆژانە بەلایەنی کەمەوە 10 حاڵەت رەوانەی دادگا دەکەین بەڵام بەهۆی نەبوونی دادوەری تایبەتمەند ئێستە ناچارین رۆژنا رۆژێک کەیسەکان رەوانەی دادگا بکەین.
 













قەزای ئاکرێ

1-دادگای بەرایی ئاکرێ.

داوەری دادگاکە باسی لەوەکرد کە ،زۆر گرینگە ئێمە دادگایەکی تایبەتمان هەبێت بو توندوتیژی خێزانی کە بەخێرا داواکان رایی ئەکرێن و کاری دادگاش ئاسان تر ئەبێت. دادگاکەمان پێویستی بە دادوەر هەیە کە ئەمە لە دادگای ئاکرێ تەنیا دوو دادوەرین زور پەستانمان لەسەرە داواکان زور دوادەکەون.
لەم دواکەوتنەش بێگومان باشی وخراپی هەیە، لەهەندێک لە داواکان ئەگەر دواکەوێت وەک لە داوای جیابوونەوە ئەوا لایەنەکان پێک دێنەوە بەلام زور جار بەعەکسەوە کە کێشەکان گەورەتر دەبن.
بەپێی یاساکە ئێمە ناتوانین سەرەتا لایەنەکانی داوای توندووتیژی رەوانەی لیژنەی ئاشتەوایی بکەین ،دەبێت سەرەتا رەوانەی دادگای لێکۆڵینەوە بکرێن، بەڵام باشترە سەرەتا لایەنەکان رەوانەی لیژنەی ئاشتەوایی بکرێن نەک دادگا لەم کاتەدا ئەگەری ئاشتەوایی زۆر زیاترە.بۆیە گرنگە لە هەمواری یاساکە ئەم بابەتە چارەسەر بکرێت. 
بونمونە کاتێ داوا ئەکرێت دەست بەجێ بو دادگای لێکولینەوە رەوانە ئەکرێت وپیاوەکە توقیف دەکرێت کە دەبێتە هۆی هەستکردنی بە ئیهانە و ئافرەتەکە گلاق ئەدات، لەوانەیە ئەم شتە رووی نەدات ئەگەر سەرەتا رەوانەی لیژنەی ئاشتەاویی بکرێن.




توێژەۆێکی دادگای بەرایی ئاکرێ باسی لەوەکرد کە دادگاکەمان زور کێشەی هەیە، بونمونە پێویستیمان بە دادوەر و فەرمانبەر لە دادگا هەیە. لە دادگای بەرایی ئاکرێ تەنیا دوو دادوەرمان هەیە، دادوەری باری کەسی کە داواکانی باری کەسی وهەروەها لەهەمان کاتتدا دادوەری لێکولینەوەیە. ودادوەری دادگای بەرایی کار لەسەر داواکانی مەدەنی و کەتن دەکاتوە داواکانی تاوان بو دادگای دهوک رەوانە دەکرێن لەبەر نەبوونی دادگای تاوان. ئێمە دادووری لێکوڵینەوەی تایبەت بە توندوتیژی خێزانیمان نیە کە زور گرنگە هەمانبێت لەبەر نهێنی داواکان و خێرایی بەرێوەبردنیان و کوتا پێهێنانیان کە لە دادگاکەمان زور گیرو دەبن لەبەر نەبوونی دادوەر. 
بۆنموونە داوایەکی جیابوونەوەمان هەبوو کە بە دوو ساڵ تەواو بوو، هەروەها زور جار کە بو مارەبرین تا نیوەرو لە دادگا ئەمێننەوە و داوای بینینی مندال تا سێ مانگ ئەخایەنێت کە دەبێ ئەم جورە داوایانە بە زوترین کات یەکلا بکرێنەوە.
 هەروەها لەبارەی کارمەندانەوە زور ژمارەیان کەمە.
 بۆنموونە لە دادگای شرعی تەنیا یەک کارمەندمان هەیە وە لە بەشی لێکولینەوە تەنیا دوو کارمەندی پیاو هەیە. دوو لێکۆڵەری ئافرەتمان هەیە بەلام کارەکانیان ئەنجام نادەن بەس لە شوێنیان دادەنیشن وەک فەرمانبەر  وزور جار ئەم بابەتەمان وەک سکالا گەیاندوەتە سەروکی دادگای ئاکرێ بەلام بێ ئەنجام بووە.

وەلە بونیاتدا زور گرنگە کە لێکولەرێکی ئافرەتمان هەبێت بو لێکولینەوەو داوای توندوتیژی چونکە کاتێ کە ئافرەت ئامادە ئەبێت لە بەرامبەر لێکولەر  وئەو لێکولەرە ئافرەت نەبێت هەموو شتێکی ناڵێت چونکە شەرم ئەکات لەبەر نهێنی خێزانی. 
ئێمە وەک فەرمانبەرانی دادگا لەبەر نەبوو نی فەرمانبەر تەنیا کاری خۆمان ناکەین بەڵکو چەندین کاری تریش دەکەین لەناو دادگا. بونمونە من وەک توێژەری کومەلایەتی وئەندامی لیژنەی ئاشتەوایی هەروەها مارەبرینەکان تومار ئەکەم. 
بەرێوەبەری کارگێری کارەکەی دەکات وهەروەها نوسەری داواکانە و بریارەکانیش ئەنوسێتەوە وکوپیان ئەکات. ئەگەری سەرەکی کە کارەکانمان بە باشی رایی ئەکرێت ئەوەیە کە ئێمە هاوکاری یەکتری دەکەین وکارەکان ئەنجام ئەدەین.
بۆیە زور پێویستە دادوەر زیاد بکرێت لە دادگاکەمان و داوا زوو رایی بکرێن و تاخیر نەبن چونکە زۆرجار دواکەوتنی داواکان دەرئەنجامی زۆر خراپی دەبێت و دەبێتە هۆی توندووتیژی زیاتر، بونمونە ئەگەر یەک دادوەر مولەت وەربگرێت ئەوا هەموو داواکان دوا دەخرێن و رادەوەستن



هەروەها لێکۆڵەرێکی دادوەری لە دادگاکە ووتی:
لە دادگا تەنیا 4 لێکولەرمان هەیە و  فەرمانبەرەکانمان بە گشتی زور کەمن و ئێمە پێویستیمان بە فەرمانبەر هەیە وە بێگومان پێویستیمان بە لێکولەری ئافرەتیش هەیە بەلام دەبێت ئەو لێکولەرە بەتەمەن بێت خبرەی هەبیت .وە ئێمە لێکولینەوە لەگەل ئافرەتان ئەکەین کە زەحمەتە قسە بکات بویە ئێمە قسەی لەگەل ئەکەین و پێی ئەلێین ئەگەر هەموو قسەیێک بکات ئەوا لەبەرژەوەندی ئەو دایە.
وە ئەو یاسایەی ئێستە هەیە پێویستی بەهەموارکردنەوەیە وە لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە هۆشیاری تەواو لەسەر یاساکە بڵاو بکرێتەوە چونکە زۆرێک لەو کەسانەی سەردانمان دەکەن و سکاڵا تۆمار دەکەن هەڵە لە یاساکە تێگەشتوون.

 




پێشکەشکردنی راوئژکارى یاسایی بۆ ئه و ئافره تانه ى روبه روى توندو تیژى بونه ته وه  و به رگرى کردن له مافه کانیان  له دادگه کانى تایبه تمه ندا
 













پارێزگای هەڵەبجە

توندوتیژى خێزانى دیاردەیەکى نوێ نیە و لەمێژووى دروست بوونى بەشەریەتەوە ئەم دیاردەیە بوونى هەبووە بەڵام جیاوازى کلتور و سەقافەت و ئاین کاریگەرى هەبوە لەسەر ڕێژە و جۆرى ئەم توندوتیژى یە، بەدڵنیاییەوە کۆمەڵگەى کوردیش بەدەرنیە لەم دیاردەیە بەردەوام ئامارەکان پێمان ئەڵێن ئەنجام دانى توندوتیژى لەنێو خێزان دا ڕووى لەزیادبوونە هەربۆیە یاسادانەرانى هەرێمى کوردستان هەستان بەدەرکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى لەساڵى 2011 بە ئامانجى نەهێشتن یان کەم کردنەوەى ئەم دیاردەیە. یاساى ناوبراویش چەند لایەنێکى ڕاسپاردووە بەجێ بەجێ کردنى بڕگە و مادەکانى ئەم یاسایە بۆیە لێرەدا وەک ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان هەستاوین بەئەنجام دانى چاوپێکەوتن و دانیشتن لەگەڵ چەند لایەنێک دا کە ڕۆڵى کاریگەریان هەیە بەئاڕاستەى جێبەجێکردنى یاساى ناوبراو لەوانەش هەریەک لەبەڕێزان دادوەرى دادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە و بەرپرسى بەشى نەخۆشخانەى فریاکەوتنى پارێزگاى هەڵەبجە و سەرۆکى فەرمانگەى داواکارى گشتى و هەروەها وتاربێژێکى دیارى پارێزگاى هەڵەبجە هەرچەندە یاساى ناوبراو هیچ بڕگە و ماددەیەکى تایبەت بەمامۆستایانى ئاینى تیادا نیە بەڵام مامۆستایانى ئاینى لەڕووى کۆمەڵایەتییەوە کاریگەرى ئەرێنى یان هەیە و هەردەم جێدەستیان دیاربوە لەزۆربەى بوارەکان دا.
بەشێک لەو چاوپێکەوتنانەى کە نوێنەرى ڕێکخراو لەپارێزگاى هەڵەبجە ئەنجامى داون لەگەڵ ئەم کەسایەتیانەى خوارەوەدابوون:

1- دادوەرى دادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە

ئایا ڕێژەى توندوتیژى خێزانى لەپارێزگاى هەڵەبجە لە چ ئاستێک دایە؟
ئایا ئەتوانین بڵێین توندوتیژى خێزانى لەم پارێزگایە ڕووى لەزیادبوونە؟

  لەبەرئەوەى لەپارێزگاى هەڵەبجە دادگاى تایبەت بەتوندوتیژى خێزانى تیادانیە هەربۆیە ناتوانین بەدیارى کراوى بڵێین ڕووى لەزیادبوونە یان نا بەڵام ئەوەى بینراوە بەگشتى توندوتیژى خێزانى ڕووى لەزیادبوونە وە هەروەها بەڕێزیان وتیان کە پارێزگاى هەڵەبجە بەبەراورد بەپارێزگاکانى دیکەى هەرێم کەیسى تایبەت بە توندوتیژى خێزانى کەمن و هۆکارەکەشى گەڕاندەوە بۆ بوونى پێگە و گرنگى دانى تایبەت بەئافرەت لەم پارێزگایە.
پاشان پرسیار ئاراستەى بەڕێزیان کرا ئایا زیاتر توندوتیژى لەلایەن کام ڕەگەزەوە ئەنجام دەدرێت وە ئایا ڕووى داوە پیاوان توندوتیژیان بەرامبەر ئەنجام درابێت و بوبێتە سکاڵا لەدادگاى بەڕێزتان؟

بەڕێزیان وتیان بەپێ ى ئەوەى کە رەگەزى نێر لەڕووى تواناى جەستەیى و هێزەوە بەتواناترە بۆیە ئەنجام دانى توندوتیژى لەلایەن ڕەگەزى نێرەوە زیاتر ئەنجام دەدرێت وە هەروەها وتى بەڵێ چەندین حاڵەت ڕووى داوە کەپیاوان توندوتیژیان بەرامبەر ئەنجام دراوە لەلایەن رەگەزى مێ وە سکاڵاشیان تۆمارکردووە.

- پاشان پرسیار ئاراستەى بەڕێزیان کرا کەئایا لەکاتى ئەنجام دانى ڕێکارە یاساییەکان لە کەیسە خێزانیەکان دا هیچ جیاکارى و تایبەتمەندییەک ئەکرێ وەک ئەوەى کە یاساکە پێویستى کردوە ڕێکارەکان دەبێت نهێنى بن؟ ئایا ئەو نهێنى پارێزیە هاتۆتە دى؟ 

بەڕێزیان وتیان بەدڵنیاییەوە جیاکارى لە ئەنجام دانى ڕێکارەکان لە کەیسە خێزانیەکان دا ئەکرێت وە سەبارەت بەنهێنى پارێزى تەواوى ڕێکارەکانى لێکۆڵینەوە پێویستە نهێنى بن بەڵام گەر بمانەوێت ئەو نهێنى پارێزیە بەتەواوى جێ بەجێ بکرێت پێویستە نوسینگەى تایبەت بە کێشە خێزانیەکان بوونى هەبێت کە تا ئەم ساتەش لەپارێزگاى هەڵەبجە بونى نیە.

- ئایا گەر قوربانیەکى توندوتیژى خێزانى مەترسى لەسەر ژیانى هەبوو دادگاى بەڕێزتان ڕێکارێک ئەگرێتەبەر لەکاتێک دا خانەى داڵدەدان لەم پارێزگایە بوونى نیە؟

لە وەڵام دا وتیان بەداخەوە لەپارێزگاى هەڵەبجە خانەى داڵدەدان بوونى نیە وە زۆرجار قوربانى لاى کەسێکى نزیکى دانراوە و هەندێک جاریش هەواڵەى خانەى داڵدەدانمان کردوون لەپارێزگاى سلێمانى.

- ئایا لەسنورى دادگاکەتان لیژنەى ئاشتەوایى بوونى هەیە؟ گەر بوونى هەیە هیچ کاریگەریەکیان هەبوە لە ئەنجام دانى ئاشتەوایى لەنێوان لایەنەکانى سکاڵا؟

 بەڵێ بوونى هەیە و سەرجەم کەیسەکان هەواڵەى ئەو لیژنەیە ئەکرێن وە کاریگەرى ئەرێنى یان هەبوە و چەندین کەیس بەهەوڵەکانى ئەو لیژنەیە ئاشتەوایى یان تیادا ئەنجام دراوە بەڵام بەداخەوە هیچ گرنگییەک بەو لیژنەیە نادرێت و هیچ هاندانێکیشیان پێ نادرێت.

- ئایا کردنەوەى دادگاى تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لەسنورى پارێزگاى هەڵەبجە بە پێویست ئەزانن؟

بەدڵنیاییەوە دادگاى تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لە پێویستە هەنووکەییەکانە لەبەرئەوەى کەیسە خێزانییەکان پێویستە مامەڵەى تایبەت و جیاوازیان لەگەڵ دا بکرێت  بەمەبەستى پاراستنى شیرازەى خێزان.

- ئایا لەسنورى دادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە هیچ کێشەیەک یاخود ڕێگریەک هەیە کە ئاستەنگ بێت لەبەردەم جێ بەجێ کردنى یاساى ناوبراو؟

  هیچ کارێک بەبێ ئاستەنگ و ڕێگرى نابێت وە لەبەرئەوەى یاساى ناوبراو بۆ ئێمە یاسایەکى نوێ بوو وە لەکاتى دەرچونیشى هەندێک کەم و کوڕى هەبوو بۆیە نەک لەدادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە بەڵکو لەسەرجەم دادگاکان کێشە لەجێ بەجێ کردنى دا هەبوە وە لەپارێزگاى هەڵەبجە نەبونى دادگاى تایبەت بە کێشە خێزانیەکان وە نەبوونى بەڕێوەبەرایەتى و نوسینگەى تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لە دیارترین ڕێگرى و ئاستەنگەکانن لەبەردەم جێ بەجێ کردنى یاساى ناوبراو.






























2- توندووتیژی لە روانگەی شەریعیەتی ئیسلامەوە

 نوێنەرى ڕێکخراو و چاوپێکەوتنى ئەنجام دا لەگەڵ پێش نوێژ و وتارخوێنى مزگەوتى نور لەپارێزگاى هەڵەبجە و بەڕێزیان لەوەڵامى چەند پرسیارێک تایبەت بەتوندوتیژى خێزانى بەم شێوازە دوان:-

- ئایا ئاینى پیرۆزى ئیسلام ڕێگاى بە ئەنجام دانى توندوتیژى داوە لەنێو تاکەکانى خێزان؟

وەڵام/ دینى پیرۆزى ئیسلام ڕێزێکى زۆر و لەڕادەبەدەرى داناوە بۆ ئافرەتان تا ئەو ڕادەیەى پێشەواى مرۆڤایەتى (محمد) ێلى الله علیە وسلم کۆتا وشەى لەحەجى ماڵئاوایى ئامۆژگارى پیاوان ئەکات کە ڕێز لەئافرەتان بگرن و ڕەفتارتان لەگەڵیان دا جوان بێت وە پارێزگارى لەنوێژەکانتان بکەن وە لە فەرمودەیەکى دیکەدا پێشەوامان ئەفەرموێت (لا تڤرب إماءَ الله) واتە هەرگیز لەئافرەتان مەدەن بۆیە ئەوەى کە گرنگە پێویستە ئێمە رەفتار و کردەوەمان جوان بێت لەگەڵ ئافرەتان و ئەو ئەرکەى لەسەر شانمانە بەرامبەریان بۆیان ئەنجام بدەین و مافیان پێ بدەین.

- ئایا مامۆستایانى ئاینى ڕۆڵیان هەبوە لەچارەسەرى کێشە خێزانییەکان و هەوڵ دان بۆ کەم کردنەوەى توندوتیژى؟

وەڵام/ ئێمە وەک مامۆستایانى ئاینى لەڕێ ى مینبەرەکانمانەوە بەردەوام هەوڵى ئاشتەوایى خێزانیمان داوە و ڕۆڵى ئیجابیمان هەبوە، لە ساڵێک دا دوو هەفتە دانراوە بۆ بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى بەڵام مامۆستایانى ئاینى لەتەواوى ڕۆژەکان دا لەمینبەرەکانەوە ئەو ئایەتە پیرۆزەیان بە گوێ ى پیاوان دا داوە (وعاشروهن بالمعروف) لەگەڵ ئافرەتان دا رەفتارتان جوان بێت و ڕێزیان بگرن.

- ئایا بەپێ ى شەریعەتى ئیسلام ڕێگەدراوە بە ژن بەژن یان بەزۆر بەشودان یان ژن بە شودان لەبرى خوێن؟

وەڵام/ نەخێر دینى پیرۆزى ئیسلام نەهى کردوە لە ژن بە ژن وەک سەروەرمان (محمد) ێلى الله علیە وسلم ئەفەرموێت: (لا شغار فی الاسلام) شغار واتە ژن بە ژن تەنانەت گەر مارەیشییان دیارى کرابێت لەدینى پیرۆزى ئیسلام دا ڕێگەى پێ نادرێت.
وە هەروەها سەبارەت بە ژن بە شودان لەبرى خوێن دینى پیرۆزى ئیسلام نەهى لێ کردووە بەڵکو ئەوە نەریتێکى کۆنى جاهیلییە وە ئافرەت بەشودان بە زۆر ئەمەش دیسان نەهى لێ کراوە وە تەنانەت سەروەرمان ئەفەرموێت: باوک پێویستە ڕاوێژ بە هاوسەرەکەى بکات لەکاتى کچ بەشودان دا، ئافرەتێک هاتبویە خزمەتى پێغەمبەر (ێلى الله علیە وسلم) پێ ى وتبوو کە باوکم بە زۆر منى داوە بە برازاکەى منیش بەدڵم نیە پێغەمبەر (ێلى الله علیە وسلم) ناردبوى بە شوێن باوکى دا پێ ى فەرمووبوو بە هیچ شێوەیەک ڕێگەت پێ نادەم ئەم کچە بدەى بە برازاکەت کچەکەش لەویادا کە هەڵوێستى جوانى پێغەمبەرى بینى بوو پێ ى وتبوو من رازیم تەنها ویستومە بۆ ئافرەتانى دونیاى بسەلمێنم کە باوک ناتوانێ بە زۆر کچەکەى بدات بەشوو ئەمەیە بەرنامەى دینى پیرۆزى ئیسلام سەبارەت بە ژن بە ژن یان ژن بەشودان لەبرى خوێن یان بەزۆر بەشودان کە نەهى لەهەمویان کراوە.

پ/ ئایا بە پێ ى شەریعەتى ئیسلام لەباربردنى منداڵ دروستە؟
لەپاش (42) چل و دوو ڕۆژ کە رۆح ئەکرێت بەبەرى منداڵ دا گەر لەبارببرێت قەتلە تەنها لە یەک حاڵەت دروستە پاش (42) ڕۆژ منداڵ لەبارببرێت گەر هاتوو مەترسى لەسەر ژیانى دایک دروست کرد لەم حاڵەتەدا ئەتوانرێ لەبارببرێت لەبەرئەوەى ژیانى دایکەکە لەپێش ترە.
- ئامۆژگارى جەنابتان چیە بۆ ئەو پیاوانەى کە توندوتیژى ئەنجام ئەدەن بەرامبەر خێزان و منداڵەکانیان؟

وەڵام/ من داوا ئەکەم لەپیاوان کە ئەم فەرمودەیەى سەروەرمان (محمد) ێلى الله علیە وسلم بکەنە ڕێچکەى ژیانیان کە حەق وایە ئەم فەرمودەیە بە ئاوى ئاڵتون بنوسرێتەوە (باشترینتان ئەوەتانە بۆ خێزانەکەى باش بێت ) وە من باشترین پیاوم بۆ خێزانەکانم وە لەسەر هەموومان واجبە کە ئەو ڕێچکەیەى سەروەرمان بگرینەبەر و لەڕێگا و ڕێبازە جوانەکەى لانەدەین.





















3- رۆڵی داواکارى گشتى

وەک نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنمان ئەنجام دا لەگەڵ سەرۆکى فەرمانگەى داواکارى گشتى کە چەند پرسیارێک دەربارەى ڕۆڵى داواکارى گشتى تایبەت بە کێشە خێزانییەکان ئاراستەى بەڕێزیان کرد بەم شێوازە:-

- ئایا ڕۆڵى داواکارى گشتى چیە لەکێشەکانى تایبەت بەتوندوتیژى خێزانى؟

یاساى داواکارى گشتى ژمارە (159) ساڵى (1979) ڕۆڵى داواکارى گشتى لەقۆناغى لێکۆڵینەوە لەداواى سزاى دیارى کردوە کە ڕۆڵى چاودێرى بڕیارەکانى دادوەرى دەکات وە هەروەها سەرپەرشتى کارى لێکۆڵەرەکان دەکات لەکاتى لێکۆڵینەوەدا وە لەبەرئەوەى ئەو تاوانانەى کە یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى یان بەسەردا جێ بەجێ ئەبێت  لەتاوانەکانى مافى کەسین بۆیە تەنها زەرەرمەند لە تاوانەکە ئەتوانن سکاڵا تۆماربکەن واتە داواکارى گشتى بەسەربەخۆى مافى تۆمارکردنى سکاڵاى لەکێشە خێزانییەکان دا نیە بەڵکو پاش تۆمارکردنى سکاڵا ڕۆڵى چاودێرى ئەبینێت.

- ئایا هەماهەنگى لەنێوان فەرمانگەى داواکارى گشتى و بنکەکانى تەندروستى بەتایبەت بەشى فریاگوزارى هەیە لەکاتى بونى قوربانى توندوتیژى خێزانى؟

بەداخەوە تا ئێستا هەماهەنگییەکى بەرچاو نەبوە کە شیاوى باس کردن بێت.

- ئایا ئەندامانى داواکارى گشتى مافى ئەوەیان هەیە سەربەخۆ تانە لەبڕیارى دادوەرى دادگاى کەتن و لێکۆڵینەوە بدەن لەحاڵەتى بونى کەم و کوڕى لەبڕیارى دادوەر؟

بەڵێ داواکارى گشتى سەرەڕاى ئەوەى ڕۆڵى چاودێرى ئەبینێت لەسەر بڕیارى دادوەرى دادگاى کەتن و لێکۆڵینەوە لەهەمان کات دا گەر هەڵەیەکى یاسایى لەبڕیارى دادوەر بەدى کرد سەربەخۆ بەبێ وەرگرتنى رەزامەندى لایەنەکان تانە لەبڕیارەکە ئەدات.

- ئایا ئەو تاوانانەى ئەچنە چوارچێوەى یاساى ناوبراو تاوانى مافى کەسین یاخود مافى گشتین؟

  بەپێ ى یاساى ناوبراو ئەو تاوانانەى کە ئەم یاسایە ئەیان گرێتەوە تاوانى مافى کەسین هەرچەندە هەندێک تاوانى تیادایە کەناکرێت بڵێین تاوانى مافى کەسین.
وەک هاوسەرگیرى بەزۆر وە تەڵاق بەزۆر وە زۆر لێکردنى پیاو کە هاوسەرەکەى کارى لەشفرۆشى بکات لەبەرئەوەى ئەم تاوانانە زیان بە کۆمەڵگا ئەگەیەنن ناکرێت بە مافى کەسى ئەژمار بکرێن بەڵام بەداخەوە بەپێ ى ئەم یاسایە تاوانى مافى کەسى. 










 









4-رۆڵی وەزارەتی تەندروستی و نەخۆشخانەى فریاکەوتنى هەڵەبجە

  وەک نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنمان ئەنجام دا لەگەڵ بەرپرسى نەخۆشخانەى فریاکەوتنى هەڵەبجە   و چەند پرسیارێکمان ئاڕاستەى جەنابیان کرد لەوانەش:-

ــ ئایا ڕۆڵى نەخۆشخانەکەتان لە چارەسەرى قوربانیانى توندوتیژى خێزانى چیە؟

لە وەڵامدا وتیان نەخۆشخانەى  فریاکەوتنى هەڵەبجە بەپلەى یەکەم ڕۆڵى چارەسەرى قوربانیانى توندوتیژیە وە پاشان ڕاستەوخۆ بنکەى پۆلیس ئاگادار دەکەینەوە لە بونى قوربانى توندوتیژى و پاشان راپۆرتێک بەوردى سەبارەت بە جۆرى توندوتیژیەکەو ڕێژەکەى ئەنووسین و ئاراستەى بنکەى پۆلیسى ئەکەین  وە هەرزانیاریەک کە پەیوەندى بە ئێمەوە بێت و داوامان لێ بکرێت بە وردى وەڵامى ئەدەینەوە.

ــ ئایا وەک نەخۆشخانەى فریاکەوتنى هەڵەبجە پەیوەندى ڕاستەوخۆتان هەیە لەگەڵ دادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە یان لایەنێکى دیکەى پەیوەندى دار تایبەت بە قوربانیانى توندوتیژى خێزانى؟

ئێمە وەک نەخۆشخانەى فریاکەوتن ڕۆڵى سەرەکیمان چارەسەرى بەپەلەى قوربانیانە و پەیوەندى ڕاستەوخۆمان لەگەڵ دادگا یان لایەنێکى دیکەدا نیە بەڵام هەماهەنگى بەردەواممان هەیەچەندین جار دادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە داواى ڕاپۆرتى سەرەتایى تایبەت بە قوربانیانى توندوتیژى یاخود کۆتایى ئەکەن و ئێمەش بە ئەرکى سەرشانمان هەستاوین و وەڵاممان داونەتەوە و زانیارى وردمان بۆ ناردوون.

ــ ئایا ڕێژەى قوربانیانى توندوتیژى کە ڕوو لە نەخۆشخانەى فریاکەوتنى هەڵەبجە ئەکەن لە چ ئاستێک دایە وە ئایا ڕێژەى برینداریى قوربانیەکان چەندە؟

لەوەڵامدا بەڕێزیان وتیان ئەگەر بەراودێک لەنێوان نەخۆشخانەى ناوچەکانى دیکەى هەرێم و نەخۆشخانەى فریاکەوتنى هەڵەبجە بکەین ڕێژەى قوربانى توندوتیژى کە ڕوو لەم نەخۆشخانەیە ئەکەن زۆر کەم ترە لە تەواوى ناوچەکانى دیکە وە بەڕاى من چەند هۆکارێک هەیە بۆ ئەمە کە بەشێکى بۆ ئەوە ئەگەڕێتەوە، لە بنەمادا ئەنجام دانى توندوتیژى لەم ناوچەیەدا کەم ترەو کەسانى ئەم سنورە زیاتر کەسانى هادئ و لەسەرخۆن وە هۆکارێکى دیکەش هەندێ جار بۆ لایەنە کۆمەڵایەتیەکەى ئەگەڕێتەوە کە قوربانى توندوتیژى نایەوێت هۆکارى برینداریەکەى بڵێت و ڕاستى بابەتەکە ئەشارێتەوە.
وە سەبارەت بە ڕێژەى بریندارى قوربانیانى توندوتیژى کە ڕوو لەم نەخۆشخانەیە دەکەن زۆربەیان بریندارى ئاسایى بوون وەک ڕوشاوى  یان برینێکى سوک.













ئامارەکانی توندووتیژی لە پارێزگای هەڵەبجە

 







ئیدارەی راپەرین

1- دادگاى توندووتیژی خێزانی
کێشەى سەرەکى لە دادگاى بەرایی ڕانیە نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەند  بە کێشە خێزانیەکان، سەڕەڕاى ئەوەى کە یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى بەپێویستى زانیوە کە لەهەر ناوچەیەک دادگایەکى تایبەتمەند هەبێ بۆ کێشە خێزانیەکان بەڵام دواى چەندین ساڵ لە دەرچوونى یاسای ناوبراو تا ئێستا هیچ هەولێکى جددى نەدراوە بۆ کردنەوەى دادگاى تایبەتمەند بە کێشە خێزانیەکان.
دادگاى لێکۆڵینەوەى ڕانیە کە تەنها یەک دادوەرى هەیە و سەرەڕاى ئەوەى کە چەندین بنکەى پۆلیس سەر بەو دادگایەن کە ئەمەش واى کردووە بارگرانیەکى زۆر بۆ ئەم دادگایە دروست ببێت، سەرەڕاى ئەمەش کە تەواوى کەیسە خێزانیەکان هەر لەم دادگایە دەبینرێن کە ئەمەش بەهۆى نەبوونى دادگاى توندوتیژى خێزانى لە قەزاى ڕانیە، کە ئەمەش واى کردوە کەیسە خێزانیەکان درەنگ یەکلایی بکرێنەوە و کاتى زیاترى بوێت.
لێرەدا بۆمان دەردەکەوێت کە کێشەى سەرەکى نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەندە بە کێشە خێزانیەکان،. وە هۆکارى نەبوونى دادگاى ناوبراو پاش بەدواداچوون بۆمان دەرکەوت کە دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونى هەوڵى جددى لە لایەن حوکمەت و لایەنى پەیوەندیدار ، وە نەبوونى بودجە.
کاریگەرى نەبوونى دادگای تایبەتمەند بە کێشە خێزانیەکان واى کردووە دۆسیەکانى تایبەت بە کێشەى خێزانیەکان کاتێکى زۆرى بوێت و درەنگ چارەسەر بکرێن و یەکلایی ببنەوە.





2-چیرۆکى سەرکەوتن:
یەکێک لە قوربانیەکانى دەستى توندوتیژى خێزانى ئافرەتێک بوو بەناوى ( خ. ڕ) کە لەلایەن هاوسەرەکەیەوە توندوتیژى بەرامبەر کرابوو، هاوسەرەکەى لێى دابوو و سوکایەتى زۆرى پێ کردبوو و دواى ئەوەى کە لە ماڵ ڕاى کردبوو لەبەرئەوەى مەترسى لەسەر ژیانى هەبوو، دواى ئەوەى کە هاوسەرەکەى ڕاگیرابوو( توقیف) کرابوو، ناوبراو ئاماژەى بەوە کرد کە بۆیە تنازول لە سکاڵاکەى ناکات لەبەرئەوەى هاوسەرەکەى هەڕەشەى ئەوەى لێ کردووە کە ئەگەر بێتە دەرێ لە بەندیخانە ئەوە دەیکوژێت، وتى کە مەترسى لەسەر ژیانم هەیە بۆیە ناتوانم تنازول بکەم لە سکاڵاکەم.وە ئاماژەى بەوە کرد کە تا ئێستا کێشەکەى لە دادگا بەردەوامە.
دواى ئەوەى کە ڕێکخراوى هاریکارى یاسایی خۆمان پێناساندن و دەستمانکردن بە هاوکاریکردنی لە رووی یاساییەوە     لە کاتی ئێستادا کارەکانی بەشێوەیەکی زۆر باش دەچنە پێشەوە وئەمەش بوتە هۆکاری دڵخۆشی کەیسکە لە رووی کومەڵایەتی و دەروونی و یاساییەوە. 



3-پاراستنی مافەکانی مناڵ لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی  
دیاریدەى توندوتیژى خێزانى یەکیکە لەو دیاریدە ترسناکانەى کە لە هەموو کۆمەڵگا و کلتورە جیاوەزەکاندا هەیە،هەروەها دەبێتە هۆى خراپى ڕەوشى خێزان لەڕووى دەروونى و کۆمەڵایەتى و جەستەییەوە.
توندوتیژى خێزانى وەک دیاریدەیەکى کۆمەڵایەتى لە ڕۆژگارى ئەمڕۆماندا خاوەنى کۆمەڵێک سیما و پێکهاتە و ڕەهەندە،توندوتیژى جەستەیی دژ بە ئافرەت و دژ بە منداڵ لەناو کۆمەڵگادا بەشێوەیەکى بەرفراوان بەرقەرارە. بەتایبەتیش توندوتیژى دەروونى، سێکسى، جەستەیی دژ بە ئافرەتان زیاتر بەربڵاوە لە کۆمەڵگەدا.
جا ئەگەر بێت و باس لە جۆرەکانى توندوتیژى خێزانى بکەین، دەتوانین بڵێن چەند جۆرێکە، لەوانە:-
• توندوتیژى خێزانى بەرامبەر بە منداڵ :
دەتوانین بڵێین لە کۆمەڵگاى کوردیدا توندوتیژى خێزانى بەرامبەر بە منداڵ دەگەڕێتەوە بۆ هۆکارى پەروەردەیی. بەجۆرێک کە بەشێکى زۆر لە خێزانەکان بڕوایان بە بەکارهێنانى توندوتیژى هەیە لە پەروەردە کردنى منداڵەکانیان. سەبارەت بەو جۆرە توندوتیژیە کە دایک و باوک بەکارى دەهێنێت بەرامبەر بە منداڵ دەکرێ بڵێین بەهۆى خۆشەویستیانەوەیە بۆ منداڵەکەیان،واتە بۆ نمونە دایک و باوکەکە منداڵى خۆیان خۆشدەوێت بۆیە لێی دەدەن، بەمەبەستى دوورخستنەوەیان لەکارى خراپ  و نادروست.ئەوان بێ ئاگان لەوەى کە زیانێکى گەورە بە منداڵەکانیان دەگەێنن بەهۆى بەکارهێنانى توندوتیژى بەرامبەریان .
دەتوانین زیانەکانى بەکارهێنانى توندوتیژى بەرامبەر بە منداڵ لە چەند خاڵێکدا بخەینە ڕوو:
• بەکارهێنانى توندوتیژى دەبێتە هۆى لاواز بوونى کەسایەتى منداڵ.
• باوەڕى بەخۆى نامێنێت.
• هەمیشە لە دڵەراوکێ و ترسدا دەژى.ناتوانى بڕیار بدات لەسەر چارەنووس و شێوازى ژیانى.
• پەیوەندى کۆمەڵایەتى لاواز دەبێت.
• فێرى بەکارهێنانى توندوتیژى دەبێت


دواى ئەوەى وەکو نوێنەرى ڕێکخراوى هاریکارى یاسایی ژنان بەدواداچوونم کرد بۆ کەیسێک کە بریتیى بوو لە بەکارهێنانى توندوتیژى بەرامبەر بە منداڵ،کە باوکى منداڵى ناوبراو بەناوى(د.م.ع) کە هات بۆ لام و باسى کێشەکەى خۆى کرد و کە کێشەکەیان لە دادگا بوو، خێزانى ناوبراو کە ماڵى بەجێ هێشتبوو و داواى بژێوی لەسەر ناوبراو نووسى بوو. کە لەهەمان کاتدا هەستابوو بە بەکارهینانى توندوتیژى جەستەیی بەرامبەر بە کچە چوار ساڵانەکەیان و لێى دابوو و کە بە جۆرێک دواى نزیکەى چەند هەفتەیەک لە ڕووداوەکە هێشتا شوێنەوارى لێدان لەسەر جەستەى منداڵەکەیان مابوو.دواى ئەوەى وەکو نوێنەرى ڕێکخراو باسى ئیش و کارەکانى ڕێکخراوى هاریکارى یاسایی ژنانم بۆ کرد و ڕاوێژى یاساییم پێشکەش کرد و زۆر خۆشحاڵ بوو و لە ئێستادا کێشەکەیان لە دادگایە و بەردەوامە.
















4-بەڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان و خێزان/ڕاپەڕین:-
سەنتەرى ڕاویژکارى خێزانى:
  لێپرسراوى سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى هەستان بە ئەنجامدانى کۆبوونەوەیەک لەگەڵ ڕێکخراوەکان بەمەبەستى دانانى پلانى کارکردن بۆ کەمکردنەوەى توندوتیژى خێزانى و بەتایبەت توندوتیژى دژى ئافرەتان.
لەم کۆبوونەوەیە باس لەوە کرا کە ئایا هۆکارەکانى زیاد بوونى ڕێژەى توندوتیژى چییە لە دەڤەرى ڕاپەڕین.هەروەها زیادبوونى کێشە خێزانیەکان و چۆنیەتى چارەسەرکردنیان هەروەها توندوتۆڵ کردنى پەیوەندى و هەماهەنگى زیاتر لەنێوان ڕێکخراوەکان و سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى.
یەکێک لە جۆرەکانى توندوتیژى کە بوونى هەیە هەتا ئیستاش بریتییە لە خەتەنەکردنى مێینە و کە ئەوە یەکێکە لەجۆرەکانى توندوتیژى و بە پێی یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى بە تاوان دانراوە. کە هەتا ئێستاش بوونى هەیە لە بەشێک لە گوندەکانى دەوروبەرى ڕانیە.
دەکرێ بڵێین کە بەشێک لە کێشە خێزانیەکان بەهۆى ئەوەوە ڕوودەدات کە ئافرەت پێشتر خەتەنە کراوە و ئێستا ناتوانێ بەشێوەیەکى پێویست ئەرکى ژن و مێردایەتى بەجێ بهێنێت.هەروەها ئەوە هۆکارێکە بۆئەوەى کە پیاوان ژنى دووەم دێنن.
خەتەنەکردنى مێینە ڕاستەڕێژەکەى  کەمى کردووە بەتایبەت لەدواى ئەوەى کە یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى دەرچوو لە ساڵى(2011) بەڵام هێشا هەر ماوە و پێویستە ئیش لەسەر ئەوە بکرێ کە بەیەکجارى نەمێنێ.چونکە ئەم دیاریدەیە تەها عورف و عادەتێکە کە ماوەتەوە.
ڕاستە لە ڕێگەى کۆڕ و سیمیناراتەوە دەکرێت خەڵکى هۆشیار بکرێتەوە لەسەر ئەم بابەتە، بەڵام لەبەرئەوەى کۆمەڵگەى ئێمە زیاتر دین بەسەریدا زاڵە دەکرێ لەڕێگاى مامۆستایانى ئاینى ئەم کارە بکرێت، ئەوان بۆ خەڵکى ڕوون بکەنەوە و خەڵکى هۆشیار بکەنەوە لە زیانەکانى خەتەنەکردن و باس لەوە بکەن کە ئەم دیاریدەیە لەهیچ دەقێکى دینیدا نەهاتووە.

یەکێکتر لەو جۆرە توندوتیژیانەى کە ڕوو لە زیاد بوونە بریتیە لە توندوتیژى بەرامبەر بە منداڵ.بەتایبەت گێچەڵى سێکسى بەرامبەر بە منداڵ،کە ئەمە بابەتێکى هەستیارە و پێویستە خەڵک هۆشیار بکرێتەوە لەسەر ئەم بابەتە.
بەشێکى زۆرى ئەو کەیسانەى کە بوونیان هەیە و دێنە بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى خێزانى بریتین لە گێچەڵى سێکسى بەرامبەر بە منداڵ.کە دایک و باوکى منداڵەکە باس لەوە دەکەن کە شوێنەوەرى شین بوونەوە و برین هەیە لەسەر جەستەى منداڵەکانیان.
یەکێک لەو کەیسانەى کە لەم چەند ڕۆژەى ڕابردوو هاتۆتە سەنتەرى ڕاوێژکاری خێزانى ئەوە بووە کە دایک و باوکێک کچە بچووکەکەى خۆیان هێناوە  و باسیان لەوە کردووە کە ماوەى چەند ڕۆژێکە هیچ قسەیەک ناکات و ناچێتە دەرەوە و دەگریات، دواى قسە کردن لەگەڵیدا لە سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى لە یەکێک لە هۆبەکانى کە بریتیە لە هۆشیارى دەروونى و کۆمەڵایەتى، دواى هەوڵدانێکى زۆر لەگەڵیدا منداڵەکە باسى لەوە کرد کە کاتێک ڕۆیشتووە بۆ مارکێت پەلامار دراوە و دەستدرێژى کراوەتە سەرى لەلایەن خاوەنى مارکێتەکە.










5-رۆڵی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و لە جێبەجێکردنی یاساکە. 
سەبارەت بە چۆنیەتى ئیش کردنى ڕێکخراوەکان لەسەر کەیسەکانى توندووتیژى خێزانى و بەتایبەت توندووتیژى بەرامبەر بە ئافرەتان،ئەندامی رێکخراوی ( چاوی خەڵک بۆ گەشەپێدان) ئاماژەى بەوە کرد کە کاتێک هەر کەسێک کە تووندووتیژیەکى بەرامبەر دەکرێ و دێت بۆ لامان  ئەوا تەنها ڕێگاى نیشان دەدرێ و هەڵبژاردەکانى دەخریتە بەردەست و ڕێگە دەدەن کە خۆى چى بووێت ئەوە بکات، وتیشى کە ئێمە یارمەتى ئەو ئافرەتانە دەدەین کە توندووتیژیان بەرامبەر کراوە و ئەو مافانەیان بۆ ڕوون دە کەینەوە کە لە یاسایی بەرەنگار بوونەوەى توندووتیژى خیزانیدا هاتووە.بۆئەوەى قبوڵى توندووتیژى نەکات و بزانێت کە یاسایەک هەیە مافى دەپارێزێت و دەتوانێت سکاڵا بکات.
ئایا ئەو توندووتیژیانەى بەرامبەر بە ئافرەت دەکرێ زیاتر چى جۆرێکە؟توندووتیژى جەستەییە، دەروونیە،یان جنسییە؟
سەبارەت بە جۆرەکانى توندووتیژى هەموو جۆرەکان هەیە بەڵام زیاتر لە ئێستادا توندووتیژى دەروونیەکە زیاترە، کە زیاتر بریتییە لە ئیهانە کردن  و قسەى نەشیاو و ئیهانەکردنى کەرامەتى ئەو کەسە.
دواتر دەتوانین بڵیین کە توندووتیژى جەستەیی هەیە.بەڵام دەتوانین بڵێن کە لێدان کەمتر بووە و خەڵک هۆشیارتر بووە و بەمەش واى کردووە کە توندووتیژى جەستەیەکە کەمتر بێ.
 هەروەها توندووتیژى دارایی(ئابوورى) ئەوەشیان زۆرە.بۆنموونە کێشەى ژن و مێرد هەندێک جار لەسەر ئەوە بووە کە پیاوەکە مەسرەفى ماڵ و خێزانەکەى خۆى نەکێشاوە و بەو شێوەیە کێشەیان بۆ درووست بووە.
کەواتە دەکرێ بڵێین کە هەموو جۆرەکانى توندووتیژى هەیە و بەڵام بەشێکیان زۆرترن لە بەشێکى تریان.
سەبارەت بە بوون و گرنگى شەڵتەر لە سنوورى ئیدارەى ڕاپەڕین: 
بوونى شەڵتەرێک لێرە زۆر گرنگە و پێویستە و چەندین هەوڵ دراوە و کار کراوە بۆ درووست کردنى شەڵتەر بەڵام هیچ ئەنجامێکى 
نەبووە. لایەنە پەیوەندیدارەکان کاتێک باس لە بوونى  شەڵتەر دەکەن باس لە ژینگەى ناوچەکە و ئە عادەت و تەقالیدانە دەکەن کە لە ناوچەکەدا هەیە و وا دەکات درووست کردنى شەڵتەر کارێکى قورس بێت.بەمەش وا دەکات کە لە ڕووى ئەمنیەتەوە پاراستنى قورس بێت.
کاتێک ئافرەتێک مەترسى لەسەر ژیانى بێت هیچ شوێنێک نیە کە گونجاو بێت و تێیدا بپارێزرێت، بۆیە لە سجنى گرتن و گواستنەوە ڕاپەڕین لەگەڵ کەسانى تۆمەتبار ڕادەگیرێ و کە ئەوەش بەهیچ شێوەیەک گونجاو نیە.
ئەگەر شەڵتەر هەبێت ئەوا ئەو ئافرەتانە کە  لە ماڵەوە ئەشکەنجە دەدرێن و ئیهانە دەکرێن دەزانن شوێنێک هەیە کە دەیانپارێزێت بۆیە قبولێ ئەو توندووتیژیە ناکەن کە بەرامبەریان دەکرێ. بەبڵم لە ئێستادا کە دەزانن هیچ شەڵتەرێک نیەبیانپاریزیت بۆیە ئەوانیش قبوڵى ئەو توندووتیژیە دەکەن کە بەرامبەریان دەکرێ.
چى بکرێ بۆ کەم کردنەوەى کێشە خێزانیەکان؟بەتایبەت توندووتیژى بەرامبەر ئافرەتان؟
سەبارەت بە هۆشیارکردنەوەى خەڵکى لەسەر توندووتیژى ئەوە تەنها بە لایەنێک و ڕێکخراوێک ناکرێ. ئێمە سەرەتا دەبێ بگەڕێینەوە بۆ ڕەگ و ڕیشەى توندووتیژى و هۆکارەکانى دەستنیشان بکەین بۆئەوەى بتوانین چارەسەرى بکەین.
توندووتیژى بووە بە کلتورێک و ڕەگى داکوتاوە  پێویستى بە ئیش کردنى زۆر هەیە بۆ چارەسەرکردنى  بۆنموونە ئێمە ڕۆژانە چەندین کار و کاردانەوە دەکەین کە توندووتیژین بێ ئەوەى هەست بکەین کە ئەوە توندووتیژیە بەرامبەر خەڵکى تر ئەوە هەر لە ناخو ئاگایماندا چەسپاوە.
ئەوەى کە پێویستى بە هۆشیارییە زیاتر پیاوە، چونکە وەکو ئاشکرایە زیاتر پیاوەکە  توندووتیژى بەرامبەر ئافرەتەکە دەکات،ئیمە بۆنموونە زۆربەى جار بتوانین ئافرەتەکە هۆشیار بکەینەوە لەوەى کە توندووتیژى بەرامبەر را چۆن بتوانێ خۆى بپارێزێت.بەڵام ئەوەى پێویستى بەوەیە کەهۆشیار بکرێتەوە لەوەى کە توندووتیژى نەکات، پیاوەکەیە.
خاڵێکى ترى گرنگ ئەوەیە کە لایەنى پەیوەندیدار  وەکو بەڕێوەبەرایەتیەکانى توندووتیژى و نوسینگەکانى توندووتیژى و لایەنە ئەمنیەکان پێویستە زۆر بەشێوەیکى وریا و تایبەت مامەڵە بکەن لەگەڵ ئەو کەسانەى کە توندووتیژیان بەرامبەر کراوە و پێویستە هۆشیاریەکى تایبەتیان هەبێ لەسەر ئەو بابەتە چونکە ئەوان یەکەم کەسن کە بەرکەوتنیان دەبێ لەگەڵ ئەو ئافرەتەى کە توندووتیژى بەرامبەر کراوە.ئەو ئافرەتەى کە توندووتیژى بەرامبەر کراوە و دێت سکاڵا تۆمار بکات هەر خۆى پێویستى بەوەیە کە بەشێوەیەکى تایبەت مامەڵەى لەگەڵ بکرێ .



                        
ئیدارەی گەرمیان



1- سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى گەرمیان.
سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى گەرمیان ساڵى (2017) دامەزراوە ئەو کەسانەى کێشەیان هەیە و سەردانى ئێرە دەکەن ڕاوێژیان لەگەڵ دەکرێت کێشەکەیان بۆ چارەسەر ئەکرێت وە ئەگەر نەشتوانرا چارەسەر بکرێت ئەوە دواى سکاڵا لەدەرەوە متابەعەى کەیسەکە ئەکرێت وە لێپرسراوى سەنتەرەکە بێت هەرکەسێک پێویستى بە پارێزەر بێت ئێمە پارێزەرى خۆبەخشى بۆ دابین ئەکەین لە ڕێگەى ڕێکخراوەوە وە ئەم سەنتەرە لە چەند هۆبەیەک پێکدێت ئەتوانین :-
1. هۆبەى ئیدارە :- کە کاروبارى  ئیدارەى ناو سەنتەرەکە بەڕێوە ئەبەن .
2. هۆبەى خزمەت گوزارى :- پێکدێت لە هۆبەى (یاسایى و کۆمەڵایەتى و دەروونى ) .
ڕ‌. هۆبەى یاسایى :- ئیشى ئەم هۆبەیە دابین کردنى پارێزەر و استشارەى قانونیە .
ب‌. هۆبەى کۆمەڵایەتى :- خۆى ئەگرێتەوە لە نێوەند گیرى لە نێوان ئەو کێشانەى نایانەوێت لێرەدا بانگى لایەنەکان ئەکرێت لەسەر ڕەزامەندى خۆیان و ڕاوێژیان پێشکەش ئەکەن .
ج. هۆبەى دەروونى :- تەنها ئەو کەیسانە ئەبینرێت کە توشى حاڵتێکى دەروونى بوون ئێمە دەست نیشانى ئەکەین و هەواڵەى سەنتەرى دەروونى ئەکەین کە کۆنتاکتمان هەیە لەگەڵیان بەهەماهەنگ کەیسەکان ئەبینین .
3.  هۆبەى هۆشیارى :-کارمەندى سەنتەرەکە سەرپەرشتى ئەکات ئیشیان لەسەر  وشیار کردنەوەى کۆمەڵایەتیە لە هەموو چین و توێژەکان لە باخچەوە دەستمان پێکردووە تاوەکو خوێندکارانى زانکۆکان شێوازى هۆشیارکردنەوەکانیشمان بە کۆڕ و سیمینار و خول بەردەوامین لەسەرەتاى ساڵەەوە تاکۆتایى بە تایبەت لە کاتى هەڵمەتى بەرەنگاربوونەوەى توند و تیژى دژى ئافرەتان .
4.  هۆبەى لیژنەى ئاشتەواى :- لە ئێستادا ئەم لیژنەیە لە (4) چوار کەس پێکهاتوون (2) دوو پارێزەر و توێژەرێکى کۆمەڵایەتى و توێژەرێکى دەروونى وە لە داهاتوویەکى نزیکدا ئەبن بە (8) هەشت ئەندام ئەویش لە لایەن بەڕێوەبەرایەتى  گشتى بەرەنگاربوونەوەى توند و تیژى بڕیار هاتووە کەئەبێت ئەندامەکان زیاد بکرێت بۆ (8) هەشت ئەندام وە ئەبێت (7) حەوت ئەندامیان کارمەندى سەنتەرى ڕاوێژکارى بن بە حوکمى ئەوەى ئەوان زیاتر پابەند ئەبن بە کاتى دیارى کراوەوە و خۆیان لەسەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى کارمەندن و لیژنەى ئاشتەوایش لەوێ دائەنیشن هەفتەى (2) دوو ڕۆژئەویش دیارى کراوە .


چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی سەنتەری راوێژکاری خێزانی.


2-نووسینگەی کفری
ئەم نوسینگەیە لە ساڵى (2007) فەرمانى دامەزراندنى دەرچووە بەڵام لە (2007) دەستى کرد بە کارى لێکۆڵینەوە و دۆسیە وەرگرتن پێشتر بەس ئیشى بەدواداچوونى ئەکرد ، لێپرسراوى نوسینگەى کفرى ئاماژەى بەوە کرد سنوورى ناحیەکانى (شاکەل و سەیدە و خان و سەرقەڵا و کوڵەجۆ و کۆکس و چەند ناحیەیەکى تر ) سەر بە نوسینگەى کفرین لە کاتى کێشە و گرفتەکانیان کە خیزانین ڕۆژانە دێنە لامان سکاڵا ئەکەن ئێمەش تۆمارى ئەکەین و لێکۆڵینەوەى تێدا ئەکەین ، سەبارەت بە یاسایى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خیزانى لێپرسراوى نوسینگەى کفرى ووتى ئاستى جێ بەجێ کردنى یاساکە باشە بەڵام پێمان باشە کە هەموار بکرێتەوە ، چونکە لە ڕاستیدا کەموکورتى زۆری تێدایە لە هەموو دنیا یاساکە دائەنرێت بێ ڕەچاوى ژیان و گوزەران و عرف بکات کە عرف سەرچاوەى قانوونە وە ئەبێت ئەو لیژنەیەى کە یاساکە دائەنێن ڕەئى چەند حاکم و پڕۆفیسیۆرێک وەربگرن وە یەکێک لە هەڵەگەورەکانى ئەم یاسایە ئەوەیە ئاماژەى بە نمونە نەداوە کە ئەویش لە قانوون نابێت نمونە هەبێت ئەبێت تعبیرێکى گشتى و شامل بێت ، وە ئێمە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتى خۆمان کۆبوونەوەمان کردووە لەگەڵ وەزیرى ناوخۆ و یاداشتمان بە کۆمەڵێک ئەندام پەرلەمان داوە و تێیدا داوامان کردووە کە کۆمەڵێک گۆڕانکارى بکەن لە یاساکەدا ، وە لە قەزاى کفریدا سەبارەت بە کێشە خێزانیەکان شەڵتەرى تایبەت بە داڵدەدانى ئافرەت زۆر گرنگە کە بەداخەوە تاوەکو ئێستا شەڵتەرمان نی یە ئەگەر دۆسیەمان هەبێت ناچارین بینێرن بۆ کەلار کە ئەوەش خۆى لە خۆیدا یەکێکە لە کێشە گەورەکان.

چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ ئەفسەری لێکۆڵینەوەی نووسینگەی کفری .

 






             





ئامارەکان


ئاماری کەیسەکانی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
لە 112022 تاوەکو 3062022

ئاشتەوایی داخراو بەردەوام کۆی گشتی
9 24 76 109 داوا
74 راوێژ


پارێزگای سلێمانی
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان سلێمانی 
حاڵەت 2020 2021
کۆی گشتی 2،317 3،805

2-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی
2020 2021
بەردەوام 2929 2323
یەکلاکراوە 1646 1785
کۆی گشتی 4،575 4،108

3- دادگای کەتنی توندووتیژی خێزانی
2020 2021
بەردەوام 187 389
یەکلاکراوە 29 156
کۆی گشتی 216 545 








پارێزگای هەولێر

بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان 
2020 2021
3،010 6،318

پارێزگای دهۆک
2020 2021
11،221 3،269

پارێزگای هەڵەبجە
1-ئامارەکانی تووندووتیژی 
پارێزگای هەڵەبجە 2020 2021 
لێدان 20 27
هەرەشە 4 19
لێسەندنەوەی منداڵ 3   
تۆمەت دروستکردن 2  
دەرکردن لە ماڵ 3  
ناوزراندن   7
ئیهانەکردن 7 5
خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن 1  
جنێودان 7 
خۆسوتاندن 1
خۆکوشتن 1
مەسرەف نەکردن 7 1 
هێنانی ژنی دووەم 1 
ناپاکی هاوسەری 2  
کۆی گشتی 44 76 

لەم ئامارانەوە بۆمان دەردەکەوێت کە لەساڵى ( 2021 ) بەبەراورد بە ساڵى ( 2020 ) ئەنجام دانى توندوتیژى و تۆمارکردنى سکاڵا ڕووى لە زیادبوون کردووە بەڵام لە هەمان کاتدا پارێزگاى هەڵەبجە سەرەڕاى زیادبوونى ڕێژەى توندوتیژى خێزانى بەبەراورد بە ناوچەکانى دیکەى هەرێمى کوردستان کەمترین ڕێژەى توندوتیژى خێزانى تیادا ئەنجام دراوە.


2- ئامارەکانى هاوسەرگیرى و جیابوونەوە لە ساڵى ( 2020 – 2021 ).

ساڵ هاوسەرگیری جیابوونەوە
2020 958 146
2021 1028 298

لەم ئامارانەوە بۆمان دەردەکەوێت کە ئەنجامادانى هاوسەرگیرى بەڕێژەیەکى زۆر کەم زیادى کردووە هەروەها جیابوونەوەى هاوسەرى دوو هێندە زیادى کردووە کە زورترین هۆکارەکانیش دەگەرێتەوە بۆ توندووتیژی خێزانی  کە ئەمەش جێ ى هەڵوەستەکردنە بۆیە پێویستە هەمووان کار لەسەر کەم کردنەوەى حاڵەتەکانى لێک جیابوونەوە و تێک نەچوونى شیرازەى خێزان بکەین.










ئیدارەی راپەرین

1-ئاماری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی خێزان و ئافرەتان.

2020 2021
728 888


2-ئامارى هاوسەرگیرى و جیابوونەوە لە دادگاى بەرایی ڕانیە لە ساڵى 2021 
هاوسەرگیرى جیابوونەوە
2020 814 185
2021 1232 262











ئیدارەی گەرمیان
-ئاماری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی خێزان و ئافرەتان.
2020 2021
1045 1124




لەم ئامارانەوە بۆمان دەردەکەوێت کە ئامارەکانی توندووتیژی بەشێوەیەکی بەرچاو لە ساڵی 2021 زیادیانکردووە بە بەرارود بە ساڵی 2020 جگە لە پارێزگای دهۆک کە بەشێوەیەکی بەرچاو کەمی کردووە، ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ باردۆخی پەتای کۆرۆناو راگرتن و نەبوونی دەوامی فەرمی داموودەزگاکان لەساڵی 2020.








دەرئەنجامی راپرسی
تەمەنی بەشداربوو 18-65
رەگەزی بەشداربوو مێ نێر
شوێنی بەشداربوو هەرێمی کوردستان
ئاستی خوێندەواری   خوێندەوار و نەخوێندەوار




پ1/ تا چەند هەبوونی دادگای توتدوتیژی خێزانی بەگرنگ دەزانیت؟
کۆی بەشداربوو 380 کەس.

هیچ تارادەیەک زۆر
36 172 172
9.47% 45.26% 45.26%
ل 


پ2/ ئایا هەبوونی لیژنەی ئاشتەوایی گرنگە بۆ کێشە خێزانییەکان؟
کۆی بەشداربوو 380 کەس.
بەڵێ نەخێر
275 105
72.36% %27.63

لەمەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆرینەى بەشداربووان بوونى لیژنەى ئاشتەوایى بە گرنگ ئەزانن ئەمەش هۆکارەکەى ئەگەڕێتەوە بۆ ئەو خزمەت و هەوڵ و ماندوبوونەى کە ئەم لیژنەیە لەماوەى ڕابردوودا ئەنجامیان داوە.






پ3/ چ جۆرە توندوتیژیەک زیاترە لەناو خێزانەکاندا؟
کۆی بەشداربوو 497 کەس.
دەروونی جەستەیی جنسى دارایى
229 139 29 100
46.07% 27.96% 5.83% 20.12

لەم ئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆرینەى ئەو توندوتیژیانەى لەنێو خێزانەکاندا ئەنجام دەدرێت توندوتیژى دەرونین  وەک سوکایەتى و ئازاردانى دەرونى کە کاریگەرى نەرێنى ئەبێت لەسەر لایەنى دەرونى ئەندامانى خێزان.
پ4/ تا چەند لایەنە پەیوەندى دارەکان هاوکارن لە چارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکان دا؟
کۆی بەشداربوو 379 کەس.
هیچ تارادەیەک زۆر
125 138 116
32.98% 36.41% 30.60

لەم ئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت هاوڵاتیەکى زۆر لە کارى لایەنە پەیوەندى دارەکانى حکومەت تایبەت بە (کێشە خێزانیەکان) ڕەزامەندنین ئەمەش بۆ چەند هۆکارێک ئەگەڕێتەوە لەوانەش ئەنجام دانى ڕێکارە یاساییەکان کاتێکى زۆرى پێویستە بەهۆی نەبوونی دادگای تایبەتمەند.

پ 5 / ئایا ڕێکارەکانى لێکۆڵینەوە لە دادگا بەنهێنیە؟
کۆی بەشداربوو 380 کەس.
بەڵێ نەخێر
279 101
73.42% 26.57%

لەم ئەنجامەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە زۆرینە لەگەڵ ئەوەدان ڕێکارەکانى لێکۆڵینەوە نهێنین کە ئەمە مایەی خۆشحالی و دەست خۆشیە بۆ فەرمانبەران و لێکۆڵەران و دادگاکان بەڵام لە هەمان کاتدا ئەو رێژەیەش کەمنین کە لێکۆڵینەوە لەگەڵیان بە نهێنی نییە، لە کاتێکدا ئامانجی سەرەکی یاساکە پاراستنی نهێنیە بۆیە پێویستە دادگای تایبەتمەند لەسەرجەم شارەکان بکرێنەوە بەجۆرێک پاراستنی نهێنی خێزانەکان و کەیسەکان بگات بە ئاستێکی بەرزتر. 

پ6/ زیاتر لەلایەن چ کەسێکەوە توندوتیژى ئەنجام دەدرێت لەنێو خێزان دا؟
کۆی بەشداربوو 441 کەس.
مێرد ژن برا باوک دایک خوشک        کەسانی پلە چوار
238 42 68 30 20 5 38
53.96% 9.52% 15.41% 6.80% 4.53% 1.13% 8.61%
 
لەمەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە زیاتر لە لایەن پیاوانەوە توندوتیژى ئەنجام دەدرێت بەڵام لە هەمان کاتیش دا سەرەڕاى ئەوەى کە تەواوى بەشداربووانى ئەم ڕاپرسیە ژنن ڕێژەیەکى کەمیشیان ئاماژەیان داوە بەوەى کە لەلایەن ژنانیشەوە توندوتیژى ئەنجام دەدرێت.

پ7/ ئایا بوونى ماڵى داڵدەدان ( شەڵتەرەکان ) گرنگە سەبارەت بە کێشە خێزانیەکان؟
کۆی بەشداربوو 375 کەس.
بەڵێ نەخێر
193 182 
51.46% 48.53%

لەمەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆرینە لەگەڵ بوونى ماڵى داڵدەدان ( شەڵتەرەکان ) دان، بەمەبەستی پاراستنی گیانی ژنانی هەرەشەلێکراو ، لە هەمانکاتدا ئەمە ئاستی هۆشیاری و تێگەشتنی کۆمەڵگامان بۆ دەردەخات لەوەی کە شەڵتەرەکان ماڵیکی ئارامن بۆ پاراستنی ژنان و چارەسەرکردنی کێشەکانیان و ئاشناکردنەوەیان بە خێزانەکانیان.  








پ8/ چى بکرێت بۆ کەمکردنەوەى توندوتیژى لەنێو خێزان دا؟
کۆی بەشداربوو 424 کەس.
بڵاوکردنەوەی هۆشیارى یاسایى  و کۆمەڵایەتی 158
37.26%
راگەیاندن و تۆرە کۆمەڵایەتیەکان 76
17.92%
مامۆستایانی ئاینی 102
24.05%
دانانی سەنتەری راوێژکاری خێزان پێش پرۆسەی هاوسەرگیری بە مەرج  88
20.75%

لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت کە بڵاوکردنەوەی هۆشساری یاسایی و کۆمەڵایەتی کاریگەری گەورەی هەیە بە ئاراستەی نەهێشتن و کەمکردنەوەی توندووتیژی خێزانی ،لە هەمان کاتدا زۆرن ئەوانەی کە پێیان وایە مامۆستایانی ئاینی رۆڵی کاریگەریان هەیە لە کەمکردنەوەی توندووتیژی خێزانی ،لەبەر ئەوەی کۆمەڵگەی ئێمە کۆمەڵگەیەکی موسڵمانن.  

پ9/ لەکاتی توندووتیژی خێزانی چی دەکەیت؟
کۆی بەشداربوو 415 کەس.
پەیوەندی دەکەم بە هێڵی گەرم119  67
16.14%
بێدەنگ دەبم 80
19.27%
پەیوەندی دەکەم بە رێکخراوەکان 84
20.24%
سکاڵا تۆمار دەکەم 184
44.33%


 لەم ئەنجامەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە زۆرینەی بەشداربووان پەنادەبەنە بەر تۆمارکردنی سکالڕ کە ئەمەش بەرزبوونەوەی ئاشتی هۆشیاری و تێگەشتنی کۆمەڵگا پیشان دەدات بەرامبەر بە بەرێوەبەراتی و نووسینگە و دادگامانی توندووتیژی و مایەی خۆشحاڵییە.  


راسپاردە

1-هەمووارکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لەبری هەبوونی پرۆژە یاسای نوێ.
2-کردنەوە و دامەزراندنی دادگای تاوانەکانی تایبەت بە کەیسەکانی کوشتنی ژنان تاکو هاوکاربێت لەبەرەو پێشچوون و زوو یەکلاکردنەوەی کەیسەکانی کوشتنی ژنان کە لەکاتی ئیستاداچەندین ساڵی پێویستە بۆ یەکلاکردنەوەیان.
3-دروستکردنی دادگای تایبەتمەند لە دادگای لێکۆڵینەوە و دادگای کەتن ی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان دانانی دادورەی تایبەتمەند لە هەموو قەزاکاندا.
4-دانانی دادگای کەتن تایبەت بە کێشە خێزانیەکان لەسەرجەم پارێزگاکان.
5-لەسەر وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتیە کەکاری جدی بکات بۆ کردنەوەی شێڵتەر لە سەرجەم قەزاکان، ئەگەر شێڵتەرێکی کاتیش بن(24 سەعاتی).
6-باشترکردنی ئاستی خزمەتگوزاری ئەو شێڵتەرانەی کە بوونیان هەیە لە پارێزگاکاندا.
7-کردنەوەی شێڵتەری تایبەت بە کەیسەخێزانیەکان و تێکەڵ نەکردنیان بە کەیسەکانی تر.
8-بایەخی زیاتر بدرێت بەلایەنی دەروونی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی لە کاتی بەرێوەچوونی سکاڵاکان و لەسەر وەزارەتی تەندروستی و کارو کاروباری کۆمەڵایەتییە کە هەوڵی جدی بدەن بۆ کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.

9-زیادکردن و بەردەوامی دان بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە لەسەرجەم ناوچەکانی هەرێمی کوردستان.بەتایبەت بۆ کارمەندانی لایەنە پەیوەندیدارەکان بە جێبەجێکردنی یاساکە.

10-زیادکردنی ژمارەی نووسینگەکان لەسەرجەم پارێزگاکان بەمەبەستی ئاسانکاری لە بەرێوەچوونی کەیسەکان و هاوکاریکردنی قوربانییەکان بە هۆی زۆربوونی ژمارەی سکاڵاکان.
11-تەرخانکردنی سەرجەم پێداوویستیەکان بۆ بەرێوەبەرایەتیەکان نووسینگەکان لە پارێزگاو قەزاکان، لە پۆلیس و پاسەوان ئۆتۆمبێل، بۆ ئەوەی بتوانن لە حاڵەتە کتوپڕەکاندا فریای قوربانیەکان بکەون.
 
12-پێویستە دادگاکان یەک بریاری یەکلاکەرەو و هاوشێوەیان هەبێت لەسەر حاڵەتەکان،بۆ ئەوەی کیشە لە کارووباری نووسینگەکان دروست نەبێت و بزانن کە لە سنوری دەسەڵاتی ئەواندایە چی کێشەیەک وەربگرن، نەک شێواوی لە کارو دەسەلاتەکانیان دروست بێت.
13-چالاککردنی بەرێوەبەرایەتییەکی تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لە پارێزگای هەڵەبجە.
 




راپۆرتی چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی 2022
araste.co



رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
امریکی(NED)بەهاوکاری رێکخراوی



راپۆرتی چاودێری جێبەجێکردنی
یاسای( بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی)
هەرێمی کوردستان-عیراق

 2022 -2023


ئامادەرکردنی
ستافی پرۆژە

ناوەڕۆک

  پێشەکی – 
- گرنگترین ئەنجامە بەدەست هاتووەکان لەچوارچێوەی پرۆژەی
(چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرنگاربوونەوەی توەندووتیژی خێزانی) و راپۆرتە ئامادەکراوەکانمان،لە چەند ساڵی رابردوودا.

  یەکەم/ پارێزگای هەولێر
  1- پرۆژە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان و پەرلەمانی کوردستان.  
  چاوپێکەوتنە کەسیەکان..2
   
دووەم/ پارێزگای سلێمانی
  
 لیژنەی ئاشتەوایی وکێشەکانی بەردەم لیژنەکەو ئەندامانی..1
2.هۆبەی لیژنەی ئاشتەوایی.
  ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی و سەرنج و بۆچوونەکانیان..3
4. رۆڵی راگەیاندن و سۆشیاڵ میدیا لە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی .
 
 

سێیەم/ پارێزگای دهۆک
   1.دادگای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان.
2- سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
- قەزای زاخۆ
 دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی..1 
دادگای باری کەسێتی..2
-قەزای سیمیل
1.دادگای باری کەسێتی.
2.نووسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی .
-قەزای ئاکرێ
دادگای بەرایی ئاکرێ


چوارەم/ پارێزگای هەڵەبجە
 دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی..1
2.توندووتیژی خێزانی لە روانگەی شەریعەتی ئیسلامی.
 3.رۆڵی داواکاری گشتی لە جێبەجێکردنی یاساکە.  
  رۆڵی وەزارەتی تەندروستی و نەخۆشخانەی فریاکەوتنی هەڵەبجە..4
 





پێنجەم / ئیدارەی راپەرین 
1.دادگای توندووتیژی خێزانی.
2.چیرۆکی سەرکەوتن.
3.رۆڵی یاساکە لە پاراستنی منداڵ لە توندووتیژی خێزانی.
4.رۆڵی رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی لە جێبەجێکردنی یاساکە.

شەشەم/ ئیدارەی گەرمیان.
1.سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
2.نووسینگەی کفری.
.

 ئامارەکارن......
. راپرسی.....
 راسپاردە. ...








پێشەکی
وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،هەر  لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە ،ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان  لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی  (NED)ی ئەمریکی،لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگای کوردی،لەسەرەتای چاودێرییەکانماندا ،بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە،هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین،ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستا چاودێریمان نەکردووە، بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زۆرێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە ،تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟
لەم راپۆرتەدا تیشکی تەواومان خستۆتە سەر تازەترین ئەو پرۆژە یاسایەی کە لەلایەن پەرلەمانی کوردستان لەساڵی 2021 خوێندنەوەی یەکەمی بۆکرا، مەبەستی روونکردنەوەی ئەوەی تا چەند ئەم پرۆژە یاسایە لە کاتی ئیستادا گرنگە؟ وە تاچەند دەتوانێت کێشەو گرفتەکانی یاسا کۆنەکە چارەسەربکەن؟
هەروەها دەستنیشانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە،لەرێگەی ئەنجامدانی چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەو کەس و لایەنانەی کە پەیوەندیدارن بە جێبەجێکردنی یاساکە.
لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێریمان کردوون..
لە وانەش گرنگتر توانیومانە لەم راپۆرتەماندا  راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زۆربەی ناوچەکانی هەرێم ،لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی،تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە ،هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.
لە کۆتایدا ،لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان،بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە ،تاکو یاساکە بتوانێ ئەو رۆڵەگرنگەی خۆی ببینێت کە هەیەتی.







گرنگترین ئەنجامە بەدەست هاتووەکان لەچوارچێوەی پرۆژەی
(چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی) و راپۆرتە ئامادەکراوەکانمان،لە چەند ساڵی رابردوودا.
دوای ئەوەی رێکخراو چەندین چالاکی، کۆبوونەوە ، ۆرک شۆپ ،کۆنفرانس و سەردانی مەیدانی ئەنجامدا لە ساڵانی رابردوو وە چەندین راپۆرتی لەسەر چاودێری جێبەجێکردنی یاساکە ئەنجامدا و راسپاردە و پێشنیاری تایبەتمان خستەبەردەم لایەنە پەیوەندیدارەکان بە ئامانجی بەدیهێنانی ئاشتەوایی و جێبەحێکردنی یاساکە، توانی چەندین دەستکەوتی گرنگ بەدەست بهێنێت  لە گرنگترینیشیان بریتی بوون لە:

1-کردنەوە و دامەزراندنی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان/ هەڵەبجە.
2-بە بابەتکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لەناو کۆلێژەکانی یاسادا.
3-کردنەوەی دادگای کەتنی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان لەناو دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی سلێمانی.
4-دەرچوونی بریاری تایبەت لەلایەن دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی /سلێمانی بەوەی کە کەیسەکانی توندووتیژی دەبێت سەرەتا رەوانەی لیژنەی ئاشتەوایی بکرێن پێش هەواڵەکردنیان بۆ دادگا، کە ئەمە رۆڵی گرنگی دەبێت لە چارەسەرکردنی کێشەخێزانیەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی وە ئەزموونێکی سەرکەوتوو دەبێت بۆ گواستنەوەی بۆ ناو دادگای شارەکانی دیکە، کە ئەمەش یەکێکە لەو داواکاریانەی کە پێویستە لە هەمواری یاساکە کاری لەسەر بکرێت.
5-کۆبوونەوەی تایبەت لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان لەسەر بارەدۆخی خانەکانی داڵدەدان(شەڵتەرەکان) و تەرخانکردنی بودجەی پێویست بۆیان.
6-رێکخستنەوە و پێداچوونەوە بە کاروباری لیژنەکانی ئاشتەوایی لەرێگەی دیاریکردنی میکانزمێکی یەکانگیر و گشتگیر بۆ کاروباری لیژنەکانی ئاشتەوایی لە رێگەی ئەنجامدانی چەندین کۆبوونەوەی راوێژکاری لەگەڵ ئەندامانی لیژنەکان و  لایەنە پەیوەندیدارەکان.
7-دەرکردنی بریاری تایبەت بە دامەزارندنی دادگای تایبەتمەند بە توندووتیژی و کێشەکانی ژنان لەلایەت حکومەتی هەرێمی کوردستان.










کێشە خێزانیەکان و کوشتنی ژنان وەک هەرەشەیەکی مەترسیدار!

کاتێک باس لە کێشە خێزانیەکان دەکەینەوە راستەوخۆ بیر لە توندوتیژی دەرونی و جەستەیی وسێکسی دەکرێتەوە لە کاتێکدا زۆرترین حاڵەتەکانی کوشتن و خۆکوشتنی ژنان لەناو خیزانەکاندا رودەدات و لەلایەن کەسە نزیکەکانەوە روبەروی توندوتیژی ئەبنەوە  وەک (باوک،برا، هاوسەر ، ...)بۆیە سکاڵا تۆمارکردن و هەواڵدان لەسەر تاوانەکان نابێت و کۆکردنەوەی بەلگەو ئامادەنەبونی شاهید دەبێتە هۆی دواکەوتنی کەیسەکان و یەکلایی کردنەوەی دۆسیەکان لەناو دادگاکان .
هەرچەندە وەک رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بەردەوام لەریی راپۆرتەکانمانەوە ئاماژەمان بە هەبونی مەترسی کردووە لەسەر زۆربونی کێسە خێزانیەکان  و گرفتە کۆمەلایەتیەکان بەڵام هیچ کات بەهەند وەرنەگیراون.
ئەگەر تەنها سەیری ئامارەکانی ٦ مانگی سالی ٢٠٢٢ بکەین دەبینین بێ ژیاوازی لە هەموو ساروشارۆجکەکانی کوردستان رۆژەنە هەواڵی کوشتنی ژنانمان بیستووە بە پێی ئامارە نافەرمیەکان تا ئێستا زیاتر لە (22) ژن کوژراوە .
بۆ  ئەم مەبەستە کۆمەڵێک  پێشنیارمان خستۆتە بەردەم لایەنەپەیوەندیدارەکان، حکومەت، پەرلەمان، قۆنسووڵخانە ەو دیپلۆماتکارەکان تا پێکەوە بەشداربین لە کەمکردنەوەی توندوتیژی خێزانی  کوشتنی ژنان بە بیانوی شەرەف و کێشەی کۆمەلایەتی.







یاداشت بۆلایەنە پەیوەندیدارەکان لە پێناو چارەسەرکردنی کوشتنی ژنان 
 بەرێز :سەرۆکایەتی هەرێم
بەریز :سەرۆکایەتی پەرلەمان
بەریز :سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران
بەرێز : جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران.
بەرێز:ئەنجوومەنی باڵای خانمان و گەشەپێدان.
بەرێز: ئەنجومەنی دادوەری
لە پێناو کەمکردنەوەی کوشتنی ژنان و بە سزاگەیاندنی ژن کوژان و تاوانبارانی کوشتنی ژنان بە پاساوی شەرەف، پێویستە هەنگاوی جدی بدرێت تا بە زوترین کات دۆسیەکانی پرسی ژنان یەکلایی بکرێتەوە لە رێی یاسا و دادگاوە .هەر وەک دەزا نین و ئامارەکان  پێمان دەڵێن سالانە بە لایەنی کەمەوە( ٥٠ )ژن دەکوژرێت  و تەنها لە ٤ مانگی سەرەتای ئەمسال (٢٠ ) ژن بەهۆکاری جیاواز وبە پاساوی شەرەف کوژراون 
بە پێی بەدواداچونەکانمان لە دادگا ی تاوانەکانی سلێمانی بۆ سالی ٢٠٢١ هیچ دۆسیەیەکی کوشتنی ژنان یەکلایی نە بۆتەوەوە  ئەمە سەرەرای ئەوەی بە پێی ئامارە فەرمیەکان ٤٠ حاڵەتی ژن کوشتن و ٦١ حاڵەتی خۆکوشتن هەبووەلە هەمان سالدا وە لە سالەکانی پێشتریشدا  .  بۆیە پێویستە بەدواداچون بکرێت بۆ ئەم دۆسیانەو هەوڵبدرێت لە کورتترین ماوەدا یەکلایی بکرێتەوەو بگاتە  قۆناغی کۆتایی . لەبەرئەوەی لە کاتی لێکۆڵینەوە کاتێکی زۆری پێدەچیت تا دەگاتە دادگای تاوانەکان ئەمەش وادەکات بەلگەکان وون بن  وە بە هۆی هەبونی ژمارەیەکی زۆر لە کیشەکانی ناو هەمان دادگا جارێکی تر ئەم دۆسیەیانە دوا دەکەوێت بەم شێوەیە هەر دۆسیەیەکی کوشتنی ژنان ٢ سال بۆ ٣ ساڵی پێ دەچیت .

کەواتە رێگە چارە لە ئێستادا چییە ؟ 
١-پێشنیار دەکەین کە بڕیاربدرێت بە دانانی دادگایەکی لێکۆڵینەوەو  تاوانی تایبەت بە کوشتنی ژنان کە کاریان تەنها بینین ولێکۆڵینەوە  و دادگای کردنی کەیسەکانی کوشتنی ژنان بێت، هەفتانە و رۆژانە دادبینی تێدابکرێت، چونکە لە ئێستادا دادوەرانی دادگای تاوانەکان ژمارەیەکی زۆر دۆسیەی تاوانی لایە لە هەریەک لە (کوشتن،دزی،موخەدەرات،مخالەفەی مروری،اغتێاب..........)، بۆیە ناتوانرێت گرنگی تەواو بە دۆسیەکانی ژنان بدرێت وە دواخستنی نێوان هەر دادبینیەک بۆ مانگێک زیاتر دوادەکەوێت، وە زۆر جار نهێنی پارێزی لە کەیسەکاندا نابێت   .                                                              
٢-بوونی دادوەری دادگای تاوانەکان بە رەچاوکردنی بالانسی جەندەری ، کۆمەڵێک لێکۆڵەری دادی و معاون قچائی تایبەت بەو دادگایە کە شارەزابن، بە شێوەیەکی پرۆفیشناڵانە کاربکرێت لەسەر وەرگرتنی شاهید وکۆکردنەوەی بەڵگەکان، ئامادەکردنی کەسانی پەیوەندیدار  بە دۆسیەکان، وەهەروەها هەبوونی داواکاری گشتی و چالاکبوونی زیاتری ڕۆڵیان بەدواداچوونی جدی بۆ دۆسیەکان تاوەکو زووتر دۆسیەکانی کوشتنی ژنان یەکلای بکرێتەوە و تاوانباران زوتر حوکم بدرێن و چاو ترسێنێک بۆ کەسانی تر.
٣-چالاک کردن و کاراکردنی بەشی کوشتن لە (نەهێشتنی تاوان) تاکو بە زوترین کات  کەیسەکانی کوشتنی ژنان لێکۆڵینەوەی ووردی تێدا بکرێت و بەڵگەکان ئامادەی هەواڵە بکرێت بۆ دادگای تایبەتمەند .

لەگەل رێزدا
ریکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
ئایار ٢٠٢٢
 







 
پارێزگای هەولێر

1- پرۆژەیاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەت و خێزان
دوای ئەوەی وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان چەندین ساڵ چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کرد و چەندین راسپاردەو و پێشنیارمان بۆ جێبەجێکردن و هەموارکردنی یاساکە خستنەروو، بەڵام پەرلەمانی کوردستان بەبێ لە بەرچاوگرتنیان هەستان بە ئامادەکردنی پرۆژە یاسایەکی تازە و خوێندنەوەی یەکەمی بۆکرا ، لە پێناو خستنەرووی ئەوەی کە ئایا ئەم پرۆژە یاساکە تاچەند چارەسەری کێشەکانی یاسا کۆنەکە دەکات ؟ ئایا دەکرێت کاری لەسەر بکرێت ؟ لایەنە باش و خراپەکانی چین؟ 
 لەم پێناوەشدا ڕێکخراوى  هاریکارى یاساى ژنان بەهەماهەنگى لەگەڵ ڕێکخراوى هارتلاند و گلۆباڵ ئەڤرێس و ڕێکخراوى خەڵک بۆ گەشەپێدان کۆبوونەوەیەکى ڕاوێژ کاریان ئەنجامدا.
 بە ئامادەبوونى دادوەرى دادگاى توندوتیژى خێزانی، نوێنەری وەزارەتى داد، مامۆستایانى زانکۆ ، پسسۆرانی یاسا،  نوێنەرى دەستەى مافى مرۆڤ ، کۆمەڵێک لە ڕێکخراوەکانى کۆمەڵگەى مەدەنى، نوێنەرى بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى  و ئەندامانى پەرلەمانى تایبەت لە لیژنەى داکۆکى لە مافى ئافرەت.
ئامانج لە ڕێکخستنى ئەم کۆبوونەوە ڕاوێژکاریە  گفتوگۆ بوو لەسەر ڕەشنووسى یاساى توندوتیژى ئافرەتان وخێزان کەلەلایەن حکومەتەوە پێشکەشى پەرلەمان کرابوو ، لایەنى باشى و لایەنى خراپەکانى و دیارى کردنى کەم و کوڕیەکانى ڕەشنووسەکە.
هەرلەم کۆبوونەوەى ڕاوێژکاریە تواندرا لەگەڵ ئەندام پەرلەمانەکانى ئامادەبوو گفتوگۆیەک بکەن و بەرچاوڕوونى  زیاتریان  پێبدەن بۆ ئەوەى بتواندرێت بەهەماهەنگى لەگەڵ  لایەنى  پەیوەندى دارو بە هاوبەشى ڕێکخراوەکان باشترین یاسا دەربکەن و کەمترین کەم وکوڕى تێدابێت.

بەمەبەستی خستنەرووی زانیاری زیاتر و ئاستی پرۆژە یاساکە بە پێویستمان زانی کە راو بۆچوونی کەسانی شارەزاو پسپۆری لەسەر وەربگرین و لەم راپۆرتەماندا بیخەینەروو.








کۆبوونەوەی راوێژکاری لەسەر پرۆژە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.










2- بۆ ئەم مەبەستە چاوپێکەتنمان ئەنجامدا لەگەڵ چەند کەسایەیتی یاسایی و پەیوەنیدار بە بابەتەکە لەوانەش:

# د.هێڤی حسن   ، پسپۆری یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و مامۆستای زانکۆ.


پرسیار:ئایا پرۆژە یاساکە یاسایەکى تەواو  جیاوازە لە یاسا کۆنەکە یاخود نا؟
وەڵام:بەپێى ئەو ڕەشنوسەى کەخوێندنەوەى یەکەمى بۆ کراوە ولەژێر ئەو ناونیشانەی سەرەوە ڕەشنوسەکە لەڕووى ناونیشان تاڕادەیەک جیاوازە لەبەر زیاد کردنی دەستەواژەی (ئافرەت) کە ئەمەش دەبێتە هۆی گۆڕینی چوارچێوەی یاسەکە لە ڕووی ئەوکەسانەی کە بەسەریان جێبەجێً دەبێت، وەگۆڕینی دەستەواژەی (مناهڤە) بە (مکافحە)،  بەڵام لە ڕووى ناوەڕۆکەوە بەشێکى  هەمان یاسا کۆنەکەیە وە بەشەکەی تری تا رادەیەک گۆڕانکاری بەسەر کراوە.

پرسیار: دەتوانین بڵین پرۆژە یاساکە ئەو کێشانەى چارسەر کردووە کە  لە یاسا کۆنەکە هەبوو ؟
وەڵام: بەشێک لە گرفتەکانى چارەسەر کردووە کە گرنگترینیان بابەتی (دیاری کردنی تاوانەکان بە شێوەی (حێر) نەک نمونە بەڵام ئەوەش خۆی لەخۆیدا کێشەی تر دروست دەکات چونکە هەندێک تاوانی ئاماژە پێنەکردوە کە لە راستیدا دەبوایە یاسایەکی وەکو ئەمە جێگای بۆبکاتەوە،وەهەروەها لابردنی دەستەواژەی (النوع الاجتماعی) لە پێناسەی توندوتیژی خێزانی کە ئەمەش لە چوارچێوەی دادگاکانی کوردستان چەندەها کێشەی دروست کردبوو...هتد).  بەڵام پڕۆژە یاساکەش کۆمەڵێک کەموکوڕى تێدایە پێموایە ئەگەر ببێت بە یاسا  کێشەى زۆر و ئاستەنگی تر دروست دەکات لە کاتى جێبەجێکردن ،بەشێک لە و کەم کوڕیانەى لە پڕۆژە یاساکەدا هەیە هەمان کەم وکوڕى و گرفتە کە لە یاسا کۆنەکەدا  هەیە، بەڵام زیاد کردنى هەندێک ماددە و  گۆڕانکارى  بۆتە هۆى ئەوەى یاساکە فراوانتربێت، وەک ئەو ئافرەتانەش بگرێتەوە کە لە دەرەوەى سنوورى خێزان ڕووبەوڕووى توندوتیژى دەبنەوە کە لە یاسا کۆنەکەدا  دادگاکانى توندوتیژى خێزانی چوارچێوەی جێبەجێ کردنیان سنوردار بوو بە پەیوەندیە خێزانیەکانی هاوسەرگیری وخزمایەتی تا پلەى چوار و ئەو مندالانەی بەپێی یاسا هاتونەتە ناو خێزان کێشە خێزانیەکانیان دەبینى، جگە لەو کێشانەى ئاماژەی پێکرا لە تایبەتمەندیەتى دادگاکانى توندوتیژى خێزانی بەدەربوو، هەروەها لە پڕۆژە یاسا تازەکەدا (نوعى اجتماعى) پەیوەست کراوە بە ئافرەت  لەسەر بنەماى جۆرى کۆمەڵایەتى.
یەکێکى تر لە کەم وکوڕیەکانى پڕۆژە یاساکە ئەوەیە کۆمەڵێک تاوانى ژماردوە  کەچى سزاى بۆ دیارى نەکردوون، پێموایە ئەمەش کێشە دروست دەکات بۆ دادوەرەکان لە ڕووی ئەستەم کردنی کارەکانیان چونکە دەبێت بۆ سزا بگەڕێنەوە بۆ یاسا بەرکارەکانى تر.

پرسیار:بەیەکەوە هاتنى ناوى خێزان و ئافرەت لە پڕۆژە یاسایەکدا  تاچەند گونجاوە؟

وەڵام:بە بۆچوونى من بەیەکەوە هاتنى ناوى ئافرەت و خێزان لە جێبەجێکردن کێشە درووست دەکات و پێویستە جیا بکرێنەوە لەیەکتر بەلایەنی کەمەوە دەبێت هەریەکەیان دادگاى تایبەتمەندیان هەبێت لەبەر ئەوەى لە ڕاستیدا خێزان و ئافرەت دوو چینی جیان  ومەرج نیە ئافرەت تەنها لە ناو خێزان توندوتیژى بەرامبەر بکرێت، هەروەها لە هەندێک بڕگەدا لە پڕۆژە یاساکەدا  ناوى یاساکە لەگەڵ ناوى خێزان  ناگونجێت، چونکە وەک زانراوە  خێزان هەموو تاکێکى خێزان دەگرێتەوە بە ژن وپیاو و منداڵ و بەتەمەن، بەڵام ئەگەر سەیرى هەندێک تاوان بکەین کە لە یاساکەدا هەیە  لەهەمان کاتدا کەلە ڕەشنوسەکەو یاسا کۆنەکەدا هەیە  پەیوەستکراوە بە کەسێکی دیاری کراو یان دووکەس  لە خێزان وەک تەنیا (منداڵ یان ئافرەت یان تەنیا لە نێوان ژن و مێرد)ە ، بۆ نموونە ئەگەر پیاو ژنى خۆى (اجبار)کرد لەسەر کردنى  کارى بەدڕەوشتى ، ئەوا تاوانە یاساى توندوتیژى خێزانى دەیگرێتەوە ، بەڵام ئەى ئەگەر هەمان تاوان لەلایەن باوک یان برا  یان هەرکەسێکى تر  ئەنجامدرا ؟!.
ئەوا ئەم حالەتەی کۆتایی لەم یاسایە باسى نەکردووە کەوا بێ لەدوا جار لە چوار چێوەی یاساى توندوتیژى خێزانى دەچێتە دەرەوە.
هەروەها لە یەکێکى ترى ماددەکانى ئەم پڕۆژە یاسایە و یاسا کۆنەکەش هاتووە کە ناچارکردنى منداڵە بۆ کارکردن  یاخود سواڵ کردن  لەم یاسایە بە تاوان هەژمار کراوە ئەگەر لەنێوان تاوانبارو تاوانلێکراو یەکێک لەو پەیوەندیە خێزانیانە هەبووکە ئەم یاسایە دیاری کردوە و دەبێت یاساى توندوتیژى  خێزانى لەسەریان جێبەجێ بکرێ، بەڵام  ڕەنگە جگە لە منداڵ  گەورەکانى ئەندامانى ئەم خێزانە تووشى  ئەم توندوتیژیە ببێتەوە  یاخود هەر یەکێکى تر لە ئەندامانى  ئەم خێزانە ئەو کات دیسانەوە ناتوانین پەنا بۆ ئەم یاسایە بەرین.
هەروەها لەم ڕەشنوسە و لە یاسا کۆنەکەشدا تاوانەکان لە کەتن ( جنح) تێناپەڕن ئەگەر هاتوو تاوانێک ڕووبدات (جینایات ) بێت واتا لەتاوانە گەورەکان بێت  ئەوا دادگاکان بەتایبەت دادگای لێکۆلینەوە دەبێت بگەڕێتەوە بۆ یاسابەرکارەکانى تر و کەیسەکەش بنێردرێت بۆ دادگاکانی تری بەدەر لە دادگاکانی توندوتیژی خێزانی.
لەکۆتایی ووتەکانیشم دەمەوێت ئاماژە بەوە بکەم کە تێبینیەکانمان لەو چەند خاڵە خۆی کۆناکاتەوە بەڵکو دەیان تێبینی ترمان هەیە لەسەر ئەم ڕەشنوسە کە داواکارین لەلایەنی پەیوەندی دار پەلە نەکا لە دەرکردن وبەرکارکردنی ئەم ڕەشنوسە چونکە لە دوا جار دووبارە توشی رەخنەی زۆریان دەکات و دادگاکانیش بەردەوام کیشە جێبەجێکردنەکانیان  لە زیادبوون دەبێت، و لەهەمووشی گرنگتر توندوتیژییەکان ڕوو لە کەم بونەوە ناکەن.
   2 چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ د.هێڤی



# شادی نوزاد  جێگری سەرۆکی لیژنەی ژنان لە پەرلەمانی کوردستان.

ئەم ڕەشنووسە لەلایەن ئەندامانى پەرلەمان بەتایبەتى لەلایەن سەرۆکى لێژنەى داکۆکى کردن لە مافى ئافرەت  پێشکەش کراوە بە واژووکردنى بەشێکى زۆر لە فراکسیۆنە جیاوازەکان، ئەم یاسایە پێک هاتووە لە 12 ماددە ، ئەم یاسایە پێش ئەوەى خوێندنەوەى یەکەمى بۆ بکرێت ئاڕاستەى حکومەت کراوە بۆ ئەوەى ( ابعادى مالى ) هەبێت پێویستە حکومەت ڕەزامەندى لەسەر بدات ،خۆش بەختانە حکومەتى هەرێم ڕەزامەنى لەسەر داوە وگەڕایەوە ، لەپەرلەمانى کوردستان خوێندنەوەى یەکەمى بۆکراوە و دواى خوێندنەوەى یەکەم لەلایەن سەرۆکى پەرلەمان ئاراستەى لیژنەى تایبەت مەند کراوە کە لیژنەى داکۆکى کردن لە مافى ئافرەت و لیژنەى یاساییە ، هەموو پڕۆژەیاسایەک پێشکەش بە لیژنەى یاساى دەکرێت بەڵام ئەم پڕۆژەیاسایە وەکو تایبەتمەندى لەتایبەتمەندى لیژنەى ئێمەیە وەکو لیژنەى داکۆکى کردن لە مافى ئافرەت ئێمە وەک لیژنە هەر لەو ڕۆژەوەى دەستمان کردووە بە ئیشکردن لەسەر ئەم پڕۆژە یاسایە وە بەردەوامین لەبەر ئەوەى بتوانین  زۆرترین ئەو خاڵانەى کە لە ناو پڕۆژە یاساکە نین و پێویستن جێیان بکەینەوە .

پرسیار:ئایە ئەم پڕۆژەیاسایە جیایە لە یاساى پێشووتر ، یاخود هەریاسا کۆنەکە یە بە گۆڕان کاریەوە ؟
وەڵام: ناتوانین دوویاسا بۆ هەمان بابەت دەر بکەین کە هەندێک خاڵیان لەیەک نەچێت ، ئەمە ئەوە ناگەیەنێت لەیاسا کۆنەکەوە وەرگیراوە چونکە ئەم پڕۆژە یاسایەو  ئەم یاسایەى ئێستا بەرکارە بۆ هەمان بابەت کاردەکات و بنەماى کارکردنین هەمان بنەمایە ، بۆیە هەندێک خاڵى لێک چوون لە نێوانیاندا هەیە  وە خاڵى جیاوازیشیان هەیە، بۆ نموونە  یاساکۆنەکە  (حێر) توندوتیژى کردووە لە چوارچێوەى خێزاندا  ئەم پڕۆژە یاسایە حێر نەکردووە  لە ناو خێزاندا بەڵکو ناوى ئافرەتیش هاتووە لە پاڵ خێزان و ئەو کێشانەش دەگرێتەوە کە ئافرەت  ڕووبەڕووى دەبێتەوە  لەدەرەوەى خێزان  ئەوە یەکێکە لەو شتانەى کە پڕۆژە یاساکە جیاواز دەکات لە یاسا کۆنەکە.
 وە خاڵێکى تر کە زۆر ئەرێنیە لەم پڕۆژە یاسایە بوونى (هەواڵدان) ە ، واتا هەرکەسێک پێبزانێت توندوتیژى کراوە بەرامبەر بە ژنێک لە هەر شوێنکێ بێت دەتوانێت دەسەڵاتى لێ ئاگادار بکاتەوە چونکە لە یاسا  کۆنەکە حێری کردبوو هەر کەسێک توندوتیژى بەرامبەر بکرێت دەبێت خۆى داواکار بێت (مدعى) بەڵام لەم پڕۆژە یاسایە حێر نەکراوە.  

پرسیار: ئایا ناوى ئافرەت لە پاڵ ناوى خێزان  گونجاوە بەیەکەوە ؟
وەڵام : بەو شێوەیەی کە لە ناو ئەم پڕۆژەیاسایەدا هاتووە  نەخێر لەبەر ئەوەى پرۆژە یاساکە  تەفاسیلی نەداوە  بەمافى ئافرەت تەنها ناوى هێناوە ناوهێنانەکەى  بە توچیح و توچیفی ئەوە نەبووە مافى ئافرەت لە چوارچێوەى ئەم یاسایە بپارێزێت کە دەبوو زۆر ڕوونکردنەوەى زیاتر بدرێت و باسکردنى مافى ئافرەت لە ناو پڕۆژە یاسایەکە وەک پێویست نیە ئەگەر بمانەوێت ناوى ئافرەت بمێنێت لە ناو یاسایەکە لە چوار چێوەى توندوتیژى خێزانى نەبێت دەبێت روونکردنەوەی زۆر    بدەین بە بابەتى ژن لە ناو یاسایەکە  مافەکانى ژن چین وە چۆن یاساکە بتوانێت پارێزگارى لە مافى ژن بکات ؟وە  توندوتیژى چیە کە لەبەرامبەر ژن ئەنجامدەدرێت  ئەو تونوتیژیانەى کەلەناو پرۆژە یاساکە باسکراوە ئەمەجارێکى تر دەمان باتەوە بۆ ئەو کێشەى کە لە یاسا بەر کارەکانى کە ئێستا هەمانە ئەمەش ئەوەیە جۆرەکانى توندوتیژى لەو جۆرانە حێر دەکرێت کە لەیاساکە ناویان هاتووە بۆ نموونە چواردە پانزە  جۆر توندوتیژى لە یاسا کۆنەکەدا هاتووە  (على سبیل میپال) ناویان هاتووە بەڵام حاکمەکان یاخود تحقیق  هەمووکات (على سبیل حێر)ئیش لەسەر ئەم جۆرانەى توندوتیژى دەکەن  بۆیە پێویست بوو یاسا کۆنەکە جۆرەکانى توندوتیژى حێر نەکات  ، لەبەر ئەوەى نیەتى مشرع ئەوە نەبووە حێرى بکات لەم چەند جۆرەدا  نیەتى مشرع  (على سبیل میپال) وە ئەگەر بچینەوە بۆ پڕۆتۆکۆڵەکانى پەرلەمان بۆ دەرکردنى یاساکۆنەکە ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە کە حێر نیە (على سبیل میپال)ه، بەڵام  ئێستا وا مامەڵەى لەگەڵ ناکرێت بۆیە ناکرێت لەم یاسا نوێە هەمان هەڵەى پێشوو دووبارە بکەینەوە لەبەر ئەوەى ئێمە جۆرەها توندوتیژمان هەیە بەرامبەر بە ژن یان چینى بێ دەسەڵات  لەناو خێزاندا دەکرێت بۆیە ئێمە ناکرێت بەم جۆرە مامەڵە لەگەڵ ناوى ژن یاخود خێزان بکرێت ئەگەر بمانەوێت یاسایەکى گشت گیرو پڕ بە پێست بێت و دەنگ و ڕەنگى ژن بێت.  
پرسیار :ئایە بوونى یەک دادگا کافیە بۆ بینینى کەیسى خێزانى و ئافرەت ؟

وەڵام: نەخێر ،من لەگەڵ جۆرى زۆرى دادگاکانم لەبەر ئەوەى بوونى جۆرى زۆرى دادگاکان وادەکات کەیسەکان زوتر ببیندرێن ڕۆتینى زۆرى دادگاکان زووتر تەواو بێت گرنگى زیاتر و تەواوبدرێت بە کەیسەکان و دادوەرەکان  وەکو کەیس سەیرى  بکەن نەوە وەک پەڕاو لەبەر ئەوەى ئەم کەیسانە زۆر هەستیار ترن  لە کەیسى تر چونکە کەیسى خێزانى و کەیسى ئافرەت مەترسى زیاتریان لەسەرە  ڕەنگە ئافرەت ڕووبەرووى کوشتن بێتەوە بەهۆى دواکەوتنى کەیسەکەى یاخوود منداڵى ئەو خێزانە چارەنووسیان نادیاربێت یاخود ێارەنووسیان پەیوەست بێت بەیەکلاى بوونەوەى کەیسەکە ، بۆیە من پێم وایە هەبوونى زۆرى جۆرى دادگاکان پێویستە.  
پرسیار: لە یاسا کۆنەکە دادگاى  توندوتیژى خێزانى تەنها ئەو کەیسانەى دەبیینى کە تاکو پلەى چوار بوو  ، بەڵام بە پێى پڕۆژە یاساکە بێت پلەى دیار نەکردووە هەموو ئەو کەیسانەش دەگرێتەوە کە ئافرەت لەدەرەوەى خێزانى خۆى ڕووبەڕوویان دەبێتەوە لەدەرەوەى خێزان ئایە فراوان کردنى یاساکە نابێتە کێشەو زەختى زۆر لەسەر دادوەرى توندوتیژى ؟
وەڵام : لە یاسا کۆنەکە کە کێشەکان تاوەکوو پلەى چوار دەبیندرا زەختى زۆریان لەسەر بوو ، هەبوونى یەک دادوەر بۆ ئەو کێشەیە بەس نیە بەتایبەتى ئەگەر ئەم پڕۆژەیاسایە ببێت بەیاسا چونکە زۆر فراوانتر دەبێت بۆیە پێویستە دادگاى تایبەت مەند دابمەزرێت  و دادوەرى زیاتر هەبێت بۆ بینینى کێشەکە. 
پرسیار : ئەگەر ئەم پرۆژەیاسایە ببێت بەیاسا چارەسەرى هەموو ئەم  کێشانە دەکات کە لەیاسا کۆنەکە هەیە ؟
وەڵام :ئەگەر باسى ئەم پڕۆژەیاسایە بکەین نەخێر، لەبەر ئەوەى ئەم ڕەشنووسە کەموکوڕى زۆرى تێدایە بۆ نموونە یاساکە  ( موادى جزائى ) تێدانیە ، کە ئەمە یەکێکە لە ئەساسیەکان  لەبەر ئەوەى دیارى کردووە ئەمە جینایاتە و  ئەمە جونحە  بەڵام سزاى بۆ دیارى نەکردووە دەبێت بگەرێینەوە سەر یاسا بەر کارەکان ، بۆیە پێویستە ئەم یاسایە نوێیە سزا دیارى بکات بۆئەوەى نەگەڕێینەوە بۆ یاساکانى تر  ، وەهەروەها خاڵێکى تر دیارى کردنى کەسەکانە بۆ نموونە ئیجبار کردنى ژنە لەلایەن پیاوەوە بۆ کارى لەشفرۆشى  ، ئەم دیارى کردنە لە یاسا کۆنەکەو نوێیەکەش هەیە ، ئێمە پێمان وایە نابێت کەسەکان دیارى بکرێت لەبەر ئەوەى ڕەنگە باوک کچى ئیجبار بکات بۆ کارى لەش فرۆشى  ئەگەر بە پێى یاساکۆنەکەو پڕۆژە یاسایەکە بێت ئەمە حێر کراوە لەسەر ژن و مێرد ، بۆیە پێویستە حێر کردن نەمێنیێت ، هەموو ئەو کەسانە بگرێتەوە کە لەناو خێزان ئیجبار دەکرێن بۆ کارى لەشفرۆشى، بەڵام لەگەڵ ئەوەى پرۆژە یاساکە کەم و کوڕى زۆرى تێدایە بەڵام ئێمە وەک لیژنە پلانى تۆکمە و بە هێزمان هەیە بەبەشدارى زۆرێک لەلایەنە پەیوەندى دارەکان گفتوگۆى زۆر باش دەکەین بە هەماهەنگى هەموو لایەنەکان بۆئەوەى بتوانین باشترین و بەهێزترین یاسا دەربکەین بەکەمترین کەمو کوڕى  تاکو بتوانێت  باشترین خزمەت پێشکەشى ئەم چینە بکات کەیاساکە دەیان گرێتەوە. 
 























پارێزگای سلێمانی 

وکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان لە درێژەی کارەکانمان لە چاودێری جێبەجێ کردنی یاسای  بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی بە پێویستمان زانی تیشکبخەینە سەر کێشە و گرفتەکانی لیژنەکانی ئاشتەوای و دیاریکردنی میکانزمێکی گشتگیر و یەکانگیر بۆ کارکردنی سەرجەم لیژنەکانی ئاشتەوای لە هەرێمی کوردستان لەبەر ئەوەی لیژنەکانی ئاشتەوای دەورێکی گرنگ و کاریگەردەبینن لە ئاشتەوایی نێوان خێزانەکاندا بۆیە بە پێویست و گرنگمان زانی کە تیشک بخاینە سەر ئەم لایەنە:-
1- کاروباری لیژنەی ئاشتەوای و کێشە و گرفتەکانی بەردەم لیژنەکە و ئەندامانی:

سەبارەت بەم بابەتە، بەڕێز دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی ئاماژەی بەوەکرد زۆرجار لایەنەکان دۆسیەیان هەیە و دێنەلام و بە ٢٠ خولەک دایان دەنیشێنم و قسەیان بۆدەکەم زۆربەی کاتەکان ئاشتدەبنەوە و دۆسیەکە کۆتایپێ هاتووە وە وتیشی من پێم باشە کە هەر لەسەرەتاوە کە سکالاکان ئەچێتە نوسینگەکان و کارمەندەکانیان وەکو لیژنەی ئاشتەوای ڕۆڵیان هەبێت لە ئاشتەوای وە ئەگەر لە نوسینگەکاندا لیژنەیەکی (٣) کەسی هەبێت وەکو ئێشکگری شتێکی زۆر باشە و کەیسەکانیش کەم ئەبێت و دۆسیەکانیش کەڵەکە نابێت.
وەکو لیژنەی ئاشتەوای ئەزانم کێشە و گرفتیان زۆرە و بەخۆبەخشی کار دەکەن و جێگای دەستخۆشین بەڵام من هەندێک تێبینیم هەیە ئەویش ئەوەیە کە لە لیژنەکاندا بەبەردەوامی هەر سێ ئەندامەکە دابنیشن و کەیسەکان ببین و ئەندامەکان هەر تێبینی و کێشەیەکیان هەییە بە ڕاپۆرت بۆم بنوسن وە زۆر جار ئەندامێک یان دوو ئەندام کەیسەکان دەبینن خۆی گرنگە هەر سێ ئەندامەکان کەیسەکان ببینن ئەمە بکرێت زۆربەی زۆری کەسەکان بەرەو ئاشتەوای دەڕۆن وە  ناگاتە ئەوەی هاواڵەی دادگای تایبەتمەند بکرێتب و دادگاش پێوەی سەرقاڵ نابێت.

- سەبارەت بە شێواز و میکانیزم بۆ ئاشتەوای:

 ئاماژەی بەوەکرد لەبەرئەوەی لە یاساکەدا باسی هیچ ڕێگایەکی نەکردووە بۆ ئاشتەوای کەواتە ئەو ڕێگایانەی کە دەگیرێتە بەر هەمووی دروستە بەڵام دروستی ئەوەیە کە ئەو لیژنانە هەم پسپۆڕی یاسای و پسپۆری دەروونی و کۆمەڵایەتی و لایەنی تریشی تیابێت وە هەندێک کەیس هەییە کە ئەگەر بەدەست دادوەربێت ئاشتەوای تیا نەکرێت و نەنێردرێت بۆ لیژنەی ئاشتەوای چونکە کەیس هەیە کە بە بەردەوامی لێی دەدرێت و ئاسەواری لێدان بەجەستەوەیەتی بۆیە یاساکە دەڵێت بەرەنگاربونەوە ئێمە ئەگەر هەموو کەیسێک کە یەت بۆ لامان ئاشتەوای تیا بکرێت کەواتە بەرەنگاری نەبوینەوە چونکە هەندێک کەیس هەیە ئەگەر ئەشتەوای تیابکرێت کەسی تۆمەتار لەوانەیە بەردەوامبێت لەسەر توندوتیژی بۆیە ئەو کەیسانەی کە مەترسی تیایە پێویستە لە یاساکەدا ئاماژەی پێبدرێت کە نەنێردرێت بۆ لیژنەی ئاشتەوای بەڵکو هەواڵەی دادگا بکرێت وە نەتوارێت جارێکی تر توندوتیژی بکەن وە لە یاساکەدا باسی تەمەنی ئەندامانی لیژنەی نەکردووە ئەمەش پێویستە بەڵام لەوانەیە کەسێک تەمەنیشی زۆر نەبێت بەڵام لە قسەکردندا زۆر لێزان و زیرەک بێت و بتوانێت ئاشتەوای بکات.

- سەبارەت بە ئامادەبون  و ئامادەنەبوونی سکاڵا کار کە ئەگەر سکاڵا کار ٢ بۆ ٣ جار ئامادە نەبوو ئەوا وای دەگەیەنێت کە وازی لە سکاڵاکەی هێناوە ودوای (٣) مانگ دۆسیەکە دادەخرێت؟
 لە وەڵامدا وتی ئەوە بۆچوونی جاران وابوو بە ڵام ئێستا بۆچونی دادگا دەڵێت ئامادەنەبونی سکاڵاکار ئەمە ئەوە ناگەیەنێت کە بێبەشی بکەی لەو سکاڵایەی بەرزی کردۆتەوە وە وتیشی زۆر جار کە لە ڕاپۆرتەکانی لیژنەی ئاشتەوای ئاماژەی پێدەدەن کە ئاگادار نەکرداوەتەوە لایەنێکیان ئەمە شتێکی زۆر باشە بۆ دادگا بۆ ئەوەی دادگا بتوانێت ئاگاداری (تبلیغ) ی بکات بە شێوەی فەرمی ئەمەش کێشە بۆ نوسینگەکان دروست داکات بەهۆی نەبوونی کارمەندی پێڕاگەیاندن (تبلیغات) کە ناتوانن ئاگادارنامەکە بنێرن بۆ ئەوەی لیژنەکە ئیشی خۆی بکات.

- سەبارەت بەوەی کە دۆسیەکان لە کاتی خۆیدا بگاتە دەستی لیژنەکە:

 بەرێز دادوە ئاماژەی بەوەکرد کە خۆی پێویستە ئەگەر لە کاتی خۆیدا دۆسیەکان نەگەشتنە بەردەم ئەندامانی لیژنەکە بەلایەنی کەمەوە وتەی سکاڵاکار و تۆمەتبار کۆپی بکرێت لەلایەن لێکۆڵەر و بنێردرێت بۆ لیژنەکە بۆ ئەوەی بتوانن لەسەر ئەوە ئاشتەوای بکەن وە دەربارەی ئەو لایەنانەی کە زیاتر لە دۆسیەیەکیان هەییە پێویستە بخرێتە ناو یەک فایلەوە و لە یەک بەرواردا هەمان لیژنە بیبینێت بۆ ئەوەی بتوانن بە یەکجار ڕاپۆتی بخەنە ناو هەردوو دۆسیەکەوە وە زۆر جاریش سکاڵاکار هاتووە و وتویەتی من چومەتە بەردەم لیژنەکە و بەڵام کەس بانگی نەکردووم وە وتیشی سەیری پێشنیار و ڕاپۆرتی لیژنە دەکەم وە ئەگەر پێشنیاریان کرد بینێرمەوە ئەوا دەینێرمەوە بەردەم لیژنەکە و ئەگەر پێشنیاریانکرد نەینێرمەوە ئەوا جارێکیتر ناینێرمەوە بەردەم لیژنەکە.

- سەبارەت بە ئامادەبون و ئامادە نەبوونی ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای:

 بەڕێزیان ئاماژەیان بەوەکرد کە داوایان لە بەرپرسی هۆبە کردووە ڕاپۆرتێکیان بۆ بنوسن دەربارەی ئەو ئەندامانەی ناویان تۆمارە بەڵام تاوەکو ئێستا ئامادە نەبوون بۆ ئەوەی لەژێر ڕۆشنای ئەوە ناوەکانیان بسڕینەوە وە سەبارەت بەو کەسانەی کە زیاتر لە دۆسیەیەکیان هەیە ئاماژەی بەوە کرد کە لێکۆڵەرەکان دادگا ئاگادار بکەوە و ڕابگەیەنن وە ئەو دۆسیانەی تریش بنێرنن بۆ لیژنەی ئاشتەوای وە وتیشی کە لە ڕاسپاردەکان بنوسرێت کە سکالای تریشیان هەییە وتیشی ئەوانەی دۆسیەکان دەهێنن بۆ دادگا ئەوان شارەزان و ئەوان ئاگادار بکەنەوە وە دیاریکردنی بەروارەکان لە سیستەدا ئاماژەی پێناکەین بەڵکو ئەو فەرمانبەرەی تایبەتە بەو کارە خۆی بەپێی خشتەی ڕۆژی بۆ دیاری دەکات وە ئاماژەی بەوەش کرد کە زۆرجار لایەنەکان داواکاری پێشکەش دەکەن کە بەرواری لیژنەی ئاشتەوایان بۆ پێشبخرێت ئێمەش داواکارەکە وەردەگرین و ئەگەر پێویستبێ پێشی دەخەین وە ئاماژەی بەوەکرد کە واباشترە لە نوسینگەکان ئەو لیژنانە ڕۆژانە (٣) کەسیان لەوێ بن زۆر باش دەبێت و ئیشەکان خێراتر دەبن وە لە مانگی یەک جار یان دوو جار لە بەروارێک بە یەک رۆژ (٣) بۆ (٥) لیژنە دابنیشن زۆر باستر دەبێت کە زۆربەی دۆسیەکان ببینرێت وە بەڕێزیان ئاماژەیان بەوەدا لە کەمی پێڕاگەیەندراوە سەبارەت بە نەهاتنی سکاڵاکار و لایەنەکان ئەوە لە یاساکەدا هاتووە لە دەسەڵاتی دادوەر نییە ئەگەر پێشتر ئاگادارکرابێتەوە و نەهات و سکاڵاشی هەبێت ئەوا یاساکە پێویستی کردووە لەسەر دادوەر کە بینێرێت بۆ لیژنەکە وە سەبارەت بەو کەسانەی دەرەوەی دۆسیەکە کە کاریگەریان هەیە لەسەر لایەنەکان تاچەند ئەندامانی لیژنەکە دەسەڵاتی ئەوەیان هەیە کە ئەو کەسانە کەسانی نزیکی لایەنەکان بانگبکرێت بۆ لیژنەکە بەڕێزیان وتیان لەوانەیە داخل بکرێت بگونجێت وە لەوانەشە نەگونجێت بەڵام بەپێی یاسا تەنیا دەبێت لایەنەکانی دۆسیەکە بن، لەسەر فەرمانی پاراستن ئاماژی بەوەکرد کە لەسەر ئەساسی ئەوەی تاچەند هەڕەشەی لەسەرە و شوێنی تری نیە بۆ ئەوەی تیایا بژی وە هەڕەشەی فعلی لەسەرە وە ترسی کوشتنی ژنەکە هەبێت بەڵام ئەگەر کیشەیەکیان هەبێت و هەڕەشەنەبێت ئەوا فەرمانی پاراستن دەرناکەم وە سەبارەت بە ئاگادارکردنەوەی لایەنەکان ئاماژەی بەوەکرد زۆرجار ئاگادار دەکرێن و نایەن لیژنەکە دەبێت هەردوو لا ئاگادار بکاتەوە ئەگەر تۆماتبار ئامادەبێت و سکاڵاکار ئامادە نەبێت و ئاگادارکرابێت و پێشتر وتبێتی سکاڵام هەیە ئەمە پێویست ناکات و نەنێردرێت بۆ لیژنەکە بەڵام جاریوایە تۆمەتبار ئاگادار نەکراوەتەوە دووبارە دەبێت ئاگادار بکرێتەوە، وە ئاماژەی بەوەکرد ئەو ئەندامانەی کە یاساین لە لیژنەکەدا لەکاتی گفتوگۆکردنیان لەگەڵ لایەناکان ئەگەر تۆمەتباربوو چاوترسێن بکرێت و سزای یاسای بۆ ڕوونبکرێتەوە وە  پێیبوترێت کە کێشەی بۆ دروست دەبێت لەلای خزم و کەس و کارەوە وە سکاڵاکاریش بۆی ڕوون بکەنەوە کە شیرازەی خێزان تێک نەچێت وە لەڕووی دەروونی و کۆمەڵایەتیەوە ئەندامان بۆیان ڕوون بکەنەوە.

 
کۆبوونەوەی راوێژکاری هەرێمی لەسەر کاروبارەکانی لیژنەکانی ئاشتەوایی




2- هۆبەی لیژنەی ئاشتەوایی

بەرپرسی هۆبەک ئاماژەی بەوە کرد کە پێشتر مانگی جارێک کۆبونەوەمان دەکرد لەسەر بابەتی فکری و یاسای و کۆمەڵایەتی و چەند بابەتی تر بەڵام بەهۆی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆناوە کاریگەری لەسەر لیژنەکەی ئێمەش هەبووە و دۆخەکە لەدەستی کەسدا نەبووە وە لەو کاتەی کە لیژنەکە گەڕاوەتەوە ناو بەڕیوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی کەم تەرخەمی نەکراوە کاری لیژنەکە نەوەستاوە و زۆر زۆر ڕەچاوی بارودۆخی ئەو کەسانەمان کردووە کە لە دەرەوەن وە لەسەر خواستی خۆیان مانگی (١) جارێکمان بۆ داناون بابێ هیچ جیاوازیەک تێبینی دەکەین کە بەشێک لە ئەندامان ڕۆژانە ئامادە نابن ناکرێت ئامادەی کۆبونەوەکانیش نابن بەهەرپاساوێک بێت وە ئێمە دەبێت لە خۆمانەوە دەستپێبکەین وە رۆژانە خەڵکانێک ەیە تێبینی دەدات بەڵام کە دێتە سەر بابەتە جدییەکان ئامادە نابن وە هەندێک لە کارمەندانی بەڕێوبەرایەتی کە ئەندامی لیژنەکە دەوریان هەبووە لەوەی کە نەیانهێشتووە کاری لیژنەکە بوەستێت کە لەسەر میلاکی هۆبەکەن، بەڵام کەم و کورتی هەیە بەپلەی یەکەم ئیش لەسەر لیژنەکە و توانای ئەندامان بکەین وە جاریوا هەیە کە لەگەڵ ئەندامان دادەنیشین لایەنەکانی دۆسیەکە زۆر بەهێترن لە ئەندامەکان چونکە یەک قسە و یەک توانج و تعلیق دۆخەکە بەرەو خراپتر دەبات وەک لەوەی ئاشتەوای بکرێت وە ئاماژەی بەوەکرد کە بە بۆچونی ئێمە (١٠ بۆ ١٥) کەس میلاکانی بخرێتە سەر هۆبەی ئاشتەوای زۆر باشترە کە بەبەردەوامی ڕاهێنانیان پێبکرێت و ئەو ژمارەیە تایبەت بکرێن و دۆسیەکانیان بۆ بنێرن هەم فێری ئەوەش دەبن کە هونەری قسەکردن لەگەڵ بەرامبەر چۆن بێت ئەمە یەکێکە لە ئەگەرەکان.

لەڕووی بەخشینی پێناسی شارەزا ئەمە  لە دەسەڵاتی دادگایە بەڵام ڕێکخستنی کاروبارەکان ئیشی ئێمەیە بۆیە لەمەودوا ئەگەر ئەندامێک دووجار ئامادە نەبێت لە لیستی ئەندامان دەکرێتە دەرەوە ئەمەش وەکو سزایەک نییە چونکە هەموان گلەیان هەیە کە زۆر جار یەک ئەندام ئامادە دەبێت وتیشی ژمارەیەکی زۆر لەڕێگای دادگاوە ناسنامەی شارەزایان پێدراوە بەڵام ئێمە تا ئێستا نەمان بینیوە بۆیە کەس هەیە کە شایستەی ئەوەن ناسنامەی شارەزاییان پێ بدرێت بەڵام بەهۆی زۆری کەسانی ترەوە کە شوێنیان گرتووە و ئامادەش نابن و دادگاش وادەزانێت کە خزمەت پێشکەش دەکەن بەڵام واش نییە.

 سەبارەت بە خشتەی ئامادەبوون و دانانی کەیسەکان بە سوپاسەوە  دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی  ڕێکی دەخات و دەکرێت ئەو کەسانەی کە زیاتر لە کەیسێکیان هەیە ئاماژەی پێبدرێت یان میکانزمێک بدۆزنەوە چونکە بەڕاستی نوسینگەکان ئەرکێکی زۆریان لەسەرە جاریوا هەیە سکاڵایەکیان لە نوسینگەیەکە و سکاڵایەکی تریان لە نوسینگەیەکی ترە وە پەیوەندیش نییە لە نێوان نوسینگەکان هەتا لەگەڵ بەڕێوبەرایەتی بۆیە دەکرێت دادگا لە خشتەکەدا ئاماژەی بۆ بکەن کە لەیەک ڕۆژدا هەدوو دۆسیەکە لیژنەی ئاشتەوای ببینن چونکە ئێمە پەڕاوی ئاشتەوای نەوجەوانان و پەڕاوی دادگای دەرەوەی شاریشمان بۆیەت.

 وە ئاماژەی بەوەش کرد کە پاکتاوکردنی ئەندامانی لیژنەکە ئەرکێکی ئیداری و ئەخلاقیمانە وە زۆر سوپاسی دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی دەکەین کە هەموو کات دەرگای کراوەیە بۆمان وە سەبارەت بە بەشداریکردنی ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوی لە خولەکان وتی بە هیواین کە ئامادەبن بەڵام کە نایەن بۆ لیژنەکە ۆن ئامادە دەبن بۆ خولەکان بەڵام لەمەودوا ئاگاداریان دەکەینەوە وە وتیشی پرۆژەیەکمان پێشکەشی یەکێک لە ڕێکخراوەکان کردووە بۆ ماوەی (٢) ساڵ یەکێک لە سێکتەرە گرینگەکان هەموو مانگێک کرێی هاتوچۆ و بەشداربوون و خەرجی ڕاهێنانی زۆر بۆ لیژنەی ئاشتەوای لە ڕێگای کۆمەڵێک دادوەر و مامۆستایی زانکۆ کە ئەم لیژنەی ئاشتەوایە بەووردی لەژێر ڕاهێناندایە.


3- ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای و سەرنج و بۆچوونەکانیان

بە پێویستمان زانی بۆچوونی ئەندامانی لیژنەکە وەربگرین و یەکێک لە ئەندامانی لیژنەکە ئاماژەی بەوەدا کە گرینگە مانگی جارێک کۆبونەوە ئەنجام بدرێت، وە ڕۆژانە ڕووبەڕووی کۆمەڵێک کێشە دەبینەوە بەڵام تاوەکو ئێستا نەمانهێشتووە کاری لیژنەکە بووەستێت بەڵام کەیس هەییە یەتە لای ئێمە لە ٢٠١٩ پەرواوی هەییە و لە ٢٠٢٠ و ٢٠٢١ هەر بەردەوامە وە دەرکەوتوە کە هیچ چارەسەرێکی ئاشتەوای لە دۆسیەدا نابینرێت یاخود جیابونەتەوە لە یەکتری یا ئافرەتەکە هاوسەرگیری کردۆتەوە یا پیاوەکە هاوسەرگیری کردۆتەوە   بەڵام ئەم دۆسیەیە هەر ماوەتەوە ئەمەش کێشەیەکی ترە کە لەیاساکەدا هەیە و باسی نەکردووە خۆی بەپێی کاتی ڕووداوەکەیە و ژن و مێرد بوون بەڵام وتی من لەگەڵ ئەوەدا نیم بەڵکو وەکو داوای جیابونەوە دادگا نەی نێرێت بۆ توێژەری کۆمەلایەتی پێش ئەوەی ڕێکارەکان ئەنجام بدات بۆ ئەوەی بزانێت کێشەکانیان چییە وە یاساکە ئاماژەی بەوەدا کە پێش ئەوەی هەواڵی دۆسیەکە بکرێت بۆیە پێویستە لیژنەی ئاشتەوای لە سەرەتادا بێت وە وتیشی دۆسیەکان لە کاتی خۆیدا ناگاتە بەردەم لیژنەکە وە جاری وایە سکاڵاکار و تۆمەتبار ئامادە دەبن بەڵام بە پاساوی ئەوەی دۆسیەکە لە دادگایە نەهاتووە بۆیە جاری واهەیە چاوەڕێ دەکەن لەو ڕۆژەدا تا دۆسیەکان دەگاتە بەردەمان.

وە ئەندامێکی تری لیژنەکە چەند بابەتێکی کە باسە لەوە کرد کە بوونی چەند سکاڵایەک لەنێوان دوو کەسدا جاری وایە کە قەناعەت بە سکاڵاکار دەکەین کە ئاشتەوای بکات بەڵام کە تۆمەتبار یەت کە سکاڵاکارە لە دۆسیەکی تر کێشەکە ئەوەیە هەردوو دۆسیەکە پێکەوە لە یەک کاتدا بێتەوە بەردەممان.

وە هەروەها ئەندامێکی تر کە توێژەر دەروونیە وتی:

 پێشنیارێک دەکەم لە کاتی کۆبونەوەکاندا پێشنیارەکان بنوسرێت تاوەکو کۆبوونەوەی داهاتوو بزانین چەندی جێبەجێ کراوە وە وتیشی کە بەڕێوبەرایەتی ئیشی باشیان کردووە بەڵام ئەوەی کە بابەتی جەوهەریە ئێمە ئاشتەوای دەکەین و مامەڵە لەگەڵ مرۆڤ دەکەین مامەڵەش لەگەڵ مرۆڤ ئاسان  نییە کە بتوانین بە ئاسانی قەناعەتی پێ بکەین ئەمەش پێویستی بە توانایەکی باش هەییە کە چۆن بتوانین ئیشی باش و خزمەتی باش بکەین وە یەکێک لە کێشەکان ئەوەیە کە کاتێک ئەم دۆسیانە و ئەو کەسانە دەگەنە لای ئێمە زۆر شت ڕویداوە وە لە نێوان خێزانەکان ، بێڕێزی کراوە ئەمەش کارێکی ئاسان نییە وە ئەگەر ئیش لەسەر ئەوە بکرایە کە پێش ئەوەی سکاڵاکە تۆمار دەکات بە هەموارکردنی یاسا و بەدەرکردنی ڕێنمای بە هەرجۆرێک بێت چارەسەر بکرێت وە سەبارەت بەو کەسانەی کە زیاتر لە دۆسیەیەکیان هەییە زۆربەی زۆریان دەڵێن ئەگەر بەرامبەرمان ئاشت ببنەوە منیش ئاشت دەبینەوە ئێمە ناتوانین بۆیە دەکرێت هەدوو دۆسیەکە لە یەک ڕۆژ و یەک لیژنە بیبینێت وە بابتێکی تری ئاماژە پێدا کە ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستیە لەسەر  ئەم بابەتە وە زۆر خاڵک سەدی لەم سوینە بینیوە بەڵام نەمان توانیوە سوودی لێ ببینین لە کاتێکدا زانیاریە ورد و ڕاستەکە لای ئێمەیە نەک ئەوەی کە لەدەرەوەیە وە وتیشی من لەگەڵ ئەوەدا نیم کە چەند ئەندامێک دابنرێت بەڵکو لیژنەیەی تایبەتمەند دابندرێت بە کۆمەڵێک مەرج کە هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێت و ڕاهێنانیان پێ بکرێت وە اماە بوە کد کە باوەڕهێنان بە پرەنسیپەکانی مافی مرۆڤ کە دەبێت هەموان باوەڕیان پێی هەبێت.
سەبارەت بە ئەزموونی ئەندامان پێویست ناکات لە ١٠ ساڵ کەمتر نەبێت چونکە دەکرێت کەسێک هەبێت بەتوانابێت و تەمەنیشی کەم بێت، وە ئەندامێکی تر لەو بارەیەوە ئاماژەی بەوە کرد پێویستە دادگا چاوبخشێنێتەوە بەو ناوانەی کە ناسنامەی شارەزایان پێدراوە ئەگەر ئامادە نەبن ناسنامەکانیان لێ وەربگیرێنەوە، وە سەبارەت بە مەرجەکانی بە ئەندام بوون لە لیژنەی ئاشتەوای دەڵێت ئەزموونی لە بوارەکەی خۆیدا لە ١٠نساڵ کەمتر نەبێت کە ئەمە جۆرێکە لە توندوتیژی بەرامبەر بە ئەندامان کە دەڵێت هاوسەرگیری کردبێت و ناو و ناوبانگی باش بێت لەڕووی کۆمەڵایەتیەوە کە دەڵێت هاوسەرگیری کردبێت ئەمە جۆرێکە لە توندوتیژی کە ناکرێت ئەوە بکرێت بە مەرج کە هاوسەرگیری کردبێت کە کاریگەری هەبێت لەسەر ئەوەی ئیش کردن وە باسی لەوە کرد کە ئەو کەسانەی کە (٢ بۆ ٣ جار ) هاتوون بۆ لیژنەکە پرسیاری ئەوە دەکەن بۆ ئەوە تەنازول ناکەین و پێیان وتوین با پەراوێکتان هەبێت لە توندوتیژی ئەمەش ئەرکێک زیاتر دەکات.

  ئەندامێکی تری لیژنەکە کە پارێزەرە  وتی :
 وەکو پارێزەرێک کە دۆسیەکان دەبینم کۆمەڵێک شتی نایاسای دەبینم لە دۆسیەکەدا من دەتوانم پێشنیاری خۆم بکەم کە ئیشی من بەس ئاشیەوایە یان نا؟ بۆنمونە پەراوێک هەیە لا (٢٠١٤) وە ماوەی ئاگاداریەکانی تەواو نەبوە وە لایەنەکەی تر وتی کە شوبراکەم لە ئێرانە و ئەوەش ناونیشانەکەیە دەبوایە ئاگادار بکرێت کە (٣) یەمین جارە بدرێت بە لیژنە وە وتیشی ئێمە تەنیا ئەندامێکی لیژنەکەین ناکرێت سزا بدرێت.
وە پارێزەرێکی تر کە ئەندامی لیژنەکەیە ئاماژەی بەوە کرد کە لەڕووی کۆمەڵایەتیەوە هاوسەرگیری کردبێت  من زۆر بێلایەنتر ئیش دەکەم لەوانەیە ئەو کەسانە خۆیان بەسەریاندا هاتبێت کە هاوسەرگیریان کردبێت و باسی ئەزمونی (١٠) ساڵ دەکات ئێمە تاوەکو ئێستا خزمەت (خدمە) و شارەزای (خبرە) لە یەک جیانەکردۆتەوە لەوانەیە کەسک بە (٢) ساڵ بگاتە هەمان شارەزای بەڵام لەوانەیە کەسێکیتر بە (١٠) ساڵ پێی بگات ئەمەش دەکەوێتە سەر کەسەکە.
وە ئەندامێکی تری لیژنەکە کە توێژەری دەروونیە لە هۆبەی خزمەتگوزاری و دەروونی و کۆمەڵایەتی لە نوسینگەی ڕۆژئاوا ئیش لەسەر ئەو کەسانە دەکەین کە نایەوێت سکاڵا تۆماربکەن یا سکاڵایان کردووە ئەیانەوێت ئاشتەوای بۆ بکەن.

 
کۆبوونەوەی ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی لە پارێزگای سلێمانی





















4- ڕۆڵی ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا لە هۆشیاری یاسایی لەسەر یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی :
بەپێویستمان زانی وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان لەم ڕاپۆرتەماندا تیشک بخەینە سەر بواری ڕاگەیاندن و ڕۆڵیان لە بڵاوکردمەوەی یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی و هۆشیاری یاسای کە بێگومان ڕاگەیاندن   ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لەم بوارەدا بۆیە بە پێویستمانزانی کە ئەم لایەنەش فەرامۆش نەکەین و یەکێک لە پێشکەشکارەکانی کەناڵێکی ڕاگەیاندن لەسەر ئەم بابەتە ئاماژەی بەوە کرد :- 
بەبۆچوونی من کەناڵەکانی ڕاگەیاندن دوو جەمسەرن، جەمسەرێکیان هەیە کار بۆ خراپی شیرازەی کۆمەڵایەتی و کار بۆ تێکدانی شیرازەی خێزان ئەکەن و لایەنێکی تریش هەیە کار بۆ هۆشیارکردنەوەیان ئەکەن،
وە وتیشی بە بۆچونی من هەر میدیایە هۆکاری توندوتیژییە، چونکە زۆرێک لە زنجیرە دۆبلاژکراوەکان و ئەو کەسانەی کە مۆدێلن ئێستا لە ناو شاشە و کەناڵەکان دەردەکەون هۆکارە بۆ تێکچوونی ڕەوشت و پەروەردەی کۆمەڵگا بەرەو پرسیار و ئاقارێکی خراپ بردبێ، وە هەندێکیش لە کەناڵەکان کاریان بۆ لایەنی پەروەردەی کردووە وە وتیشی ئەگەردانپیانانێکی  تاڵ بکەم کە من لە کەناڵێکی ترم بەڵام کەناڵە سۆشیال میدیاکان پشکێکی باشیان بەرئەکەوێت لەبەر ئەوەی زۆری پڕۆگرام و بەرنامکانیان تەرخانکردووە بە بابەتی هۆشیاری و کۆمەڵایەتی و پەروەردەی کۆمەڵایەتی بەڵام لەپاڵ ئەمەشدا کەناڵەکانی تری وەکو کەناڵی کوردسات و کەناڵی گەلی کوردستان کەم تەرخەمیان نەکردووە لەوەی کۆمەڵێک کادری باش پەروەردە بکەن بۆئەوەی لەسەر پەروەردەی خێزانی و تێکنەچوونی شیرازەی خێزانی ئیش بکەن ئەمە جگە لەوەی کە من چەند ساڵێکە پرۆگرامێک پێشکەش دەکەم کە تەیبەتە بە پرسەکانی ( کۆمەڵایەتی، پەروەردەی، دەروونی) وە بەشێکی زۆری بەرنامەکان ئەتوانم بڵێم (٪٥٠) ی بەرنامەکان تایبەت بووە بە ڕێنمای پەروەردەی خێزانی بۆ ئەوەی شیرازەی خێزانەکان تێک نەچێت، یاخود کارکردن بۆ دروستبوونی نەوەیەکی تەندروست و خێزانێکی دوور لە ئاژاوە و کێشە و هەم جیابوونەوەی نێوان هاوسەرەکان، هەم لە جۆرەها توندوتیژی بەڵام هەندێک کەناڵ هەییە هەر لە دروستبوونیەوەی شیرازەی خێزانیان بە تەواوەتی تێکداوە، شتی زۆر ناشرینیان هێناوەتە ناو کۆمەڵگاوە، وە وتیشی ئەو بەرنامەیەی من پێشکەشی دەکەم لە سەرەتای بیرۆکەی دروستبوونی بەرنامەکەوە هەستم بەوەکرد کە بۆشایەکی کۆمەڵایەتی هەیە ( بۆشای کۆمەڵایەتی و میدیای هەییە) کە هیچ میدیایەک نەبوو کار لەسەر پەروەردە وهۆشیاری خێزانی و کۆمەڵایەتی هەبێت بۆیە بەرنامەکەم تەرخان کرد بۆ سێ تەوەر و وتیشی توانیومە بەشێکە زۆری بەرنامەکان لە بواری یاسای بێت وە سەبارەت بە هۆشیاری یاسای وتی بەڕاستی وا هەستەکەم کە ئەم هۆشیارییە یاسایە لە کەناڵەکان تەڕادەیەک لاوازبێت ئەگەر هەشبێت زۆر زۆر بە لاوازی ئیشەکات وە سەبارەت بە بونی راوێژکاری یاسایی لە کەناڵەکان ئاماژەی بەوەکرد کە ساڵی (٢٠١٤) لە خولێکی ڕاگەیاندنی ئەکادمی ئەم پرسیارەم ئاڕاستەی دکتۆر سامان فەوزی و هەڤاڵ ئەبوبەکرد کرد کە ڕاوێژکاری یاسای پێویستە لە هەموو دام و دەزگایەکی نوسراو بینرا و بیستراو هەبێ چونکە ئەو پرۆگرامانەی کە پەخش ئەکرێت یاسای نییە یاخود لە ڕووی یاسای میدیاکانەوە زۆر جار ڕێگرن لەوەی ئەو پرۆگرامانە پەخش بن، بەڕاستی ڕاوێژکاری یاسایی زۆرپێویستە لە هەموو کەناڵ و ناوەندێکی ڕاگەیاندن هەبێت.
سەبارەت بە توندوتیژی خێزانی من ئەگەر بۆچونی خۆمت پێبڵێم لە (٤) شت دا ئەیبینم، یەکێک لەو توندوتیژیانەی کە لە کۆمەڵگا هەییە بەبڕوای من یاسایە،  کە زۆر جار ژنێک ئەتوانێت هەموو نادادپەروەریەک قبوڵ بکات هەموو خراپەیەکی پیاوەکەی قبوڵ بکات لەبەر ئەوەی دڵنیایە کە یاسایەک نیە پشتی بگرێت، چونکە ئەوەندە بەدواداچوون بۆ ئەوە ئەکەن و ئەوەندە فەرمانگە و هاتووچۆی پێ ئەکەن لە کۆتایشدا مافەکەی بۆ وەرناگرنەوە وە بە زۆرترین زیان لە پرۆسەکە ئەچێتە دەرەوە.بۆیە بە بۆچوونی من یاسا هۆکارێکە بۆ ئەوەی کە زۆر جار توندوتیژی زیادبێ لەبەرئەوەی یاساکە ئەوەندە قورس نیە خەڵک ئەوەندە ناترسێت کە توندوتیژی ڕابگرێ بەشێکمان هەییە توندوتیژی جەستەی و دەروونی ( جەستەی ئەوەیە کە هێرش کردنە سەر ژنان و لێدان و سوکایەتی پێکردن ئەمانە هەییە) و بەشێکی زۆر هەییە کە قسەپێوتن و ئازاردانی دەروونی کە زۆر جار ئەوە ئەبینی کە پیاوەکە توندوتیژی دەروونی بەرامبەر ژن و خوشک و خێزانی ئەکات کە ئەمەش بە جۆرێک لە توندوتیژی هەژمار ئەکرێت ئەمانە کۆمەڵێک هۆکارن کە ئەبنە هۆی توندوتیژی وە لە کۆتایدا ئاماژەی بەوەکرد کە بەبۆچونی من گرنگە کە میدیاکان و سۆشیال میدیا سانسۆری هەبێت یان فلتەری هەبێ لەسەر میدیا بۆ ئەوەی کە نەتوانن هەموو شتێ بڵاوبکەوە و نەتوانن هەموو شتێ باس بکەن لە ناومیدیادا چونکە شاشە ئەوە نییە کە هاموو شتی تیا باس بکرێ چونکە مناڵ و گەنج و پیاوی بەتەمەن سەیری دەکات بۆیە ئەمە پێویستە هەموویان فلتەر و سانسۆرێکی لەسەر هەبێ.
 
بەشداریکردنی نوێنەری رێکخراو لە پرۆگرامە میدیاییەکان لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی






- لێپرسراوی پەیوەندیەکانی کەناڵی Knn  دوای ئەوەی کە گفتوگۆیەکمان لەگەڵ ئەنجامدا کە وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان ئاماژەیان بەوەدا کە:

 بابەتی کۆمەڵایەتی و کەیسی ژنان تەنیا دیوە کۆمەڵایەتیەکەی لێک دەدەنەوە یان لەگەڵ ئەوەشدا گرنگی بە لایەنە یاسایەکەی دەدەن؟ وە لەپاڵ ئەوەشدا هۆشیاری یاسای بڵاو دەکەنەوە یا هیچ بۆردێکی یاسایتان هەییە یان دەروونی و کۆمەڵایەتی لەناو کەناڵەکەتان هەییە کە پرس و ڕاوێژیان پێبکەن  کە ئەمانە تاچەند کاریگەری دەکاتە سەر خێزانەکان و تاک، یان تەنیا بابەتێک بێت زۆرترین بینەر و ڤیووی هەبێت؟   

 لەوەڵامدا بەرێزیان ئاماژەیان بەوە کرد ئێمە بۆردمان هەییە هەموو بەشەکان ئێمە رۆژانە (٢) کۆونەوەمان هەییە بەرپرسی بەشەکان لەگەل بەڕێوبەردە ڕۆژانە بەڕێوبەر سەعات( ١١)ی بەیانی و (٥) ئێوارە کە پلانی ڕۆژ دادەنێین بەنمونە ئەمشەو ڕووداوێک ڕووئەیات ئەبێت بەیانی بەرنامە بکەی وە سەعات ٥  کۆبونەوە ئەکەین دەربارەی ئەو شتانەی کە ڕوویداوە لە ڕۆژەکەیا واتا لە ڕۆژێکدا (٢) جار کۆ ئەبینەوە وە ئێمە وەکو بەرنامە (١٤) بەرنامەمان هەییە بەرنامەیەکمان هەییە بەیانیان ٨ بۆ ٩ ی بەیانیە ئەم بەرنامەیە بابەتی تەندروستی و کۆمەڵایەتی و یاسایی لە خۆدەگرێت وە بەرنامەشمان هەییە کە هەر رۆژە و بابەتێک باسدەکرێت ئەمە جگە لەوەی کە بەرنامەی ڕادیۆیمان هەییە کە بابەتێکی یاسای لە خۆدەگرێت وە بەرنامەی ترمان هەییە کە گشتیە کە بابەتی ژنان و کۆمەڵایەتی و پرسی تر و بابەتی سیاسیش وە بەڕێزیان باسیان لە پەیجەکەیان کرد کە زۆرترین لایکی هەییە وە هەگیز کارناکەن بۆ زیادبوونی لایک و کۆمێنت وە ڤیدیۆ هەبووە کە نەمانهێشتووە لەوێ دابەزێت.

- وە پرسیارێک لە بەڕێزیان ئەگەر پەیامی هۆشیاری تایبەت بە خێزان هەبێت ئێوە ئامادەن بڵا وی بکەنەوە؟
 لە وەڵامدا وتی ئێمە لە کەناڵ و پەیجەکەش ئامادەین بڵاوی بکەینەوە بێ بەرامبەر وە سەبارەت بە هەڵسەنگاندن بۆ ئیش و کارەکانیان ئاماژەی بەوەکرد کە رۆژانە هەڵسەنگاندن بۆ بەرنامەکان و ئیش و کارەکان دەکەین وە ئاماژەی بەوەکرد کە زۆر گرنگی بە بابەتی ژنان ئەدەین وە ژنان لە بەرنامەکانیاندا زۆر بەشدار ئەبن وە ئاماژەی بەوەکرد وە زۆرترین کارمەندی ژنیان هەییە کە کاردەکەن وە ئاماژەیان بەوەکرد کە بابەتی ژنان زۆرتر ئەوروژێنن بەوجۆرەی بەلایەنی باشتر بڕوات وە پرسیارێک لە بەڕێزیان کە ئایا ڕاوێژکاری یاسایان هەییە بۆ بەرنامەکانیان بۆ ئیش و کارەکانیان لە وەڵامدا وتی بەڵێ کەسانی یاسایمان هەییە کە ڕاوێژی یاسایان لێ وەردەگرین و ئیش و کارە یاسایەکان جێ بەجێ دەکەن وە سەبارەت بەوەی هیچ پەیوەندیەکیان هەیە لەگەڵ کەناڵەکانی تر؟  لە وەڵامدا وتی بەڵێ بە دڵنیایەوە بەڵام هەندێک کەناڵ هەییە ئێمە پەوەندی و هەماهەنگی دروست دەکەین بەڵام ئەو دروستی ناکات وە سەبارەت بەوەی ئەگەر بمانەوێت کۆبونەوە بکەین لەگەڵ بەرپرسی کەناڵەکان بۆ ئەوەی هەندێک بابەت گفتوگۆ بکەین چونکە زۆربەی جار کەسی بەرپرسی یەکەمی کەناڵەکان نایەن بەڵام ئێمە دەمانەوێت کەسی بڕیاردەربێت قسەی لەگەڵ بکەین لە لایەن یاسای و کۆمەڵایەتی و خێزانی لە وەڵامدا بەڕێزیان وتیان کە پێیان باشە کە ئەوە بکەن یەک بابەت زۆر گرنگە ئەویش ئاشتی کۆمەڵایەتی و شیرازەی کۆمەڵگا ئەمە زۆر گرنگە کە میدیا دەوری خۆی دەبینێت لە تێکچوونی شیرازەی کۆمەڵایەتی چونکە بەرنامە و دراما هەییە کە هەندیک کەناڵ پەخشی دەکات کە کاریگەی خراپ دەکاتە سەر تاکەکان، وە ئاماژەی بەوەکرد کە ئەگەر دیبەیتێک سازبکەن لەگەڵ کەناڵەکان ئەتوانن کۆمەڵێک هۆشیاری باش بدەن بە کەناڵەکان وە سەردانی هەموو کەناڵەکان بکەن ئینجا بانگهێشتیان بکەن وە باشترە کەناڵەکان فیدباکی ئۆنلاین بکەن وە خەڵک بۆچونی خۆی بڵێت یان بۆ داهاتوو چی بکەن وە کردنەوەی خولی هۆشیاری یاسای بۆ ستافی کەناڵەکان زۆر گرنگە وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسای ژنان ئێمە لە پلانماندایە وە لە ساڵانی پێشتر خولی وامان کردووە هۆشیاری ڕاگەیاندن بۆ میدیا کاران.





















پارێزگای دهۆک
1-دادگای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی
لەدادگای لێکولینەوەی توندوتیژی ھەردوو جوری کەیس بەرێوەدەبەن کەیسەکانی تایبەت بەتوندوتیژی دژی ئافرەت وھەروەھا کەیسەخێزانیەکانیش دادوەری لێکولینەوە راگەیاند ئەمەدەبێتە ھوی گرانبونی کارەکەمان وبونی زووری کەیسەکان ، بەلام پێمان وایەئەمە باشترە چونکە کەیسەخێزانیەکان کەئافرەت قوربانیه‌ لەکومەلگای ئێمەدا جوان نییەئافرەت لەبەرێوبەرایەتی وفەرمانگه‌ی پولیسیەکان ببینرێت،  زوو جارپاراستنی نهینی لەکەیسەکاندا  پێویستە لەبەر پاراستنی ژیانی ئافرەته‌کان چونکه‌ لە دەزگاوبەرێوبەرایەتی پولیس ھەمووشتێک بە ئاشکرای ئەنجام دەدرێت وئەمەش دە بێتە ھوی مەترسی لەسەر ژیانی ئافرەت لەھەندێ کات دا،سەبارەت لەکاتی ھەبونی فایروسی کورونا دادادوەر راگەیاند کە ھەمیشە لەپەیوەندی دابوون لەگەل سەنتەر ونوسینگاکانی توندوتیژی ھەروەھا وھەفتانە دوو روژیش دەوامیان دەکرد بوبەرێوەبردنی کەیسەکان.
سەبارەت بەکێشەکانی کەیسەکان دەدوەر راگەیاند لەئێستادا زووربەی زووری کێشەکان بەھوی خراپی باری دارایی خێزانەوەن،وھەروەھا پەیوەندی ناشەرعی لەنێوان کچ وکور و ناپاکی هاوسه‌ری و    وبەکارھێنانی ئامێرە ئەلکترونیەکانه‌  ،ئاماژەی بەوەشکرد کە٧٠-٧٥٪‏  که‌یسه‌کان به‌ ئاشته‌وایی یاخود  پیبژاردن کۆتایی دیت.   ،سەبارەت ئەو ئافرەتانەی مەترسیی ھەیە لەسەر ژیانیان ئێمە (تعهد)لەلایەنی تروەردەگرین بوئەوەی زیان نەگەیێنێت بەئافرەتەکە یانیش ئافرەت دەنێردرێتە سەنتەری نەوا لەدھۆک بو پاراستنی ژیانی.
دەربارەی یاسای توندوتیژی خێزانی دادوەر پێی وا بوکەزوور پێویستە یاساکە ھەمواربکرێتەوەوئێمەناتوانین لەخومانەوە گورانکاری تێدابکەین یاساکە ھاتووە وئێمە دەبێت پەیرەوی کەین ئەمە بوبەرژەوەندی خەلک دەبێت بکرێت ئەگەر ئێمە خومان یاساکە پەیرەو دەکەین زەرەرمان نیە،یاساکە دەمێکێ زوور نییە ھاتووە لەفەرمانگاکان و دادگادا پەیرەودەکرێت لای ئێمە روون بوتەوە بەلام لای خەلک بەشێوەکی باش رون نەبوتەوە ھەندێک بەباش وھەندێک بەخراپ لەیاساکە تێگەیشتوون ئەمەش بەھوی گرنگی پێنەدانی دەزگایەکانی راگەیاندن وپەیوەندی دارەکان کەدەبێت چالاکی زوور بکرێتەوە بوخەلک بو زورترتێگەیشتن لەیاساکە









2-سەنتەری راوێژکاری خێزانی

سەبارەت بە کاروبار و رێککارەکانی سەنتەری راوێژکاری خێزانی ئەندامێکی سەنتەرەکە ئاماژەی بەوەکرد:
 کە یه که م جار که سی سکاڵاکه ر ئه گه ر ویستی داوا تومار بکا ت وه له کاتی ده وامی فه رمی بوو ئه وا پیویسته بروات بو دادگا و داوا تومار بکات، و دادوه ر به پیی شوێنی جوگرافی ره وانه ی نوسینگه ی تایبەتمەندی ده کات.  
بەڵام ئه گه ر کاتی ده وامی فه رمی نه بوو ئه وا له به رێوه به رایه تی ئه فسه ری نوبه دار و ستاف هه مو ئاماده ن وه سکالا له لایه ن ئه فسه ری ئیشکگیر تومار ده کریت و بریاری دادوه ری تایبه تمه ند وه رده گیریت به ته له فون (قرار هاتفی )و اجرائات بەرێوەدەچێت  له لایه ن ئه فسه ری ئیشکگیر بەپێی ئه وه بریاره ی دادوه ر.
دوا تر له کاتی ده وام جاریکی تر که سی سکاڵا که ر ئاماده ده بێت له نوسینگه تایبەتەکە  داواکەی رەوانەی دادوەر دەکرێت.لەم کاتەدا ئەگەر دادەوەر لایەنەکان رەوانەی لیژنەی ئاشتەوایی دەکات بەمەبەستی بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی،ئێمەش لێرە هەموو هەوڵێکی خومان دەدەین بۆ ئەوەی بتوانین ئاشتەوایی لەنێوان لایەنەکان بکەین پێش گەورەبوونی کێشەکان .
 
ئەندامێکی لیژنەی ئاشتەوایی لە پارێزگای دهۆک :
سەبارەت بە کاروباری لیژنەکەیان بەرێزیان باسیان لەوەکرد کە هەوڵی تەواودەدەین بۆ بەدیهێنانی ئاشتەوایی لەنێوان لایەنەکان ، ئەگەر کێشەکە چارەسەر بوو ئەوا داواکە دادەخرێت ئەگەر کێشەکە چارەسەر نەبوو ئەوا رەوانە ئەکرێت بو دادگای تایبەتمەند. بەڵام زوربەی کێشەکان لە لایەن ئێمەوە چارەسەر ئەکرێن نەک تەنیا لە کاتەکانی دەوامی فەرمی ئەگەر لە دەرەوەی کاتی دەوام داوای یارمەتیمان لێکرا ئەوا ئێمە هاوکارین بەرێگەی تەلەفۆن یان بە شێوەیەکی کەسی چونکە ئێمە کومەڵگایەکی عەشایەرین و کەسانی پایە بەرز ئامادە دەبن بو چارەسەرکردنی کێشەکان، وە زوربەی کێشەکان لەنێوان هاوسەرەکاندا و چارەسەر نەبوونیان ئەگەری خێزانەکانیانە بەتایبەتی دایک هەروەها روشنبیری ولێکتێنەگەیشتن وکومەلگای تێکەڵاو و جیاوازی سروشتی هاوسەرەکان کێشەیەکی گەورەیە هەروەها سوشیال میدیا .







 3-خانەی داڵدەدانی ژنانی هەرەشەلێکراو (شەڵتەر).
بەرپرسی سەنتەری نەوا باسی لەوەکرد کە : شەڵتەر ئەو شوێنەیە کە وا ئافرەتانێک کە هەست بە مەترسی دەکەن لەسەر ژیانیان یاخود رووبەرووی هەرەشە دەبنە رووی تێدەکەن، 
بۆ ئەوەی ژنێک یاخود کچێکیش بێتە شەڵتەر ئەوا پێویستە رەزانەندی دادەری توندووتیژی وەر بگرێت و مەترسی راستەخۆ لەسەر ژیانی هەبێت.
بەشێوەیەکی گشتی لە چەند حاڵەتێک دادەوەر ئەو بریارە دەدات لەوانەش:     
1- ئەگەر ئافرەتەکە رووبەرووی توندووتیژی ببێتەوە لەلایەن ئەندامانی تری خێزانەکەی.
2-   ئەگەر ئافرەتەکە رووبەرووی هەرەشە ببێتەوە لەلایەن ئەندامانی تری خێزانەکەی.   
3- لە کاتی بوونی کێشەی کۆمەڵایەتی لەنێوان خێزانەکان.

مانەوەش لە شەڵتەر  بۆ ماوەیەکی کاتیە تا ئەو کاتەی ئافرەتەکە کێشەکانی چارەسەر دەکرێن و دڵنیادەبیتەوە کە مەترسی لەسەر ژیانی نەماوە ئەوکات دەگەرێتەوە ناو خووزانەکەی.
بەڵام یەکێک لە کێشانەی ژنان رووبەرووی دەبنەوە لەناو شەڵتەرەکان ئەوەیە کە زۆرجار کێشەکەی بە ئاسانی چارەسەر نابێت بە هۆی ئەوەی کە ناتوانێت دەستی بە دادەوەران و پارێزەران بگات، وە ئەگەر بتوانێت پارێزەریش دابین بکات قورسە بتوانێت وەکو پێویست مامەڵەی لەگەڵ بکات، وە نەبوونی کرێ پارێزەرایەتیش یەکێکە لەو کیشانەی رووبەرووی ژنانی ناو شەڵتەرکان دەبێتەوە کە ناتوانن کرێی پارێزەر دابین بکەن.













قەزای زاخۆ



1-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
 
دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی زاخۆ ئاماژەی بەوەکرد کە زور پێویستە دادگای سەربەخۆ هەبێت بۆ توندوتیژی خێزانی و ژووری پێنووسی تایبەتی هەبێت بە توندوتیژی خێزانی کە بەو شێوەیە نهێنی زیاتر دەبێت چونکە یەکێک لە بنەماکانی ئەم داوایانە نهێنیە. زاخۆ زور کێشەی هەیە و رۆژانە ژمارەیەکی زور داوای توندوتیژی خێزانی وەردەگرین و زۆربەی داواکان کاتیان پێویستەو و زوو تەواونابن وەکو داواکانی پەیوەندیدار بە هۆکارەکانی پەیوەندیکردن  و دۆسیەکانی لێدان.
دەتوانین بڵێین کە لە  80% کێشەکان لە ئیستادا بەهۆی خراپ بەکارهێنانی سۆشیال مێدیاوە روودەدەن،زۆر جار سۆشیاڵ میدیا بوەتە هۆکاری خیانەتی هاوسەریگیری لە نێوان ژن و مێردەکان و کە دەرئەنجام بە توندووتیژی و جیابوونەوە کۆتایی دێت.بۆیە پێوویستە سانسۆرێک هەبێت بۆ بەکارهێنانی سۆشیال میدیا و هەروەها هۆشیاری تەواو بڵاوبکرێتەوە بۆ خێزانەکان و بەتایبەت مناڵان و هەرزەکاران ،چونکە خراپی لە بەکارهێنانی سۆشیال میدیا و تەکنەلۆژیا کێشەی گەروەی خێزانی دروست کردووە ، زۆرێک لە گەنجان تووشی خووگرتن بوون بە سایتە نەشیاوەکان کە بە نەتیجە کاریگەری خراپی لەسەر هەڵسووکەووت و کەسایەتیان دروستکردووە کە چەندین مناڵ و هەرزەکار لە کاتی ئیستادا توندووتیژ دژی دایک و باوکیان بەکاردێنن و روودەکەنە دادگاکان.  
هەروەها خواردنەوەی کحولی و ماددە بێهوشکەرەکان یەکێکی ترن لە هۆکارە گرنگەکانی کێشە و توندووتیژی لە زاخۆ، و زۆربەی ئەو کچ و کورانەشی خواردنەوەی کحولی یان بێهوشکەر بەکار ئەهێنن تەمەنەکانیان لەنێوان سالی 1990 بو 2001 دایە.
 

















 2-دادگای باری کەسێتی .
 دادوەری دادگای باری کەسێتی زاخۆ ووتی: پێم وایە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی پێویستی بە  هەموارکردنەوەیە  چونکە کەمووکورتیەکی زۆری  تێدایە و روون نیە وە زۆرێک لە مادەکان وا دەرەدەکەون کە هاندانی جیابوونەوەبن.  
سەبارەت بە جۆر و هۆکاری کێشەکان باسی لەوەکرد کە خوگرتن بە مادە هۆشبەرەکان و سایتە نەشیواوەکان لە لایەن هەرزەکاران و گەنجانەوە هۆکارێکی سەرەکین، لەزاخو لە تەمەنی 15 ساڵیەوە منداڵ بۆ ماددە هوشبەرەکان و خواردنەوە کحوولیەکان ئەروات.
وە کەمبوونەوەی پەروەردە لە لایەن قوتابخانە و مامۆساتایان و دایک و باوکانەوە یەکێکی ترە لە هۆکارەکان بە هۆی سەرقاڵییان بە بابەتەکانی سۆشیاڵ میدیا. 
هەروەها بیکاریش هۆکارێکی ترە کە هانی گەنجان دەدات بۆ توندووتیژی. 
 .











قەزای سیمیل

1- دادگای  باری کەسێتی  .

دادوەری دادگاکە باسی لەوەکرد کە لە دادگای سیمیل دادوەری لێکوڵینەوەی تایبەت بە کێشەی خێزانمان نیە هەروەها لێکۆڵەری تایبەتمان بەم جورە داوایانە نیە بۆیە بیگومان زۆر پێویستە دادگای تایبەت هەبێت بۆ توندوتیژی خێزانی کە هاوکاردەبێت لە پاراستنی نهێنی کەیسەکان و هەروەها کەمبوونەوەی ئەو زەختە زۆرەی لەسەر دادگاکەمان هەیە.  
 سەبارەت بە هۆکاری کێشەکان باسی لەوەکرد کە زۆر هۆکار هەن بونەتە هۆی زیادبوونی کێشەی خێزانی و زیادبوونی جیابوونەوە، بونمونە نەبوونی لێکتێکەیشتن لەنێوان هاوسەردا کە پێویستیان بە هوشیارکردنەوە هەیە لە ماوەی دەزگیرانداریدا، هەروەها زور جار کێشەی ئابووریە ، هەروەها زور جار ئەگەری کێشەکە خێزانی هەردوو لایانە، بۆ نموونە دایکی کچەکە یان کورەکە یان خوشکەکانیان دەبنە هوکاری زیادبوونی کێشە لە نێوانیان کە دەبێتە هوکار جیابوونەوە.  






2-نووسینگەی توندووتیژی خێزانی 
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد ،کە چەندین کێشەو کەمووکورتیان هەیە، کە پێوویستە لایەنەی پەیوەنیدار لە بەرێوەبەرایەتی و وەزارەتی ناوخۆ لەبەرچاوی بگرن و هەوڵی چارەسەرکردنی بدەن تاکو بە باشی بتوانن ئەو بەرپرسیارێتیە جێبەجێ بکەن کەلەسەر شانیانە لەوانەش:
1- تاوەکو ئێستە نووسینگەکەمان بینای تایبەتی خۆی نیە ،بەڵکو لە کرێدان کە ئەمەش وادەکات زو زو ناونیشانی نووسیتگەکەیان بگۆرێت و هەروەها لە رووی رێکخستنیشەوە قورسایی و کێشە بۆ نووسینگەکە دروست دەکات لە کاتێکدا پێویستە تەرکیز بکەنە سەرکارەکانیان بەڵام دەبێت بەردەوام مەشغوڵی گواستنەوەی نووسینگەکە بن.
سەرەرای ئەوەش کە بیناکە کرێیە بەڵام زۆر بچووکەو بوەتە هۆی ئەوەی نەتوانین نهێنی کەیسەکان وەکو پێویست بپارێزین،لە کاتێکدا یەکێک لە ئامانجە سەرەکیەکانی یاساکە پاراستنی نهێنی کەیسەکانە.
2- کەمی ژمارەی میلاک یەکێکی ترە لە کێشە سەرەکیەکانی نووسینگەی سیمێل،بەتایبەت پۆلیس،کە ئەمەش رێگری گەورەی بۆ دروستکردووین بە تایبەت لە کاتی جێبەجێکردنی فەرمانی دادوەر و فەرمانی پاراستن و هەروەها جێبەجێکردنی فەرمانی دەستگیرکردن.
3- کەمی ئامێر و ئۆتۆمبێل یەکێکیترە لە کێشەکان ،سنوری نووسینگەکەی ئێمە زۆر فراوانە سەرەرای ئەووە تەنها یەک ئۆتۆمبێلمان هەیە کە ئەمە رێگریەو کێشەی گەورەی بۆ دروست کردووین.
4- نەبوونی دادەرودادگای تایبەت بە کەیسە خێزانییەکان یەکێکی ترە لە کێشەکان ، سەرەای زۆری کێشەکان ئێمە تەنها یەک دادوەرمان هەیە کە کار لەسەر هەموو کەیسەکان دەکات تەنانەت لەدەوەری خێزانیش، ئەمەش وا دەکات کەیسەکان درێژە بکێشن و نەتوانن وەکو پێویست چارەسەر بکرێن ، لە کاتێکدا کوێشە خێزانییەکان پێویستە بە زووترین کان یەکلای بکرێنەوە.
بۆ نموونە ،ئێمە رۆژانە بەلایەنی کەمەوە 10 حاڵەت رەوانەی دادگا دەکەین بەڵام بەهۆی نەبوونی دادوەری تایبەتمەند ئێستە ناچارین رۆژنا رۆژێک کەیسەکان رەوانەی دادگا بکەین.
 













قەزای ئاکرێ

1-دادگای بەرایی ئاکرێ.

داوەری دادگاکە باسی لەوەکرد کە ،زۆر گرینگە ئێمە دادگایەکی تایبەتمان هەبێت بو توندوتیژی خێزانی کە بەخێرا داواکان رایی ئەکرێن و کاری دادگاش ئاسان تر ئەبێت. دادگاکەمان پێویستی بە دادوەر هەیە کە ئەمە لە دادگای ئاکرێ تەنیا دوو دادوەرین زور پەستانمان لەسەرە داواکان زور دوادەکەون.
لەم دواکەوتنەش بێگومان باشی وخراپی هەیە، لەهەندێک لە داواکان ئەگەر دواکەوێت وەک لە داوای جیابوونەوە ئەوا لایەنەکان پێک دێنەوە بەلام زور جار بەعەکسەوە کە کێشەکان گەورەتر دەبن.
بەپێی یاساکە ئێمە ناتوانین سەرەتا لایەنەکانی داوای توندووتیژی رەوانەی لیژنەی ئاشتەوایی بکەین ،دەبێت سەرەتا رەوانەی دادگای لێکۆڵینەوە بکرێن، بەڵام باشترە سەرەتا لایەنەکان رەوانەی لیژنەی ئاشتەوایی بکرێن نەک دادگا لەم کاتەدا ئەگەری ئاشتەوایی زۆر زیاترە.بۆیە گرنگە لە هەمواری یاساکە ئەم بابەتە چارەسەر بکرێت. 
بونمونە کاتێ داوا ئەکرێت دەست بەجێ بو دادگای لێکولینەوە رەوانە ئەکرێت وپیاوەکە توقیف دەکرێت کە دەبێتە هۆی هەستکردنی بە ئیهانە و ئافرەتەکە گلاق ئەدات، لەوانەیە ئەم شتە رووی نەدات ئەگەر سەرەتا رەوانەی لیژنەی ئاشتەاویی بکرێن.




توێژەۆێکی دادگای بەرایی ئاکرێ باسی لەوەکرد کە دادگاکەمان زور کێشەی هەیە، بونمونە پێویستیمان بە دادوەر و فەرمانبەر لە دادگا هەیە. لە دادگای بەرایی ئاکرێ تەنیا دوو دادوەرمان هەیە، دادوەری باری کەسی کە داواکانی باری کەسی وهەروەها لەهەمان کاتتدا دادوەری لێکولینەوەیە. ودادوەری دادگای بەرایی کار لەسەر داواکانی مەدەنی و کەتن دەکاتوە داواکانی تاوان بو دادگای دهوک رەوانە دەکرێن لەبەر نەبوونی دادگای تاوان. ئێمە دادووری لێکوڵینەوەی تایبەت بە توندوتیژی خێزانیمان نیە کە زور گرنگە هەمانبێت لەبەر نهێنی داواکان و خێرایی بەرێوەبردنیان و کوتا پێهێنانیان کە لە دادگاکەمان زور گیرو دەبن لەبەر نەبوونی دادوەر. 
بۆنموونە داوایەکی جیابوونەوەمان هەبوو کە بە دوو ساڵ تەواو بوو، هەروەها زور جار کە بو مارەبرین تا نیوەرو لە دادگا ئەمێننەوە و داوای بینینی مندال تا سێ مانگ ئەخایەنێت کە دەبێ ئەم جورە داوایانە بە زوترین کات یەکلا بکرێنەوە.
 هەروەها لەبارەی کارمەندانەوە زور ژمارەیان کەمە.
 بۆنموونە لە دادگای شرعی تەنیا یەک کارمەندمان هەیە وە لە بەشی لێکولینەوە تەنیا دوو کارمەندی پیاو هەیە. دوو لێکۆڵەری ئافرەتمان هەیە بەلام کارەکانیان ئەنجام نادەن بەس لە شوێنیان دادەنیشن وەک فەرمانبەر  وزور جار ئەم بابەتەمان وەک سکالا گەیاندوەتە سەروکی دادگای ئاکرێ بەلام بێ ئەنجام بووە.

وەلە بونیاتدا زور گرنگە کە لێکولەرێکی ئافرەتمان هەبێت بو لێکولینەوەو داوای توندوتیژی چونکە کاتێ کە ئافرەت ئامادە ئەبێت لە بەرامبەر لێکولەر  وئەو لێکولەرە ئافرەت نەبێت هەموو شتێکی ناڵێت چونکە شەرم ئەکات لەبەر نهێنی خێزانی. 
ئێمە وەک فەرمانبەرانی دادگا لەبەر نەبوو نی فەرمانبەر تەنیا کاری خۆمان ناکەین بەڵکو چەندین کاری تریش دەکەین لەناو دادگا. بونمونە من وەک توێژەری کومەلایەتی وئەندامی لیژنەی ئاشتەوایی هەروەها مارەبرینەکان تومار ئەکەم. 
بەرێوەبەری کارگێری کارەکەی دەکات وهەروەها نوسەری داواکانە و بریارەکانیش ئەنوسێتەوە وکوپیان ئەکات. ئەگەری سەرەکی کە کارەکانمان بە باشی رایی ئەکرێت ئەوەیە کە ئێمە هاوکاری یەکتری دەکەین وکارەکان ئەنجام ئەدەین.
بۆیە زور پێویستە دادوەر زیاد بکرێت لە دادگاکەمان و داوا زوو رایی بکرێن و تاخیر نەبن چونکە زۆرجار دواکەوتنی داواکان دەرئەنجامی زۆر خراپی دەبێت و دەبێتە هۆی توندووتیژی زیاتر، بونمونە ئەگەر یەک دادوەر مولەت وەربگرێت ئەوا هەموو داواکان دوا دەخرێن و رادەوەستن



هەروەها لێکۆڵەرێکی دادوەری لە دادگاکە ووتی:
لە دادگا تەنیا 4 لێکولەرمان هەیە و  فەرمانبەرەکانمان بە گشتی زور کەمن و ئێمە پێویستیمان بە فەرمانبەر هەیە وە بێگومان پێویستیمان بە لێکولەری ئافرەتیش هەیە بەلام دەبێت ئەو لێکولەرە بەتەمەن بێت خبرەی هەبیت .وە ئێمە لێکولینەوە لەگەل ئافرەتان ئەکەین کە زەحمەتە قسە بکات بویە ئێمە قسەی لەگەل ئەکەین و پێی ئەلێین ئەگەر هەموو قسەیێک بکات ئەوا لەبەرژەوەندی ئەو دایە.
وە ئەو یاسایەی ئێستە هەیە پێویستی بەهەموارکردنەوەیە وە لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە هۆشیاری تەواو لەسەر یاساکە بڵاو بکرێتەوە چونکە زۆرێک لەو کەسانەی سەردانمان دەکەن و سکاڵا تۆمار دەکەن هەڵە لە یاساکە تێگەشتوون.

 




پێشکەشکردنی راوئژکارى یاسایی بۆ ئه و ئافره تانه ى روبه روى توندو تیژى بونه ته وه  و به رگرى کردن له مافه کانیان  له دادگه کانى تایبه تمه ندا
 













پارێزگای هەڵەبجە

توندوتیژى خێزانى دیاردەیەکى نوێ نیە و لەمێژووى دروست بوونى بەشەریەتەوە ئەم دیاردەیە بوونى هەبووە بەڵام جیاوازى کلتور و سەقافەت و ئاین کاریگەرى هەبوە لەسەر ڕێژە و جۆرى ئەم توندوتیژى یە، بەدڵنیاییەوە کۆمەڵگەى کوردیش بەدەرنیە لەم دیاردەیە بەردەوام ئامارەکان پێمان ئەڵێن ئەنجام دانى توندوتیژى لەنێو خێزان دا ڕووى لەزیادبوونە هەربۆیە یاسادانەرانى هەرێمى کوردستان هەستان بەدەرکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى لەساڵى 2011 بە ئامانجى نەهێشتن یان کەم کردنەوەى ئەم دیاردەیە. یاساى ناوبراویش چەند لایەنێکى ڕاسپاردووە بەجێ بەجێ کردنى بڕگە و مادەکانى ئەم یاسایە بۆیە لێرەدا وەک ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان هەستاوین بەئەنجام دانى چاوپێکەوتن و دانیشتن لەگەڵ چەند لایەنێک دا کە ڕۆڵى کاریگەریان هەیە بەئاڕاستەى جێبەجێکردنى یاساى ناوبراو لەوانەش هەریەک لەبەڕێزان دادوەرى دادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە و بەرپرسى بەشى نەخۆشخانەى فریاکەوتنى پارێزگاى هەڵەبجە و سەرۆکى فەرمانگەى داواکارى گشتى و هەروەها وتاربێژێکى دیارى پارێزگاى هەڵەبجە هەرچەندە یاساى ناوبراو هیچ بڕگە و ماددەیەکى تایبەت بەمامۆستایانى ئاینى تیادا نیە بەڵام مامۆستایانى ئاینى لەڕووى کۆمەڵایەتییەوە کاریگەرى ئەرێنى یان هەیە و هەردەم جێدەستیان دیاربوە لەزۆربەى بوارەکان دا.
بەشێک لەو چاوپێکەوتنانەى کە نوێنەرى ڕێکخراو لەپارێزگاى هەڵەبجە ئەنجامى داون لەگەڵ ئەم کەسایەتیانەى خوارەوەدابوون:

1- دادوەرى دادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە

ئایا ڕێژەى توندوتیژى خێزانى لەپارێزگاى هەڵەبجە لە چ ئاستێک دایە؟
ئایا ئەتوانین بڵێین توندوتیژى خێزانى لەم پارێزگایە ڕووى لەزیادبوونە؟

  لەبەرئەوەى لەپارێزگاى هەڵەبجە دادگاى تایبەت بەتوندوتیژى خێزانى تیادانیە هەربۆیە ناتوانین بەدیارى کراوى بڵێین ڕووى لەزیادبوونە یان نا بەڵام ئەوەى بینراوە بەگشتى توندوتیژى خێزانى ڕووى لەزیادبوونە وە هەروەها بەڕێزیان وتیان کە پارێزگاى هەڵەبجە بەبەراورد بەپارێزگاکانى دیکەى هەرێم کەیسى تایبەت بە توندوتیژى خێزانى کەمن و هۆکارەکەشى گەڕاندەوە بۆ بوونى پێگە و گرنگى دانى تایبەت بەئافرەت لەم پارێزگایە.
پاشان پرسیار ئاراستەى بەڕێزیان کرا ئایا زیاتر توندوتیژى لەلایەن کام ڕەگەزەوە ئەنجام دەدرێت وە ئایا ڕووى داوە پیاوان توندوتیژیان بەرامبەر ئەنجام درابێت و بوبێتە سکاڵا لەدادگاى بەڕێزتان؟

بەڕێزیان وتیان بەپێ ى ئەوەى کە رەگەزى نێر لەڕووى تواناى جەستەیى و هێزەوە بەتواناترە بۆیە ئەنجام دانى توندوتیژى لەلایەن ڕەگەزى نێرەوە زیاتر ئەنجام دەدرێت وە هەروەها وتى بەڵێ چەندین حاڵەت ڕووى داوە کەپیاوان توندوتیژیان بەرامبەر ئەنجام دراوە لەلایەن رەگەزى مێ وە سکاڵاشیان تۆمارکردووە.

- پاشان پرسیار ئاراستەى بەڕێزیان کرا کەئایا لەکاتى ئەنجام دانى ڕێکارە یاساییەکان لە کەیسە خێزانیەکان دا هیچ جیاکارى و تایبەتمەندییەک ئەکرێ وەک ئەوەى کە یاساکە پێویستى کردوە ڕێکارەکان دەبێت نهێنى بن؟ ئایا ئەو نهێنى پارێزیە هاتۆتە دى؟ 

بەڕێزیان وتیان بەدڵنیاییەوە جیاکارى لە ئەنجام دانى ڕێکارەکان لە کەیسە خێزانیەکان دا ئەکرێت وە سەبارەت بەنهێنى پارێزى تەواوى ڕێکارەکانى لێکۆڵینەوە پێویستە نهێنى بن بەڵام گەر بمانەوێت ئەو نهێنى پارێزیە بەتەواوى جێ بەجێ بکرێت پێویستە نوسینگەى تایبەت بە کێشە خێزانیەکان بوونى هەبێت کە تا ئەم ساتەش لەپارێزگاى هەڵەبجە بونى نیە.

- ئایا گەر قوربانیەکى توندوتیژى خێزانى مەترسى لەسەر ژیانى هەبوو دادگاى بەڕێزتان ڕێکارێک ئەگرێتەبەر لەکاتێک دا خانەى داڵدەدان لەم پارێزگایە بوونى نیە؟

لە وەڵام دا وتیان بەداخەوە لەپارێزگاى هەڵەبجە خانەى داڵدەدان بوونى نیە وە زۆرجار قوربانى لاى کەسێکى نزیکى دانراوە و هەندێک جاریش هەواڵەى خانەى داڵدەدانمان کردوون لەپارێزگاى سلێمانى.

- ئایا لەسنورى دادگاکەتان لیژنەى ئاشتەوایى بوونى هەیە؟ گەر بوونى هەیە هیچ کاریگەریەکیان هەبوە لە ئەنجام دانى ئاشتەوایى لەنێوان لایەنەکانى سکاڵا؟

 بەڵێ بوونى هەیە و سەرجەم کەیسەکان هەواڵەى ئەو لیژنەیە ئەکرێن وە کاریگەرى ئەرێنى یان هەبوە و چەندین کەیس بەهەوڵەکانى ئەو لیژنەیە ئاشتەوایى یان تیادا ئەنجام دراوە بەڵام بەداخەوە هیچ گرنگییەک بەو لیژنەیە نادرێت و هیچ هاندانێکیشیان پێ نادرێت.

- ئایا کردنەوەى دادگاى تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لەسنورى پارێزگاى هەڵەبجە بە پێویست ئەزانن؟

بەدڵنیاییەوە دادگاى تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لە پێویستە هەنووکەییەکانە لەبەرئەوەى کەیسە خێزانییەکان پێویستە مامەڵەى تایبەت و جیاوازیان لەگەڵ دا بکرێت  بەمەبەستى پاراستنى شیرازەى خێزان.

- ئایا لەسنورى دادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە هیچ کێشەیەک یاخود ڕێگریەک هەیە کە ئاستەنگ بێت لەبەردەم جێ بەجێ کردنى یاساى ناوبراو؟

  هیچ کارێک بەبێ ئاستەنگ و ڕێگرى نابێت وە لەبەرئەوەى یاساى ناوبراو بۆ ئێمە یاسایەکى نوێ بوو وە لەکاتى دەرچونیشى هەندێک کەم و کوڕى هەبوو بۆیە نەک لەدادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە بەڵکو لەسەرجەم دادگاکان کێشە لەجێ بەجێ کردنى دا هەبوە وە لەپارێزگاى هەڵەبجە نەبونى دادگاى تایبەت بە کێشە خێزانیەکان وە نەبوونى بەڕێوەبەرایەتى و نوسینگەى تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لە دیارترین ڕێگرى و ئاستەنگەکانن لەبەردەم جێ بەجێ کردنى یاساى ناوبراو.






























2- توندووتیژی لە روانگەی شەریعیەتی ئیسلامەوە

 نوێنەرى ڕێکخراو و چاوپێکەوتنى ئەنجام دا لەگەڵ پێش نوێژ و وتارخوێنى مزگەوتى نور لەپارێزگاى هەڵەبجە و بەڕێزیان لەوەڵامى چەند پرسیارێک تایبەت بەتوندوتیژى خێزانى بەم شێوازە دوان:-

- ئایا ئاینى پیرۆزى ئیسلام ڕێگاى بە ئەنجام دانى توندوتیژى داوە لەنێو تاکەکانى خێزان؟

وەڵام/ دینى پیرۆزى ئیسلام ڕێزێکى زۆر و لەڕادەبەدەرى داناوە بۆ ئافرەتان تا ئەو ڕادەیەى پێشەواى مرۆڤایەتى (محمد) ێلى الله علیە وسلم کۆتا وشەى لەحەجى ماڵئاوایى ئامۆژگارى پیاوان ئەکات کە ڕێز لەئافرەتان بگرن و ڕەفتارتان لەگەڵیان دا جوان بێت وە پارێزگارى لەنوێژەکانتان بکەن وە لە فەرمودەیەکى دیکەدا پێشەوامان ئەفەرموێت (لا تڤرب إماءَ الله) واتە هەرگیز لەئافرەتان مەدەن بۆیە ئەوەى کە گرنگە پێویستە ئێمە رەفتار و کردەوەمان جوان بێت لەگەڵ ئافرەتان و ئەو ئەرکەى لەسەر شانمانە بەرامبەریان بۆیان ئەنجام بدەین و مافیان پێ بدەین.

- ئایا مامۆستایانى ئاینى ڕۆڵیان هەبوە لەچارەسەرى کێشە خێزانییەکان و هەوڵ دان بۆ کەم کردنەوەى توندوتیژى؟

وەڵام/ ئێمە وەک مامۆستایانى ئاینى لەڕێ ى مینبەرەکانمانەوە بەردەوام هەوڵى ئاشتەوایى خێزانیمان داوە و ڕۆڵى ئیجابیمان هەبوە، لە ساڵێک دا دوو هەفتە دانراوە بۆ بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى بەڵام مامۆستایانى ئاینى لەتەواوى ڕۆژەکان دا لەمینبەرەکانەوە ئەو ئایەتە پیرۆزەیان بە گوێ ى پیاوان دا داوە (وعاشروهن بالمعروف) لەگەڵ ئافرەتان دا رەفتارتان جوان بێت و ڕێزیان بگرن.

- ئایا بەپێ ى شەریعەتى ئیسلام ڕێگەدراوە بە ژن بەژن یان بەزۆر بەشودان یان ژن بە شودان لەبرى خوێن؟

وەڵام/ نەخێر دینى پیرۆزى ئیسلام نەهى کردوە لە ژن بە ژن وەک سەروەرمان (محمد) ێلى الله علیە وسلم ئەفەرموێت: (لا شغار فی الاسلام) شغار واتە ژن بە ژن تەنانەت گەر مارەیشییان دیارى کرابێت لەدینى پیرۆزى ئیسلام دا ڕێگەى پێ نادرێت.
وە هەروەها سەبارەت بە ژن بە شودان لەبرى خوێن دینى پیرۆزى ئیسلام نەهى لێ کردووە بەڵکو ئەوە نەریتێکى کۆنى جاهیلییە وە ئافرەت بەشودان بە زۆر ئەمەش دیسان نەهى لێ کراوە وە تەنانەت سەروەرمان ئەفەرموێت: باوک پێویستە ڕاوێژ بە هاوسەرەکەى بکات لەکاتى کچ بەشودان دا، ئافرەتێک هاتبویە خزمەتى پێغەمبەر (ێلى الله علیە وسلم) پێ ى وتبوو کە باوکم بە زۆر منى داوە بە برازاکەى منیش بەدڵم نیە پێغەمبەر (ێلى الله علیە وسلم) ناردبوى بە شوێن باوکى دا پێ ى فەرمووبوو بە هیچ شێوەیەک ڕێگەت پێ نادەم ئەم کچە بدەى بە برازاکەت کچەکەش لەویادا کە هەڵوێستى جوانى پێغەمبەرى بینى بوو پێ ى وتبوو من رازیم تەنها ویستومە بۆ ئافرەتانى دونیاى بسەلمێنم کە باوک ناتوانێ بە زۆر کچەکەى بدات بەشوو ئەمەیە بەرنامەى دینى پیرۆزى ئیسلام سەبارەت بە ژن بە ژن یان ژن بەشودان لەبرى خوێن یان بەزۆر بەشودان کە نەهى لەهەمویان کراوە.

پ/ ئایا بە پێ ى شەریعەتى ئیسلام لەباربردنى منداڵ دروستە؟
لەپاش (42) چل و دوو ڕۆژ کە رۆح ئەکرێت بەبەرى منداڵ دا گەر لەبارببرێت قەتلە تەنها لە یەک حاڵەت دروستە پاش (42) ڕۆژ منداڵ لەبارببرێت گەر هاتوو مەترسى لەسەر ژیانى دایک دروست کرد لەم حاڵەتەدا ئەتوانرێ لەبارببرێت لەبەرئەوەى ژیانى دایکەکە لەپێش ترە.
- ئامۆژگارى جەنابتان چیە بۆ ئەو پیاوانەى کە توندوتیژى ئەنجام ئەدەن بەرامبەر خێزان و منداڵەکانیان؟

وەڵام/ من داوا ئەکەم لەپیاوان کە ئەم فەرمودەیەى سەروەرمان (محمد) ێلى الله علیە وسلم بکەنە ڕێچکەى ژیانیان کە حەق وایە ئەم فەرمودەیە بە ئاوى ئاڵتون بنوسرێتەوە (باشترینتان ئەوەتانە بۆ خێزانەکەى باش بێت ) وە من باشترین پیاوم بۆ خێزانەکانم وە لەسەر هەموومان واجبە کە ئەو ڕێچکەیەى سەروەرمان بگرینەبەر و لەڕێگا و ڕێبازە جوانەکەى لانەدەین.





















3- رۆڵی داواکارى گشتى

وەک نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنمان ئەنجام دا لەگەڵ سەرۆکى فەرمانگەى داواکارى گشتى کە چەند پرسیارێک دەربارەى ڕۆڵى داواکارى گشتى تایبەت بە کێشە خێزانییەکان ئاراستەى بەڕێزیان کرد بەم شێوازە:-

- ئایا ڕۆڵى داواکارى گشتى چیە لەکێشەکانى تایبەت بەتوندوتیژى خێزانى؟

یاساى داواکارى گشتى ژمارە (159) ساڵى (1979) ڕۆڵى داواکارى گشتى لەقۆناغى لێکۆڵینەوە لەداواى سزاى دیارى کردوە کە ڕۆڵى چاودێرى بڕیارەکانى دادوەرى دەکات وە هەروەها سەرپەرشتى کارى لێکۆڵەرەکان دەکات لەکاتى لێکۆڵینەوەدا وە لەبەرئەوەى ئەو تاوانانەى کە یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى یان بەسەردا جێ بەجێ ئەبێت  لەتاوانەکانى مافى کەسین بۆیە تەنها زەرەرمەند لە تاوانەکە ئەتوانن سکاڵا تۆماربکەن واتە داواکارى گشتى بەسەربەخۆى مافى تۆمارکردنى سکاڵاى لەکێشە خێزانییەکان دا نیە بەڵکو پاش تۆمارکردنى سکاڵا ڕۆڵى چاودێرى ئەبینێت.

- ئایا هەماهەنگى لەنێوان فەرمانگەى داواکارى گشتى و بنکەکانى تەندروستى بەتایبەت بەشى فریاگوزارى هەیە لەکاتى بونى قوربانى توندوتیژى خێزانى؟

بەداخەوە تا ئێستا هەماهەنگییەکى بەرچاو نەبوە کە شیاوى باس کردن بێت.

- ئایا ئەندامانى داواکارى گشتى مافى ئەوەیان هەیە سەربەخۆ تانە لەبڕیارى دادوەرى دادگاى کەتن و لێکۆڵینەوە بدەن لەحاڵەتى بونى کەم و کوڕى لەبڕیارى دادوەر؟

بەڵێ داواکارى گشتى سەرەڕاى ئەوەى ڕۆڵى چاودێرى ئەبینێت لەسەر بڕیارى دادوەرى دادگاى کەتن و لێکۆڵینەوە لەهەمان کات دا گەر هەڵەیەکى یاسایى لەبڕیارى دادوەر بەدى کرد سەربەخۆ بەبێ وەرگرتنى رەزامەندى لایەنەکان تانە لەبڕیارەکە ئەدات.

- ئایا ئەو تاوانانەى ئەچنە چوارچێوەى یاساى ناوبراو تاوانى مافى کەسین یاخود مافى گشتین؟

  بەپێ ى یاساى ناوبراو ئەو تاوانانەى کە ئەم یاسایە ئەیان گرێتەوە تاوانى مافى کەسین هەرچەندە هەندێک تاوانى تیادایە کەناکرێت بڵێین تاوانى مافى کەسین.
وەک هاوسەرگیرى بەزۆر وە تەڵاق بەزۆر وە زۆر لێکردنى پیاو کە هاوسەرەکەى کارى لەشفرۆشى بکات لەبەرئەوەى ئەم تاوانانە زیان بە کۆمەڵگا ئەگەیەنن ناکرێت بە مافى کەسى ئەژمار بکرێن بەڵام بەداخەوە بەپێ ى ئەم یاسایە تاوانى مافى کەسى. 










 









4-رۆڵی وەزارەتی تەندروستی و نەخۆشخانەى فریاکەوتنى هەڵەبجە

  وەک نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنمان ئەنجام دا لەگەڵ بەرپرسى نەخۆشخانەى فریاکەوتنى هەڵەبجە   و چەند پرسیارێکمان ئاڕاستەى جەنابیان کرد لەوانەش:-

ــ ئایا ڕۆڵى نەخۆشخانەکەتان لە چارەسەرى قوربانیانى توندوتیژى خێزانى چیە؟

لە وەڵامدا وتیان نەخۆشخانەى  فریاکەوتنى هەڵەبجە بەپلەى یەکەم ڕۆڵى چارەسەرى قوربانیانى توندوتیژیە وە پاشان ڕاستەوخۆ بنکەى پۆلیس ئاگادار دەکەینەوە لە بونى قوربانى توندوتیژى و پاشان راپۆرتێک بەوردى سەبارەت بە جۆرى توندوتیژیەکەو ڕێژەکەى ئەنووسین و ئاراستەى بنکەى پۆلیسى ئەکەین  وە هەرزانیاریەک کە پەیوەندى بە ئێمەوە بێت و داوامان لێ بکرێت بە وردى وەڵامى ئەدەینەوە.

ــ ئایا وەک نەخۆشخانەى فریاکەوتنى هەڵەبجە پەیوەندى ڕاستەوخۆتان هەیە لەگەڵ دادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە یان لایەنێکى دیکەى پەیوەندى دار تایبەت بە قوربانیانى توندوتیژى خێزانى؟

ئێمە وەک نەخۆشخانەى فریاکەوتن ڕۆڵى سەرەکیمان چارەسەرى بەپەلەى قوربانیانە و پەیوەندى ڕاستەوخۆمان لەگەڵ دادگا یان لایەنێکى دیکەدا نیە بەڵام هەماهەنگى بەردەواممان هەیەچەندین جار دادگاى لێکۆڵینەوەى هەڵەبجە داواى ڕاپۆرتى سەرەتایى تایبەت بە قوربانیانى توندوتیژى یاخود کۆتایى ئەکەن و ئێمەش بە ئەرکى سەرشانمان هەستاوین و وەڵاممان داونەتەوە و زانیارى وردمان بۆ ناردوون.

ــ ئایا ڕێژەى قوربانیانى توندوتیژى کە ڕوو لە نەخۆشخانەى فریاکەوتنى هەڵەبجە ئەکەن لە چ ئاستێک دایە وە ئایا ڕێژەى برینداریى قوربانیەکان چەندە؟

لەوەڵامدا بەڕێزیان وتیان ئەگەر بەراودێک لەنێوان نەخۆشخانەى ناوچەکانى دیکەى هەرێم و نەخۆشخانەى فریاکەوتنى هەڵەبجە بکەین ڕێژەى قوربانى توندوتیژى کە ڕوو لەم نەخۆشخانەیە ئەکەن زۆر کەم ترە لە تەواوى ناوچەکانى دیکە وە بەڕاى من چەند هۆکارێک هەیە بۆ ئەمە کە بەشێکى بۆ ئەوە ئەگەڕێتەوە، لە بنەمادا ئەنجام دانى توندوتیژى لەم ناوچەیەدا کەم ترەو کەسانى ئەم سنورە زیاتر کەسانى هادئ و لەسەرخۆن وە هۆکارێکى دیکەش هەندێ جار بۆ لایەنە کۆمەڵایەتیەکەى ئەگەڕێتەوە کە قوربانى توندوتیژى نایەوێت هۆکارى برینداریەکەى بڵێت و ڕاستى بابەتەکە ئەشارێتەوە.
وە سەبارەت بە ڕێژەى بریندارى قوربانیانى توندوتیژى کە ڕوو لەم نەخۆشخانەیە دەکەن زۆربەیان بریندارى ئاسایى بوون وەک ڕوشاوى  یان برینێکى سوک.













ئامارەکانی توندووتیژی لە پارێزگای هەڵەبجە

 







ئیدارەی راپەرین

1- دادگاى توندووتیژی خێزانی
کێشەى سەرەکى لە دادگاى بەرایی ڕانیە نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەند  بە کێشە خێزانیەکان، سەڕەڕاى ئەوەى کە یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى بەپێویستى زانیوە کە لەهەر ناوچەیەک دادگایەکى تایبەتمەند هەبێ بۆ کێشە خێزانیەکان بەڵام دواى چەندین ساڵ لە دەرچوونى یاسای ناوبراو تا ئێستا هیچ هەولێکى جددى نەدراوە بۆ کردنەوەى دادگاى تایبەتمەند بە کێشە خێزانیەکان.
دادگاى لێکۆڵینەوەى ڕانیە کە تەنها یەک دادوەرى هەیە و سەرەڕاى ئەوەى کە چەندین بنکەى پۆلیس سەر بەو دادگایەن کە ئەمەش واى کردووە بارگرانیەکى زۆر بۆ ئەم دادگایە دروست ببێت، سەرەڕاى ئەمەش کە تەواوى کەیسە خێزانیەکان هەر لەم دادگایە دەبینرێن کە ئەمەش بەهۆى نەبوونى دادگاى توندوتیژى خێزانى لە قەزاى ڕانیە، کە ئەمەش واى کردوە کەیسە خێزانیەکان درەنگ یەکلایی بکرێنەوە و کاتى زیاترى بوێت.
لێرەدا بۆمان دەردەکەوێت کە کێشەى سەرەکى نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەندە بە کێشە خێزانیەکان،. وە هۆکارى نەبوونى دادگاى ناوبراو پاش بەدواداچوون بۆمان دەرکەوت کە دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونى هەوڵى جددى لە لایەن حوکمەت و لایەنى پەیوەندیدار ، وە نەبوونى بودجە.
کاریگەرى نەبوونى دادگای تایبەتمەند بە کێشە خێزانیەکان واى کردووە دۆسیەکانى تایبەت بە کێشەى خێزانیەکان کاتێکى زۆرى بوێت و درەنگ چارەسەر بکرێن و یەکلایی ببنەوە.





2-چیرۆکى سەرکەوتن:
یەکێک لە قوربانیەکانى دەستى توندوتیژى خێزانى ئافرەتێک بوو بەناوى ( خ. ڕ) کە لەلایەن هاوسەرەکەیەوە توندوتیژى بەرامبەر کرابوو، هاوسەرەکەى لێى دابوو و سوکایەتى زۆرى پێ کردبوو و دواى ئەوەى کە لە ماڵ ڕاى کردبوو لەبەرئەوەى مەترسى لەسەر ژیانى هەبوو، دواى ئەوەى کە هاوسەرەکەى ڕاگیرابوو( توقیف) کرابوو، ناوبراو ئاماژەى بەوە کرد کە بۆیە تنازول لە سکاڵاکەى ناکات لەبەرئەوەى هاوسەرەکەى هەڕەشەى ئەوەى لێ کردووە کە ئەگەر بێتە دەرێ لە بەندیخانە ئەوە دەیکوژێت، وتى کە مەترسى لەسەر ژیانم هەیە بۆیە ناتوانم تنازول بکەم لە سکاڵاکەم.وە ئاماژەى بەوە کرد کە تا ئێستا کێشەکەى لە دادگا بەردەوامە.
دواى ئەوەى کە ڕێکخراوى هاریکارى یاسایی خۆمان پێناساندن و دەستمانکردن بە هاوکاریکردنی لە رووی یاساییەوە     لە کاتی ئێستادا کارەکانی بەشێوەیەکی زۆر باش دەچنە پێشەوە وئەمەش بوتە هۆکاری دڵخۆشی کەیسکە لە رووی کومەڵایەتی و دەروونی و یاساییەوە. 



3-پاراستنی مافەکانی مناڵ لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی  
دیاریدەى توندوتیژى خێزانى یەکیکە لەو دیاریدە ترسناکانەى کە لە هەموو کۆمەڵگا و کلتورە جیاوەزەکاندا هەیە،هەروەها دەبێتە هۆى خراپى ڕەوشى خێزان لەڕووى دەروونى و کۆمەڵایەتى و جەستەییەوە.
توندوتیژى خێزانى وەک دیاریدەیەکى کۆمەڵایەتى لە ڕۆژگارى ئەمڕۆماندا خاوەنى کۆمەڵێک سیما و پێکهاتە و ڕەهەندە،توندوتیژى جەستەیی دژ بە ئافرەت و دژ بە منداڵ لەناو کۆمەڵگادا بەشێوەیەکى بەرفراوان بەرقەرارە. بەتایبەتیش توندوتیژى دەروونى، سێکسى، جەستەیی دژ بە ئافرەتان زیاتر بەربڵاوە لە کۆمەڵگەدا.
جا ئەگەر بێت و باس لە جۆرەکانى توندوتیژى خێزانى بکەین، دەتوانین بڵێن چەند جۆرێکە، لەوانە:-
• توندوتیژى خێزانى بەرامبەر بە منداڵ :
دەتوانین بڵێین لە کۆمەڵگاى کوردیدا توندوتیژى خێزانى بەرامبەر بە منداڵ دەگەڕێتەوە بۆ هۆکارى پەروەردەیی. بەجۆرێک کە بەشێکى زۆر لە خێزانەکان بڕوایان بە بەکارهێنانى توندوتیژى هەیە لە پەروەردە کردنى منداڵەکانیان. سەبارەت بەو جۆرە توندوتیژیە کە دایک و باوک بەکارى دەهێنێت بەرامبەر بە منداڵ دەکرێ بڵێین بەهۆى خۆشەویستیانەوەیە بۆ منداڵەکەیان،واتە بۆ نمونە دایک و باوکەکە منداڵى خۆیان خۆشدەوێت بۆیە لێی دەدەن، بەمەبەستى دوورخستنەوەیان لەکارى خراپ  و نادروست.ئەوان بێ ئاگان لەوەى کە زیانێکى گەورە بە منداڵەکانیان دەگەێنن بەهۆى بەکارهێنانى توندوتیژى بەرامبەریان .
دەتوانین زیانەکانى بەکارهێنانى توندوتیژى بەرامبەر بە منداڵ لە چەند خاڵێکدا بخەینە ڕوو:
• بەکارهێنانى توندوتیژى دەبێتە هۆى لاواز بوونى کەسایەتى منداڵ.
• باوەڕى بەخۆى نامێنێت.
• هەمیشە لە دڵەراوکێ و ترسدا دەژى.ناتوانى بڕیار بدات لەسەر چارەنووس و شێوازى ژیانى.
• پەیوەندى کۆمەڵایەتى لاواز دەبێت.
• فێرى بەکارهێنانى توندوتیژى دەبێت


دواى ئەوەى وەکو نوێنەرى ڕێکخراوى هاریکارى یاسایی ژنان بەدواداچوونم کرد بۆ کەیسێک کە بریتیى بوو لە بەکارهێنانى توندوتیژى بەرامبەر بە منداڵ،کە باوکى منداڵى ناوبراو بەناوى(د.م.ع) کە هات بۆ لام و باسى کێشەکەى خۆى کرد و کە کێشەکەیان لە دادگا بوو، خێزانى ناوبراو کە ماڵى بەجێ هێشتبوو و داواى بژێوی لەسەر ناوبراو نووسى بوو. کە لەهەمان کاتدا هەستابوو بە بەکارهینانى توندوتیژى جەستەیی بەرامبەر بە کچە چوار ساڵانەکەیان و لێى دابوو و کە بە جۆرێک دواى نزیکەى چەند هەفتەیەک لە ڕووداوەکە هێشتا شوێنەوارى لێدان لەسەر جەستەى منداڵەکەیان مابوو.دواى ئەوەى وەکو نوێنەرى ڕێکخراو باسى ئیش و کارەکانى ڕێکخراوى هاریکارى یاسایی ژنانم بۆ کرد و ڕاوێژى یاساییم پێشکەش کرد و زۆر خۆشحاڵ بوو و لە ئێستادا کێشەکەیان لە دادگایە و بەردەوامە.
















4-بەڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان و خێزان/ڕاپەڕین:-
سەنتەرى ڕاویژکارى خێزانى:
  لێپرسراوى سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى هەستان بە ئەنجامدانى کۆبوونەوەیەک لەگەڵ ڕێکخراوەکان بەمەبەستى دانانى پلانى کارکردن بۆ کەمکردنەوەى توندوتیژى خێزانى و بەتایبەت توندوتیژى دژى ئافرەتان.
لەم کۆبوونەوەیە باس لەوە کرا کە ئایا هۆکارەکانى زیاد بوونى ڕێژەى توندوتیژى چییە لە دەڤەرى ڕاپەڕین.هەروەها زیادبوونى کێشە خێزانیەکان و چۆنیەتى چارەسەرکردنیان هەروەها توندوتۆڵ کردنى پەیوەندى و هەماهەنگى زیاتر لەنێوان ڕێکخراوەکان و سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى.
یەکێک لە جۆرەکانى توندوتیژى کە بوونى هەیە هەتا ئیستاش بریتییە لە خەتەنەکردنى مێینە و کە ئەوە یەکێکە لەجۆرەکانى توندوتیژى و بە پێی یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى بە تاوان دانراوە. کە هەتا ئێستاش بوونى هەیە لە بەشێک لە گوندەکانى دەوروبەرى ڕانیە.
دەکرێ بڵێین کە بەشێک لە کێشە خێزانیەکان بەهۆى ئەوەوە ڕوودەدات کە ئافرەت پێشتر خەتەنە کراوە و ئێستا ناتوانێ بەشێوەیەکى پێویست ئەرکى ژن و مێردایەتى بەجێ بهێنێت.هەروەها ئەوە هۆکارێکە بۆئەوەى کە پیاوان ژنى دووەم دێنن.
خەتەنەکردنى مێینە ڕاستەڕێژەکەى  کەمى کردووە بەتایبەت لەدواى ئەوەى کە یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى دەرچوو لە ساڵى(2011) بەڵام هێشا هەر ماوە و پێویستە ئیش لەسەر ئەوە بکرێ کە بەیەکجارى نەمێنێ.چونکە ئەم دیاریدەیە تەها عورف و عادەتێکە کە ماوەتەوە.
ڕاستە لە ڕێگەى کۆڕ و سیمیناراتەوە دەکرێت خەڵکى هۆشیار بکرێتەوە لەسەر ئەم بابەتە، بەڵام لەبەرئەوەى کۆمەڵگەى ئێمە زیاتر دین بەسەریدا زاڵە دەکرێ لەڕێگاى مامۆستایانى ئاینى ئەم کارە بکرێت، ئەوان بۆ خەڵکى ڕوون بکەنەوە و خەڵکى هۆشیار بکەنەوە لە زیانەکانى خەتەنەکردن و باس لەوە بکەن کە ئەم دیاریدەیە لەهیچ دەقێکى دینیدا نەهاتووە.

یەکێکتر لەو جۆرە توندوتیژیانەى کە ڕوو لە زیاد بوونە بریتیە لە توندوتیژى بەرامبەر بە منداڵ.بەتایبەت گێچەڵى سێکسى بەرامبەر بە منداڵ،کە ئەمە بابەتێکى هەستیارە و پێویستە خەڵک هۆشیار بکرێتەوە لەسەر ئەم بابەتە.
بەشێکى زۆرى ئەو کەیسانەى کە بوونیان هەیە و دێنە بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى خێزانى بریتین لە گێچەڵى سێکسى بەرامبەر بە منداڵ.کە دایک و باوکى منداڵەکە باس لەوە دەکەن کە شوێنەوەرى شین بوونەوە و برین هەیە لەسەر جەستەى منداڵەکانیان.
یەکێک لەو کەیسانەى کە لەم چەند ڕۆژەى ڕابردوو هاتۆتە سەنتەرى ڕاوێژکاری خێزانى ئەوە بووە کە دایک و باوکێک کچە بچووکەکەى خۆیان هێناوە  و باسیان لەوە کردووە کە ماوەى چەند ڕۆژێکە هیچ قسەیەک ناکات و ناچێتە دەرەوە و دەگریات، دواى قسە کردن لەگەڵیدا لە سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى لە یەکێک لە هۆبەکانى کە بریتیە لە هۆشیارى دەروونى و کۆمەڵایەتى، دواى هەوڵدانێکى زۆر لەگەڵیدا منداڵەکە باسى لەوە کرد کە کاتێک ڕۆیشتووە بۆ مارکێت پەلامار دراوە و دەستدرێژى کراوەتە سەرى لەلایەن خاوەنى مارکێتەکە.










5-رۆڵی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و لە جێبەجێکردنی یاساکە. 
سەبارەت بە چۆنیەتى ئیش کردنى ڕێکخراوەکان لەسەر کەیسەکانى توندووتیژى خێزانى و بەتایبەت توندووتیژى بەرامبەر بە ئافرەتان،ئەندامی رێکخراوی ( چاوی خەڵک بۆ گەشەپێدان) ئاماژەى بەوە کرد کە کاتێک هەر کەسێک کە تووندووتیژیەکى بەرامبەر دەکرێ و دێت بۆ لامان  ئەوا تەنها ڕێگاى نیشان دەدرێ و هەڵبژاردەکانى دەخریتە بەردەست و ڕێگە دەدەن کە خۆى چى بووێت ئەوە بکات، وتیشى کە ئێمە یارمەتى ئەو ئافرەتانە دەدەین کە توندووتیژیان بەرامبەر کراوە و ئەو مافانەیان بۆ ڕوون دە کەینەوە کە لە یاسایی بەرەنگار بوونەوەى توندووتیژى خیزانیدا هاتووە.بۆئەوەى قبوڵى توندووتیژى نەکات و بزانێت کە یاسایەک هەیە مافى دەپارێزێت و دەتوانێت سکاڵا بکات.
ئایا ئەو توندووتیژیانەى بەرامبەر بە ئافرەت دەکرێ زیاتر چى جۆرێکە؟توندووتیژى جەستەییە، دەروونیە،یان جنسییە؟
سەبارەت بە جۆرەکانى توندووتیژى هەموو جۆرەکان هەیە بەڵام زیاتر لە ئێستادا توندووتیژى دەروونیەکە زیاترە، کە زیاتر بریتییە لە ئیهانە کردن  و قسەى نەشیاو و ئیهانەکردنى کەرامەتى ئەو کەسە.
دواتر دەتوانین بڵیین کە توندووتیژى جەستەیی هەیە.بەڵام دەتوانین بڵێن کە لێدان کەمتر بووە و خەڵک هۆشیارتر بووە و بەمەش واى کردووە کە توندووتیژى جەستەیەکە کەمتر بێ.
 هەروەها توندووتیژى دارایی(ئابوورى) ئەوەشیان زۆرە.بۆنموونە کێشەى ژن و مێرد هەندێک جار لەسەر ئەوە بووە کە پیاوەکە مەسرەفى ماڵ و خێزانەکەى خۆى نەکێشاوە و بەو شێوەیە کێشەیان بۆ درووست بووە.
کەواتە دەکرێ بڵێین کە هەموو جۆرەکانى توندووتیژى هەیە و بەڵام بەشێکیان زۆرترن لە بەشێکى تریان.
سەبارەت بە بوون و گرنگى شەڵتەر لە سنوورى ئیدارەى ڕاپەڕین: 
بوونى شەڵتەرێک لێرە زۆر گرنگە و پێویستە و چەندین هەوڵ دراوە و کار کراوە بۆ درووست کردنى شەڵتەر بەڵام هیچ ئەنجامێکى 
نەبووە. لایەنە پەیوەندیدارەکان کاتێک باس لە بوونى  شەڵتەر دەکەن باس لە ژینگەى ناوچەکە و ئە عادەت و تەقالیدانە دەکەن کە لە ناوچەکەدا هەیە و وا دەکات درووست کردنى شەڵتەر کارێکى قورس بێت.بەمەش وا دەکات کە لە ڕووى ئەمنیەتەوە پاراستنى قورس بێت.
کاتێک ئافرەتێک مەترسى لەسەر ژیانى بێت هیچ شوێنێک نیە کە گونجاو بێت و تێیدا بپارێزرێت، بۆیە لە سجنى گرتن و گواستنەوە ڕاپەڕین لەگەڵ کەسانى تۆمەتبار ڕادەگیرێ و کە ئەوەش بەهیچ شێوەیەک گونجاو نیە.
ئەگەر شەڵتەر هەبێت ئەوا ئەو ئافرەتانە کە  لە ماڵەوە ئەشکەنجە دەدرێن و ئیهانە دەکرێن دەزانن شوێنێک هەیە کە دەیانپارێزێت بۆیە قبولێ ئەو توندووتیژیە ناکەن کە بەرامبەریان دەکرێ. بەبڵم لە ئێستادا کە دەزانن هیچ شەڵتەرێک نیەبیانپاریزیت بۆیە ئەوانیش قبوڵى ئەو توندووتیژیە دەکەن کە بەرامبەریان دەکرێ.
چى بکرێ بۆ کەم کردنەوەى کێشە خێزانیەکان؟بەتایبەت توندووتیژى بەرامبەر ئافرەتان؟
سەبارەت بە هۆشیارکردنەوەى خەڵکى لەسەر توندووتیژى ئەوە تەنها بە لایەنێک و ڕێکخراوێک ناکرێ. ئێمە سەرەتا دەبێ بگەڕێینەوە بۆ ڕەگ و ڕیشەى توندووتیژى و هۆکارەکانى دەستنیشان بکەین بۆئەوەى بتوانین چارەسەرى بکەین.
توندووتیژى بووە بە کلتورێک و ڕەگى داکوتاوە  پێویستى بە ئیش کردنى زۆر هەیە بۆ چارەسەرکردنى  بۆنموونە ئێمە ڕۆژانە چەندین کار و کاردانەوە دەکەین کە توندووتیژین بێ ئەوەى هەست بکەین کە ئەوە توندووتیژیە بەرامبەر خەڵکى تر ئەوە هەر لە ناخو ئاگایماندا چەسپاوە.
ئەوەى کە پێویستى بە هۆشیارییە زیاتر پیاوە، چونکە وەکو ئاشکرایە زیاتر پیاوەکە  توندووتیژى بەرامبەر ئافرەتەکە دەکات،ئیمە بۆنموونە زۆربەى جار بتوانین ئافرەتەکە هۆشیار بکەینەوە لەوەى کە توندووتیژى بەرامبەر را چۆن بتوانێ خۆى بپارێزێت.بەڵام ئەوەى پێویستى بەوەیە کەهۆشیار بکرێتەوە لەوەى کە توندووتیژى نەکات، پیاوەکەیە.
خاڵێکى ترى گرنگ ئەوەیە کە لایەنى پەیوەندیدار  وەکو بەڕێوەبەرایەتیەکانى توندووتیژى و نوسینگەکانى توندووتیژى و لایەنە ئەمنیەکان پێویستە زۆر بەشێوەیکى وریا و تایبەت مامەڵە بکەن لەگەڵ ئەو کەسانەى کە توندووتیژیان بەرامبەر کراوە و پێویستە هۆشیاریەکى تایبەتیان هەبێ لەسەر ئەو بابەتە چونکە ئەوان یەکەم کەسن کە بەرکەوتنیان دەبێ لەگەڵ ئەو ئافرەتەى کە توندووتیژى بەرامبەر کراوە.ئەو ئافرەتەى کە توندووتیژى بەرامبەر کراوە و دێت سکاڵا تۆمار بکات هەر خۆى پێویستى بەوەیە کە بەشێوەیەکى تایبەت مامەڵەى لەگەڵ بکرێ .



                        
ئیدارەی گەرمیان



1- سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى گەرمیان.
سەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى گەرمیان ساڵى (2017) دامەزراوە ئەو کەسانەى کێشەیان هەیە و سەردانى ئێرە دەکەن ڕاوێژیان لەگەڵ دەکرێت کێشەکەیان بۆ چارەسەر ئەکرێت وە ئەگەر نەشتوانرا چارەسەر بکرێت ئەوە دواى سکاڵا لەدەرەوە متابەعەى کەیسەکە ئەکرێت وە لێپرسراوى سەنتەرەکە بێت هەرکەسێک پێویستى بە پارێزەر بێت ئێمە پارێزەرى خۆبەخشى بۆ دابین ئەکەین لە ڕێگەى ڕێکخراوەوە وە ئەم سەنتەرە لە چەند هۆبەیەک پێکدێت ئەتوانین :-
1. هۆبەى ئیدارە :- کە کاروبارى  ئیدارەى ناو سەنتەرەکە بەڕێوە ئەبەن .
2. هۆبەى خزمەت گوزارى :- پێکدێت لە هۆبەى (یاسایى و کۆمەڵایەتى و دەروونى ) .
ڕ‌. هۆبەى یاسایى :- ئیشى ئەم هۆبەیە دابین کردنى پارێزەر و استشارەى قانونیە .
ب‌. هۆبەى کۆمەڵایەتى :- خۆى ئەگرێتەوە لە نێوەند گیرى لە نێوان ئەو کێشانەى نایانەوێت لێرەدا بانگى لایەنەکان ئەکرێت لەسەر ڕەزامەندى خۆیان و ڕاوێژیان پێشکەش ئەکەن .
ج. هۆبەى دەروونى :- تەنها ئەو کەیسانە ئەبینرێت کە توشى حاڵتێکى دەروونى بوون ئێمە دەست نیشانى ئەکەین و هەواڵەى سەنتەرى دەروونى ئەکەین کە کۆنتاکتمان هەیە لەگەڵیان بەهەماهەنگ کەیسەکان ئەبینین .
3.  هۆبەى هۆشیارى :-کارمەندى سەنتەرەکە سەرپەرشتى ئەکات ئیشیان لەسەر  وشیار کردنەوەى کۆمەڵایەتیە لە هەموو چین و توێژەکان لە باخچەوە دەستمان پێکردووە تاوەکو خوێندکارانى زانکۆکان شێوازى هۆشیارکردنەوەکانیشمان بە کۆڕ و سیمینار و خول بەردەوامین لەسەرەتاى ساڵەەوە تاکۆتایى بە تایبەت لە کاتى هەڵمەتى بەرەنگاربوونەوەى توند و تیژى دژى ئافرەتان .
4.  هۆبەى لیژنەى ئاشتەواى :- لە ئێستادا ئەم لیژنەیە لە (4) چوار کەس پێکهاتوون (2) دوو پارێزەر و توێژەرێکى کۆمەڵایەتى و توێژەرێکى دەروونى وە لە داهاتوویەکى نزیکدا ئەبن بە (8) هەشت ئەندام ئەویش لە لایەن بەڕێوەبەرایەتى  گشتى بەرەنگاربوونەوەى توند و تیژى بڕیار هاتووە کەئەبێت ئەندامەکان زیاد بکرێت بۆ (8) هەشت ئەندام وە ئەبێت (7) حەوت ئەندامیان کارمەندى سەنتەرى ڕاوێژکارى بن بە حوکمى ئەوەى ئەوان زیاتر پابەند ئەبن بە کاتى دیارى کراوەوە و خۆیان لەسەنتەرى ڕاوێژکارى خێزانى کارمەندن و لیژنەى ئاشتەوایش لەوێ دائەنیشن هەفتەى (2) دوو ڕۆژئەویش دیارى کراوە .


چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی سەنتەری راوێژکاری خێزانی.


2-نووسینگەی کفری
ئەم نوسینگەیە لە ساڵى (2007) فەرمانى دامەزراندنى دەرچووە بەڵام لە (2007) دەستى کرد بە کارى لێکۆڵینەوە و دۆسیە وەرگرتن پێشتر بەس ئیشى بەدواداچوونى ئەکرد ، لێپرسراوى نوسینگەى کفرى ئاماژەى بەوە کرد سنوورى ناحیەکانى (شاکەل و سەیدە و خان و سەرقەڵا و کوڵەجۆ و کۆکس و چەند ناحیەیەکى تر ) سەر بە نوسینگەى کفرین لە کاتى کێشە و گرفتەکانیان کە خیزانین ڕۆژانە دێنە لامان سکاڵا ئەکەن ئێمەش تۆمارى ئەکەین و لێکۆڵینەوەى تێدا ئەکەین ، سەبارەت بە یاسایى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خیزانى لێپرسراوى نوسینگەى کفرى ووتى ئاستى جێ بەجێ کردنى یاساکە باشە بەڵام پێمان باشە کە هەموار بکرێتەوە ، چونکە لە ڕاستیدا کەموکورتى زۆری تێدایە لە هەموو دنیا یاساکە دائەنرێت بێ ڕەچاوى ژیان و گوزەران و عرف بکات کە عرف سەرچاوەى قانوونە وە ئەبێت ئەو لیژنەیەى کە یاساکە دائەنێن ڕەئى چەند حاکم و پڕۆفیسیۆرێک وەربگرن وە یەکێک لە هەڵەگەورەکانى ئەم یاسایە ئەوەیە ئاماژەى بە نمونە نەداوە کە ئەویش لە قانوون نابێت نمونە هەبێت ئەبێت تعبیرێکى گشتى و شامل بێت ، وە ئێمە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتى خۆمان کۆبوونەوەمان کردووە لەگەڵ وەزیرى ناوخۆ و یاداشتمان بە کۆمەڵێک ئەندام پەرلەمان داوە و تێیدا داوامان کردووە کە کۆمەڵێک گۆڕانکارى بکەن لە یاساکەدا ، وە لە قەزاى کفریدا سەبارەت بە کێشە خێزانیەکان شەڵتەرى تایبەت بە داڵدەدانى ئافرەت زۆر گرنگە کە بەداخەوە تاوەکو ئێستا شەڵتەرمان نی یە ئەگەر دۆسیەمان هەبێت ناچارین بینێرن بۆ کەلار کە ئەوەش خۆى لە خۆیدا یەکێکە لە کێشە گەورەکان.

چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ ئەفسەری لێکۆڵینەوەی نووسینگەی کفری .

 






             





ئامارەکان


ئاماری کەیسەکانی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
لە 112022 تاوەکو 3062022

ئاشتەوایی داخراو بەردەوام کۆی گشتی
9 24 76 109 داوا
74 راوێژ


پارێزگای سلێمانی
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان سلێمانی 
حاڵەت 2020 2021
کۆی گشتی 2،317 3،805

2-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی
2020 2021
بەردەوام 2929 2323
یەکلاکراوە 1646 1785
کۆی گشتی 4،575 4،108

3- دادگای کەتنی توندووتیژی خێزانی
2020 2021
بەردەوام 187 389
یەکلاکراوە 29 156
کۆی گشتی 216 545 








پارێزگای هەولێر

بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان 
2020 2021
3،010 6،318

پارێزگای دهۆک
2020 2021
11،221 3،269

پارێزگای هەڵەبجە
1-ئامارەکانی تووندووتیژی 
پارێزگای هەڵەبجە 2020 2021 
لێدان 20 27
هەرەشە 4 19
لێسەندنەوەی منداڵ 3   
تۆمەت دروستکردن 2  
دەرکردن لە ماڵ 3  
ناوزراندن   7
ئیهانەکردن 7 5
خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن 1  
جنێودان 7 
خۆسوتاندن 1
خۆکوشتن 1
مەسرەف نەکردن 7 1 
هێنانی ژنی دووەم 1 
ناپاکی هاوسەری 2  
کۆی گشتی 44 76 

لەم ئامارانەوە بۆمان دەردەکەوێت کە لەساڵى ( 2021 ) بەبەراورد بە ساڵى ( 2020 ) ئەنجام دانى توندوتیژى و تۆمارکردنى سکاڵا ڕووى لە زیادبوون کردووە بەڵام لە هەمان کاتدا پارێزگاى هەڵەبجە سەرەڕاى زیادبوونى ڕێژەى توندوتیژى خێزانى بەبەراورد بە ناوچەکانى دیکەى هەرێمى کوردستان کەمترین ڕێژەى توندوتیژى خێزانى تیادا ئەنجام دراوە.


2- ئامارەکانى هاوسەرگیرى و جیابوونەوە لە ساڵى ( 2020 – 2021 ).

ساڵ هاوسەرگیری جیابوونەوە
2020 958 146
2021 1028 298

لەم ئامارانەوە بۆمان دەردەکەوێت کە ئەنجامادانى هاوسەرگیرى بەڕێژەیەکى زۆر کەم زیادى کردووە هەروەها جیابوونەوەى هاوسەرى دوو هێندە زیادى کردووە کە زورترین هۆکارەکانیش دەگەرێتەوە بۆ توندووتیژی خێزانی  کە ئەمەش جێ ى هەڵوەستەکردنە بۆیە پێویستە هەمووان کار لەسەر کەم کردنەوەى حاڵەتەکانى لێک جیابوونەوە و تێک نەچوونى شیرازەى خێزان بکەین.










ئیدارەی راپەرین

1-ئاماری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی خێزان و ئافرەتان.

2020 2021
728 888


2-ئامارى هاوسەرگیرى و جیابوونەوە لە دادگاى بەرایی ڕانیە لە ساڵى 2021 
هاوسەرگیرى جیابوونەوە
2020 814 185
2021 1232 262











ئیدارەی گەرمیان
-ئاماری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی خێزان و ئافرەتان.
2020 2021
1045 1124




لەم ئامارانەوە بۆمان دەردەکەوێت کە ئامارەکانی توندووتیژی بەشێوەیەکی بەرچاو لە ساڵی 2021 زیادیانکردووە بە بەرارود بە ساڵی 2020 جگە لە پارێزگای دهۆک کە بەشێوەیەکی بەرچاو کەمی کردووە، ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ باردۆخی پەتای کۆرۆناو راگرتن و نەبوونی دەوامی فەرمی داموودەزگاکان لەساڵی 2020.








دەرئەنجامی راپرسی
تەمەنی بەشداربوو 18-65
رەگەزی بەشداربوو مێ نێر
شوێنی بەشداربوو هەرێمی کوردستان
ئاستی خوێندەواری   خوێندەوار و نەخوێندەوار




پ1/ تا چەند هەبوونی دادگای توتدوتیژی خێزانی بەگرنگ دەزانیت؟
کۆی بەشداربوو 380 کەس.

هیچ تارادەیەک زۆر
36 172 172
9.47% 45.26% 45.26%
ل 


پ2/ ئایا هەبوونی لیژنەی ئاشتەوایی گرنگە بۆ کێشە خێزانییەکان؟
کۆی بەشداربوو 380 کەس.
بەڵێ نەخێر
275 105
72.36% %27.63

لەمەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆرینەى بەشداربووان بوونى لیژنەى ئاشتەوایى بە گرنگ ئەزانن ئەمەش هۆکارەکەى ئەگەڕێتەوە بۆ ئەو خزمەت و هەوڵ و ماندوبوونەى کە ئەم لیژنەیە لەماوەى ڕابردوودا ئەنجامیان داوە.






پ3/ چ جۆرە توندوتیژیەک زیاترە لەناو خێزانەکاندا؟
کۆی بەشداربوو 497 کەس.
دەروونی جەستەیی جنسى دارایى
229 139 29 100
46.07% 27.96% 5.83% 20.12

لەم ئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆرینەى ئەو توندوتیژیانەى لەنێو خێزانەکاندا ئەنجام دەدرێت توندوتیژى دەرونین  وەک سوکایەتى و ئازاردانى دەرونى کە کاریگەرى نەرێنى ئەبێت لەسەر لایەنى دەرونى ئەندامانى خێزان.
پ4/ تا چەند لایەنە پەیوەندى دارەکان هاوکارن لە چارەسەرکردنى کێشە خێزانیەکان دا؟
کۆی بەشداربوو 379 کەس.
هیچ تارادەیەک زۆر
125 138 116
32.98% 36.41% 30.60

لەم ئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت هاوڵاتیەکى زۆر لە کارى لایەنە پەیوەندى دارەکانى حکومەت تایبەت بە (کێشە خێزانیەکان) ڕەزامەندنین ئەمەش بۆ چەند هۆکارێک ئەگەڕێتەوە لەوانەش ئەنجام دانى ڕێکارە یاساییەکان کاتێکى زۆرى پێویستە بەهۆی نەبوونی دادگای تایبەتمەند.

پ 5 / ئایا ڕێکارەکانى لێکۆڵینەوە لە دادگا بەنهێنیە؟
کۆی بەشداربوو 380 کەس.
بەڵێ نەخێر
279 101
73.42% 26.57%

لەم ئەنجامەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە زۆرینە لەگەڵ ئەوەدان ڕێکارەکانى لێکۆڵینەوە نهێنین کە ئەمە مایەی خۆشحالی و دەست خۆشیە بۆ فەرمانبەران و لێکۆڵەران و دادگاکان بەڵام لە هەمان کاتدا ئەو رێژەیەش کەمنین کە لێکۆڵینەوە لەگەڵیان بە نهێنی نییە، لە کاتێکدا ئامانجی سەرەکی یاساکە پاراستنی نهێنیە بۆیە پێویستە دادگای تایبەتمەند لەسەرجەم شارەکان بکرێنەوە بەجۆرێک پاراستنی نهێنی خێزانەکان و کەیسەکان بگات بە ئاستێکی بەرزتر. 

پ6/ زیاتر لەلایەن چ کەسێکەوە توندوتیژى ئەنجام دەدرێت لەنێو خێزان دا؟
کۆی بەشداربوو 441 کەس.
مێرد ژن برا باوک دایک خوشک        کەسانی پلە چوار
238 42 68 30 20 5 38
53.96% 9.52% 15.41% 6.80% 4.53% 1.13% 8.61%
 
لەمەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە زیاتر لە لایەن پیاوانەوە توندوتیژى ئەنجام دەدرێت بەڵام لە هەمان کاتیش دا سەرەڕاى ئەوەى کە تەواوى بەشداربووانى ئەم ڕاپرسیە ژنن ڕێژەیەکى کەمیشیان ئاماژەیان داوە بەوەى کە لەلایەن ژنانیشەوە توندوتیژى ئەنجام دەدرێت.

پ7/ ئایا بوونى ماڵى داڵدەدان ( شەڵتەرەکان ) گرنگە سەبارەت بە کێشە خێزانیەکان؟
کۆی بەشداربوو 375 کەس.
بەڵێ نەخێر
193 182 
51.46% 48.53%

لەمەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆرینە لەگەڵ بوونى ماڵى داڵدەدان ( شەڵتەرەکان ) دان، بەمەبەستی پاراستنی گیانی ژنانی هەرەشەلێکراو ، لە هەمانکاتدا ئەمە ئاستی هۆشیاری و تێگەشتنی کۆمەڵگامان بۆ دەردەخات لەوەی کە شەڵتەرەکان ماڵیکی ئارامن بۆ پاراستنی ژنان و چارەسەرکردنی کێشەکانیان و ئاشناکردنەوەیان بە خێزانەکانیان.  








پ8/ چى بکرێت بۆ کەمکردنەوەى توندوتیژى لەنێو خێزان دا؟
کۆی بەشداربوو 424 کەس.
بڵاوکردنەوەی هۆشیارى یاسایى  و کۆمەڵایەتی 158
37.26%
راگەیاندن و تۆرە کۆمەڵایەتیەکان 76
17.92%
مامۆستایانی ئاینی 102
24.05%
دانانی سەنتەری راوێژکاری خێزان پێش پرۆسەی هاوسەرگیری بە مەرج  88
20.75%

لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت کە بڵاوکردنەوەی هۆشساری یاسایی و کۆمەڵایەتی کاریگەری گەورەی هەیە بە ئاراستەی نەهێشتن و کەمکردنەوەی توندووتیژی خێزانی ،لە هەمان کاتدا زۆرن ئەوانەی کە پێیان وایە مامۆستایانی ئاینی رۆڵی کاریگەریان هەیە لە کەمکردنەوەی توندووتیژی خێزانی ،لەبەر ئەوەی کۆمەڵگەی ئێمە کۆمەڵگەیەکی موسڵمانن.  

پ9/ لەکاتی توندووتیژی خێزانی چی دەکەیت؟
کۆی بەشداربوو 415 کەس.
پەیوەندی دەکەم بە هێڵی گەرم119  67
16.14%
بێدەنگ دەبم 80
19.27%
پەیوەندی دەکەم بە رێکخراوەکان 84
20.24%
سکاڵا تۆمار دەکەم 184
44.33%


 لەم ئەنجامەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە زۆرینەی بەشداربووان پەنادەبەنە بەر تۆمارکردنی سکالڕ کە ئەمەش بەرزبوونەوەی ئاشتی هۆشیاری و تێگەشتنی کۆمەڵگا پیشان دەدات بەرامبەر بە بەرێوەبەراتی و نووسینگە و دادگامانی توندووتیژی و مایەی خۆشحاڵییە.  


راسپاردە

1-هەمووارکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لەبری هەبوونی پرۆژە یاسای نوێ.
2-کردنەوە و دامەزراندنی دادگای تاوانەکانی تایبەت بە کەیسەکانی کوشتنی ژنان تاکو هاوکاربێت لەبەرەو پێشچوون و زوو یەکلاکردنەوەی کەیسەکانی کوشتنی ژنان کە لەکاتی ئیستاداچەندین ساڵی پێویستە بۆ یەکلاکردنەوەیان.
3-دروستکردنی دادگای تایبەتمەند لە دادگای لێکۆڵینەوە و دادگای کەتن ی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان دانانی دادورەی تایبەتمەند لە هەموو قەزاکاندا.
4-دانانی دادگای کەتن تایبەت بە کێشە خێزانیەکان لەسەرجەم پارێزگاکان.
5-لەسەر وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتیە کەکاری جدی بکات بۆ کردنەوەی شێڵتەر لە سەرجەم قەزاکان، ئەگەر شێڵتەرێکی کاتیش بن(24 سەعاتی).
6-باشترکردنی ئاستی خزمەتگوزاری ئەو شێڵتەرانەی کە بوونیان هەیە لە پارێزگاکاندا.
7-کردنەوەی شێڵتەری تایبەت بە کەیسەخێزانیەکان و تێکەڵ نەکردنیان بە کەیسەکانی تر.
8-بایەخی زیاتر بدرێت بەلایەنی دەروونی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی لە کاتی بەرێوەچوونی سکاڵاکان و لەسەر وەزارەتی تەندروستی و کارو کاروباری کۆمەڵایەتییە کە هەوڵی جدی بدەن بۆ کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.

9-زیادکردن و بەردەوامی دان بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە لەسەرجەم ناوچەکانی هەرێمی کوردستان.بەتایبەت بۆ کارمەندانی لایەنە پەیوەندیدارەکان بە جێبەجێکردنی یاساکە.

10-زیادکردنی ژمارەی نووسینگەکان لەسەرجەم پارێزگاکان بەمەبەستی ئاسانکاری لە بەرێوەچوونی کەیسەکان و هاوکاریکردنی قوربانییەکان بە هۆی زۆربوونی ژمارەی سکاڵاکان.
11-تەرخانکردنی سەرجەم پێداوویستیەکان بۆ بەرێوەبەرایەتیەکان نووسینگەکان لە پارێزگاو قەزاکان، لە پۆلیس و پاسەوان ئۆتۆمبێل، بۆ ئەوەی بتوانن لە حاڵەتە کتوپڕەکاندا فریای قوربانیەکان بکەون.
 
12-پێویستە دادگاکان یەک بریاری یەکلاکەرەو و هاوشێوەیان هەبێت لەسەر حاڵەتەکان،بۆ ئەوەی کیشە لە کارووباری نووسینگەکان دروست نەبێت و بزانن کە لە سنوری دەسەڵاتی ئەواندایە چی کێشەیەک وەربگرن، نەک شێواوی لە کارو دەسەلاتەکانیان دروست بێت.
13-چالاککردنی بەرێوەبەرایەتییەکی تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لە پارێزگای هەڵەبجە.
 




]]>
Regional Advisory Meeting http://www.araste.co/news.aspx?id=242 http://www.araste.co/news.aspx?id=242 Thu, 02 Jun 2022 14:43:13 GMT
In the continuation of the project's work (monitoring the implementation of the Law on Combating Domestic Violence) 

American NED partner .

The organization held its second regional advisory meeting under the title of "Law on Combating Domestic Violence and Importance for Kurdistan Regional Government Universities".
The meeting was attended by teachers from law colleges in private and government schools in all the different cities of Kurdistan, the directors of the Gender Centre in different universities, a portion of the Kurdistan and Iraqi parliamentarians and representatives of civil servants' organisations.
At the meeting, a brief on the project and its objectives was presented by Project Assistant Briar Mohammed and two different panels for law colleges and gender centers by Mrs . Rezan Sheikh Dler Ms. Shokhan Hamrashid, the director of the organization, was held and discussions were held at the end, and all recommendations were submitted through the group's work.
 ~As a women's legal aid organization, Sarchem has recommended that both gatherings be consulted within the framework of a special proposal presented to the Ministry of Higher Education in the hope that serious work will be taken on them.

~On behalf of the organization, we thank and appreciate all the gentlemen who participated with us

Regional Advisory Meeting
araste.co

In the continuation of the project's work (monitoring the implementation of the Law on Combating Domestic Violence) 

American NED partner .

The organization held its second regional advisory meeting under the title of "Law on Combating Domestic Violence and Importance for Kurdistan Regional Government Universities".
The meeting was attended by teachers from law colleges in private and government schools in all the different cities of Kurdistan, the directors of the Gender Centre in different universities, a portion of the Kurdistan and Iraqi parliamentarians and representatives of civil servants' organisations.
At the meeting, a brief on the project and its objectives was presented by Project Assistant Briar Mohammed and two different panels for law colleges and gender centers by Mrs . Rezan Sheikh Dler Ms. Shokhan Hamrashid, the director of the organization, was held and discussions were held at the end, and all recommendations were submitted through the group's work.
 ~As a women's legal aid organization, Sarchem has recommended that both gatherings be consulted within the framework of a special proposal presented to the Ministry of Higher Education in the hope that serious work will be taken on them.

~On behalf of the organization, we thank and appreciate all the gentlemen who participated with us

]]>
کۆبوونەوەی راوێژکاری هەرێمی http://www.araste.co/news.aspx?id=241 http://www.araste.co/news.aspx?id=241 Thu, 02 Jun 2022 14:37:41 GMT  
~لە درێژەی كارو چالاكیەكانی پرۆژەی (چاودێری جێبەجێكردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی)
بەھاوکاری NED امریکی .
• رێكخراو دووەمین كۆبوونەوەی راوێژكاری هەرێمی لەژێر ناونیشانی ( یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی و گرنگی بۆ زانكۆكانی هەرێمی كوردستان) ئەنجامدا.
لە كۆبوونەوەكەدا مامۆستایانی كۆلێژەكانی یاسا لە زانكۆ تایبەتەكان و حكومیەکان لەسەرجەم شارە جیاوازەكانی كوردستان ،بەرێوەبەرانی سەنتەری جێندەرەكان لە زانكۆ جیاوازەكان ،بەشێك لە پەرلەمانتارانی كوردستان و عێراق و نوێنەری رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بەشداربوون.
~لە كۆبوونەكەدا كورتەیەك لەسەر پرۆژەكەو ئامانجەكانی لەلایەن (بریار محمد) یاریدەدەری پرۆژە پێشكەشكرا و دوو پانێڵی جیاواز بۆ كۆلێژەكانی یاسا و سەنتەری جێندەرەكان لە لایەن خاتوو (رێزان شێخ دلێر) و بەرێوەبەری رێكخراو خاتوو (شۆخان حمەرشید) ئەنجامدرا و لە كۆتایشدا گفتوگۆی كراوە ئەنجامدرا و لەرێگەی كاری گروپەەوە سەرجەم راسپاردەوە پێشنیارەكان خرانەروو.
~وەكو رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان سەرچەم راسپاردەوە و پێشنیاری هەردوو كۆبوونەوە راوێژكارییەكە لە چوارچێوەی پرۆپۆزەڵێكی تایبەت پێشكەش بە وەزارەتی خوێندنی باڵا دەكەین بەو ئومێدەی كاری جدی لەسەر بكرێت.
~بەناوی رێكخراوەوە سوپاس و پێزانینمان بۆسەرجەم ئەو بەرێزانەی لەگەڵمان بەشداربوون
کۆبوونەوەی راوێژکاری هەرێمی
araste.co

 

~لە درێژەی كارو چالاكیەكانی پرۆژەی (چاودێری جێبەجێكردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی)
بەھاوکاری NED امریکی .
• رێكخراو دووەمین كۆبوونەوەی راوێژكاری هەرێمی لەژێر ناونیشانی ( یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی و گرنگی بۆ زانكۆكانی هەرێمی كوردستان) ئەنجامدا.
لە كۆبوونەوەكەدا مامۆستایانی كۆلێژەكانی یاسا لە زانكۆ تایبەتەكان و حكومیەکان لەسەرجەم شارە جیاوازەكانی كوردستان ،بەرێوەبەرانی سەنتەری جێندەرەكان لە زانكۆ جیاوازەكان ،بەشێك لە پەرلەمانتارانی كوردستان و عێراق و نوێنەری رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بەشداربوون.
~لە كۆبوونەكەدا كورتەیەك لەسەر پرۆژەكەو ئامانجەكانی لەلایەن (بریار محمد) یاریدەدەری پرۆژە پێشكەشكرا و دوو پانێڵی جیاواز بۆ كۆلێژەكانی یاسا و سەنتەری جێندەرەكان لە لایەن خاتوو (رێزان شێخ دلێر) و بەرێوەبەری رێكخراو خاتوو (شۆخان حمەرشید) ئەنجامدرا و لە كۆتایشدا گفتوگۆی كراوە ئەنجامدرا و لەرێگەی كاری گروپەەوە سەرجەم راسپاردەوە پێشنیارەكان خرانەروو.
~وەكو رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان سەرچەم راسپاردەوە و پێشنیاری هەردوو كۆبوونەوە راوێژكارییەكە لە چوارچێوەی پرۆپۆزەڵێكی تایبەت پێشكەش بە وەزارەتی خوێندنی باڵا دەكەین بەو ئومێدەی كاری جدی لەسەر بكرێت.
~بەناوی رێكخراوەوە سوپاس و پێزانینمان بۆسەرجەم ئەو بەرێزانەی لەگەڵمان بەشداربوون

]]>
كۆبوونەوەی وەرزی لیژنەی ئاشتەوایی. http://www.araste.co/news.aspx?id=240 http://www.araste.co/news.aspx?id=240 Thu, 03 Mar 2022 19:59:06 GMT
🔻لەسۆنگەی گرنگی كاروباری لیژنەكانی ئاشتەوایی لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بە دیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی ، رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان بە هاوبەشی لەگەڵ سەنتەری راوێژكاری خێزانی\سلێمانی، كۆبوونەوەیەكی راوێژكاری لە پارێزگای سلێمانی ئەنجامدا، بە ئامادەبوونی بەرێزان لە ( دادوەرانی دادگاكانی توندووتیژی خێزانی ،بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەكانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی،سەنتەرەكانی راوێژكاری خێزانی و ئەندامانی لیژنەكانی ئاشتەوایی).
🔷 لە كۆبوونەوەكەدا تیشك خرایە سەر رێگری و گرفتەكانی بەردەم لیژنەكە و لایەنە پەوەنیدارەكان و هەروەها مادەو برگەكانی تایبەت بە لیژنەكە لە پرۆژە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی كە لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كراوە.
🔴 لە كۆتایی كۆبوونەوەكەدا ئامادەبووان راسپاردەو پێشنیاری خۆیان خستەروو، وە هەروەها هەموو كۆك بوون لەسەر ئەوەی پێویستە كاربكرێت بۆ هێشتنەوەی یاسا كۆنەكە و رێگری كردن لە پرۆژە یاساكە بە هۆی كەمووكورتیە یاساییەكانی.
كۆبوونەوەی وەرزی لیژنەی ئاشتەوایی.
araste.co

🔻لەسۆنگەی گرنگی كاروباری لیژنەكانی ئاشتەوایی لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بە دیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی ، رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان بە هاوبەشی لەگەڵ سەنتەری راوێژكاری خێزانی\سلێمانی، كۆبوونەوەیەكی راوێژكاری لە پارێزگای سلێمانی ئەنجامدا، بە ئامادەبوونی بەرێزان لە ( دادوەرانی دادگاكانی توندووتیژی خێزانی ،بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەكانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی،سەنتەرەكانی راوێژكاری خێزانی و ئەندامانی لیژنەكانی ئاشتەوایی).
🔷 لە كۆبوونەوەكەدا تیشك خرایە سەر رێگری و گرفتەكانی بەردەم لیژنەكە و لایەنە پەوەنیدارەكان و هەروەها مادەو برگەكانی تایبەت بە لیژنەكە لە پرۆژە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی كە لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كراوە.
🔴 لە كۆتایی كۆبوونەوەكەدا ئامادەبووان راسپاردەو پێشنیاری خۆیان خستەروو، وە هەروەها هەموو كۆك بوون لەسەر ئەوەی پێویستە كاربكرێت بۆ هێشتنەوەی یاسا كۆنەكە و رێگری كردن لە پرۆژە یاساكە بە هۆی كەمووكورتیە یاساییەكانی.

]]>
خستنه‌رووی راپۆرتی تایبه‌ت له‌سه‌ر (چاودێری جێبه‌جێكردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خێزانی) http://www.araste.co/news.aspx?id=239 http://www.araste.co/news.aspx?id=239 Mon, 21 Jun 2021 23:18:25 GMT
بەرواری 21/6/2021 لە ساڵیادی دەرچوونی یاسای بەرەنگاربونەوەی توندووتیژی خێزانی لە هەرێمی کوردستان ،بە ئامادەبوونی بەشێک لە لایەنە پەیوەندیدارەکان و رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و پارێزەران و دەزگاکانی راگەیاندن ،رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان،تازەترین راپۆرتی خۆی لە ژێر ناونیشانی (چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی) بۆ رای گشتی و دەزگاکانی راگەیاندن خستەروو خستەروو.
راپۆرتەکە تیشک دەخاتە سەر ئەو کێشەو رێگرییانەی کە هەن لە بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە ، هەروەها ئامار و راپرسی  تایبەت بە یاساکە و کێشە خێزانیەکان لە هەرێمی کوردستان دەخاتەروو.
لەسەرەتای کۆبوونەوەکەدا کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانی بۆ دەزگاکانی راگەیاندن ئەنجامدرا کە تیایدا گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە و ئامار و راپرسی تایبەت بە یاساکە خرانەروو،
دواتر بە گفتووگۆیەکی کراوە بەشداربووان  بۆچوون و رای خۆیان لەسەر  راپۆرتەکە  خستەروو،وە بە پێشنیارەکانیان راپۆرتەکەیان دەوڵەمەندتر کرد.
ئەمەش یەکێکە لەو چالاکیانەی کە ساڵانە رێکخراو بە هاوکاری رێکخراوی  NED امریکی ئەنجامی دەدات.
بەناوی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنانە و سوپاس و پێزانینمان بوسەرجەم ئەو لایەن و رێکخراوو کەسایەتیانەی کە لەگەڵمان بەشداربوون.
خستنه‌رووی راپۆرتی تایبه‌ت له‌سه‌ر (چاودێری جێبه‌جێكردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خێزانی)
araste.co

بەرواری 21/6/2021 لە ساڵیادی دەرچوونی یاسای بەرەنگاربونەوەی توندووتیژی خێزانی لە هەرێمی کوردستان ،بە ئامادەبوونی بەشێک لە لایەنە پەیوەندیدارەکان و رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و پارێزەران و دەزگاکانی راگەیاندن ،رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان،تازەترین راپۆرتی خۆی لە ژێر ناونیشانی (چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی) بۆ رای گشتی و دەزگاکانی راگەیاندن خستەروو خستەروو.
راپۆرتەکە تیشک دەخاتە سەر ئەو کێشەو رێگرییانەی کە هەن لە بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە ، هەروەها ئامار و راپرسی  تایبەت بە یاساکە و کێشە خێزانیەکان لە هەرێمی کوردستان دەخاتەروو.
لەسەرەتای کۆبوونەوەکەدا کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانی بۆ دەزگاکانی راگەیاندن ئەنجامدرا کە تیایدا گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە و ئامار و راپرسی تایبەت بە یاساکە خرانەروو،
دواتر بە گفتووگۆیەکی کراوە بەشداربووان  بۆچوون و رای خۆیان لەسەر  راپۆرتەکە  خستەروو،وە بە پێشنیارەکانیان راپۆرتەکەیان دەوڵەمەندتر کرد.
ئەمەش یەکێکە لەو چالاکیانەی کە ساڵانە رێکخراو بە هاوکاری رێکخراوی  NED امریکی ئەنجامی دەدات.
بەناوی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنانە و سوپاس و پێزانینمان بوسەرجەم ئەو لایەن و رێکخراوو کەسایەتیانەی کە لەگەڵمان بەشداربوون.

]]>
showcased the newest report titled (supervising the implementation of laws combating domestic violence) http://www.araste.co/news.aspx?id=238 http://www.araste.co/news.aspx?id=238 Mon, 21 Jun 2021 23:01:06 GMT
On June 21,2021 on the anniversary of enforcement of the law against domestic violence in the Kurdistan region, with the attendance of related parties, organizations, civil society, lawyers, and media outlets, women's legal assistance organization showcased their newest report titled (supervising the implementation of laws combating domestic violence) to public opinion and media outlets. 

The report highlights the problems and obstacles that stand in the way of the implementation of the law as well as the law-specific statistics and data. They later participated in an open discussion and showcased their opinions and suggestions on the report, the report was enriched with their suggestions. 

This is one of the activities that are annually performed with the help of the American NED organization. 

As Women's Legal Assistance Organization, we would like to express our thanks and gratitude to all of the parties, organizations, and individuals who participated with us
showcased the newest report titled (supervising the implementation of laws combating domestic violence)
araste.co

On June 21,2021 on the anniversary of enforcement of the law against domestic violence in the Kurdistan region, with the attendance of related parties, organizations, civil society, lawyers, and media outlets, women's legal assistance organization showcased their newest report titled (supervising the implementation of laws combating domestic violence) to public opinion and media outlets. 

The report highlights the problems and obstacles that stand in the way of the implementation of the law as well as the law-specific statistics and data. They later participated in an open discussion and showcased their opinions and suggestions on the report, the report was enriched with their suggestions. 

This is one of the activities that are annually performed with the help of the American NED organization. 

As Women's Legal Assistance Organization, we would like to express our thanks and gratitude to all of the parties, organizations, and individuals who participated with us

]]>
Regional Advisory Meeting for Peace Committees http://www.araste.co/news.aspx?id=236 http://www.araste.co/news.aspx?id=236 Thu, 18 Feb 2021 19:06:20 GMT

on 18/2/2021، the Women's Legal assistance Organization، in the presence of

Deputy Minister of Justice (Shilan Arif)

Mr. Ezzedine، Legal Adviser to the Directorate for Combating Violence Against Women and the Family

Mrs. (Sargul Saeed) Women's Committee، Kurdistan Parliament

Mrs. (Pervin Hassan) from the High Council of Women's Affairs.

Judges and members of the Public Prosecution of Domestic Violence Courts.

Directorates for Combating Violence Against Women and the Family.

Managers of Family Counseling Centers.

Representatives of the Ministries of Social Affairs and Higher Education

(Regional Advisory Meeting for Peace Committees) The purpose of the meeting was to gather the different experiences of the work of the Peace Committees in different cities of the Kurdistan Region.

Following the remarks of the Deputy Minister of Justice، the Administration، the Parliament and the High Council for Women's Affairs،

Two panels were held at the meeting،

The first panel was attended by judges and public prosecutors from the Domestic Violence Investigation Courts، which was chaired by the director of the organization (Shokhan Hamershid) and the judges highlighted their work and experience with the Legislature and the Peace Committees and the Peace Committees.

In the second panel، which was attended by the Center for Family Counseling in the provinces and independent administrations، which was chaired by the organization's lawyer (Briar Mohammad)، the directors of the centers highlighted the work experience of the committees، as well as their work and problems.

At the end، an open discussion was held between the participants and all the participants presented their recommendations، recommendations and suggestions within the framework of the group's work.

As an organization، we collect all recommendations and proposals and present them to all stakeholders in a package in the hope that they will be able to establish a unified and comprehensive mechanism for all peace committees and to make all committees and committees work in the city

It is also one of the activities carried out by the organization in the framework of the project (monitoring the implementation of the Domestic Violence Prevention Act) in collaboration with NED

 
 

 

Regional Advisory Meeting for Peace Committees
araste.co

on 18/2/2021، the Women's Legal assistance Organization، in the presence of

Deputy Minister of Justice (Shilan Arif)

Mr. Ezzedine، Legal Adviser to the Directorate for Combating Violence Against Women and the Family

Mrs. (Sargul Saeed) Women's Committee، Kurdistan Parliament

Mrs. (Pervin Hassan) from the High Council of Women's Affairs.

Judges and members of the Public Prosecution of Domestic Violence Courts.

Directorates for Combating Violence Against Women and the Family.

Managers of Family Counseling Centers.

Representatives of the Ministries of Social Affairs and Higher Education

(Regional Advisory Meeting for Peace Committees) The purpose of the meeting was to gather the different experiences of the work of the Peace Committees in different cities of the Kurdistan Region.

Following the remarks of the Deputy Minister of Justice، the Administration، the Parliament and the High Council for Women's Affairs،

Two panels were held at the meeting،

The first panel was attended by judges and public prosecutors from the Domestic Violence Investigation Courts، which was chaired by the director of the organization (Shokhan Hamershid) and the judges highlighted their work and experience with the Legislature and the Peace Committees and the Peace Committees.

In the second panel، which was attended by the Center for Family Counseling in the provinces and independent administrations، which was chaired by the organization's lawyer (Briar Mohammad)، the directors of the centers highlighted the work experience of the committees، as well as their work and problems.

At the end، an open discussion was held between the participants and all the participants presented their recommendations، recommendations and suggestions within the framework of the group's work.

As an organization، we collect all recommendations and proposals and present them to all stakeholders in a package in the hope that they will be able to establish a unified and comprehensive mechanism for all peace committees and to make all committees and committees work in the city

It is also one of the activities carried out by the organization in the framework of the project (monitoring the implementation of the Domestic Violence Prevention Act) in collaboration with NED

 
 

 

]]>
Women's Legal assistance Organization held a meeting of the Board. http://www.araste.co/news.aspx?id=235 http://www.araste.co/news.aspx?id=235 Sun, 27 Dec 2020 14:09:00 GMT

Today, 27/12/2020, the Women's Legal assistance Organization held a meeting of the Board and held a meeting in the presence of the Board of Directors:
Dr. Choman Ahmed
Ms. Rezan Dler
Mr.Awat Mohammed
The meeting focused on the work activities of 2020, as well as explaining the work plans and activities for 2021.
A general meeting of the board and management was then held with all staff and lawyers of the organization.
On behalf of the Board of Directors, we would like to thank and thank all the members of the Board and all the staff and lawyers and volunteers of our organization who have shown a long breath of hard work in the face of violence.
Women's Legal assistance Organization held a meeting of the Board.
araste.co


Today, 27/12/2020, the Women's Legal assistance Organization held a meeting of the Board and held a meeting in the presence of the Board of Directors:
Dr. Choman Ahmed
Ms. Rezan Dler
Mr.Awat Mohammed
The meeting focused on the work activities of 2020, as well as explaining the work plans and activities for 2021.
A general meeting of the board and management was then held with all staff and lawyers of the organization.
On behalf of the Board of Directors, we would like to thank and thank all the members of the Board and all the staff and lawyers and volunteers of our organization who have shown a long breath of hard work in the face of violence.

]]>
رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،کۆبوونەوەی دەستەی بۆرد و بەرێوەبردنی ئەنجامدا http://www.araste.co/news.aspx?id=234 http://www.araste.co/news.aspx?id=234 Sun, 27 Dec 2020 13:48:22 GMT
 
ئەمرۆ بەرواری 27/12/2020 رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،کۆبوونەوەی دەستەی بۆرد و بەرێوەبردنی ئەنجامدا بە ئامادەبوونی بەرێزان لە دەستەی  بۆرد :
د.چۆمان احمد 
رێزان دلێر
ئاوات محمد
لە کۆبوونەوەکەدا تیشک خرایە سەر کارو چالاکییەکانی ساڵی 2020 و هەروەها روونکردنەوەی کارو پلان و چالاکیەکان بۆ ساڵی 2021.بۆ ئەوەی هەموو پێکەوە هاوکاربین لە بەدیهینانی ئامانجەکانی رێکخراو. 
پاشان کۆبوونەوەی گشتی دەستەی بۆرد و بەرێوەبەردن لەگەڵ سەرجەم کارمەندان و پارێزەرانی رێکخراو ئەنجامدرا.
بەناوی دەستەی بەرێوەبردن سوپاس و پێزانیمان بۆ بەرێزان لە دەستەی بۆرد و سەرجەم کارمەند و پارێزەران و دەستەی خۆبەخشان لە رێکخراوەکەمان کە بەدرێژایی ساڵێکی قورس نەفەس درێژییان پیشاندا لە رووبەرووبوونەوەی توندووتیژی.
رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،کۆبوونەوەی دەستەی بۆرد و بەرێوەبردنی ئەنجامدا
araste.co

 
ئەمرۆ بەرواری 27/12/2020 رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،کۆبوونەوەی دەستەی بۆرد و بەرێوەبردنی ئەنجامدا بە ئامادەبوونی بەرێزان لە دەستەی  بۆرد :
د.چۆمان احمد 
رێزان دلێر
ئاوات محمد
لە کۆبوونەوەکەدا تیشک خرایە سەر کارو چالاکییەکانی ساڵی 2020 و هەروەها روونکردنەوەی کارو پلان و چالاکیەکان بۆ ساڵی 2021.بۆ ئەوەی هەموو پێکەوە هاوکاربین لە بەدیهینانی ئامانجەکانی رێکخراو. 
پاشان کۆبوونەوەی گشتی دەستەی بۆرد و بەرێوەبەردن لەگەڵ سەرجەم کارمەندان و پارێزەرانی رێکخراو ئەنجامدرا.
بەناوی دەستەی بەرێوەبردن سوپاس و پێزانیمان بۆ بەرێزان لە دەستەی بۆرد و سەرجەم کارمەند و پارێزەران و دەستەی خۆبەخشان لە رێکخراوەکەمان کە بەدرێژایی ساڵێکی قورس نەفەس درێژییان پیشاندا لە رووبەرووبوونەوەی توندووتیژی.

]]>
Open Letter to UN Special-Adviser on the Prevention of Genocide Wairimu Nderitu http://www.araste.co/news.aspx?id=233 http://www.araste.co/news.aspx?id=233 Wed, 09 Dec 2020 20:20:56 GMT H.E. Ms. Wairimu Nderitu
UN Special Adviser on Genocide Prevention
United Nations Secretariat
42
nd Street
New York, NY 10017
7 December 2020
Re: Reparations for Atrocity Crimes Against Civilians Committed During the
Da’esh/ISIL Conflict in Iraq
Your Excellency,
The Coalition for Just Reparations (C4JR) extends its congratulations on your appointment as
the UN Special Adviser on the Prevention of Genocide. C4JR is an alliance of Iraqi civil society
organizations, representing Iraq’s linguistic, ethnic and religious diversity, supporting
reparation claims of survivors and other victims of crimes perpetrated during the conflict with
Da’esh/ISIL in Iraq. By using language of reparations, C4JR seeks not only to repair harm
done to victims but also to induce greater change in Iraq towards overall respect and
observance of human rights.
You can be assured of our support to you and your Office in strengthening Iraq’s capacity to
prevent genocide, war crimes and crimes against humanity and uphold its responsibility to
protect all communities in Iraq.
Since 2003, Iraq has suffered internecine conflict and state collapse, degrading a once rich
cradle of ancient ethno-religions and cultures. During the Da’esh/ISIL created conflict in Iraq,
at least 30,000 civilians were killed, 55,000 injured and more than 3 million were displaced.
Minority communities including Christians, Yazidis, Sabean-Mandaeans, Turkmen, Kaka’i,
and Shabaks were particularly targeted and faced existential threats.
Da’esh/ISIL exploited the concomitant deterioration of religious freedoms as part of their
genocidal campaign against ethno-religious minorities across the Sinjar region and the
Nineveh plains. The targeted violence sought to erase the presence of religious minorities in
Iraq altogether, and particularly of the Yazidis, decried by Da’esh/ISIL as devil-worshippers.
We welcome the efforts already taken to safeguard religious freedom and to counter narratives
of violent extremism in Iraq, such as the Interfaith Statement on the Victims of Da’esh/ISIL
endorsed by religious leaders from the Christian, Sunni, Shia and Yazidi communities, and
supported by the UN Investigative Team to Promote Accountability for Crimes Committed by
Da’esh/ISIL (UNITAD) and your Office. However, without justice religious communities will

2
continue to face persecution and the threat of repeated violence. The main focus thus far has
been, and rightly so, on criminal accountability for past atrocities. Yet, much wider engagement
is necessary, crafted in close contact with victims themselves. In addition to material
compensation, restitution and rehabilitation, a range of measures falling within satisfaction and
guarantees of non-repetition are necessary to avoid further human rights violations and/or
defuse situations that can lead to outburst of violence amounting to genocide.
We are thankful that one of the themes of this year’s International Day to Commemorate the
Victims of Genocide will focus on reparations. Repairing the harm done to victims of gross
human rights violations should be of utmost priority not only for states where the violation took
place but also for the international community and people worldwide.
We respectfully request the opportunity to brief you on the work of the Coalition during your
next visit to Iraq or via an online platform. In your remarks at the International Day to
Commemorate the Victims of Genocide we urge you to highlight the importance of reparations
for victims of Da’esh/ISIL atrocities and encourage the Government of Iraq to expedite the
passing of the draft Reparations Bill. Finally, we request your Office to consider writing a report
on the nexus between the non-repetition of genocide and reparations.
Sincerely Yours,
[C4JR member organizations]
1. ASUDA
2. Better World Organization
3. Bishkoreen
4. Christian Aid Program Northern Iraq (CAPNI)
5. Civil Development Organization
6. Emma Organization
7. Free Yazidi Foundation
8. Ghasin Al-Zaiton Organization for Youth
9. Hammurabi Organization for Human Rights
10. Harikar
11. Iraqi Institution for Development
12. Jinda Organization
13. Jiyan Foundation for Human Rights
14. Justice Organization for Minority Rights
15. Lotus Flower
16. Methra Organization for Yarsani Culture and Development
17. Nadia´s Initiative
18. National Center for Human Rights
19. Nisha Organization

3
20. Peace and Freedom Organization
21. Tajdid Iraq
22. To Reconcile Organization
23. Turkmen Rescue Foundation
24. Women Leadership Institute
25. Women's Legal Assistance Organization (WOLA)
26. Yazda
27. Yezidi Organization for Documentation
[International Partners]
Ceasefire Centre for Civilian Rights
Fight for Humanity
Genocide Watch
Global Survivors Fund
Impunity Watch
Madre
Minority Rights Group International

Open Letter to UN Special-Adviser on the Prevention of Genocide Wairimu Nderitu
araste.co

H.E. Ms. Wairimu Nderitu
UN Special Adviser on Genocide Prevention
United Nations Secretariat
42
nd Street
New York, NY 10017
7 December 2020
Re: Reparations for Atrocity Crimes Against Civilians Committed During the
Da’esh/ISIL Conflict in Iraq
Your Excellency,
The Coalition for Just Reparations (C4JR) extends its congratulations on your appointment as
the UN Special Adviser on the Prevention of Genocide. C4JR is an alliance of Iraqi civil society
organizations, representing Iraq’s linguistic, ethnic and religious diversity, supporting
reparation claims of survivors and other victims of crimes perpetrated during the conflict with
Da’esh/ISIL in Iraq. By using language of reparations, C4JR seeks not only to repair harm
done to victims but also to induce greater change in Iraq towards overall respect and
observance of human rights.
You can be assured of our support to you and your Office in strengthening Iraq’s capacity to
prevent genocide, war crimes and crimes against humanity and uphold its responsibility to
protect all communities in Iraq.
Since 2003, Iraq has suffered internecine conflict and state collapse, degrading a once rich
cradle of ancient ethno-religions and cultures. During the Da’esh/ISIL created conflict in Iraq,
at least 30,000 civilians were killed, 55,000 injured and more than 3 million were displaced.
Minority communities including Christians, Yazidis, Sabean-Mandaeans, Turkmen, Kaka’i,
and Shabaks were particularly targeted and faced existential threats.
Da’esh/ISIL exploited the concomitant deterioration of religious freedoms as part of their
genocidal campaign against ethno-religious minorities across the Sinjar region and the
Nineveh plains. The targeted violence sought to erase the presence of religious minorities in
Iraq altogether, and particularly of the Yazidis, decried by Da’esh/ISIL as devil-worshippers.
We welcome the efforts already taken to safeguard religious freedom and to counter narratives
of violent extremism in Iraq, such as the Interfaith Statement on the Victims of Da’esh/ISIL
endorsed by religious leaders from the Christian, Sunni, Shia and Yazidi communities, and
supported by the UN Investigative Team to Promote Accountability for Crimes Committed by
Da’esh/ISIL (UNITAD) and your Office. However, without justice religious communities will

2
continue to face persecution and the threat of repeated violence. The main focus thus far has
been, and rightly so, on criminal accountability for past atrocities. Yet, much wider engagement
is necessary, crafted in close contact with victims themselves. In addition to material
compensation, restitution and rehabilitation, a range of measures falling within satisfaction and
guarantees of non-repetition are necessary to avoid further human rights violations and/or
defuse situations that can lead to outburst of violence amounting to genocide.
We are thankful that one of the themes of this year’s International Day to Commemorate the
Victims of Genocide will focus on reparations. Repairing the harm done to victims of gross
human rights violations should be of utmost priority not only for states where the violation took
place but also for the international community and people worldwide.
We respectfully request the opportunity to brief you on the work of the Coalition during your
next visit to Iraq or via an online platform. In your remarks at the International Day to
Commemorate the Victims of Genocide we urge you to highlight the importance of reparations
for victims of Da’esh/ISIL atrocities and encourage the Government of Iraq to expedite the
passing of the draft Reparations Bill. Finally, we request your Office to consider writing a report
on the nexus between the non-repetition of genocide and reparations.
Sincerely Yours,
[C4JR member organizations]
1. ASUDA
2. Better World Organization
3. Bishkoreen
4. Christian Aid Program Northern Iraq (CAPNI)
5. Civil Development Organization
6. Emma Organization
7. Free Yazidi Foundation
8. Ghasin Al-Zaiton Organization for Youth
9. Hammurabi Organization for Human Rights
10. Harikar
11. Iraqi Institution for Development
12. Jinda Organization
13. Jiyan Foundation for Human Rights
14. Justice Organization for Minority Rights
15. Lotus Flower
16. Methra Organization for Yarsani Culture and Development
17. Nadia´s Initiative
18. National Center for Human Rights
19. Nisha Organization

3
20. Peace and Freedom Organization
21. Tajdid Iraq
22. To Reconcile Organization
23. Turkmen Rescue Foundation
24. Women Leadership Institute
25. Women's Legal Assistance Organization (WOLA)
26. Yazda
27. Yezidi Organization for Documentation
[International Partners]
Ceasefire Centre for Civilian Rights
Fight for Humanity
Genocide Watch
Global Survivors Fund
Impunity Watch
Madre
Minority Rights Group International

]]>
part of events and activities of 25th 2020 http://www.araste.co/news.aspx?id=231 http://www.araste.co/news.aspx?id=231 Wed, 02 Dec 2020 23:38:07 GMT


As part of its 16-day campaign against violence against women, the Women's Legal Aid Organization within the framework of the Gender-Based Violence Group (GBVWG), which consists of a number of non-governmental organizations, non-governmental organizations, non-governmental organizations, non-governmental organizations The University of Sulaymaniyah and the American University in Sulaymaniyah, under the auspices of the PDO and UNFPA, held their film and sports festivals.

In it, the organizations released several short films, which was an expression of all the violence against women, children, and the gay community. Collaborate to bring about social peace and reduce violence.
part of events and activities of 25th 2020
araste.co


As part of its 16-day campaign against violence against women, the Women's Legal Aid Organization within the framework of the Gender-Based Violence Group (GBVWG), which consists of a number of non-governmental organizations, non-governmental organizations, non-governmental organizations, non-governmental organizations The University of Sulaymaniyah and the American University in Sulaymaniyah, under the auspices of the PDO and UNFPA, held their film and sports festivals.

In it, the organizations released several short films, which was an expression of all the violence against women, children, and the gay community. Collaborate to bring about social peace and reduce violence.

]]>
/Part of the events and activities of November 25th 2020 http://www.araste.co/news.aspx?id=230 http://www.araste.co/news.aspx?id=230 Wed, 02 Dec 2020 23:31:44 GMT

As part of its 16-day campaign against violence against women, the Women's Legal Aid Organization within the framework of the Gender-Based Violence Group (GBVWG), which consists of a number of non-governmental organizations, non-governmental organizations, non-governmental organizations, non-governmental organizations The University of Sulaymaniyah and the American University in Sulaymaniyah, under the auspices of the PDO and UNFPA, held their film and sports festivals.

In it, the organizations released several short films, which was an expression of all the violence against women, children, and the gay community. Collaborate to bring about social peace and reduce violence.
/Part of the events and activities of November 25th 2020
araste.co

As part of its 16-day campaign against violence against women, the Women's Legal Aid Organization within the framework of the Gender-Based Violence Group (GBVWG), which consists of a number of non-governmental organizations, non-governmental organizations, non-governmental organizations, non-governmental organizations The University of Sulaymaniyah and the American University in Sulaymaniyah, under the auspices of the PDO and UNFPA, held their film and sports festivals.

In it, the organizations released several short films, which was an expression of all the violence against women, children, and the gay community. Collaborate to bring about social peace and reduce violence.

]]>
چالاكیه‌كانی 25 نۆفمبه‌ر 2020 http://www.araste.co/news.aspx?id=229 http://www.araste.co/news.aspx?id=229 Wed, 02 Dec 2020 23:19:29 GMT  لەچوارچێوەی چالاکیەکانی 16رۆژی هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی  دژی ژنان،رێکخراوی هاریکاری یاسایی  ژنان لە چوارچێوەی گروپی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی لەسەر بنەمای جێندەری  (GBVWG) کە ئەم گروپە پێکهاتووە لە ژمارەیەک لە رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی ،بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی،وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی ،وەزارەتی تەندروستی و لەگەڵ هەردوو سەنتەری جێندەر زانکۆی سلێمانی و زانکۆی ئەمریکی لە سلێمانی و بەسەرپەرشتی رێکخراوی (PDO) و (UNFPA) ،ڤیستیڤاڵی فیلم و سپۆتی رێکخراوەکانیان ئەنجامدا.
 کە تیایدا رێکخراوەکان چەندین کورتە فیلمیان خستەروو ، کە دەربرینێک بوو بۆ سەرجەم ئەو توندووتیژیانەی کە رووبەرووی ژنان و مناڵان و کۆمەڵگای هاورەگەزخوازان دەبێتەوە.لە کۆتایی ڤیستڤاڵەکەدا دیبەیتێک بەرێوەچوو بۆ بەرپرسانی رێکخراوەکان کە تیایدا ئامانجی کورتە ڤیدیۆکانیان روونکردەوە و  دووپاتیان کردوە کە هەموو پێکەوە بەردەوام دەبن لە ئەنجامدانی کاری هاوبەش لە پێناو بە دیهێنانی ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی و کەمکردنەوەی توندووتیژییەکان.
چالاكیه‌كانی 25 نۆفمبه‌ر 2020
araste.co

 لەچوارچێوەی چالاکیەکانی 16رۆژی هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی  دژی ژنان،رێکخراوی هاریکاری یاسایی  ژنان لە چوارچێوەی گروپی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی لەسەر بنەمای جێندەری  (GBVWG) کە ئەم گروپە پێکهاتووە لە ژمارەیەک لە رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی ،بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی،وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی ،وەزارەتی تەندروستی و لەگەڵ هەردوو سەنتەری جێندەر زانکۆی سلێمانی و زانکۆی ئەمریکی لە سلێمانی و بەسەرپەرشتی رێکخراوی (PDO) و (UNFPA) ،ڤیستیڤاڵی فیلم و سپۆتی رێکخراوەکانیان ئەنجامدا.

 کە تیایدا رێکخراوەکان چەندین کورتە فیلمیان خستەروو ، کە دەربرینێک بوو بۆ سەرجەم ئەو توندووتیژیانەی کە رووبەرووی ژنان و مناڵان و کۆمەڵگای هاورەگەزخوازان دەبێتەوە.لە کۆتایی ڤیستڤاڵەکەدا دیبەیتێک بەرێوەچوو بۆ بەرپرسانی رێکخراوەکان کە تیایدا ئامانجی کورتە ڤیدیۆکانیان روونکردەوە و  دووپاتیان کردوە کە هەموو پێکەوە بەردەوام دەبن لە ئەنجامدانی کاری هاوبەش لە پێناو بە دیهێنانی ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی و کەمکردنەوەی توندووتیژییەکان.

]]>
Wola organization have been trying to get a justice and protection human rights. http://www.araste.co/news.aspx?id=228 http://www.araste.co/news.aspx?id=228 Sat, 26 Sep 2020 22:21:36 GMT
Wola organization have been trying to get a justice and protection human rights.
araste.co

]]>
رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،کاردەکات لە پێناو بەدیهێنانی دادپەروەری و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ. http://www.araste.co/news.aspx?id=227 http://www.araste.co/news.aspx?id=227 Sat, 26 Sep 2020 22:16:42 GMT
رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،کاردەکات لە پێناو بەدیهێنانی دادپەروەری و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ.
araste.co

]]>
Public Session event http://www.araste.co/news.aspx?id=224 http://www.araste.co/news.aspx?id=224 Thu, 10 Sep 2020 11:32:14 GMT

(Public Session) event which is dedicated to discussion about the electrification of the Public Notaries in the KRI in order to raise awareness about the subject, to better understand the system, and to showcase its positive aspects.

 

This is one of the activities that our organization is organizing with the assistance of the Ministry of Justice and USAID as part of their (Takamul) project.

Public Session event
araste.co

(Public Session) event which is dedicated to discussion about the electrification of the Public Notaries in the KRI in order to raise awareness about the subject, to better understand the system, and to showcase its positive aspects.

 

This is one of the activities that our organization is organizing with the assistance of the Ministry of Justice and USAID as part of their (Takamul) project.

]]>
کۆبووەنەوەی راوێژکاری لەسەر سیستەمی بە ئەلکترۆنیکردنی فەرمانگە دادنووسییەکان http://www.araste.co/news.aspx?id=223 http://www.araste.co/news.aspx?id=223 Thu, 10 Sep 2020 11:14:11 GMT
لە بەردەوامی پڕۆژەی هۆشیاری لەسەر سیستەمی بە ئەلکترۆنی کردنی فەرمانگە دادنووسییەکان،ئەمڕۆ رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان یەکەمین کۆبوونەوەی راوێژکاری بە ئامادەبوونی بەرێوەبەرانی فەرمانگە دادنووسیەکانی سلێمانی،ژمارەیەک لە پاریزەران ، هاوڵاتیان ، رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و نوێنەری کۆمپانیای جێبەجێکار INFORR، و دەزگاکانی راگەیاندن
لە پارێزگای سلێمانی ئەنجامدا.
- لە کۆبوونەوەکەدا شۆخان حمەرشید (بەرێوەبەری پرۆژەکە) ،نوێنەری بەرێوەبەرایەتی فەرمانگە دادنووسییەکانی سلێمانی و نوێنەری کۆمپانیای INFORR ووتەی خۆیان پێشکەشکرد .
-دواتر گفتوگۆیەکی کراوە لە نێوان ئامادەبوون ئەنجامدرا و کە خاڵە باش و لاوازەکانی سیستەمەکە خرانەروو هەروەها راسپاردەو پێشنیار بۆ باشکردن و بەرەوپێشبردنی سیستەمەکە خرانەوو، ئەمەش بووە هۆی تێگەشتنێکی باشتری لایەنەکان و بەشداربووان لەسەر سیستەمەکە
کۆبووەنەوەی راوێژکاری لەسەر سیستەمی بە ئەلکترۆنیکردنی فەرمانگە دادنووسییەکان
araste.co

لە بەردەوامی پڕۆژەی هۆشیاری لەسەر سیستەمی بە ئەلکترۆنی کردنی فەرمانگە دادنووسییەکان،ئەمڕۆ رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان یەکەمین کۆبوونەوەی راوێژکاری بە ئامادەبوونی بەرێوەبەرانی فەرمانگە دادنووسیەکانی سلێمانی،ژمارەیەک لە پاریزەران ، هاوڵاتیان ، رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و نوێنەری کۆمپانیای جێبەجێکار INFORR، و دەزگاکانی راگەیاندن
لە پارێزگای سلێمانی ئەنجامدا.
- لە کۆبوونەوەکەدا شۆخان حمەرشید (بەرێوەبەری پرۆژەکە) ،نوێنەری بەرێوەبەرایەتی فەرمانگە دادنووسییەکانی سلێمانی و نوێنەری کۆمپانیای INFORR ووتەی خۆیان پێشکەشکرد .
-دواتر گفتوگۆیەکی کراوە لە نێوان ئامادەبوون ئەنجامدرا و کە خاڵە باش و لاوازەکانی سیستەمەکە خرانەروو هەروەها راسپاردەو پێشنیار بۆ باشکردن و بەرەوپێشبردنی سیستەمەکە خرانەوو، ئەمەش بووە هۆی تێگەشتنێکی باشتری لایەنەکان و بەشداربووان لەسەر سیستەمەکە

]]>
راپۆرتی چاودێری و هەڵسەنگاندنی کارەکانی پەرلەمانی کوردستان، له‌لایه‌ن ئینستتیوتی په‌ی بۆ په‌روه‌رده‌ و گه‌شه‌پیدان. http://www.araste.co/news.aspx?id=222 http://www.araste.co/news.aspx?id=222 Thu, 18 Jun 2020 16:24:10 GMT
پێشەکی لەسەر پرۆژەی چاودێری پەرلەمان
بەپشت بەستن بە یاسای رێکخراوە ناحکومیەکان، ژمارە (1)ی ساڵى (2011)، یاسای مافى دەسکەوتنى زانیارى لە هەرێمى کوردستان، ژمارە (11)ی ساڵى (2013) و بڕیارى ژمارە (5)ى ساڵى 2013ى پەرلەمانى کوردستان سەبارەت بە (پەیمانى هاوبەشی و گەشەپێدان لەنێوان دەسەڵاتە گشتیەکان و رێکخراوە ناحکومیەکان لە هەرێمى کوردستان)، ئینیستتیوتى پەى بۆ پەروەردە و گەشەپێدان، لە خولی چواری پەرلەمانەوە روانگەی پەی (مرێد پەى) دامەزراند، یەکێک لە ئامانجەکانی ئەم پرۆژەیە کارکردنە بۆ درووستکردنی شەفافیەت لە کاری پەرلەمانى و گەیاندنی زانیاری بەڕای گشتی، لەپالڕ ئەم ئامانجە، درووستکردنی فشار لەسەر پارتە سیاسییەکان و سەرۆکایەتی پەرلەمان و ئەندامانی پەرلەمان، یەکێکی ترە لەو ئامانجانەی کە پەی بەهاوکاری هاوبەشەکانی لە کۆمەڵى مەدەنی کاری بۆ دەکات. 
ئەم پرۆژەیە بەهاوکاری سندوقی نیشتیمانی بۆ پاڵپشتی دیموکراسی (NED)ى ئەمریکی، (13) راپۆرتی بە زمانەکانی (کوردی، عەرەبی، ئینگلیزی) لەسەر خولی چوار و (2) راپۆرتی لەسەر خولی پێنج بڵاوکردۆتەوە، لەپالڕ کاری بەردەوامی ماڵپەڕى فەرمی روانگەی پەی، بڵاوکردنەوەی راپۆرتی وەرزی، بەیاننامەی رۆژانە لەسەر کارەکانی پەرلەمان، نوێترین کار، کۆبوونەوەی ژمارەیەک رێکخراو و کەسانى پسپۆڕ و چالاکوانی کۆمەڵى مەدەنیە لە دەوری تۆڕێک، بە ئامانجی کار و فشاری زیاتر لە پێناو پەرلەمانێکی بەهێز. 
"ئێمە لە پەی، هەموو هەوڵێک دەخەینە گەڕ لە پێناو هاتنە کایەی پەرلەمانێک کە بتوانێت یاسای باش دابڕێژێت و چاودێرێکی بەهێز بێت”
بەپێی یاسای ژمارە (1)ى ساڵی (1992) هەڵبژاردنی پەرلەمان و پەیڕەوی ناوخۆ، پەرلەمان لە هەرێم "باڵاترین دەسەڵاتی یاسادانان و چاودێریکردنە، مەرجەعی سیاسی و یاساییە، ئەو دەسەڵاتانە پیادە دەکات کە لە پەیڕەو یاسا کارپێکراوە پەیوەندیدارەکاندا ئاماژەیان پێدراوە.
بۆیە ئێمە لە پەی، هەموو هەوڵێک دەخەینە گەڕ لە پێناو هاتنە کایەی پەرلەمانێک کە بتوانێت یاسای باش دابڕێژێت و چاودێرێکی بەهێز بێت لەسەر دامەزراوەکانی دەسەڵاتی جێبەجێکردن.
بتوانێت رۆڵى خۆی بگێڕێت لەدیموکراتیزەکردنی بنەماکانی دیموکراسی و بەدیهێنانی هاوسەنگی لەنێوان چین و توێژەکانی کۆمەڵدا".
پەى خوازیارە بەم پرۆژەیە، ئەو نامەیە بە نوخبەی دەسەڵات بگەیەنێت، کە هەموو هەوڵێک دەدەین بۆ بەهێزکردنی بەرزترین دامەزراوەی هەرێم، هەر هەوڵێکی زیاتر بۆ پەراوێزخستنی پەرلەمان، کاریگەریی خراپی دەبێت لە سەر شێوازی حوکمکردن و پەیوەندی نێوان دەسەڵات و خەڵک.
ئینیستیتیوتى پەى بۆ پەروەردە و گەشەپێدان
ئازاری 2020

پوختەی خولی پایزە 
بەپێى پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان، خولی گرێدان، چوار مانگ یاسادانان و دوو مانگ پشووە، بەهۆی گفتوگۆ لەسەر پرۆژە یاسای چاکسازی لە خانەنشینی و مووچە و دەرماڵەکان و چەند ئەرکێکی تر، خولی پایزە، مانگێک درێژکرایەوە، ئەم خولە لە (1/9/2019 تا 31/1/2020) بوو.

1- دۆخی یاسادانان:
لە وەرزی پایزەدا (18) دانیشتنی پەرلەمان کراوە، بەڵام کاتێک ماڵپەڕى پەرلەمانی کوردستان ناوی پەرلەمانتارانی ئامادەنەبووی (بەمۆڵەت و بآ مۆڵەت) بڵاوکردۆتەوە، دانیشتنەکانی پەرلەمانی لە خولی پایزەدا بە (17) دانیشتن هەژمار کردووە و دانیشتنی کردنەوەی خولی پایزەی هەژمار نەکردووە، بە پێی ماددەی (51) لە پەیڕەوی ناوخۆ، هەفتانە رۆژانی (سآ شەممە، چوار شەممە) بۆ دانیشتنی پەرلەمان تەرخانکراوە، واتە دەبوو پەرلەمان (40) دانیشتن ئەنجام بدات، بەڵام سەرۆکایەتی پەرلەمان ئەنجام نەدانی دانیشتنەکان دەگێڕێتەوە بۆ ئامادەنەکردنی راپۆتی لیژنەکان لەسەر ئەو پێشنیازە یاسایانەی کە ئاراستەیان کراوە، بەڵام بەپێى ماددەی (37)ی پەیڕەوی ناوخۆ دەستەی سەرۆکایەتی دەیتوانی ئەو لیژنانە بگۆڕێت،
دەبوو پەرلەمان (40) دانیشتن ئەنجام بدات، بەڵام سەرۆکایەتی پەرلەمان ئەنجام نەدانی دانیشتنەکان دەگێڕێتەوە بۆ ئامادەنەکردنی راپۆتی لیژنەکان 
پرسیار ئەوەیە بۆچی دەستەی سەرۆکایەتی ئەم رێکارانەی نەگرتۆتەبەر؟ لەکاتێکدا سەرۆک و جێگری پەرلەمان لە دانیشتنەکانی پەرلەماندا چەندین جار وتویانە لیژنە هەیە (90) رۆژە پێشنیازە یاسای لایەو راپۆرتی لەسەر نەنووسیوە، بەپێى بڕگەی سێیەم لەماددەی (19)ى پەیرەوى ناوخۆ، سەرپەرشتیکردن و بەدواداچوونی کاری لیژنەکان و پێشکەشکردنی راپۆرت دەربارەیان ئەرکی جێگری سەرۆکی پەرلەمانە.

1-1: جێبەجێکردنى پلانکارى وەرزى پاییزە ناتەواوە..؟!
لەدانیشتنی رۆژى (1/9/2019)ى کردنەوەی خولی پایزەدا، سەرۆکی پەرلەمان و سەرۆکی فراکسیۆنەکان، (141) خاڵیان وەک کاری لەپێشینەی (ڕولویە) خولی پایزەیان راگەیاند، بەڵام لەم خولەدا خوێندنەوەی یەکەم بۆ (22) پێشنیاز و پرۆژە یاسا و بڕیار کرا، (4) یاسا و (3) بڕیاریش پەسەندکران، لەو (141) خاڵە، (114) دانەیان کاری لەپێشینەى فراکسیۆنەکانی پێکهێنەری حکومەت و سەرۆکایەتی پەرلەمان بوو، لە گرنگترین خاڵە هاوبەشەکانی نێوانیان بریتی بوون لە پرسەکانى:
- کاراکردنەوەی لیژنەی دەستوور.
- هێنانی بودجەی (2020) بۆ پەرلەمان. 
- گەڕانەوەی پاشەکەوتی مووچە بە یاسا. 
- رێکخستنەوەی دەروازە سنورییەکان.
-  فرەکردنی سەرچاوەکانی داهات. 
- دڵنیایی کۆمەڵایەتیء تەندروستی.
- چارەنوسی فەرمانبەرانی گرێبەست.
- دامەزراندنی یەکەمی زانکۆکان.
- هەمواری یاسای وەبەرهێنان.
- یاسای خانەنشینی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ.
بەڵام هیچ یەکێک لەم خاڵانە نەبوون بە یاسا و بڕیار و لیژنەی دەستووریش کارا نەکرایەوە، جگە لە دانانی دوو بڕگە لە ماددەی (13) لە بەشی حوکمەکانی کۆتایی یاسای چاکسازی، کە لە بڕگەی یەکدا، هاتووە:"وەزارەتی دارایی لە چوارچێوەی رێکخستنەوەی بواری بانکی هەرێم، ئەژمارێکی تایبەت دەکاتەوە بۆ هەر مووچەخۆر و سوودمەندێک لە بودجەی گشتی، لەپێناو دابینکردنى (پاراستن)ی گشت شایستە داراییەکان بە شایستە داراییە خەرجنەکراوەکانیشەوە"، لە بڕگەی دووەمدا هاتووە: چۆنیەتی کردنەوەی ئەو ئەژمێرەو سوود وەرگرتنی مووچەخۆر و سوودمەند لە ئەژمێرەکە، بە رێنماییەکی دارایی رێکدەخرێت کە لەلایەن وەزارەتی (دارایی و ئابوری)یە دەردەچێت، ئەمەش واتە ئەو خواستە بەدی ناهێنێت کە مووچە خۆران هەیان بوو.
ئەو خواستە بەدی ناهێنێت کە مووچە خۆران هەیان بوو
 لە ناوەڕۆکی راپۆرتەکەدا بە خشتەیەک ئەولەویەتی هەموو لایەنەکان بەبآ دووبارە بوونەوە و ئاستی کارکردنیان لە خولی پایزە نیشاندراوە، لە پاشکۆی راپۆرتەکەشدا دەقی وتەکانی سەرۆکی پەرلەمان و سەرۆکی فراکسیۆنەکان هاتووە.( )   

2- دۆخی لیژنە هەمیشەییەکانی پەرلەمان:
   کاری لیژنە هەمیشەییەکان ستونی سەرەکییە لە پرۆسەی یاسادانان و چاودێری دامەزراوەکان، لەم خولەدا لە لایەن سەرۆکی پەرلەمان و ئەندامانی پەرلەمانەوە رەخنەی زۆر لەسەر کاری لیژنەکان هەبوو، بەتایبەت لەسەر نوسینی راپۆرت لەسەر پێشنیازە یاساکانی کە ئاراستەیان کراوە، لە خستنەڕووی گفتوگۆی دانیشتنەکانی پەرلەمان لەناو راپۆرتەکەدا، سەرنجی سەرۆکایەتی پەرلەمان و ئەندامان دەربارەی پێشێلی پەیڕەو لەلایەن لیژنە هەمیشەییەکانەوە خراوەتەڕوو، بە خشتەیەکی تایبەت ئەرکە پەیرەوییەکانی لیژنە هەمشەییەکان لە پاشکۆی راپۆرتەکە نیشاندراوە.
  لە هەردوو خولی گرێدانی پەرلەمان (53) پێشنیاز و پرۆژە یاسا ئاراستەی لیژنەکان کراوە، بەڵام بەپێى هەواڵەکانی ماڵپەڕى فەرمی پەرلەمان، تەنها (24) راپۆرت نوسراوە، (10) ئەندام یان فراکسیۆنێک، بەپێى ماددەی (36)ى پەیرەوى ناوخۆ، دەتوانێت لە دوای تێپەڕ بوونی (45) چل و پێنج رۆژ، بەسەر ئاڕاستەکردنی پرۆژەیەک بۆ لیژنەی تایبەتەمەند داوای روونکردنەوە لەبارەی ئەو پڕۆژەیە لە لیژنەکە بکەن، بەڵام رانەگەیەندراوە کە کەس ئەم کارەی کردبێت.
 نوسینی (24) راپۆرت لەسەر پێشنیازە یاساکان پێچەوانەیە لەگەلڕ ئاراستەکردنی ئەو هەموو پێشنیازە یاسایەی کە ئەندامان پێشکەشی دەکەن چونکە ئەندامانی فراکسیۆنەکان لە لیژنەکاندا ئەندامن و دەتوانن ئەرکەکانیان راپەڕێنن، لە هەمانکاتدا بونی (24) راپۆرت بەڵگەیە لەسەرئەوەی سەرۆکایەتی پەرلەمان، ژمارەیەکى زیاتر راپۆرتی نوسراوی لەسەر پێشنیازە یاساکان لەبەردەست بووە، هەم بۆ ئەوەی دانیشتنی پەرلەمانی لەسەر سازبکات، هەم بۆ ئەوەی یاسای زیاتر دەربچوێنێت و ئەو کەلێنە یاساییانە پڕبکاتەوە کە سەرۆکی پەرلەمان لەوتەکانیدا لەکردنەوەی خولی پایزە ئاماژەی پێدان.
"نوسینی (24) راپۆرتی لیژنەکان بەڵگەیە لەسەر ئەوەی سەرۆکایەتی پەرلەمان، دەیتوانی دانیشتنی زیاتر سازبکات"
بەپێى ماددەی (41)ی پەیڕەو، ئەرکی لیژنەکانە بەداوداچوون بکەن لەسەر ئاستی جێبەجێکردنی یاساکان، بەڵام ئەگەر چەند یاسایەک بەنموونە وەربگرین، بۆمان دەردەکەوێت لیژنەکان ئەو ئەرکەیان جآ بەجآ نەکردووە، بۆ نموونە: (یاسای رۆژنامەگەری ژمارە (35)ی ساڵى (2007)، کە لە ماوەی خولی پایزەدا چەندین دۆسیەی رۆژنامەنووسان هەیە بەپێى ئەم یاسایە مامەڵەیان لەگەلڕ نەکراوە و زیندانی کراون، یان پێشێلی یاسای ژمارە (1)ی ساڵى (2011)ی رێکخراوە ناحکومیەکان، ئێستا وەزارەتی دارایی بەپێچەوانەی یاسەکەوە، مامەڵەی کۆمپانیا لەگەلڕ رێکخراوەکان دەکات، پێشێلی یاسای ژمارە (5)ی ساڵى (2013)ی مافی بەدەستهێنانی زانیاری و کارپێنەکردنی لەلایەن خودی پەرلەمانی کوردستان و دەرنەکردنی رێنمایی لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە، ئەمانەو چەندین یاسای تر کە ئەرکی لیژنەکان و پەرلەمانتارانە بەدواداچوون بکەن و فشار بکەن بۆ جێبەجێکردنی.
لە پێکهێنانی لیژنەکانی لێکۆڵینەوە پەرلەمان نموونەی خراپی پێشکەش کردووە، یەکێک لەوانە، پاش گیان لەدەستدانی پێشمەرگەیەکی یەکێتی لە ئاسایشى هەولێر( ) و رازینەبوونی بەرپرسان و پەرلەمانتارانی یەکێتی بەوەی ناوبراو خۆی خنکاندووە، لیژنەیەکی لاوەکی لەنێوان لیژنەی پێشمەرگە و کاروباری کۆمەڵایەتی پێکهێنرا، لیژنە رۆژی (30/01/2020) رونکردنەوەکەیان بڵاوکردەوە، کە دەڵێت: پشتگیری لە بەیاننامەی ئاسایشی گشتی دەکەین و هیچ خاڵێکی وا تێبینی نەکراوە کە پێچەوانەی راگەیێندراوی ئاسایش بێت.
لیژنەکەی پەرلەمان وتی: "پشتگیری لە بەیاننامەی ئاسایشی گشتی دەکەین و هیچ خاڵێکی وا تێبینی نەکراوە کە پێچەوانەی راگەیێندراوی ئاسایش بێت"
ئەمە بەیاننامەیەش گرژی لەنێوان سەرۆکی پەرلەمان و جێگری سەرۆکی و ئەندامانی لیژنەکان درووستکردووە و چەندان روونکردنەوە بڵاوکرانەوە( )، کە سەرەنجام بە داخستنی کەیسەکە و لادانی روونکردنەوەی جێگر سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان لە ساتی فەرمی پەرلەمان کۆتایی هات، چونکە بەیانەکەی سەرۆکی پەرلەمان لە سایتی پەرلەمان بڵاونەکرایەوە.
سەبارەت بە ئامادەبوونى ئەندامان، سەرۆکی پەرلەمان، رایگەیاند:  ئامادەنەبوونی ئەندامان لە دانیشتنەکانی پەرلەمان و کۆبوونەوەى لیژنەکان، لە حاڵەتەوە بۆتە دیاردە بۆیە لە کۆتایی مانگی (12/2019) ماڵپەڕى فەرمی پەرلەمان چەند خشتەیەکی ئامادەنەبوونی بڵاوکردەوە، لە ناوەرۆکی راپۆرتەکەدا زانیاری تەواو هەیە لەسەر ئامادەنەبوونی پەرلەمانتاران لە دانیشتنەکانی پەرلەمان و کۆبوونەوەی لیژنەکان.

3- دۆخی چاودێری دامەزراوەکان:
سەبارەت بە ئەرکی چاودێری لەسەر دامەزراوەکانی جێبەجێکردن، پەرلەمانتاران لەم خولەدا زیاتر لە (264) پرسیاریان ئاراستەی حکومەت کردووە، سەرۆکی پەرلەمان لە دانیشتنی ژمارە (8) لە (04/12/2019) رایگەیاند:"(150) پرسیار ماوەی یاسایی وەڵام دانەوەیان تێپەڕیووە کە (21) رۆژە، خۆی پرسیاری زیاتر کراوە، بەڵام لەجیاتی ئەوەی ئەندامان بڵێن حکومەت وەڵاممان ناداتەوە، ماددەی (70) دەسەڵاتی بە ئەندام داوە بڕوات بۆ قۆناغی پرساندن، سەرباری ئەوەش، ئێمە سکرتێری پەرلەمانمان راسپارد و نوسراوی جەختکردنەوەمان بۆ حکومەت ناردووە". لە کردنەوەی خولی بەهارەشدا سەرۆکی پەرلەمان، وتی: "جارێکی تر رێگە بە خاڵى پەیڕەوی نادەین لەسەر پرسیارەکانتان، فەرموون رێوشوێنە پەیڕەوییەکانی تر بگرنەبەر". وتەکانی سەرۆکی پەرلەمان، ئەوە دەسەلمێنێت، پەرلەمانتاران لەبارەی پرۆسەی چاودێریەوە بەشێکی پەیڕەوی ناوخۆیان پشتگوآ خستووە کە پرساندنە، لەم خولەدا تەنها داوای پرساندن بۆ وەزیری دارایی پێشکەش کرابوو، بەڵام ئەویش نەچووە پەرلەمان،
"پەرلەمانتاران لەبارەی پرۆسەی چاودێریەوە بەشێکی پەیڕەوی ناوخۆیان پشتگوآ خستووە کە پرساندنە"
بەمەبەستی تیشک خستنەسەر پرسیاری ئەندامان کە ئاراستەی حکومەت کراوەو خودى ئەندامان پرسەکەیان لە لە میدیایش وروژاندووە، بریتین لە:
1-وەرگرتنی پارە بە بیست و یەک شێوەی جیاواز لە دەروازە سنورییەکان و داخڵکردنی (ئۆتۆمبێلی کۆن و بێ سەرەتا، ئۆتۆمبێلی درع و گرانبەها، شیر و جگەر و چەندین جۆر خۆراکی ماوە بەسەرچوو، بردنە دەرەوەی کانزا فلزییەکان و هێنانی چەندین جۆر بەروبومی قەدەغەکراوی وەک هێلکە و دوگ، هتد)، بەڵام نەتوانرا رێگری لەم کارە بکرێت .
2-چەندین پرسیار و یاداشت، دەربارەی داهاتی نەوت و ناوخۆ و شێوازی خەرجکردنی بۆ حکومەت نێردراون، بەڵام وەڵامیان نەدرایەوە.
3-بەدواداچوون لەسەر پێوەری ئاوی ماڵان، تا ئێستا گرفتەکە وەک خۆی ماوە.
4-دابەشنەکردنی نەوتی سپی بەسەر هاوڵاتیاندا، لەکاتێکدا حکومەت دوو پاڵاوگەی داوە بە کەرتی تایبەت، بەڵام نەوتی سپی بۆ ناوخۆ دابین ناکەن.
5-ئاشکراکردنی گەندەڵی لە ئەنجومەنی باڵای خانمان. کەسەرەنجام لە شوباتی 2020، سەرۆکی ئەنجومەنەکە لادرا و نازانرێت ئایە لانانەکەی پەیوەندی بەو کەیەسەوە هەبووە یان نا؟ ئایە لەسەر ئەو دۆسەیەی گەندەڵییە هیچ رێوشیوێنی تری یاسایی گیراوەتەبەر یان نا؟.
6- بەدواداچوون لەسەر سیستمی مامەڵەی ئۆنلاین لە فەرمانگەکانی دادنوسی هەرێم، کە سەرەنجام، دادگای کارگێڕی هەولێر بڕیاری هەڵوەشاندنەوە ئەو گرێبەستەی داوە کە لەگەلڕ کۆمپانیاکان کراوە، بەڵام هەتا ئەمڕۆش ئەو بڕیارە لەلایەن وەزارەتی دادەوە جێبەجآ نەکراوە.
چەندین کار تری پەیڕەوی هەیە کە دەستەی سەرۆکایەتی و زۆرینەی پەرلەمانتاران و فراکسیۆنەکان دەیانتوانی پەیڕەوی بکەن و نەیانکردووە، وەک: لە ماددەی (66) بڕگەی (1)، دا هاتووە: (10) ئەندام، دەتوانن، داوایەک پێشکەشی دەستەی سەرۆکایەتی بکەن بۆ ئەوەی بابەتێکی گشتی بخرێتەڕوو، لەم خولەدا جگە لە پرسی شایستە داراییەکانی جوتیاران و هاتنی شاندی دانوستاندنی حکومەتی هەرێم لەگەلڕ ناوەند، هیچ داواکارییەکی تر نەخرایە بەرنامەی کارەوە، یان ماددەی (68 تا 71) کەباس لە پرساندان دەکات، یان بڕگەی (یەکەم و دووەم)ی ماددەی (98)، کەباس لە بودجەی گشتی دەکات، یان لە ماددەی (16) بڕگەی (7)دا هاتووە، بەڕێوەبەرایەتی ژمێریاریی پەرلەمان، لەکۆتایی هەر ساڵێکی داراییدا هەڵدەستێت بەدانانی ژمێرەی کۆتایی و بەرێکارە کارگێڕییەکان دەخرێتە بەردەم دەستەی سەرۆکایەتی بۆ ڕازیبوون لەسەری و ڕەوانەکردنی بۆ لیژنەی دارایی و کاروباری ئابووری، بە مەبەستی پێداچوونەوە و بەرزکردنەوەی ڕاپۆرتێک لەبارەیەوە، بۆ پەرلەمان، بەڵام ئەم ئەرکەش جێبەجآ نەکراوە، لەکاتێکدا لە میدیاکان زانیاری بڵاوبوویەوە کە پەرلەمانى کوردستان قەرزارە و موڵکی پەرلەمان فرۆشراوە بۆ چەند پێداویستیەک، چونکە بەهەدەردانی زۆر لە بودجەی پەرلەمان کراوە. 
لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەماندا، چەندین ماددە هەیە ئەرکی حکومەتە پێوەی پابەندبێت، بەڵام بەپێى وتەی سەرۆکایەتی پەرلەمان و ئەندامان کەمترین پابەندبوونیان هەبووە
لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەماندا، چەندین ماددە هەیە ئەرکی حکومەتە پێوەی پابەندبێت، بەڵام بەپێى وتەی سەرۆکایەتی پەرلەمان و ئەندامان کەمترین پابەندبوونیان هەبووە، بۆنموونە، ماددەی (60) بڕگەی (3)، دەبێت ئەو لایەنەی پرسیارەکەی ئاڕاستەکراوە لەماوەی (7) حەوت رۆژدا، وەڵامی پرسیارەکە بدەنەوە لە هەموو حاڵەتێکدا، نابێت وەڵامی پرسیارەکە، لە (21) بیست و یەک رۆژ زیاتر دوابخرێت، ماددەی (66) بڕگەی(1)، (10) دە ئەندام، دەتوانن، داوایەک پێشکەش بکەن بۆ ئەوەی بابەتێکی گشتی بخرێتەروِو، بۆ گفتوگۆ، دەبێت لەماوەیەکدا کە لە (14) چواردە رۆژ تێپەڕنەکات، لە هیچ دۆخێکدا نابێت ئامادەبونیان لە (21) رۆژ تێپەڕێت، لەماددەی (70) بڕگەی (2) هاتووە، پێویستە ئەو کەسەی پرساندنی لێکراوە، لە رۆژی گەیشتنی پرساندنەکە لە ماوەیەک کە لە (14)  چواردە رۆژ تێپەر نەبێت وەڵام بداتەوە، وتەی پەرلەمانتاران کە لە دانیشتنەکاندا کردویانە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی حکومەت کەمترین کات پابەندی ئەم خاڵانەی پەیڕەو بووە.

4-پرسی بودجە و ژمێرەی کۆتایی:
لە ماددەی (98) بڕگەی یەکەم، هاتووە، دەبێت لە سەرەتاى مانگى تشرینى یەکەمى هەموو ساڵێک ئەنجومەنى وەزیران، بودجەى خەمڵێنراو رەوانەى پەرلەمان بکات، بەڵام نەکراوە، بەپێى بڕگەی دووەمی هەمان ماددە، لەسەر ئەنجومەنی وەزیران پێویستە، لە کۆتایی مانگی نیسانی هەموو ساڵێکدا، ژمێرەی کۆتایی ساڵى پێشوو، بۆ پەرلەمان بنێرێت، ئەمەش نەکراوە و بەمەش (7) ساڵە (2014-2020) بودجە و (9) ساڵە (2011-2019) ژمێرەی کۆتایی نەچۆتە پەرلەمان.
ئەگەر هۆکاری نەناردنی بودجەی (2020) پەسەندنەکردنی بودجە بێت لە بەغداد، هۆکار چی یە حکومەت ژمێرەی کۆتایی ساڵانی پێشوو نانێرێتە پەرلەمان، تا نوێنەرانی خەڵک و رای گشتی بزانن ساڵانی پێشوو بودجە چەند بووە و چۆن خەرج کراوە.



 
 
دانیشتنەکانی پەرلەمان (01/09/2019 – 29/02/2020)
خشتەى ژمارە (1)
ژ رۆژی بانگهێشت رۆژى دانیشتن ژمارەى دانیشتن ژمارەى
بڕگەى کار ماوەی دانیشتنەکە تێبینی
1 28/08/2019 01/09/2019 کردنەوەی خول 4 1:30
2 15/09/2019 17/09/2019 1 3 2:00
3 23/09/2019 25/09/2019 2 2 05:00
4 27/09/2019 29/09/2019 3 1 02:00
5 13/10/2019 15/10/2019 4 1 01:30
6 21/10/2019 23/10/2019 5 2 03:00 *وەزیرانی شارەوانی و هەرێم بۆ کاروباری پەرلەمان ئامادەبوون . 
7 28/10/2019 30/10/2019 6 2 01:30
8 11/11/2019 13/11/2019 7 3 01:30
9 02/12/2019 04/12/2019 8 4 05:00 *وەزیری بازرگانی  ئامادەبوو.
10 08/12/2019 10/12/2019 9 3 05:00 *وەزیرانی رۆشنبیری، کارەبا، هەرێم بۆ کاروباری پەرلەمان ئامادەبوون، بەڵام وەزیری بازرگانی ئامادەنەبوو، کەدەبوو ئامادەبێت . 
11 12/12/2019 16/12/2019 10 3 04:00 *وەزیری تەندروستی ئامادەبوو .
*بەشی خوێندنەوەی دووەمی پرۆژە یاسای ماددە هۆشبەرەکان، دانیشتنەکە بەداخراوی بەرێوەچوو.
12 16/12/2019 18/12/2019 11 1 05:00
13 22/12/2019 24/12/2019 12 4 01:00 *وەزیری هەرێم بۆ کاروباری پێکهاتەکان ئامادەبوو. 
14 09/01/2020 12/01/2020 13 3 11:00 *پەخشی راستەوخۆی دانیشتنی پەرلەمان لە بڕگەی دەنگدان لەسەر پرۆژە یاسای (ماددە هۆشبەرەکان و کارتێکەرە عەقلیەکان) راگیرا.
*وەزیرانی (دارایی، ناوخۆ، پێشمەرگە، هەرێم بۆ کاورباری پەرلەمان، سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، سکرتێری ئەنجومەنی وەزیران، ئامادەبوون.
15 12/01/2020 13/14/2020 14 1 11:00 *وەزیرانی (دارایی، هەرێم بۆ کاورباری پەرلەمان، سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، سکرتێری ئەنجومەنی وەزیران) ئامادەبوون.
16 14/01/2020 16/01/2020 15 1 02:30
17 21/01/2020 23/01/2020 16 2 3:30. *دانیشتنەکە بەدەنگى 73 ئەندام کرا  بەنهێنى.
18 28/01/2020 30/01/2020 17 3 03:00 *وەزیرانی کشتوکالڕ و بازرگانی  ئامادەبوون. 
سەرجەم 18 43 69:00

 
خوێندنەوەی یەکەم بۆ پرۆژە و پێشنیازە یاساکان 
خشتەى ژمارە (2)
ژ ناوى پرۆژە یاسا خوێندنەوەى
یەکەم خوێندنەوەی
دووەم پێشکەشکراوە لەلایەن ئەو لیژنانە ئاراستەیان کراوە
1 هەمواری یەکەمی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان-عێراق. دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) دانیشتنی ژمارە (2) لە (25/09/2019) ئەندامانی (پارتی، یەکێتی، گۆڕان، یەکێتی نەتەوەیی، گەشەپێدان *کاروباری یاسایی
2 پێشنیازەیاسای (بەرکارکردن و هەمواری یاسای بەرەنگاربوونەوەی قاچاغیکردن بەنەوت و بەرووبوومەکانی ژمارە (41)ی ساڵی 2008). دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی * کاروباری یاسایی
*وزەوسامانەسروشتییەکان 
3 پێشنیازەیاسای (بەرکارکردنی یاسای فیدراڵیی پاراستنی بەرهەمە عێراقییەکان ژمارە (11)ی ساڵی 2010ی هەموارکراو). دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی * کاروباری یاسایی
* کشتوکالڕ و ئاودێری
* وزە و سامانەسروشتییەکان
4 پێشنیازەیاسای (رێکخستن و یەکخستنی عەلوەکان). دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی * کاروباری یاسایی
* کشتوکالڕ و ئاودێری
5 پێشنیازەیاسای (بەرکارکردنی یاسای فیدراڵیی واژۆی ئەلیکترۆنی و مامەڵە ئەلیکترۆنییەکان. دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی *کاروباری یاسایی

6 پێشنیازەیاسای (بەرکارکردن و هەمواری یاسای گرتنی مایەی قاچاغ و قەدەغەکراو بۆ ئالوگۆڕکردن لە بازاڕە نێوخۆییەکان ژمارە (18)ی ساڵی 2008ی هەموارکراو). دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی * کاروباری یاسایی
*پێشمەرگە و ناوخۆ 
(لە کاتی جیا کردنەوەی لیژنەکان ئاراستەی لیژنەی ناوخۆ دەکرێت).
7 پێشنیازەیاسای (بەرکارکردن و هەمواری یاسای هاوردەکردن و فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەکان ژمارە (9)ی ساڵی 2006) دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی * کاروباری یاسایی
*وزە و سامانە سروشتییەکان 
8 پێشنیازی یاسای دەزگای کۆنترۆلی جۆریی دڵنیایی دانیشتنی ژمارە (5) لە (23/10/2019) *ئەندامان (گۆڕان، کۆمەڵ، یەکگرتوو، نەوەی نوێ) * کاروباری یاسایی
*لیژنەی دارایی 
*وزە و سامانە سروشتییەکان 
* تەندروستی و ژینگە
9 پێشنیازی یاسای داواکاری گشتی
دانیشتنی ژمارە (5) لە (23/10/2019) *ئەندامانی (گۆڕان، کۆمەڵ، یەکگرتوو، نەوەی نوێ)
*ئەندامان(یەکێتی) * کاروباری یاسایی 
10 پێشنیازی یاسای ماف وئیمتیازاتی کەمئەندام و خاوەن پێداویستیی تایبەت دانیشتنی ژمارە (5) لە (23/10/2019) *ئەندامان (گۆڕان، نەوەی نوێ، کۆمەڵ، یەکگرتوو، نەوەی نوێ) * کاروباری یاسایی
* کاروباری کۆمەڵایەتی 
11 پێشنیازی بڕیاری پاراستنی مامۆستایان و رێبەرە پەروەردەییەکان دانیشتنی ژمارە (5) لە (23/10/2019) *ئەندامان (گۆڕان، نەوەی نوێ، کۆمەڵ، یەکگرتوو، نەوەی نوێ) * کاروباری یاسایی
*پەروەردە و خوێندنی باڵا
12 پێشنیازی یاسای گەشەپێدانی خێزانی دانیشتنی ژمارە (5) لە (23/10/2019) *ئەندامان (گۆڕان، کۆمەڵ، یەکگرتوو، نەوەی نوێ) * کاروباری یاسایی
* کاروباری کۆمەڵایەتی 
13 پێشنیازی یاسای بە خاوەنکردنی ئەو زەوییانەی زێدەڕۆییان لەسەر کراوە دانیشتنی ژمارە (10) لە (06/07/2019) دانیشتنی ژمارە (11) لە رۆژی(23/10/2019) * ئەندامان (پارتی، گۆران، پێکهاتەکان، ئازادی، یەکێتی) * کاروباری یاسایی
*شارەوانی و گواستنەوە گەیاندن  و ئاوەدانکردنەوە

14 پێشنیازی یاسای (ماف و ئەرکی نەخۆش لە هەرێمی کوردستان-عێراق) دانیشتنی ژمارە (6) لە (30/10/2019)  *ئەندامان (پارتی ،یەکێتی، گۆڕان، کۆمەڵ، نەوەی نوێ) * کاروباری یاسایی
* تەندروستی و ژینگە 

15 پێشنیازی یاسای (رێکلامی بازرگانی لە هەرێمی کوردستان-عێراق) دانیشتنی ژمارە (6) لە (30/10/2019)  دانیشتنی ژمارە (8) لە رۆژی (4/12/2019) 
دانیشتنی ژمارە (9) لەرۆژی (10/12/2019)    *ئەندامان (پارتی، یەکێتی، گۆڕان، کۆمەڵ، نەوەی نوێ، میللەت) * کاروباری یاسایی
*رۆشنبیری 
* شارەوانی و گواستنەوە 
16 پێشنیازی یاسای پاراستنی بەرهەمە خۆماڵییەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق دانیشتنی ژمارە (7) لە (13/11/2019)  *ئەندامان (پارتی ،یەکێتی، گۆڕان) * کاروباری یاسایی
* وزە و سامانەسروشتییەکان
17 پێشنیازی یاسای بەرەنگاربوونەوەی بە قاچاغبردنی نەوت و لێدەرهێنراوەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق دانیشتنی ژمارە (7) لە (13/11/2019)  *ئەندامان (پارتی ،یەکێتی، گۆڕان، نەوەی نوێ، کۆمەڵ، یەکێتی نەتەوەیی) * کاروباری یاسایی
* وزە و سامانەسروشتییەکان 
* ناوخۆ و ئاسایش 
18 پێشنیازەیاسای بیمەی کشتوکاڵی لە هەرێمی کوردستان-عێراق دانیشتنی ژمارە (7) لە (13/11/2019)  *ئەندامان (نەوەی نوێ، کۆمەڵ) * کاروباری یاسایی
* دارایی و ئابوری
* کشتوکالڕ و ئاودێری
19 پێشنیازە بڕیاری دامەزراندنی فەرمانبەرانی گرێبەست لە هەرێمی کوردستان) دانیشتنی ژمارە (7) لە (13/11/2019)  *ئەندامان (یەکێتی) * کاروباری یاسایی

20 پڕۆژەیاسای مادەهۆشبەرەکان و کارتێکارە عەقڵییەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق دانیشتنی ژمارە (8) لە (4/12/2019)  دانیشتنی ژمارە (10) لەرۆژی (16/12/2019) 
دانیشتنی ژمارە (11) لەرۆژی (18/12/2019)      ئەنجومەنی وەزیران * کاروباری یاسایی
* ناوخۆ و ئاسایش
* تەندروستی و ژینگە 
* کاروباری کۆمەڵایەتی 
21 پێشنیازەبڕیاری (رۆژانی بۆنە فەرمییەکانی نەتەوەی تورکمان) دانیشتنی ژمارە (9) لە (10/12/2019)    دانیشتنی ژمارە (12) لەرۆژی (24/12/2019)    *ئەندامان (پارتی، یەکێتی، گۆڕان، سەردەم، ئازادی، پێکهاتەکان) * کاروباری یاسایی
*رۆشنبیری 
22 چاکسازی لە خانەنشینی و مووچەو دەرماڵەو بەخشین و ئیمتیازاتەکانی تر دانیشتنی ژمارە (10) لە (16/12/2019)    دانیشتنی ژمارە (13) لە (12/01/2020) و دانیشتنی ژمارە (14) لە (13/01/2020)
ئەنجومەنی وەزیران * کاروباری یاسایی
* پێشمەرگە
* ناوخۆ و ئاسایش 
* دارایی و ئابوری
* شەهیدان و جینۆساید 

 
یاسا پەسەندکراوەکان 
خشتەى ژمارە (3)
ژ ناوى یاسا خوێندنەوەی سێیەم و پەسەندکردن ئاستى
جێبەجێکردن تێبینی
1 پێشنیازی یاسای بەخاوەنکردنی ئەو زەوییانەی زێدەڕۆییان لەسەر کراوە لە سنووری شارەوانییەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق. دانیشتنی ژمارە (6) 
لە رۆژی (30/10/2019)  لەلایەن سەرۆکی هەرێم گەڕێندرایەوە. بەدەنگی (100) پەرلەمانتار پەسەنکراوە. 
2 یاسای ژمارە (3)ی بەخاوەنکردنی ئەو زەوییانەی زێدەڕۆییان لەسەر کراوە لە سنووری شارەوانییەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق. دانیشتنی ژمارە (8) 
لە رۆژی (04/12/2019)  لە ژمارە (245)ی وەقایع لە (24/12/2019) بڵاوکراوەتەوە بەدەنگی(74)پەرلەمانتار پەسەنکراوە. 
3 یاسای ژمارە (4) ی رێکلامی بازرگانی لە هەرێمی کوردستان-عێراق. دانیشتنی ژمارە (10) 
لەرۆژی (16/12/2019)  لە ژمارە (246)ی وەقایع لە (27/1/2020) بڵاوکراوەتەوە بەدەنگی (84) پەرلەمانتار پەسەنکراوە. 
4 یاسای ژمارە(1)ی مادەهۆشبەرەکان و کارتێکارە عەقڵییەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق دانیشتنی ژمارە (13) 
لە رۆژی (12/1/2020)  تا ئێستا نە لە سایتی پەرلەمان و نە لە وەقایع بڵاونەکراوەتەوە و چارەنووسی دیار نیە بەدەنگی (88) پەرلەمانتار پەسەنکراوە. 
5 یاسای ژمارە (2) یاسای چاکسازی لە مووچە و دەرماڵە و بەخشین و ئیمتیازاتەکان و خانەنشینی لە هەرێمی کوردستان- عێراق. دانیشتنی ژمارە (15) 
لە رۆژی (16/1/2020) لە ژمارە (247)ی وەقایع لە (6/2/2020) بڵاوکراوەتەوە بەدەنگی (89) پەرلەمانتار پەسەنکراوە. 

بریارە پەسەندکراوەکان
خشتەى ژمارە (4)
ژ ژمارە بڕیار مێژووی بڕیار ناوی بڕیار مێژووی دانیشتن تێبینی
1 12 13/10/2019 هەموارى یەکەمی پەیرەوى ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان دانیشتنی ژمارە (3) 
لە (29/09/2019) بەدەنگی (91) پەرلەمانتار پەسەنکراوە و لە ژمارە (242)ی وەقایع لە (31/10/2019) بڵاوکراوەتەوە.
2 15 24/12/2019 درێژکردنەوەی خولی پایزەی بۆ ماوەی یەک مانگ دانیشتنی ژمارە (12) 
لە (24/12/2019) بەدەنگی (77) پەرلەمانتار پەسەنکراوە و لە ژمارە (246)ی وەقایع لە (27/1/2020) بڵاوکراوەتەوە.
3 3 12/01/2020 بریارى رۆژانی بۆنە فەرمیەکانى نەتەوەى تورکمان دانیشتنی ژمارە (13) 
لە (12/01/2020)  بەدەنگی (73) پەرلەمانتار پەسەنکراوە، تا ئێستا لە سایتی پەرلەمان بڵاونەکراوەتەوە، لەژمارە (248)ی وەقایع لە (1/3/2020) بڵاوکراوەتەوە.

 
ئامادەنەبوون و مۆڵەتی پەرلەمانتاران لە(18) دانیشتنی خولی پایزە 
خشتەى ژمارە (5) 
تێبینی ئامادەنەبوو مۆڵەت ناوی فراکسیۆن ناوی ئەندام ژمارە
- 2* پارتی هێڤیدار ئەحمەد سەلمان 1
- 2* پارتی جەلال محەمەد عەبدوڵا 2
1 2* پارتی سەروان محەمەد عەلی 3
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی پێشەوا تاهر مستەفا 4
- 5* پارتی بەهجەت عەلی ئیبراهیم 5
- 1* پارتی سەباح مەحمود  محەمەد 6
- 2* پارتی رزگار عیسا سوار 7
- 1* پارتی ریڤینگ محەممەد محەمەد 8
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی حیکمەت محەمەد عبو زێد 9
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی ئومێد عەبدولرەحمان حەسەن 10
- 2 پارتی شوان کریم  محەممەد ێادق 11
1# 1 پارتی سەلام عەبدوڵا حەسەن 12
- 1 پارتی بژار خالید عەبدوڵڵا 13
- 1 پارتی رێبوار عەبدولرەحیم عەبدوڵا 14
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی وەیسی سەعید وەیسی 15
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - - پارتی موحسین حوسێن مستەفا 16
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی سەفین ئاغا عومەر 17
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - - پارتی مەم ئەسکەندەر مەم 18
- 2* پارتی ئەرشەد حسێن محەمەد 19
- 2* پارتی زانا خالید سمایل 20
- 1* پارتی ئیحسان محەممەد سەلیم 21
- 2* پارتی بەهمەن کاک عەبدوڵڵا ئەحمەد 22
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی بەختیار شوکری سلێمان 23
- 2 پارتی جیهاد حەسەن ئیبراهیم 24
- 3* پارتی سەعید مستەفا تەتەرخان 25
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی خەدیجە عومەر تەها 26
- 1 پارتی ئیدریس ئیسماعیل عبوش 27
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 1 پارتی نزار عەبدولغەفار عەزیز 28
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی چیا حەمید شەریف 29
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی زاهیر محەمەد عەلی 30
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 1* پارتی هەدیە موراد حەیدەر 31
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی جوان یونس محەمەد 32
- 2 پارتی لیزا فەلەکەدین سابر 33
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی رۆژان ئیبراهیم عەلی 34
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە 1 - پارتی لەیلا عەبدولجەبار حدو 35
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 4* پارتی نەجات شەعبان عەبدوڵا 36
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی سەوسەن محەممەد میرخان 37
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی گوڵیزار رەشید حاجی 38
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی گەلاوێژ عوبێد عوسمان 39
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی ژیان تاهر ئەحمەد 40
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی حەسیبە سەعید ئیبراهیم 41
1 1* پارتی گولستان باقی سلێمان 42
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی زێدان ڕەشیدخان ئەودەل 43
- 1 پارتی لەنجە ئیبراهیم عەبدولرەحمان 44
- 2* یەکێتی شنۆ ئەشقی عەبدوڵا 45
- 3* یەکێتی رۆژان محەمەد کەریم 46
- 1 یەکێتی جەمال حوێز مستەفا 47
1# 6** یەکێتی زیاد جەبار محەمەد 48
- 3* یەکێتی عوسمان کەریم سوارە 49
- 5** یەکێتی سەرکۆ ئازاد حسێن 50
- 1* یەکێتی هەژان حەسەن ئەحمەد 51
- 6* یەکێتی عەباس فەتاح ساڵح 52
- 4 یەکێتی فەیسەڵ عەباس عەوڵا 53
- 2 یەکێتی لوقمان حەمەد حاجی 54
- 1 یەکێتی هێرش حەسەن ئەحمەد 55
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 3* یەکێتی هاوڕێ بەنا محەمەد 56
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - 1* یەکێتی شەمۆل ئاشتی سابیر 57
1 - یەکێتی باڵانبۆ محەمەد عەلی 58
- 2 یەکێتی کاروان عەبدولڕەحمان عەبدوڵا 59
- 1* یەکێتی زیکری ئەحمەد ئیسماعیل 60
- 1 یەکێتی عەبدولناسر ئەحمەد عەلی 61
- 4* یەکێتی سەلمە فاتح توفق 62
- 3** یەکێتی ڕاهی رەهبەر سەیدبرایم 63
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - یەکێتی شیرین یونس عەبدوڵا 64
- 1* گۆران عەلی حەمە ساڵح 65
1 2* گۆران شیرین ئەمین عەبدولعزیز 66
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران گۆران عومەر عەلی 67
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران شایان کاکە ساڵح 68
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران یاسین خزر تەها 69
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران رزگار محەمەد مەحمود 70
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران ئاشنا عەبدوڵڵا قادر 71
- 1 گۆران جەلال محەمەد ئەمین 72
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران شاخەوان رەئوف مستەفا 73
1# 1* گۆران دابان محەمەد حسێن 74
- 2* گۆران بەڵێن ئیسماعیل حاجی 75
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران گولیستان سەعید محەمەد 76
1 1 نەوەی نوآ کازم فارووق نامیق 77
1 - نەوەی نوآ کاوە عەبدولقادر حەسەن 78
- 1* نەوەی نوآ سیپان سالم حەسەن 79
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 1* نەوەی نوآ مژدە محمود محەمەد 80
- 4 سەربەخۆ دیاری ئەنوەر حەمەرەحیم 81
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - - سەربەخۆ مەم بورهان قانع 82
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - سەربەخۆ سیروان فەرەج محەمەد 83
- 1 سەربەخۆ شادی نەوزاد وەهاب 84
- 3* کۆمەلڕ سۆران عومەر سەعید 85
- 2* کۆمەلڕ عەبدولستار مەجید قادر 86
- 4*** کۆمەلڕ عوسمان عەلی‌ سمایل 87
- 2* کۆمەلڕ هەورامان حەمەشەریف حەمە 88
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 3 کۆمەلڕ موسلیم عەبدوڵا ڕەسوڵ 89
- 2 کۆمەلڕ بەدریە ئیسماعیل مەحموود 90
1# - کۆمەلڕ رووپاک ئەحمەد ڕەحمان 91
- 5* یەکگرتوو شێرکۆ جەودەت مستەفا 92
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - یەکگرتوو ئیسماعیل عەلی تەها 93
- 2* یەکگرتوو ئەبوبەکر عومەر عەبدوڵا 94
- 1 یەکگرتوو سەرچنار ئەحمەد مەحمود 95
- 1* یەکگرتوو هەلز ئەحمەد محەمەد 96
- 2** هاوپەیمانی سەردەم باپیر کامەلا سەلمان 97
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 1 لیستی ئازادی محێدین حەسەن یوسف 98
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 5** گەشەپێدانی تورکمان محەمەد سەعدەدین ئەنوەر 99
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گەشەپێدانی تورکمان سارا دڵشاد بەکر 100
- 6** بەرەی تورکمان هیمداد ێالح بلال 101
1# 4** میللەت ئازاد ئەکرەم بەهرام 102
- 2* نەتەوەیی رۆمیۆ حوزەیران نیسان 103
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - یەکێتی نەتەوەیی جنان جەبار بویا 104
- 1* یەکێتی نەتەوەیی رۆبینە ئۆمیلک عەزیز 105
- 1 کلدان کلارا عودیشۆ یەعقوب 106
- 3* رافیدەین فەرید یەعقوب ئیلیا 107
- 1 ئەرمەن فاهیک کمال سوغون 108
12 158 کۆی گشتی

ئەم (*) نیشانەیە لەسەر ژمارەی مۆڵەتی هەر پەرلەمانتارێک بێت، واتە لە دانیشتنێکی دووبەشدا بووە (بەیانی، ئێوارە) لە بەشێکی دانیشتنەکە مۆڵەتە، هەر پەرلەمانتارێک ئەم (#) نیشانەیە لەسەر ژمارەی ئامادەنەبوونەکەی بێت، واتە لەو دانیشتنە کە دوو بەش بووە (بەیانی، ئێوارە) لە بەشێکی دانیشتنەکە ئامادەنەبووە. 
لەدوای دەنگدانی بە یاسای چاکسازی لە رۆژی (16/01/2020) شادی نەوزاد، پەرلەمانتاری فراکسیۆنی نەوەی نوآ، لەلایەن ئەنجومەنی باڵای حزبەکەیەوە لە فراکسیۆنەکە دورخرایەوە، ناوبراویش رایگەیاند: ئەو خۆشی داوای بۆ بەسەربەخۆ کارکردن پێشکەشی سەرۆکایەتی پەرلەمان کردووە، پەرلەمانتاران (مەم بورهان، دیاری ئەنوەر، سیروان بابان) رایانگەیاند ئەمانیش وەک سەرۆبەخۆ کاردەکەن و پەیوەندیان بە فراکسیۆنی نەوەی نوآ وە نەماوە.
12 پەرلەمانتار ناویان لە لیستی ئامادەنەبووانی بە مۆڵەت و بآ مۆڵەتی لە سایتی فەرمی پەرلەمان بڵاونەکراوەتەوە و تێبینی بەرامبەر ناوەکانیان دانراوە، بەڵام ئێمە لە زاری سکرتێری پەرلەمانەوە ئامادەنەبوونەکانیانمان تۆمار کردووە.
30 پەرلەمانتار کە لەبەرامبەر ناوەکانیان تێبینی نوسراوە، لە خولی پایزە لەهەموو دانیشتنەکان ئامادەبوون. 
ئامادەنەبوون و مۆڵەتی ئەندامان بە پێى دانیشتنەکان لە پێگەی پرۆژەی چاودێری پەرلەمان (payied.org) لەبەشی ئامادەنەبوونی پەرلەمانتاران هەیە.

 
پوختەی کاری لیژنەکانى پەرلەمان:
خشتەى ژمارە (6)
 ژ ناوى لیژنە ژ.پرۆژە یاسای ئاراستە کراوە ژ.راپۆرتی نوسراو لەسەر پرۆژەیاساکان ژمارەى کۆبوونەوە دانیشتنی گوآ لەیەکگرتن بەدواداچوون و لێکۆڵینەوە سەردانی مەیدانی بەشداری وەزیر لە دانیشتنەکان پێکهێنانی لیژنەی لاوەکی
1 کاروباری یاسایی 26 9 25 2 - - 5 -
2 دارایی و کاروباری ئابووری 3 1 15 3 2 2 6 -
3 پێشمەرگە 3 2 10 8 1 7 2 2
4 کشتوکالڕ و ئاودێری 3 1 9 2 - - 1 1
5 پەروەردە و خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی 1 - 13 3 1 4 2 2
6 کاروباری تەندروستی و ژینگە و مافی بەرکاربەر 4 1 15 1 3 2 1
7 کاروباری شەهیدان و جینۆساید و زیندانیانی سیاسی 2 2 13 9 1 1 4 -
8 پەیوەندییەکان و رەوەندی کوردستانی - - 11 5 - 4 1 1
9 ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم - - 8 14 1 - 1 1
10 وزە و سامانە سروشتیەکان و پیشەسازی و بازرگانی 6 1 10 5 7 3 - -
11 شارەوانی و گواستنەوە و گەیاندن و گەشتو گوزار 2 2 15 8 2 5 2 1
12 رۆشنبیریی و کۆمەڵگەی مەدەنی و وەرزش و لاوان 2 2 14 16 4 4 2 1
13 دەسپاکی - - 12 1 - 15 1 4
14 ئەوقاف و کاروباری ئایینی - - 8 1 - 3 1 -
15 کاروباری کۆمەڵایەتی و داکۆکیکردن لە مافی مرۆڤ 3 1 16 8 - 12 1 -
16 ناوخۆ و ئاسایش و ئەنجومەنە خۆجێییەکان 4 1 10 - - - 3 -
17 ئاوەدانکردنەوە و وەبەرهێنان  - - 6 2 - 4 - 2
18 داکۆکی کردن لە مافی ئافرت - - 7 4 - 2 - -
19 کاروباری پەرلەمان و سکاڵا - - 6 1 1 - - -
سەرجەم 53 24 223 93 20 69 34 16
 
بیرۆکەی ئەندامان 
خشتەى ژمارە (7)
 بەپێی خاڵی (2)ی بڕگەی (یەکەم) لە مادەی (49)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان، هەر ئەندامێک، مافی هەیە لە ماوەیەک کە لە (10) دە خولەک تێپەڕ نەکات، بیرۆکەیەک بخاتەڕوو لەم وەرزەدا ئەم بیرۆکانە خراونەتەڕوو
ژ ناوی پەرلەمانتار فراکسیۆن مێژوو بابەت
1 هێڤیدار ئەحمەد سلمان پارتی دیموکرات 17/9/2019 ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان
2 جوان یونس رۆژبەیانی پارتی دیموکرات 13/11/2019 دووبارە تەعریبکردن و مەترسی هەموارکردنەوەی ماددەی (140)ی دەستووری عێراق
3 کاروان عەبدالرحمن عەبدوڵا یەکێتی نیشتیمانی 13/11/2019 چۆنیەتی شەفافکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستان
4 لەنجە ئیبراهیم عبدولڕەحمان پارتی دیموکرات 4/12/2019 بەرزڕاگرتنی ڕۆژی جیهانیى قوربانیانی جینۆساید
5 مەم بورهان قانع نەوەى نوێ 24/12/2019 سیاسەتى بەگەڕخستنی داهاتەکان
6 د. گەلاوێژ عوبێد عوسمان پارتی دیموکرات 23/1/2020 دامەزراندنی سەنتەرى ڕاوێژکاریى بۆماوەیی نیشتیمانی لەبەر زۆربوونی ڕێژەی منداڵی ناکام و نەخۆشییە بۆماوەییەکان














راپۆرتی چاودێری و هەڵسەنگاندنی کارەکانی پەرلەمانی کوردستان، له‌لایه‌ن ئینستتیوتی په‌ی بۆ په‌روه‌رده‌ و گه‌شه‌پیدان.
araste.co

پێشەکی لەسەر پرۆژەی چاودێری پەرلەمان
بەپشت بەستن بە یاسای رێکخراوە ناحکومیەکان، ژمارە (1)ی ساڵى (2011)، یاسای مافى دەسکەوتنى زانیارى لە هەرێمى کوردستان، ژمارە (11)ی ساڵى (2013) و بڕیارى ژمارە (5)ى ساڵى 2013ى پەرلەمانى کوردستان سەبارەت بە (پەیمانى هاوبەشی و گەشەپێدان لەنێوان دەسەڵاتە گشتیەکان و رێکخراوە ناحکومیەکان لە هەرێمى کوردستان)، ئینیستتیوتى پەى بۆ پەروەردە و گەشەپێدان، لە خولی چواری پەرلەمانەوە روانگەی پەی (مرێد پەى) دامەزراند، یەکێک لە ئامانجەکانی ئەم پرۆژەیە کارکردنە بۆ درووستکردنی شەفافیەت لە کاری پەرلەمانى و گەیاندنی زانیاری بەڕای گشتی، لەپالڕ ئەم ئامانجە، درووستکردنی فشار لەسەر پارتە سیاسییەکان و سەرۆکایەتی پەرلەمان و ئەندامانی پەرلەمان، یەکێکی ترە لەو ئامانجانەی کە پەی بەهاوکاری هاوبەشەکانی لە کۆمەڵى مەدەنی کاری بۆ دەکات. 
ئەم پرۆژەیە بەهاوکاری سندوقی نیشتیمانی بۆ پاڵپشتی دیموکراسی (NED)ى ئەمریکی، (13) راپۆرتی بە زمانەکانی (کوردی، عەرەبی، ئینگلیزی) لەسەر خولی چوار و (2) راپۆرتی لەسەر خولی پێنج بڵاوکردۆتەوە، لەپالڕ کاری بەردەوامی ماڵپەڕى فەرمی روانگەی پەی، بڵاوکردنەوەی راپۆرتی وەرزی، بەیاننامەی رۆژانە لەسەر کارەکانی پەرلەمان، نوێترین کار، کۆبوونەوەی ژمارەیەک رێکخراو و کەسانى پسپۆڕ و چالاکوانی کۆمەڵى مەدەنیە لە دەوری تۆڕێک، بە ئامانجی کار و فشاری زیاتر لە پێناو پەرلەمانێکی بەهێز. 
"ئێمە لە پەی، هەموو هەوڵێک دەخەینە گەڕ لە پێناو هاتنە کایەی پەرلەمانێک کە بتوانێت یاسای باش دابڕێژێت و چاودێرێکی بەهێز بێت”
بەپێی یاسای ژمارە (1)ى ساڵی (1992) هەڵبژاردنی پەرلەمان و پەیڕەوی ناوخۆ، پەرلەمان لە هەرێم "باڵاترین دەسەڵاتی یاسادانان و چاودێریکردنە، مەرجەعی سیاسی و یاساییە، ئەو دەسەڵاتانە پیادە دەکات کە لە پەیڕەو یاسا کارپێکراوە پەیوەندیدارەکاندا ئاماژەیان پێدراوە.
بۆیە ئێمە لە پەی، هەموو هەوڵێک دەخەینە گەڕ لە پێناو هاتنە کایەی پەرلەمانێک کە بتوانێت یاسای باش دابڕێژێت و چاودێرێکی بەهێز بێت لەسەر دامەزراوەکانی دەسەڵاتی جێبەجێکردن.
بتوانێت رۆڵى خۆی بگێڕێت لەدیموکراتیزەکردنی بنەماکانی دیموکراسی و بەدیهێنانی هاوسەنگی لەنێوان چین و توێژەکانی کۆمەڵدا".
پەى خوازیارە بەم پرۆژەیە، ئەو نامەیە بە نوخبەی دەسەڵات بگەیەنێت، کە هەموو هەوڵێک دەدەین بۆ بەهێزکردنی بەرزترین دامەزراوەی هەرێم، هەر هەوڵێکی زیاتر بۆ پەراوێزخستنی پەرلەمان، کاریگەریی خراپی دەبێت لە سەر شێوازی حوکمکردن و پەیوەندی نێوان دەسەڵات و خەڵک.
ئینیستیتیوتى پەى بۆ پەروەردە و گەشەپێدان
ئازاری 2020

پوختەی خولی پایزە 
بەپێى پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان، خولی گرێدان، چوار مانگ یاسادانان و دوو مانگ پشووە، بەهۆی گفتوگۆ لەسەر پرۆژە یاسای چاکسازی لە خانەنشینی و مووچە و دەرماڵەکان و چەند ئەرکێکی تر، خولی پایزە، مانگێک درێژکرایەوە، ئەم خولە لە (1/9/2019 تا 31/1/2020) بوو.

1- دۆخی یاسادانان:
لە وەرزی پایزەدا (18) دانیشتنی پەرلەمان کراوە، بەڵام کاتێک ماڵپەڕى پەرلەمانی کوردستان ناوی پەرلەمانتارانی ئامادەنەبووی (بەمۆڵەت و بآ مۆڵەت) بڵاوکردۆتەوە، دانیشتنەکانی پەرلەمانی لە خولی پایزەدا بە (17) دانیشتن هەژمار کردووە و دانیشتنی کردنەوەی خولی پایزەی هەژمار نەکردووە، بە پێی ماددەی (51) لە پەیڕەوی ناوخۆ، هەفتانە رۆژانی (سآ شەممە، چوار شەممە) بۆ دانیشتنی پەرلەمان تەرخانکراوە، واتە دەبوو پەرلەمان (40) دانیشتن ئەنجام بدات، بەڵام سەرۆکایەتی پەرلەمان ئەنجام نەدانی دانیشتنەکان دەگێڕێتەوە بۆ ئامادەنەکردنی راپۆتی لیژنەکان لەسەر ئەو پێشنیازە یاسایانەی کە ئاراستەیان کراوە، بەڵام بەپێى ماددەی (37)ی پەیڕەوی ناوخۆ دەستەی سەرۆکایەتی دەیتوانی ئەو لیژنانە بگۆڕێت،
دەبوو پەرلەمان (40) دانیشتن ئەنجام بدات، بەڵام سەرۆکایەتی پەرلەمان ئەنجام نەدانی دانیشتنەکان دەگێڕێتەوە بۆ ئامادەنەکردنی راپۆتی لیژنەکان 
پرسیار ئەوەیە بۆچی دەستەی سەرۆکایەتی ئەم رێکارانەی نەگرتۆتەبەر؟ لەکاتێکدا سەرۆک و جێگری پەرلەمان لە دانیشتنەکانی پەرلەماندا چەندین جار وتویانە لیژنە هەیە (90) رۆژە پێشنیازە یاسای لایەو راپۆرتی لەسەر نەنووسیوە، بەپێى بڕگەی سێیەم لەماددەی (19)ى پەیرەوى ناوخۆ، سەرپەرشتیکردن و بەدواداچوونی کاری لیژنەکان و پێشکەشکردنی راپۆرت دەربارەیان ئەرکی جێگری سەرۆکی پەرلەمانە.

1-1: جێبەجێکردنى پلانکارى وەرزى پاییزە ناتەواوە..؟!
لەدانیشتنی رۆژى (1/9/2019)ى کردنەوەی خولی پایزەدا، سەرۆکی پەرلەمان و سەرۆکی فراکسیۆنەکان، (141) خاڵیان وەک کاری لەپێشینەی (ڕولویە) خولی پایزەیان راگەیاند، بەڵام لەم خولەدا خوێندنەوەی یەکەم بۆ (22) پێشنیاز و پرۆژە یاسا و بڕیار کرا، (4) یاسا و (3) بڕیاریش پەسەندکران، لەو (141) خاڵە، (114) دانەیان کاری لەپێشینەى فراکسیۆنەکانی پێکهێنەری حکومەت و سەرۆکایەتی پەرلەمان بوو، لە گرنگترین خاڵە هاوبەشەکانی نێوانیان بریتی بوون لە پرسەکانى:
- کاراکردنەوەی لیژنەی دەستوور.
- هێنانی بودجەی (2020) بۆ پەرلەمان. 
- گەڕانەوەی پاشەکەوتی مووچە بە یاسا. 
- رێکخستنەوەی دەروازە سنورییەکان.
-  فرەکردنی سەرچاوەکانی داهات. 
- دڵنیایی کۆمەڵایەتیء تەندروستی.
- چارەنوسی فەرمانبەرانی گرێبەست.
- دامەزراندنی یەکەمی زانکۆکان.
- هەمواری یاسای وەبەرهێنان.
- یاسای خانەنشینی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ.
بەڵام هیچ یەکێک لەم خاڵانە نەبوون بە یاسا و بڕیار و لیژنەی دەستووریش کارا نەکرایەوە، جگە لە دانانی دوو بڕگە لە ماددەی (13) لە بەشی حوکمەکانی کۆتایی یاسای چاکسازی، کە لە بڕگەی یەکدا، هاتووە:"وەزارەتی دارایی لە چوارچێوەی رێکخستنەوەی بواری بانکی هەرێم، ئەژمارێکی تایبەت دەکاتەوە بۆ هەر مووچەخۆر و سوودمەندێک لە بودجەی گشتی، لەپێناو دابینکردنى (پاراستن)ی گشت شایستە داراییەکان بە شایستە داراییە خەرجنەکراوەکانیشەوە"، لە بڕگەی دووەمدا هاتووە: چۆنیەتی کردنەوەی ئەو ئەژمێرەو سوود وەرگرتنی مووچەخۆر و سوودمەند لە ئەژمێرەکە، بە رێنماییەکی دارایی رێکدەخرێت کە لەلایەن وەزارەتی (دارایی و ئابوری)یە دەردەچێت، ئەمەش واتە ئەو خواستە بەدی ناهێنێت کە مووچە خۆران هەیان بوو.
ئەو خواستە بەدی ناهێنێت کە مووچە خۆران هەیان بوو
 لە ناوەڕۆکی راپۆرتەکەدا بە خشتەیەک ئەولەویەتی هەموو لایەنەکان بەبآ دووبارە بوونەوە و ئاستی کارکردنیان لە خولی پایزە نیشاندراوە، لە پاشکۆی راپۆرتەکەشدا دەقی وتەکانی سەرۆکی پەرلەمان و سەرۆکی فراکسیۆنەکان هاتووە.( )   

2- دۆخی لیژنە هەمیشەییەکانی پەرلەمان:
   کاری لیژنە هەمیشەییەکان ستونی سەرەکییە لە پرۆسەی یاسادانان و چاودێری دامەزراوەکان، لەم خولەدا لە لایەن سەرۆکی پەرلەمان و ئەندامانی پەرلەمانەوە رەخنەی زۆر لەسەر کاری لیژنەکان هەبوو، بەتایبەت لەسەر نوسینی راپۆرت لەسەر پێشنیازە یاساکانی کە ئاراستەیان کراوە، لە خستنەڕووی گفتوگۆی دانیشتنەکانی پەرلەمان لەناو راپۆرتەکەدا، سەرنجی سەرۆکایەتی پەرلەمان و ئەندامان دەربارەی پێشێلی پەیڕەو لەلایەن لیژنە هەمیشەییەکانەوە خراوەتەڕوو، بە خشتەیەکی تایبەت ئەرکە پەیرەوییەکانی لیژنە هەمشەییەکان لە پاشکۆی راپۆرتەکە نیشاندراوە.
  لە هەردوو خولی گرێدانی پەرلەمان (53) پێشنیاز و پرۆژە یاسا ئاراستەی لیژنەکان کراوە، بەڵام بەپێى هەواڵەکانی ماڵپەڕى فەرمی پەرلەمان، تەنها (24) راپۆرت نوسراوە، (10) ئەندام یان فراکسیۆنێک، بەپێى ماددەی (36)ى پەیرەوى ناوخۆ، دەتوانێت لە دوای تێپەڕ بوونی (45) چل و پێنج رۆژ، بەسەر ئاڕاستەکردنی پرۆژەیەک بۆ لیژنەی تایبەتەمەند داوای روونکردنەوە لەبارەی ئەو پڕۆژەیە لە لیژنەکە بکەن، بەڵام رانەگەیەندراوە کە کەس ئەم کارەی کردبێت.
 نوسینی (24) راپۆرت لەسەر پێشنیازە یاساکان پێچەوانەیە لەگەلڕ ئاراستەکردنی ئەو هەموو پێشنیازە یاسایەی کە ئەندامان پێشکەشی دەکەن چونکە ئەندامانی فراکسیۆنەکان لە لیژنەکاندا ئەندامن و دەتوانن ئەرکەکانیان راپەڕێنن، لە هەمانکاتدا بونی (24) راپۆرت بەڵگەیە لەسەرئەوەی سەرۆکایەتی پەرلەمان، ژمارەیەکى زیاتر راپۆرتی نوسراوی لەسەر پێشنیازە یاساکان لەبەردەست بووە، هەم بۆ ئەوەی دانیشتنی پەرلەمانی لەسەر سازبکات، هەم بۆ ئەوەی یاسای زیاتر دەربچوێنێت و ئەو کەلێنە یاساییانە پڕبکاتەوە کە سەرۆکی پەرلەمان لەوتەکانیدا لەکردنەوەی خولی پایزە ئاماژەی پێدان.
"نوسینی (24) راپۆرتی لیژنەکان بەڵگەیە لەسەر ئەوەی سەرۆکایەتی پەرلەمان، دەیتوانی دانیشتنی زیاتر سازبکات"
بەپێى ماددەی (41)ی پەیڕەو، ئەرکی لیژنەکانە بەداوداچوون بکەن لەسەر ئاستی جێبەجێکردنی یاساکان، بەڵام ئەگەر چەند یاسایەک بەنموونە وەربگرین، بۆمان دەردەکەوێت لیژنەکان ئەو ئەرکەیان جآ بەجآ نەکردووە، بۆ نموونە: (یاسای رۆژنامەگەری ژمارە (35)ی ساڵى (2007)، کە لە ماوەی خولی پایزەدا چەندین دۆسیەی رۆژنامەنووسان هەیە بەپێى ئەم یاسایە مامەڵەیان لەگەلڕ نەکراوە و زیندانی کراون، یان پێشێلی یاسای ژمارە (1)ی ساڵى (2011)ی رێکخراوە ناحکومیەکان، ئێستا وەزارەتی دارایی بەپێچەوانەی یاسەکەوە، مامەڵەی کۆمپانیا لەگەلڕ رێکخراوەکان دەکات، پێشێلی یاسای ژمارە (5)ی ساڵى (2013)ی مافی بەدەستهێنانی زانیاری و کارپێنەکردنی لەلایەن خودی پەرلەمانی کوردستان و دەرنەکردنی رێنمایی لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە، ئەمانەو چەندین یاسای تر کە ئەرکی لیژنەکان و پەرلەمانتارانە بەدواداچوون بکەن و فشار بکەن بۆ جێبەجێکردنی.
لە پێکهێنانی لیژنەکانی لێکۆڵینەوە پەرلەمان نموونەی خراپی پێشکەش کردووە، یەکێک لەوانە، پاش گیان لەدەستدانی پێشمەرگەیەکی یەکێتی لە ئاسایشى هەولێر( ) و رازینەبوونی بەرپرسان و پەرلەمانتارانی یەکێتی بەوەی ناوبراو خۆی خنکاندووە، لیژنەیەکی لاوەکی لەنێوان لیژنەی پێشمەرگە و کاروباری کۆمەڵایەتی پێکهێنرا، لیژنە رۆژی (30/01/2020) رونکردنەوەکەیان بڵاوکردەوە، کە دەڵێت: پشتگیری لە بەیاننامەی ئاسایشی گشتی دەکەین و هیچ خاڵێکی وا تێبینی نەکراوە کە پێچەوانەی راگەیێندراوی ئاسایش بێت.
لیژنەکەی پەرلەمان وتی: "پشتگیری لە بەیاننامەی ئاسایشی گشتی دەکەین و هیچ خاڵێکی وا تێبینی نەکراوە کە پێچەوانەی راگەیێندراوی ئاسایش بێت"
ئەمە بەیاننامەیەش گرژی لەنێوان سەرۆکی پەرلەمان و جێگری سەرۆکی و ئەندامانی لیژنەکان درووستکردووە و چەندان روونکردنەوە بڵاوکرانەوە( )، کە سەرەنجام بە داخستنی کەیسەکە و لادانی روونکردنەوەی جێگر سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان لە ساتی فەرمی پەرلەمان کۆتایی هات، چونکە بەیانەکەی سەرۆکی پەرلەمان لە سایتی پەرلەمان بڵاونەکرایەوە.
سەبارەت بە ئامادەبوونى ئەندامان، سەرۆکی پەرلەمان، رایگەیاند:  ئامادەنەبوونی ئەندامان لە دانیشتنەکانی پەرلەمان و کۆبوونەوەى لیژنەکان، لە حاڵەتەوە بۆتە دیاردە بۆیە لە کۆتایی مانگی (12/2019) ماڵپەڕى فەرمی پەرلەمان چەند خشتەیەکی ئامادەنەبوونی بڵاوکردەوە، لە ناوەرۆکی راپۆرتەکەدا زانیاری تەواو هەیە لەسەر ئامادەنەبوونی پەرلەمانتاران لە دانیشتنەکانی پەرلەمان و کۆبوونەوەی لیژنەکان.

3- دۆخی چاودێری دامەزراوەکان:
سەبارەت بە ئەرکی چاودێری لەسەر دامەزراوەکانی جێبەجێکردن، پەرلەمانتاران لەم خولەدا زیاتر لە (264) پرسیاریان ئاراستەی حکومەت کردووە، سەرۆکی پەرلەمان لە دانیشتنی ژمارە (8) لە (04/12/2019) رایگەیاند:"(150) پرسیار ماوەی یاسایی وەڵام دانەوەیان تێپەڕیووە کە (21) رۆژە، خۆی پرسیاری زیاتر کراوە، بەڵام لەجیاتی ئەوەی ئەندامان بڵێن حکومەت وەڵاممان ناداتەوە، ماددەی (70) دەسەڵاتی بە ئەندام داوە بڕوات بۆ قۆناغی پرساندن، سەرباری ئەوەش، ئێمە سکرتێری پەرلەمانمان راسپارد و نوسراوی جەختکردنەوەمان بۆ حکومەت ناردووە". لە کردنەوەی خولی بەهارەشدا سەرۆکی پەرلەمان، وتی: "جارێکی تر رێگە بە خاڵى پەیڕەوی نادەین لەسەر پرسیارەکانتان، فەرموون رێوشوێنە پەیڕەوییەکانی تر بگرنەبەر". وتەکانی سەرۆکی پەرلەمان، ئەوە دەسەلمێنێت، پەرلەمانتاران لەبارەی پرۆسەی چاودێریەوە بەشێکی پەیڕەوی ناوخۆیان پشتگوآ خستووە کە پرساندنە، لەم خولەدا تەنها داوای پرساندن بۆ وەزیری دارایی پێشکەش کرابوو، بەڵام ئەویش نەچووە پەرلەمان،
"پەرلەمانتاران لەبارەی پرۆسەی چاودێریەوە بەشێکی پەیڕەوی ناوخۆیان پشتگوآ خستووە کە پرساندنە"
بەمەبەستی تیشک خستنەسەر پرسیاری ئەندامان کە ئاراستەی حکومەت کراوەو خودى ئەندامان پرسەکەیان لە لە میدیایش وروژاندووە، بریتین لە:
1-وەرگرتنی پارە بە بیست و یەک شێوەی جیاواز لە دەروازە سنورییەکان و داخڵکردنی (ئۆتۆمبێلی کۆن و بێ سەرەتا، ئۆتۆمبێلی درع و گرانبەها، شیر و جگەر و چەندین جۆر خۆراکی ماوە بەسەرچوو، بردنە دەرەوەی کانزا فلزییەکان و هێنانی چەندین جۆر بەروبومی قەدەغەکراوی وەک هێلکە و دوگ، هتد)، بەڵام نەتوانرا رێگری لەم کارە بکرێت .
2-چەندین پرسیار و یاداشت، دەربارەی داهاتی نەوت و ناوخۆ و شێوازی خەرجکردنی بۆ حکومەت نێردراون، بەڵام وەڵامیان نەدرایەوە.
3-بەدواداچوون لەسەر پێوەری ئاوی ماڵان، تا ئێستا گرفتەکە وەک خۆی ماوە.
4-دابەشنەکردنی نەوتی سپی بەسەر هاوڵاتیاندا، لەکاتێکدا حکومەت دوو پاڵاوگەی داوە بە کەرتی تایبەت، بەڵام نەوتی سپی بۆ ناوخۆ دابین ناکەن.
5-ئاشکراکردنی گەندەڵی لە ئەنجومەنی باڵای خانمان. کەسەرەنجام لە شوباتی 2020، سەرۆکی ئەنجومەنەکە لادرا و نازانرێت ئایە لانانەکەی پەیوەندی بەو کەیەسەوە هەبووە یان نا؟ ئایە لەسەر ئەو دۆسەیەی گەندەڵییە هیچ رێوشیوێنی تری یاسایی گیراوەتەبەر یان نا؟.
6- بەدواداچوون لەسەر سیستمی مامەڵەی ئۆنلاین لە فەرمانگەکانی دادنوسی هەرێم، کە سەرەنجام، دادگای کارگێڕی هەولێر بڕیاری هەڵوەشاندنەوە ئەو گرێبەستەی داوە کە لەگەلڕ کۆمپانیاکان کراوە، بەڵام هەتا ئەمڕۆش ئەو بڕیارە لەلایەن وەزارەتی دادەوە جێبەجآ نەکراوە.
چەندین کار تری پەیڕەوی هەیە کە دەستەی سەرۆکایەتی و زۆرینەی پەرلەمانتاران و فراکسیۆنەکان دەیانتوانی پەیڕەوی بکەن و نەیانکردووە، وەک: لە ماددەی (66) بڕگەی (1)، دا هاتووە: (10) ئەندام، دەتوانن، داوایەک پێشکەشی دەستەی سەرۆکایەتی بکەن بۆ ئەوەی بابەتێکی گشتی بخرێتەڕوو، لەم خولەدا جگە لە پرسی شایستە داراییەکانی جوتیاران و هاتنی شاندی دانوستاندنی حکومەتی هەرێم لەگەلڕ ناوەند، هیچ داواکارییەکی تر نەخرایە بەرنامەی کارەوە، یان ماددەی (68 تا 71) کەباس لە پرساندان دەکات، یان بڕگەی (یەکەم و دووەم)ی ماددەی (98)، کەباس لە بودجەی گشتی دەکات، یان لە ماددەی (16) بڕگەی (7)دا هاتووە، بەڕێوەبەرایەتی ژمێریاریی پەرلەمان، لەکۆتایی هەر ساڵێکی داراییدا هەڵدەستێت بەدانانی ژمێرەی کۆتایی و بەرێکارە کارگێڕییەکان دەخرێتە بەردەم دەستەی سەرۆکایەتی بۆ ڕازیبوون لەسەری و ڕەوانەکردنی بۆ لیژنەی دارایی و کاروباری ئابووری، بە مەبەستی پێداچوونەوە و بەرزکردنەوەی ڕاپۆرتێک لەبارەیەوە، بۆ پەرلەمان، بەڵام ئەم ئەرکەش جێبەجآ نەکراوە، لەکاتێکدا لە میدیاکان زانیاری بڵاوبوویەوە کە پەرلەمانى کوردستان قەرزارە و موڵکی پەرلەمان فرۆشراوە بۆ چەند پێداویستیەک، چونکە بەهەدەردانی زۆر لە بودجەی پەرلەمان کراوە. 
لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەماندا، چەندین ماددە هەیە ئەرکی حکومەتە پێوەی پابەندبێت، بەڵام بەپێى وتەی سەرۆکایەتی پەرلەمان و ئەندامان کەمترین پابەندبوونیان هەبووە
لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەماندا، چەندین ماددە هەیە ئەرکی حکومەتە پێوەی پابەندبێت، بەڵام بەپێى وتەی سەرۆکایەتی پەرلەمان و ئەندامان کەمترین پابەندبوونیان هەبووە، بۆنموونە، ماددەی (60) بڕگەی (3)، دەبێت ئەو لایەنەی پرسیارەکەی ئاڕاستەکراوە لەماوەی (7) حەوت رۆژدا، وەڵامی پرسیارەکە بدەنەوە لە هەموو حاڵەتێکدا، نابێت وەڵامی پرسیارەکە، لە (21) بیست و یەک رۆژ زیاتر دوابخرێت، ماددەی (66) بڕگەی(1)، (10) دە ئەندام، دەتوانن، داوایەک پێشکەش بکەن بۆ ئەوەی بابەتێکی گشتی بخرێتەروِو، بۆ گفتوگۆ، دەبێت لەماوەیەکدا کە لە (14) چواردە رۆژ تێپەڕنەکات، لە هیچ دۆخێکدا نابێت ئامادەبونیان لە (21) رۆژ تێپەڕێت، لەماددەی (70) بڕگەی (2) هاتووە، پێویستە ئەو کەسەی پرساندنی لێکراوە، لە رۆژی گەیشتنی پرساندنەکە لە ماوەیەک کە لە (14)  چواردە رۆژ تێپەر نەبێت وەڵام بداتەوە، وتەی پەرلەمانتاران کە لە دانیشتنەکاندا کردویانە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی حکومەت کەمترین کات پابەندی ئەم خاڵانەی پەیڕەو بووە.

4-پرسی بودجە و ژمێرەی کۆتایی:
لە ماددەی (98) بڕگەی یەکەم، هاتووە، دەبێت لە سەرەتاى مانگى تشرینى یەکەمى هەموو ساڵێک ئەنجومەنى وەزیران، بودجەى خەمڵێنراو رەوانەى پەرلەمان بکات، بەڵام نەکراوە، بەپێى بڕگەی دووەمی هەمان ماددە، لەسەر ئەنجومەنی وەزیران پێویستە، لە کۆتایی مانگی نیسانی هەموو ساڵێکدا، ژمێرەی کۆتایی ساڵى پێشوو، بۆ پەرلەمان بنێرێت، ئەمەش نەکراوە و بەمەش (7) ساڵە (2014-2020) بودجە و (9) ساڵە (2011-2019) ژمێرەی کۆتایی نەچۆتە پەرلەمان.
ئەگەر هۆکاری نەناردنی بودجەی (2020) پەسەندنەکردنی بودجە بێت لە بەغداد، هۆکار چی یە حکومەت ژمێرەی کۆتایی ساڵانی پێشوو نانێرێتە پەرلەمان، تا نوێنەرانی خەڵک و رای گشتی بزانن ساڵانی پێشوو بودجە چەند بووە و چۆن خەرج کراوە.



 
 
دانیشتنەکانی پەرلەمان (01/09/2019 – 29/02/2020)
خشتەى ژمارە (1)
ژ رۆژی بانگهێشت رۆژى دانیشتن ژمارەى دانیشتن ژمارەى
بڕگەى کار ماوەی دانیشتنەکە تێبینی
1 28/08/2019 01/09/2019 کردنەوەی خول 4 1:30
2 15/09/2019 17/09/2019 1 3 2:00
3 23/09/2019 25/09/2019 2 2 05:00
4 27/09/2019 29/09/2019 3 1 02:00
5 13/10/2019 15/10/2019 4 1 01:30
6 21/10/2019 23/10/2019 5 2 03:00 *وەزیرانی شارەوانی و هەرێم بۆ کاروباری پەرلەمان ئامادەبوون . 
7 28/10/2019 30/10/2019 6 2 01:30
8 11/11/2019 13/11/2019 7 3 01:30
9 02/12/2019 04/12/2019 8 4 05:00 *وەزیری بازرگانی  ئامادەبوو.
10 08/12/2019 10/12/2019 9 3 05:00 *وەزیرانی رۆشنبیری، کارەبا، هەرێم بۆ کاروباری پەرلەمان ئامادەبوون، بەڵام وەزیری بازرگانی ئامادەنەبوو، کەدەبوو ئامادەبێت . 
11 12/12/2019 16/12/2019 10 3 04:00 *وەزیری تەندروستی ئامادەبوو .
*بەشی خوێندنەوەی دووەمی پرۆژە یاسای ماددە هۆشبەرەکان، دانیشتنەکە بەداخراوی بەرێوەچوو.
12 16/12/2019 18/12/2019 11 1 05:00
13 22/12/2019 24/12/2019 12 4 01:00 *وەزیری هەرێم بۆ کاروباری پێکهاتەکان ئامادەبوو. 
14 09/01/2020 12/01/2020 13 3 11:00 *پەخشی راستەوخۆی دانیشتنی پەرلەمان لە بڕگەی دەنگدان لەسەر پرۆژە یاسای (ماددە هۆشبەرەکان و کارتێکەرە عەقلیەکان) راگیرا.
*وەزیرانی (دارایی، ناوخۆ، پێشمەرگە، هەرێم بۆ کاورباری پەرلەمان، سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، سکرتێری ئەنجومەنی وەزیران، ئامادەبوون.
15 12/01/2020 13/14/2020 14 1 11:00 *وەزیرانی (دارایی، هەرێم بۆ کاورباری پەرلەمان، سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، سکرتێری ئەنجومەنی وەزیران) ئامادەبوون.
16 14/01/2020 16/01/2020 15 1 02:30
17 21/01/2020 23/01/2020 16 2 3:30. *دانیشتنەکە بەدەنگى 73 ئەندام کرا  بەنهێنى.
18 28/01/2020 30/01/2020 17 3 03:00 *وەزیرانی کشتوکالڕ و بازرگانی  ئامادەبوون. 
سەرجەم 18 43 69:00

 
خوێندنەوەی یەکەم بۆ پرۆژە و پێشنیازە یاساکان 
خشتەى ژمارە (2)
ژ ناوى پرۆژە یاسا خوێندنەوەى
یەکەم خوێندنەوەی
دووەم پێشکەشکراوە لەلایەن ئەو لیژنانە ئاراستەیان کراوە
1 هەمواری یەکەمی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان-عێراق. دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) دانیشتنی ژمارە (2) لە (25/09/2019) ئەندامانی (پارتی، یەکێتی، گۆڕان، یەکێتی نەتەوەیی، گەشەپێدان *کاروباری یاسایی
2 پێشنیازەیاسای (بەرکارکردن و هەمواری یاسای بەرەنگاربوونەوەی قاچاغیکردن بەنەوت و بەرووبوومەکانی ژمارە (41)ی ساڵی 2008). دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی * کاروباری یاسایی
*وزەوسامانەسروشتییەکان 
3 پێشنیازەیاسای (بەرکارکردنی یاسای فیدراڵیی پاراستنی بەرهەمە عێراقییەکان ژمارە (11)ی ساڵی 2010ی هەموارکراو). دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی * کاروباری یاسایی
* کشتوکالڕ و ئاودێری
* وزە و سامانەسروشتییەکان
4 پێشنیازەیاسای (رێکخستن و یەکخستنی عەلوەکان). دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی * کاروباری یاسایی
* کشتوکالڕ و ئاودێری
5 پێشنیازەیاسای (بەرکارکردنی یاسای فیدراڵیی واژۆی ئەلیکترۆنی و مامەڵە ئەلیکترۆنییەکان. دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی *کاروباری یاسایی

6 پێشنیازەیاسای (بەرکارکردن و هەمواری یاسای گرتنی مایەی قاچاغ و قەدەغەکراو بۆ ئالوگۆڕکردن لە بازاڕە نێوخۆییەکان ژمارە (18)ی ساڵی 2008ی هەموارکراو). دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی * کاروباری یاسایی
*پێشمەرگە و ناوخۆ 
(لە کاتی جیا کردنەوەی لیژنەکان ئاراستەی لیژنەی ناوخۆ دەکرێت).
7 پێشنیازەیاسای (بەرکارکردن و هەمواری یاسای هاوردەکردن و فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەکان ژمارە (9)ی ساڵی 2006) دانیشتنی ژمارە (1) لە (17/09/2019) یەکێتی * کاروباری یاسایی
*وزە و سامانە سروشتییەکان 
8 پێشنیازی یاسای دەزگای کۆنترۆلی جۆریی دڵنیایی دانیشتنی ژمارە (5) لە (23/10/2019) *ئەندامان (گۆڕان، کۆمەڵ، یەکگرتوو، نەوەی نوێ) * کاروباری یاسایی
*لیژنەی دارایی 
*وزە و سامانە سروشتییەکان 
* تەندروستی و ژینگە
9 پێشنیازی یاسای داواکاری گشتی
دانیشتنی ژمارە (5) لە (23/10/2019) *ئەندامانی (گۆڕان، کۆمەڵ، یەکگرتوو، نەوەی نوێ)
*ئەندامان(یەکێتی) * کاروباری یاسایی 
10 پێشنیازی یاسای ماف وئیمتیازاتی کەمئەندام و خاوەن پێداویستیی تایبەت دانیشتنی ژمارە (5) لە (23/10/2019) *ئەندامان (گۆڕان، نەوەی نوێ، کۆمەڵ، یەکگرتوو، نەوەی نوێ) * کاروباری یاسایی
* کاروباری کۆمەڵایەتی 
11 پێشنیازی بڕیاری پاراستنی مامۆستایان و رێبەرە پەروەردەییەکان دانیشتنی ژمارە (5) لە (23/10/2019) *ئەندامان (گۆڕان، نەوەی نوێ، کۆمەڵ، یەکگرتوو، نەوەی نوێ) * کاروباری یاسایی
*پەروەردە و خوێندنی باڵا
12 پێشنیازی یاسای گەشەپێدانی خێزانی دانیشتنی ژمارە (5) لە (23/10/2019) *ئەندامان (گۆڕان، کۆمەڵ، یەکگرتوو، نەوەی نوێ) * کاروباری یاسایی
* کاروباری کۆمەڵایەتی 
13 پێشنیازی یاسای بە خاوەنکردنی ئەو زەوییانەی زێدەڕۆییان لەسەر کراوە دانیشتنی ژمارە (10) لە (06/07/2019) دانیشتنی ژمارە (11) لە رۆژی(23/10/2019) * ئەندامان (پارتی، گۆران، پێکهاتەکان، ئازادی، یەکێتی) * کاروباری یاسایی
*شارەوانی و گواستنەوە گەیاندن  و ئاوەدانکردنەوە

14 پێشنیازی یاسای (ماف و ئەرکی نەخۆش لە هەرێمی کوردستان-عێراق) دانیشتنی ژمارە (6) لە (30/10/2019)  *ئەندامان (پارتی ،یەکێتی، گۆڕان، کۆمەڵ، نەوەی نوێ) * کاروباری یاسایی
* تەندروستی و ژینگە 

15 پێشنیازی یاسای (رێکلامی بازرگانی لە هەرێمی کوردستان-عێراق) دانیشتنی ژمارە (6) لە (30/10/2019)  دانیشتنی ژمارە (8) لە رۆژی (4/12/2019) 
دانیشتنی ژمارە (9) لەرۆژی (10/12/2019)    *ئەندامان (پارتی، یەکێتی، گۆڕان، کۆمەڵ، نەوەی نوێ، میللەت) * کاروباری یاسایی
*رۆشنبیری 
* شارەوانی و گواستنەوە 
16 پێشنیازی یاسای پاراستنی بەرهەمە خۆماڵییەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق دانیشتنی ژمارە (7) لە (13/11/2019)  *ئەندامان (پارتی ،یەکێتی، گۆڕان) * کاروباری یاسایی
* وزە و سامانەسروشتییەکان
17 پێشنیازی یاسای بەرەنگاربوونەوەی بە قاچاغبردنی نەوت و لێدەرهێنراوەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق دانیشتنی ژمارە (7) لە (13/11/2019)  *ئەندامان (پارتی ،یەکێتی، گۆڕان، نەوەی نوێ، کۆمەڵ، یەکێتی نەتەوەیی) * کاروباری یاسایی
* وزە و سامانەسروشتییەکان 
* ناوخۆ و ئاسایش 
18 پێشنیازەیاسای بیمەی کشتوکاڵی لە هەرێمی کوردستان-عێراق دانیشتنی ژمارە (7) لە (13/11/2019)  *ئەندامان (نەوەی نوێ، کۆمەڵ) * کاروباری یاسایی
* دارایی و ئابوری
* کشتوکالڕ و ئاودێری
19 پێشنیازە بڕیاری دامەزراندنی فەرمانبەرانی گرێبەست لە هەرێمی کوردستان) دانیشتنی ژمارە (7) لە (13/11/2019)  *ئەندامان (یەکێتی) * کاروباری یاسایی

20 پڕۆژەیاسای مادەهۆشبەرەکان و کارتێکارە عەقڵییەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق دانیشتنی ژمارە (8) لە (4/12/2019)  دانیشتنی ژمارە (10) لەرۆژی (16/12/2019) 
دانیشتنی ژمارە (11) لەرۆژی (18/12/2019)      ئەنجومەنی وەزیران * کاروباری یاسایی
* ناوخۆ و ئاسایش
* تەندروستی و ژینگە 
* کاروباری کۆمەڵایەتی 
21 پێشنیازەبڕیاری (رۆژانی بۆنە فەرمییەکانی نەتەوەی تورکمان) دانیشتنی ژمارە (9) لە (10/12/2019)    دانیشتنی ژمارە (12) لەرۆژی (24/12/2019)    *ئەندامان (پارتی، یەکێتی، گۆڕان، سەردەم، ئازادی، پێکهاتەکان) * کاروباری یاسایی
*رۆشنبیری 
22 چاکسازی لە خانەنشینی و مووچەو دەرماڵەو بەخشین و ئیمتیازاتەکانی تر دانیشتنی ژمارە (10) لە (16/12/2019)    دانیشتنی ژمارە (13) لە (12/01/2020) و دانیشتنی ژمارە (14) لە (13/01/2020)
ئەنجومەنی وەزیران * کاروباری یاسایی
* پێشمەرگە
* ناوخۆ و ئاسایش 
* دارایی و ئابوری
* شەهیدان و جینۆساید 

 
یاسا پەسەندکراوەکان 
خشتەى ژمارە (3)
ژ ناوى یاسا خوێندنەوەی سێیەم و پەسەندکردن ئاستى
جێبەجێکردن تێبینی
1 پێشنیازی یاسای بەخاوەنکردنی ئەو زەوییانەی زێدەڕۆییان لەسەر کراوە لە سنووری شارەوانییەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق. دانیشتنی ژمارە (6) 
لە رۆژی (30/10/2019)  لەلایەن سەرۆکی هەرێم گەڕێندرایەوە. بەدەنگی (100) پەرلەمانتار پەسەنکراوە. 
2 یاسای ژمارە (3)ی بەخاوەنکردنی ئەو زەوییانەی زێدەڕۆییان لەسەر کراوە لە سنووری شارەوانییەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق. دانیشتنی ژمارە (8) 
لە رۆژی (04/12/2019)  لە ژمارە (245)ی وەقایع لە (24/12/2019) بڵاوکراوەتەوە بەدەنگی(74)پەرلەمانتار پەسەنکراوە. 
3 یاسای ژمارە (4) ی رێکلامی بازرگانی لە هەرێمی کوردستان-عێراق. دانیشتنی ژمارە (10) 
لەرۆژی (16/12/2019)  لە ژمارە (246)ی وەقایع لە (27/1/2020) بڵاوکراوەتەوە بەدەنگی (84) پەرلەمانتار پەسەنکراوە. 
4 یاسای ژمارە(1)ی مادەهۆشبەرەکان و کارتێکارە عەقڵییەکان لە هەرێمی کوردستان-عێراق دانیشتنی ژمارە (13) 
لە رۆژی (12/1/2020)  تا ئێستا نە لە سایتی پەرلەمان و نە لە وەقایع بڵاونەکراوەتەوە و چارەنووسی دیار نیە بەدەنگی (88) پەرلەمانتار پەسەنکراوە. 
5 یاسای ژمارە (2) یاسای چاکسازی لە مووچە و دەرماڵە و بەخشین و ئیمتیازاتەکان و خانەنشینی لە هەرێمی کوردستان- عێراق. دانیشتنی ژمارە (15) 
لە رۆژی (16/1/2020) لە ژمارە (247)ی وەقایع لە (6/2/2020) بڵاوکراوەتەوە بەدەنگی (89) پەرلەمانتار پەسەنکراوە. 

بریارە پەسەندکراوەکان
خشتەى ژمارە (4)
ژ ژمارە بڕیار مێژووی بڕیار ناوی بڕیار مێژووی دانیشتن تێبینی
1 12 13/10/2019 هەموارى یەکەمی پەیرەوى ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان دانیشتنی ژمارە (3) 
لە (29/09/2019) بەدەنگی (91) پەرلەمانتار پەسەنکراوە و لە ژمارە (242)ی وەقایع لە (31/10/2019) بڵاوکراوەتەوە.
2 15 24/12/2019 درێژکردنەوەی خولی پایزەی بۆ ماوەی یەک مانگ دانیشتنی ژمارە (12) 
لە (24/12/2019) بەدەنگی (77) پەرلەمانتار پەسەنکراوە و لە ژمارە (246)ی وەقایع لە (27/1/2020) بڵاوکراوەتەوە.
3 3 12/01/2020 بریارى رۆژانی بۆنە فەرمیەکانى نەتەوەى تورکمان دانیشتنی ژمارە (13) 
لە (12/01/2020)  بەدەنگی (73) پەرلەمانتار پەسەنکراوە، تا ئێستا لە سایتی پەرلەمان بڵاونەکراوەتەوە، لەژمارە (248)ی وەقایع لە (1/3/2020) بڵاوکراوەتەوە.

 
ئامادەنەبوون و مۆڵەتی پەرلەمانتاران لە(18) دانیشتنی خولی پایزە 
خشتەى ژمارە (5) 
تێبینی ئامادەنەبوو مۆڵەت ناوی فراکسیۆن ناوی ئەندام ژمارە
- 2* پارتی هێڤیدار ئەحمەد سەلمان 1
- 2* پارتی جەلال محەمەد عەبدوڵا 2
1 2* پارتی سەروان محەمەد عەلی 3
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی پێشەوا تاهر مستەفا 4
- 5* پارتی بەهجەت عەلی ئیبراهیم 5
- 1* پارتی سەباح مەحمود  محەمەد 6
- 2* پارتی رزگار عیسا سوار 7
- 1* پارتی ریڤینگ محەممەد محەمەد 8
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی حیکمەت محەمەد عبو زێد 9
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی ئومێد عەبدولرەحمان حەسەن 10
- 2 پارتی شوان کریم  محەممەد ێادق 11
1# 1 پارتی سەلام عەبدوڵا حەسەن 12
- 1 پارتی بژار خالید عەبدوڵڵا 13
- 1 پارتی رێبوار عەبدولرەحیم عەبدوڵا 14
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی وەیسی سەعید وەیسی 15
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - - پارتی موحسین حوسێن مستەفا 16
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی سەفین ئاغا عومەر 17
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - - پارتی مەم ئەسکەندەر مەم 18
- 2* پارتی ئەرشەد حسێن محەمەد 19
- 2* پارتی زانا خالید سمایل 20
- 1* پارتی ئیحسان محەممەد سەلیم 21
- 2* پارتی بەهمەن کاک عەبدوڵڵا ئەحمەد 22
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی بەختیار شوکری سلێمان 23
- 2 پارتی جیهاد حەسەن ئیبراهیم 24
- 3* پارتی سەعید مستەفا تەتەرخان 25
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی خەدیجە عومەر تەها 26
- 1 پارتی ئیدریس ئیسماعیل عبوش 27
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 1 پارتی نزار عەبدولغەفار عەزیز 28
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی چیا حەمید شەریف 29
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی زاهیر محەمەد عەلی 30
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 1* پارتی هەدیە موراد حەیدەر 31
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی جوان یونس محەمەد 32
- 2 پارتی لیزا فەلەکەدین سابر 33
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی رۆژان ئیبراهیم عەلی 34
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە 1 - پارتی لەیلا عەبدولجەبار حدو 35
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 4* پارتی نەجات شەعبان عەبدوڵا 36
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی سەوسەن محەممەد میرخان 37
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی گوڵیزار رەشید حاجی 38
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی گەلاوێژ عوبێد عوسمان 39
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی ژیان تاهر ئەحمەد 40
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی حەسیبە سەعید ئیبراهیم 41
1 1* پارتی گولستان باقی سلێمان 42
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - پارتی زێدان ڕەشیدخان ئەودەل 43
- 1 پارتی لەنجە ئیبراهیم عەبدولرەحمان 44
- 2* یەکێتی شنۆ ئەشقی عەبدوڵا 45
- 3* یەکێتی رۆژان محەمەد کەریم 46
- 1 یەکێتی جەمال حوێز مستەفا 47
1# 6** یەکێتی زیاد جەبار محەمەد 48
- 3* یەکێتی عوسمان کەریم سوارە 49
- 5** یەکێتی سەرکۆ ئازاد حسێن 50
- 1* یەکێتی هەژان حەسەن ئەحمەد 51
- 6* یەکێتی عەباس فەتاح ساڵح 52
- 4 یەکێتی فەیسەڵ عەباس عەوڵا 53
- 2 یەکێتی لوقمان حەمەد حاجی 54
- 1 یەکێتی هێرش حەسەن ئەحمەد 55
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 3* یەکێتی هاوڕێ بەنا محەمەد 56
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - 1* یەکێتی شەمۆل ئاشتی سابیر 57
1 - یەکێتی باڵانبۆ محەمەد عەلی 58
- 2 یەکێتی کاروان عەبدولڕەحمان عەبدوڵا 59
- 1* یەکێتی زیکری ئەحمەد ئیسماعیل 60
- 1 یەکێتی عەبدولناسر ئەحمەد عەلی 61
- 4* یەکێتی سەلمە فاتح توفق 62
- 3** یەکێتی ڕاهی رەهبەر سەیدبرایم 63
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - یەکێتی شیرین یونس عەبدوڵا 64
- 1* گۆران عەلی حەمە ساڵح 65
1 2* گۆران شیرین ئەمین عەبدولعزیز 66
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران گۆران عومەر عەلی 67
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران شایان کاکە ساڵح 68
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران یاسین خزر تەها 69
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران رزگار محەمەد مەحمود 70
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران ئاشنا عەبدوڵڵا قادر 71
- 1 گۆران جەلال محەمەد ئەمین 72
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران شاخەوان رەئوف مستەفا 73
1# 1* گۆران دابان محەمەد حسێن 74
- 2* گۆران بەڵێن ئیسماعیل حاجی 75
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گۆران گولیستان سەعید محەمەد 76
1 1 نەوەی نوآ کازم فارووق نامیق 77
1 - نەوەی نوآ کاوە عەبدولقادر حەسەن 78
- 1* نەوەی نوآ سیپان سالم حەسەن 79
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 1* نەوەی نوآ مژدە محمود محەمەد 80
- 4 سەربەخۆ دیاری ئەنوەر حەمەرەحیم 81
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - - سەربەخۆ مەم بورهان قانع 82
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - سەربەخۆ سیروان فەرەج محەمەد 83
- 1 سەربەخۆ شادی نەوزاد وەهاب 84
- 3* کۆمەلڕ سۆران عومەر سەعید 85
- 2* کۆمەلڕ عەبدولستار مەجید قادر 86
- 4*** کۆمەلڕ عوسمان عەلی‌ سمایل 87
- 2* کۆمەلڕ هەورامان حەمەشەریف حەمە 88
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 3 کۆمەلڕ موسلیم عەبدوڵا ڕەسوڵ 89
- 2 کۆمەلڕ بەدریە ئیسماعیل مەحموود 90
1# - کۆمەلڕ رووپاک ئەحمەد ڕەحمان 91
- 5* یەکگرتوو شێرکۆ جەودەت مستەفا 92
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - یەکگرتوو ئیسماعیل عەلی تەها 93
- 2* یەکگرتوو ئەبوبەکر عومەر عەبدوڵا 94
- 1 یەکگرتوو سەرچنار ئەحمەد مەحمود 95
- 1* یەکگرتوو هەلز ئەحمەد محەمەد 96
- 2** هاوپەیمانی سەردەم باپیر کامەلا سەلمان 97
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 1 لیستی ئازادی محێدین حەسەن یوسف 98
لە لیستی ئامادەنەبوانی پەرلەمان، ناوی نیە - 5** گەشەپێدانی تورکمان محەمەد سەعدەدین ئەنوەر 99
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - گەشەپێدانی تورکمان سارا دڵشاد بەکر 100
- 6** بەرەی تورکمان هیمداد ێالح بلال 101
1# 4** میللەت ئازاد ئەکرەم بەهرام 102
- 2* نەتەوەیی رۆمیۆ حوزەیران نیسان 103
مۆڵەت و ئامادەنەبوونی نیە - - یەکێتی نەتەوەیی جنان جەبار بویا 104
- 1* یەکێتی نەتەوەیی رۆبینە ئۆمیلک عەزیز 105
- 1 کلدان کلارا عودیشۆ یەعقوب 106
- 3* رافیدەین فەرید یەعقوب ئیلیا 107
- 1 ئەرمەن فاهیک کمال سوغون 108
12 158 کۆی گشتی

ئەم (*) نیشانەیە لەسەر ژمارەی مۆڵەتی هەر پەرلەمانتارێک بێت، واتە لە دانیشتنێکی دووبەشدا بووە (بەیانی، ئێوارە) لە بەشێکی دانیشتنەکە مۆڵەتە، هەر پەرلەمانتارێک ئەم (#) نیشانەیە لەسەر ژمارەی ئامادەنەبوونەکەی بێت، واتە لەو دانیشتنە کە دوو بەش بووە (بەیانی، ئێوارە) لە بەشێکی دانیشتنەکە ئامادەنەبووە. 
لەدوای دەنگدانی بە یاسای چاکسازی لە رۆژی (16/01/2020) شادی نەوزاد، پەرلەمانتاری فراکسیۆنی نەوەی نوآ، لەلایەن ئەنجومەنی باڵای حزبەکەیەوە لە فراکسیۆنەکە دورخرایەوە، ناوبراویش رایگەیاند: ئەو خۆشی داوای بۆ بەسەربەخۆ کارکردن پێشکەشی سەرۆکایەتی پەرلەمان کردووە، پەرلەمانتاران (مەم بورهان، دیاری ئەنوەر، سیروان بابان) رایانگەیاند ئەمانیش وەک سەرۆبەخۆ کاردەکەن و پەیوەندیان بە فراکسیۆنی نەوەی نوآ وە نەماوە.
12 پەرلەمانتار ناویان لە لیستی ئامادەنەبووانی بە مۆڵەت و بآ مۆڵەتی لە سایتی فەرمی پەرلەمان بڵاونەکراوەتەوە و تێبینی بەرامبەر ناوەکانیان دانراوە، بەڵام ئێمە لە زاری سکرتێری پەرلەمانەوە ئامادەنەبوونەکانیانمان تۆمار کردووە.
30 پەرلەمانتار کە لەبەرامبەر ناوەکانیان تێبینی نوسراوە، لە خولی پایزە لەهەموو دانیشتنەکان ئامادەبوون. 
ئامادەنەبوون و مۆڵەتی ئەندامان بە پێى دانیشتنەکان لە پێگەی پرۆژەی چاودێری پەرلەمان (payied.org) لەبەشی ئامادەنەبوونی پەرلەمانتاران هەیە.

 
پوختەی کاری لیژنەکانى پەرلەمان:
خشتەى ژمارە (6)
 ژ ناوى لیژنە ژ.پرۆژە یاسای ئاراستە کراوە ژ.راپۆرتی نوسراو لەسەر پرۆژەیاساکان ژمارەى کۆبوونەوە دانیشتنی گوآ لەیەکگرتن بەدواداچوون و لێکۆڵینەوە سەردانی مەیدانی بەشداری وەزیر لە دانیشتنەکان پێکهێنانی لیژنەی لاوەکی
1 کاروباری یاسایی 26 9 25 2 - - 5 -
2 دارایی و کاروباری ئابووری 3 1 15 3 2 2 6 -
3 پێشمەرگە 3 2 10 8 1 7 2 2
4 کشتوکالڕ و ئاودێری 3 1 9 2 - - 1 1
5 پەروەردە و خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی 1 - 13 3 1 4 2 2
6 کاروباری تەندروستی و ژینگە و مافی بەرکاربەر 4 1 15 1 3 2 1
7 کاروباری شەهیدان و جینۆساید و زیندانیانی سیاسی 2 2 13 9 1 1 4 -
8 پەیوەندییەکان و رەوەندی کوردستانی - - 11 5 - 4 1 1
9 ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم - - 8 14 1 - 1 1
10 وزە و سامانە سروشتیەکان و پیشەسازی و بازرگانی 6 1 10 5 7 3 - -
11 شارەوانی و گواستنەوە و گەیاندن و گەشتو گوزار 2 2 15 8 2 5 2 1
12 رۆشنبیریی و کۆمەڵگەی مەدەنی و وەرزش و لاوان 2 2 14 16 4 4 2 1
13 دەسپاکی - - 12 1 - 15 1 4
14 ئەوقاف و کاروباری ئایینی - - 8 1 - 3 1 -
15 کاروباری کۆمەڵایەتی و داکۆکیکردن لە مافی مرۆڤ 3 1 16 8 - 12 1 -
16 ناوخۆ و ئاسایش و ئەنجومەنە خۆجێییەکان 4 1 10 - - - 3 -
17 ئاوەدانکردنەوە و وەبەرهێنان  - - 6 2 - 4 - 2
18 داکۆکی کردن لە مافی ئافرت - - 7 4 - 2 - -
19 کاروباری پەرلەمان و سکاڵا - - 6 1 1 - - -
سەرجەم 53 24 223 93 20 69 34 16
 
بیرۆکەی ئەندامان 
خشتەى ژمارە (7)
 بەپێی خاڵی (2)ی بڕگەی (یەکەم) لە مادەی (49)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان، هەر ئەندامێک، مافی هەیە لە ماوەیەک کە لە (10) دە خولەک تێپەڕ نەکات، بیرۆکەیەک بخاتەڕوو لەم وەرزەدا ئەم بیرۆکانە خراونەتەڕوو
ژ ناوی پەرلەمانتار فراکسیۆن مێژوو بابەت
1 هێڤیدار ئەحمەد سلمان پارتی دیموکرات 17/9/2019 ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان
2 جوان یونس رۆژبەیانی پارتی دیموکرات 13/11/2019 دووبارە تەعریبکردن و مەترسی هەموارکردنەوەی ماددەی (140)ی دەستووری عێراق
3 کاروان عەبدالرحمن عەبدوڵا یەکێتی نیشتیمانی 13/11/2019 چۆنیەتی شەفافکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستان
4 لەنجە ئیبراهیم عبدولڕەحمان پارتی دیموکرات 4/12/2019 بەرزڕاگرتنی ڕۆژی جیهانیى قوربانیانی جینۆساید
5 مەم بورهان قانع نەوەى نوێ 24/12/2019 سیاسەتى بەگەڕخستنی داهاتەکان
6 د. گەلاوێژ عوبێد عوسمان پارتی دیموکرات 23/1/2020 دامەزراندنی سەنتەرى ڕاوێژکاریى بۆماوەیی نیشتیمانی لەبەر زۆربوونی ڕێژەی منداڵی ناکام و نەخۆشییە بۆماوەییەکان














]]>
A Report for Monitoring the Implementation of the Domestic Violence Law http://www.araste.co/news.aspx?id=221 http://www.araste.co/news.aspx?id=221 Thu, 11 Jun 2020 15:34:11 GMT

Contents

 

  • -Introduction
  • -The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

    First – Slemani Governorate

  • -In response, Her Excellency said, “The problem is that all kinds of women are put in this place.” And she added, “Visiting Garmian Shelter, I found out it was bad. In Slemani Shelter I discussed with each case and they all had legal problems.Hawler Shelter has place problem as it is small and is next to Autism Center.And Duhok Shelter has a very good and organized building, as it was attributed to their administration.Allocations for the shelters’ petty expenses are very few.”
  • -Also, Her Excellency referred to that working with the organizations is very important as some of them fund the Shelters.Besides, we informed Her Excellency that working on the Sozi Daruni Hospital is important.Furthermore, we explained that if a patient is committed to the hospital, she should have a companion.But there are women, in the Shelters, who need to be committed to Sozi Daruni Hospital but do not have companions.So, this is a problem.Her Excellency referred to that they could separate a place for family problems in Slemani Shelter but if the types of victims are mixed, it will reflect badly on them.We also informed Her Excellency that we have a plan to launch a campaign for having a special Shelter for family problems and Her Excellency found it reasonable.
  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan Region
  2. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani

     

  3. Views of the Lawyers on the Law Opposing Family Violence
  4. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership
  5. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    Second – Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence
  2. Shaqlawa District

    (Office of Opposing Violence against Family and Women)

  3. Koya District
  • -Koya Office
  • -Investigation Court for Opposing Family Violence

     

  • -Reconciliation Committee

     

    Third – Halabja Governorate

    1. Marriage
    2. Rescinding Marriage
    3. Part of WOLA Activities in Halabja Governorate

       

      Fourth – Duhok Governorate

  1. Directorate of Opposing Violence against Family and Women

     

  2. Duhok Office
  3. Nzarke Office
  4. Investigation Court for Family Violence and the Law Opposing Family Violence
  5. Zakho District

    ( Zakho Office )

     

    Fifth – Garmian Administration

  1. Directorate for Opposing Violence against Family and Women
  2. The Obstacles in the Way of Implementing the Law

     

  3. Kalar Office
  4. Shelter
  5. Investigation Court for Family Violence
  6. Family counsel center
  7. Kfri Office

     

    Sixth – Raparin Administration

  1. Ranya Office
  2. Shelter
  3. Hotline
  4. Investigation Court

     

    Seventh – Questionnaire

    Eighth – Statistics…

    Nineth – Recommendations  

    Introduction

    We as WOLA bore the responsibility of monitoring the implementation of the law opposing family violence since its issuance under the auspices of American NED.  Due to the significance and necessity for the law for Kurdish community we notably gave attention to the governorates at the beginning of our monitoring.  After some years passed the issuance of the law and many of our reports were disseminated on monitoring the law, we attempted to expand our monitoring limits more and cover those places that we did not monitor so far. 

     

    To this end we paid visits to many districts of the governorates and monitored the implementation of the law, as it was referred to them in this report, in order for us to know how the level of the law implementation is in those places and at what level it is.  Also, our visits to the mentioned places aimed at determining the difficulties and obstacles in the way of implementing the law in the places where the monitoring covered and providing statistics of those places in question. 

    Above all, we could conduct a widespread questionnaire in many places of the region on the law opposing family violence and the performances of the committees and courts for family violence in order for us to know to what extent the citizens are familiar with the law after the law issuance passed many years, to what extent attention was given to legal awareness and to what extent the victims of family violence are content with works of the courts of family violence and reconciliation committees.

    In the end, as the difficulties and obstacles were revealed to us while monitoring the law in the different places, we provided the relevant authorities with many important recommendations and propositions, hoping that they would benefit from them and work on them so as to address the difficulties and obstacles in the way of implementing the law or at least decrease them so that the law can be effective as it should be. 

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

     

    When someone faces a family violence and wants to file a lawsuit, they should follow some procedures as follows:

  1. First the person writes a complaint letter and goes to one of the offices for opposing violence against family and women, where there is a section for mental and social law services.At first the issue is directed to the mentioned section and the person is instructed according to their problem as there are experts there.If the person has legal problem, they will be legally instructed.And if the person has mental problem, they will be mentally instructed.And they will be socially instructed likewise.
  2. The person who submits the complaint letter is asked if they want their problem be referred to the court or not.If they are not willing to refer their problem to the court, it will be referred to Reconciliation.There they will try to solve their problem based on the law.Many times, the offices and directorates make contacts with the respondent.If the respondent is willing to listen, they will try to reconcile the parties.Many times, the problem will be put to an end and solved at this point with a report informing the directorate.But if the problem were not solved here or the parties were not willing to listen, it will be referred to the court.
  3. Then all those issues of article 7 that are of family will be referred to the reconciliation committee by the order of the court in an attempt to reconcile the parties and solve the problems.This committee includes a mental and social researcher, a lawyer and a religious mullah who are changed according to the cities. This committee attempts to solve the problems and reconcile the parties.
  4. If the committee could reconcile the parties, the lawsuit would be dropped.And if they couldn’t, they would submit their report to the court, stating that they could not solve the problem.
  5. Later the court starts investigating the lawsuit and receiving the evidences including the witness(es).If there is sufficient evidence, the lawsuit will be referred to the court of misdemeanor to trial and punish the accused.
  6. If the plaintiff could prove their case at the court of misdemeanor, the defendant will be punished by imprisonment for the period of not less than 6 months and not more than 3 years and by a fine of not less than ID 1,000,000 and not more than ID 5,000,000 or by one of these two punishments.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    Slemani Governorate

  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan region

     

    • - We as WOLA visited the Minister of Work and Social Affairs and had a meeting with Her Excellency.During the meeting we had discussion about some topics and explained the work and activities of WOLA to her and stated that we have a project on the method of implementing the law opposing family violence and that we as WOLA want to determine the drawbacks through this project and convey them to the relevant authorities for the purpose of addressing them.

       

      WOLA staff members meet with Her Excellency the Minister of Work and Social Affairs of Kurdistan region

       

       

       

       

      And we informed Her Excellency that we want to work on having a place or a house of shelter for family problems not in the way that is used to be.

       

       

       

 

 

  1. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for threatened women in Slemani

     

    To make preparations for an extensive work and launch a campaign for improving the Shelters’ situation and understanding their problems and difficulties, we paid a visit to the Director General of Social Monitoring and the Manager of Shelter House for Threatened Women in Slemani.  First, to pay a visit to the Shelter House for Threatened Women, we submitted a letter to the Directorate General of Social Monitoring to approve of the visit to Shelter and our legal service to them.  After we made discussion with the Director General of Social Monitoring and informed him about the work and activities of WOLA and our project under the auspices of American NED, he offered his cooperation and coordination.  And after we got permission, we visited Shelter House for Threatened Women in Slemani.  The House Manager referred to that they contact the organizations based on requirements that when legal services are required.  Also, he stated that there are women who come to the Shelter should be committed to Sozi Daruni Hospital as they have mental health problems.  But the Hospital prevents their admission as the subjects don’t have relatives while the Shelter has social researchers who can accompany them.  Furthermore, he lashed out that why they are questioned when they admit a case but Sozi Daruni Hospital is not questioned.  Moreover, he said that a woman with mental health problem is referred to a medical committee by the judge’s decision.  Then the committee is summoned in front of the judge to decide whether the case to be committed to Sozi Daruni Hospital.  But this procedure is not materialized. 

     

    Regarding separating part of Shelter to the family problems, he said that the structure of Shelter was laid out in a way that they cannot split it as it is costly and they attempted in the past but they failed.  Also, he mentioned that one of their problems was shortages of monitors and after many efforts they could increase the number of their monitors from the Peshmarga Women Forces.  They set up a (4) day training session for the new employees on how to deal with the cases, what the monitor face if they don’t keep the case’s information confidential and emergency.  Then he mentioned that the judge of the investigation court for opposing family violence is a good cooperator who visited them. 

     

    Later he mentioned that they have a problem which is that a case which was closed without being settled.  Therefore, a woman with a closed case does not know to whom she should submit her request letter to leave the place.  For example, if she gives up her complaint, the case will be closed but without being settled. 

     

    To this end we paid a visit to the President of the Court of Appeal of Slemani Area and requested him not to close the related case unless it is settled and to send letter to the outside courts and other judges to cooperate with us.

     

    Then Manager mentioned that they had mental health problem cases and committed them to Sozi Daruni Hospital.  And they don’t have homeless cases for the time being other than one case which has Schizophrenia and who is very silent and without problem.  Next, he mentioned that risk allowances should be allocated for the employees of this place, which is one of the problems, and seminars should be presented to the cases in order for them to have social, mental and legal awareness and how to behave and speak when they are present in front of the court.  So, we as WOLA showed our readiness to present those seminars to the Shelter cases and employees. 

     

    Therefore, as WOLA we decided to open legal awareness training for the cases regarding their being present in front of the court and their answering to the questions of the court.                

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani.

     

     

  2. Views of the Lawyers on the law opposing family violence

     

    As WOLA we found it necessary to have the views of the lawyers on the law opposing family violence, the drawbacks of this law and their suggestions for better implementing the law as the lawyers play an important role at the courts, settling the cases, working on the laws, discerning the drawbacks of the law, highlighting on the drawbacks and addressing them.  Thus, we found their views indispensable. 

     

  • First we started having a statement of a female lawyer who practices law at Slemani court:

     

    She mentioned that the law opposing family violence is necessary for our community.  It was very good in the past but like other laws it needs to be amended in parallel with social development.  Regarding this law, as it is within the framework of a family which is here more run by social parameters and education, its implementation faces many obstacles.  Therefore, some families and the community in general accept this law with difficulty.  Notwithstanding, the law needs to be amended in a way that the drawbacks at the time of its implementation could be addressed.  And efforts could made to organize family relationship with law. 

     

  • How the law can be actually implemented?

     

    She said that regarding actual implementation of the law, in fact it appears to be a greater loss for women.  The family violence offices should have been looked like hospitals in the implementation of the law and should have been organized for solving family violence persistently.  And they should have solved the problems not like the courts, i.e. efforts for solving the problems should be made until it is unsolvable.  After that complaint letters can be prepared and presented to the court for trial.  But if the problem became bigger and even if the plaintiff gave up her lawsuit, they will be punished at least by fines, for example fines of transports.  

     

  • What is your suggestion for better implementing the law?

     

    She referred to that there are many suggestions for the government and parliament.  For example, when a motion for a law amendment is drafted resources should be obtained from the courts and organizations, then it can go to parliament not the other way around that the parliament draft the motion then the courts merely implement it and the reconciliation committee is behind and even in some crimes the it is nonexistent.  And female genital mutilation is discussed in one article whereas its law, article, crime and punishment should have been looked like any other crime laws or other laws whose articles and crimes hav different punishment seperately.  And when protection right is given a place should be set for the person on the same date by a court’s decision i.e. the accused and their relatives should be summoned, a place should be set and the time for returning to home should be set with the consent of both parties. And a governmental foundation should be established for supervising children even if it is for the time being as the government’s responsibility for protecting family individuals and children will solve many problems.        

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

  1. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership

 

A lawyer who is a member of Reconciliation Committee mentioned that the article (5) of the law talks about sending the complainants to Reconciliation Committee after the investigation is finished and before referring them to a special court.  This will not be very beneficial although having a Reconciliation Committee is useful.  As when the investigation is finished the parties who are angrier with each other already submitted evidences against each other to the court.  So, Reconciliation Committee cannot achieve its goals at the time.  Also, he said that in fact as far as he was informed good efforts had been made to implement the law, despite its drawbacks, by dint of a loyal and altruist judge of law and family.  And to some extent stability can be noticed in the law through the said judge and his tireless efforts.   

 

Regarding Reconciliation Committee he said, “As a lawyer I am a member of Reconciliation Committee of Directorate of Opposing Family Violence pertaining to Investigation Court for Family Violence.  The works of this Committee is well carried out and supervised by Family Counsel Center.  Albeit the Committee’s members exert their efforts to solve the cases of the parties, their aim is not achieved.  Often it is because the cases remained for too long in the courts and offices of family violence.  So, as the problems went bigger, the parties would not be willing to reconcile.  Or sometimes due to the notifications made by phone calls, one party might be present but the other one might not be present as their phone number might be switched off or changed.  This causes one party to be present and the other one be absent for several times.  In fact, this method of notification is legally not valid.  Therefore, I propose that prior to filing complaint or starting the investigation procedures, the case should be submitted to Reconciliation Committee.  Then the Committee will achieve its aim more.  This can be fulfilled by amending the law, which was mentioned in the article (5).  Also, as the Committee’s location is away from the city center, the parties having a case is being burdened with difficulties and forced not to be always present in front of the Committee.”    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA staff members meet with the judge of investigation court for opposing family violence.

 

 

 

Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence

     

    Visiting Directorate of Opposing Violence against Family and Women and having first hand meetings with the Director and each Manager of the Offices of Qala, Mnara and Khabat to discuss on the latest changes in the way of implementing the law, the obstacles and the family violence victims’ situation, we found out the most important issue is the lack of a mental health hospital for the victims.  It was unanimously agreed that the lack of such a hospital in Halwler governorate caused a great problem for the relevant authorities and the victims as well. 

     

    The Director said, “The cases often need mental health hospital and we don’t know to where we transfer them to stay and get solution.  This leads such cases to be referred to

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director and Managers of the Offices of Hawler and Khabat.

     

    shelter houses.  As a result, it creates big problems for their employees and other cases.”  Then he stated, “ Sozi Daruni Hospital of Slemani is related to this situation but it has  a limited capacity and does not admit every case. Therefore, establishing a big mental health hospital is indispensable and work should be done on it.”

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA representative meets with the Head of Shaqlawa Office.

     

     

     

    Koya District

     

  • 1-Koya Office

     

    The Manager of Koya Office stated, “Our Office includes the Manager and (34) employees.  Also Taq Taq is within the district of Koya.  So, we as Koya Office have a section for this area, comprising of (8) employees.”

     

    Regarding the problems and obstacles in the way of them, the Office Manager listed the following:

     

  1. They as Koya Office do not have shortages of employees but they have a problem with the Office building as they are at a rented house and whenever the landowner needs the house they have to move out.
  2. In legal terms, the law opposing family violence has many drawbacks.But in spite of that they could solve all the problems that come to their Office, based on the law, until the law is amended.
  3. There is no any shelter house in their area where there should have been a shelter house.On the top of that they made efforts to solve the cases as far as the time was suitable, they refer their cases to Hawler Sherter House for they have a good coordination with them.And in case they receive a case in the middle of night and could not refer them to Hawler Shelter House, as they borrowed a room of employees from Koya jailhouse for needy times, they send the case there and shelter them until they complete the paper procedures.Finishing the legal procedures, they transfer the case to Hawler Shelter House.

     

     

     

     

     

  1. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    The Koya Office stated, “We have a good tie with the judge of Koya court.  He is hugely cooperating with us.  And as Koya has one judge for all the cases and does not have a special judge for the family problems, this led to the burdened responsibility on the shoulder of the judge of Koya for having accumulated cases.”  He said, “This is why there should be a special judge for violence against family and women in Koya district so as to expedite the works and settle the cases as soon as possible.”

     

     

  2. Reconciliation Committee

 

Koya Office Manager stated, “Based on the judge’s decision we set up a Reconciliation Committee in 2007.  It comprises of six members including:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Koya Office Manager.

 

 

  • A representative of the ministry of endowment and mullahs’ union.
  • A representative of ministry of work and social affairs
  • A representative of lawyers’ bar
  • A social researcher
  • A representative of mental health

 

“I as the Office Manager attend with them in most of the cases and supervise the Committee.  Moreover, Koya Office has a mobile team who continuously searches in the camps and remote areas with UNHCR to spread awareness and offer help to those who have problems so that they can be informed of the procedures and guidelines.”   

 

 

Halabja Governorate

  • 3Part of WOLA Activities in Halabja Governorate with pictures

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA organizes a seminar on how women should protect themselves at the time of facing violence.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA opens an awareness training session for the villages surrounding Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a popular counselling meeting on the problems of the citizens in Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a meeting with the other organizations of Halabja governorate on the problems of women.

 

 

 

Duhok Governorate

 

1.    Directorate of Opposing Violence against Family and Women

 

This Directorate was established in Duhok governorate city center in 2013.  In the Duhok governorate city center there are two offices namely Nzarke Office and Duhok Office.  Also, there are 8 offices in the districts of Duhok governorate like, ( Smel, Zakho, Akre, Barderash, Amedi, Shekhan, Brayati and Shangal)

 

2.    Family counsel center

 

FCC was set up in 2013.  It has 18 experts who holds high certificates including doctorate degrees.  Up to 3 experts will be available at FCC on daily basis for the purpose of reconciling the families having problems and discussing the problems with the people having cases of violence.  At FCC more than 3 cases are received and met daily to bring about reconciliation among them.  Sometimes reconciliation gets the better of them.  And sometimes it is difficult to obtain and is not solved there, especially with cases who are underaged married girls.  The Office Manager said, “Most of the cases are registered due to marital infidelity, misunderstanding, economic problems and beating.”  Also, she stated, “Some cases are transferred to us from the court and others directly come to us.”  Then she talked about her view of the law opposing family violence and said, “The law is very good and by which the women rights are protected.  In recent years people have better understood it.” 


  

WOLA representative meets with FCC manager.

 

3.   Duhok Office

 

Regarding the cases the Office Manager said, “We currently solve most of the cases ourselves.  At this Office all kinds of complaints are filed.  And up to grade four any complaints that are related to women are filed here.”  He also said, “In this Office there are 2 female officers and 3 male officers to investigate the cases.  To begin with, the Office Manager meets with the cases to determine the type of the case.  Then the investigation officer starts investigating them.”  Then he talked about that they are at work 24 hours a day to register and solve the cases.  Also, he said that even after working hours he is willing to deal with any ad hoc cases either through telephone call or presence.    

 

Later he mentioned that most of the cases are registered due to marital infidelity, swear words and economic problems.  Regarding the complaints that are not filed in the Office are those that are made between man and woman after divorce, especially because of children or other issues except beating, which is registered at the Office, are filed at the police stations.

 

Afterwards he said, “The women who were under threats are secretly investigated at the time of filing complaints, if need be, so that the woman can be protected.  Or she will be transferred to Nawa Center in Duhok at her request and the investigation judge’s decision.”  Duhok Office has a very good and continuous tie with the investigation judge and the Centers for cases’ information and solution. 

 


With regard to the law opposing family violence, the Office Manager talked about his view and said, “The law is very good and is applied very well.”  Also, he said, “Currently people understood the law.  They know how to ask for their rights based on this law compared to the old times when most of them felt shame to file a complaint.” 

WOLA representative meets with Duhok Office Manager.

 

 

 


WOLA representative meets with Nzarke Office Manager.

4.    Investigation court for opposing violence in Duhok

 

The investigation judge stated, “The number of complaints increased but some types of problems dwindled.  This is due to the fact that people’s understanding broadened more.  They look at women and life differently and better consider the rights of women.”  Also, she said, “In the old times complaints were only filed for big problems as it was shame in our community for women to be seen at the offices and courts.  But nowadays women come to file complaints even for the small problems.  For example, women file complaints saying that their husbands prevent them from doing a job, wearing clothes as they wish or going out with their friends.  And there are other similar problems.”

 

With regard to the judge’s contact with the offices and centers, she said, “I am continuously in contact with them even after the working hours to help any case and victim who needs help.  And those women who were under threats we often transfer them to the Center to be protected until the situation is calmed down.  But in some cases, the women refuse to stay at the Center.  And this is due to the community’s trend and people’s gossip.  In this case we have the pledge of the other party to punish them if they violate or harm the complainants. If there is any, the complainant can file another complaint against them.” 

 

Regarding the law opposing family violence, she mentioned that the law is very good and applied very well but it needs to be amended and have its legal problems addressed.       

    

 

 


WOLA representative meets with Duhok investigation judge

5.    Zakho district

 

Zakho Office

 

Zakho Office Manager mentioned that due to the broadness of Zakho area and presence of the camps there, a huge number of complaints is filed in their Office.  Also, complaints from both subdistricts of Rzgari and Darkar, which belong to Zakho district, are filed in that Office.  Also, he said, “Any complaints related to family, even family complaints related to property and estates, will be filed in this Office.”

 

“Regarding those problems for which complaints are filed are mostly due to misunderstanding among the families and misuse of social media and communication devices.  After the complaints are filed investigations are made with the cases and efforts for reconciliation and solution are made by our Office,” he said.  “Most cases are settled by the Offices themselves without being transferred to the courts.  But if it needs be, which is very rare, they will be referred to Zakho Court.  As for reconciliation, they will be transferred to Counselling Center in Duhok.” He added.  Then he mentioned that those cases that are under threats will be sent to Nawa Center in Duhok at the request of the cases and investigation judge to protect them until the threats are removed or the cases themselves request to leave the Center, specifically when the authority is certain that they are not under any threats any more.  Then he said, “We are continuously in contact with the centers and court to follow up the cases.”          

 

 

 

 


WOLA representative meets with Zakho Office Manager.

 

 

Garmian Administration

 

1.    Directorate for Opposing Violence against family and Women

 

With regard to this Administration, their Manager said, “This has been established since 2007.  At first its works were only following up procedures. As the law was put in to practice, the Administration could deal with the cases and investigate them.”  Concerning the law opposing family violence, he pointed to a number of cases as follows:

 

1.    This law has drawbacks; therefore, it should be amended as it seems to them the works are carried out with difficulties.  For example, the article (7) of the law talks about some routines which are related to daily life like murder cases which should not be investigated by such offices for family violence and should be transferred to police stations by judge’s order.  That is, the cases of article (7) of family violence should pertain to misdemeanor court not felony court.  But they investigate those cases that belong to felony court.

 

2.    Another drawback of the law is that it did not talk about the wrongdoings committed against men in the families.  For example, this law did not mention a case in which a wife attacks her husband or marital infidelity happens.

 

 

3.    Another more drawback is that the cases should be for the investigators, i.e. in the offices of opposing family violence the misdemeanor and felony investigators should be separated from each other.  So, an investigator should view misdemeanor cases and another investigator should view felony cases.

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Director of Directorate Opposing Violence against Family and Women in Garmian.

 

2.    The Obstacles in the Way of Implementing the Law

 

Concerning the defects of this Directorate, the Director talked about that as Directorate of Opposing Violence against Women they have some problems in the way of implementing the law as follows:

 

v  The lack of employees and an allocated building.

v  The Garmian Shelter House is not sufficient and its working hours are few.

v  The lack of a mental health hospital to be designed for the victims of family violence.

v  The lack of a hotline.  Albeit there is a special contact number at the Office in order for them to be informed of the problems, it was supposed that the line (119) would be continuously on for 24 hours.  Also, it was not made to be used in that area as it needs more than (20) employees.  Fortunately, whoever faces a problem or needs to get through to their employees can dial (119) of Slemani.  Then, they will be immediately informed of the calling and will be at hand.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Kalar Office Manager.

 

3.    Shelter House for women in Garmian

 

This Shelter has been set up for 4 years.  It has a limited service as whoever comes to it should stay not more than 72 hours.  In some special situations and according to the decision of the family violence investigation judge the stay period of certain cases will be extended provided that the Shelter Manager approves of it. 

Those cases that come to the Shelter are mostly those who go to the offices of opposing family violence, Office (104) or other offices.  No any case will be admitted without the decision of the judge of the investigation court.  As the mentioned judge decides to transfer the case to the Shelter, an admission file will be made for her and kept there.     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Women Shelter House Manager in Garmian.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the judge of the court for opposing family violence in Kalar

 

 

6.    Garmian Family counsel center

 

“GFCC was established in 2017.  Those people who have problems and visit it will get counsel and solution their problems.  And even if their problems couldn’t be solved there, they would be followed up there after complaints are filed,” the GFCC Manager said.  Also, she pointed that whoever wants a lawyer they will provide them with a pro bono lawyer via WOLA.  Then she said that the GFCC comprises of some sections including:   

 

v  Management section:  where management affairs of GFCC is run.

v  Service section:  It is comprised of legal, social and mental sections

o   Legal section: where lawyers and legal counselling is provided.

o   Social section: where there is mediation and the parties are called to present them counselling at their own requests.

o   Mental section: It only deals with those cases that have mental problems as they identify and transfer them to Health Center with whom they are in contact and meet the cases in coordination. 

v  Awareness section: GFCC employees supervise this section. They are working on social awareness in all classes of citizens ranging from kindergarten to university students.  She also said that they continuously spread the awareness through panels, seminars and training courses from the beginning of the academic year to the end of it, especially at the time of launching campaigns of opposing violence against women.

v  Reconciliation committee section: currently it is comprised of (4) members including (2) lawyers, (1) social researcher and (1) mental researcher.  They are going to become (8) members in the near future as it was decided by Directorate General of Opposing Family Violence to increase the members to (8), of which (7) members should be employees from Family counsel center as they will be more conformed with the specified time mostly on ( Mondays and Wednesdays).  This decision is effective for expediting citizens’ issues in the Committee.  Also, the employees and Committee members think that this Committee should deal with the cases before they file complaints and involve in the investigations.  For it is the negative aspect of this law when the families are transferred to the Committee after they were broken up and separated.  Finally, a Committee member said that the problems are increasing and they are mostly resulted from threats, beating, misuse of communication devices, accusations and marital infidelity.       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with GFCC Manager.

7.    Kfri Office for Opposing Family Violence

 

The ordinance for establishing this Office was issued in 2007.  But it started investigating the cases and admitting them in 2007.  Previously it just carried out follow up procedures.

 

KOOFV Manager stated that the subdistricts of Saida, Shakal, Khan, Sarqala, Kulajo, Koks and other subdistricts pertain to them.  People come to them on daily bases at the time of having family problems and file complaints and they investigate them.  Regarding the law opposing family violence, he said, “The level at which the law is being implemented is good but we recommend it to be amended as in fact it has many drawbacks.  When a law is put in to practice, life, livelihood and tradition should be put in to consideration as tradition is the source of law.  Therefore, the committee who makes the law should consider the views of some governors and professors.  As one of the great faults of this law is that it referred to examples while in fact there should not be examples in law and there should be generic and plural expression.  The law should not say that for example these are violence and confined while it should be the same as Iraqi punishment law as it does not refer to any examples.  When there are examples in the law it becomes confined and does not go beyond the examples.” 

 

Then KOOFV Manager talked about another notable fault of this law and said, “Although this law named the Law of Opposing Family Violence, in fact it is not the case.  As the law rather refers to violence against women and never refers to violence against men.  So, it is an unjust law as man and woman complete one another in the society.”

 

Concerning Family Reconciliation Committee in Kfri, KOOFV Manager said that FRC is comprised of (5) members including (2) pro bono lawyers, (1) mullah and (2) KOOFV employees who are researchers.  And the FRC meeting time is not specified as the meetings are held according to the available cases, i.e. if a case files a complaint and the investigation judge refers them to FRC, FRC meeting will be held.  And in the law, it was stipulated that an amount of ID 30,000 be spent for an FRC meeting but until now nothing was spent for them.  Regarding training session, seminars and awareness dissemination, the Manager said, “We continuously hold them in kindergartens and schools, especially in November at the time of launching a campaign on violence against women.”      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with KOOFV Manager.

Raparin Administration

1.    Ranya Office

 

As we met with RO Manager, he said that there is only one Office throughout Raparin area other than that many other villages and subdistricts surrounding Ranya pertain to that Office. 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA representative meets with RO Manager.

WOLA representative meets with Crime and Movement Section Manager

Statistics and planning section:  where the statistics of all cases that are admitted to them is collected and all information related to the complaints are registered.

 

Regarding the shortcomings that are in RO, RO Manager said,” We have many shortcomings with respect to staff.  Also, we have few officers and employees.  Moreover, we don’t have a budget other than the fact that we are financially supported by the organizations. 

 

I asked the RO Manager whether the presence of one Office is sufficient to the family problems in the area.  In response he said, “We are under a great pressure.  So, there should be some other offices in the area.  For example, an office for opposing family violence in each of Haji Awa and Chwarqurna is necessary.  Also, there should be two offices in Ranya town so as to decrease the pressure on us and better implement our works here.”  Then he referred to that the lack of investigation court for family violence creates another problem and makes them not to be able to solve the cases in a shortest period of time. 

 

Regarding the reasons behind the family problems, the RO Manager said, “The low level of education among family individuals causes problems.  As up to date patriarchal culture is prevalent in part of community families.  Also, some people who do not believe in legal system do not solve their differences through law when they face violence.”

 

He also mentioned that there is many violence with regard to economy as most of the cases who come to them talk about that their husbands do not spend money on them.  There are cases whose husbands expelled them do not spend money on them and their children.  That is another reason behind the cases problems.  With regard to marital infidelity and sexual assault, there are less cases.  Sometimes there are outside intervention into the family’s life as in many times it creates problems for the family.  Also, as the parties do not behave correctly towards one another and misunderstand one another, problems are going to be created.      

 

 

 

 


WOLA representative meets with the Director of Directorate for Opposing Violence

2.    Shelter

 

RO Manager mentioned that when someone, being physically abused, comes to them, they directly transfer her to the nearest health center to be treated and so that they can have initial medical report.  Then after they obtain a deposition from her, they will transfer her to a court.  Afterwards, the court decides to put her in Raparin jailhouse as they do not have a shelter.  So, they are obliged to put her in the jailhouse if none of her relatives received her.  Often the case goes to her relative’s house on her responsibility.  If there is no one to take care of her, they will transfer her to Slemani Shelter House.  So, the RO Manager said, “This is the problem for us and the safety of the case.  Therefore, it is high time a special shelter be set up for sheltering family violence victims in this administration. “

 

3.    Hotline

 

Regarding a hotline, the Director of Directorate for Opposing Violence against Family and Women said,” When someone having a problem contacts number (119) they will be answered from Slemani.  Then we will be informed about the case.  Afterwards, we will help them as far as we can.  And we will follow up the case and make efforts to solve it.  Often, the case only asks for guidelines and we provide her with them.”

 

As for another question we directed to the Director whether they have female officer.  In response he said, “Most of those who work at the sections are females.  But we do not have female officers other than that we have female employees.”

 

4.    Ranya Investigation Court

 

Concerning RIC, other than the investigation cases, all family cases are viewed in RIC.  This is due to the lack of a court for opposing family violence in Ranya.  So, this created a situation that they can not differentiate between the family cases and other cases as it was mentioned in the law opposing family violence. 

 

The lack of a special court for family problems led to the fact that they take long times until they are settled.  This is why it is necessary for forming a special court for the family problems as it was mentioned in the law. 

 

 

 

Questionnaire

 

In this report we conducted a questionnaire in Kurdistan region regarding the law opposing family violence so as to know to what extent the citizens are aware of the law opposing family violence and to what extent they have information on the court for opposing family violence.  Or if they faced a problem, did they come to the court?  To what extent the Reconciliation Committee were cooperative to them and made efforts to solve their problems.  Then they were asked about the kinds of violence which were committed against them.  With these and other questions, we found out that very few citizens are familiar with the law opposing family violence or the court for opposing family violence.  Therefore, we find that the relevant authorities should take serious action towards implementing the law opposing family violence through helping the citizens be aware of having such a law. 

 

 

Questionnaire Results

 

Age of the participants

14 - 50

Sex

Both

Participants’ place

Kurdistan region

 

 

Question 1: To what extent do you have information on the law opposing family violence?

 

 

No

To some extent

Much

67

96

60

38%

56%

6%

 

As the result of this questionnaire we found out 38% of the participants do not have any information on the law opposing family violence, 56% of them to some extent are familiar with it and those who are completely aware of it were very few who are 6% of them.  This is why this should be taken in to consideration as the law being issued for many years and applied in the court is known by few people.  It is worth to be mentioned that those who participated in the questionnaire were people with problems and visited the courts.  So, they should have been quite aware of it.  At this point we will find out that if another questionnaire was conducted among people who did not visited the courts, it would be impossible for them to have a reasonable information on the law.  This is why it is necessary for the relevant authorities and organization to work more on disseminating awareness.   

 

Question 2: To what extent do you have information on the court for opposing family violence?

 

No

To some extent

Much

94

108

18

42.72%

49%

8.18%

 

From here we found out as the citizens do not have information on the law, so they do not have information on the court for opposing family violence.  Therefore, working on citizens’ awareness of having such a court is very necessary.   

Question 3:  To what extent do you agree with the Reconciliation Committee members?  Could they be cooperative, as required, to solve your problem? 

  

No

To some extent

Much

63

96

53

29.71%

45.28%

25%

 

From here we found out that to some extent Reconciliation Committee could play this great role.  As the rate is not very high it is for the RC members to play a better role in tackling the cases and bringing about family reconciliation.  At the same time more attention should be given to such committee and required budgets should be allocated for them for expert fees and all required provisions.  Also, they should be more open handed in their works so as to improve their role of reconciling the families.

 

Question 4: What kind of violence was committed against you?

 

Mental

Physical

Sex

130

100

15

53%

40.81%

6.12%

 

From this result we found out that most of the victims faced violence.  In the families, mental violence was committed against the victims like insults, swear words.  This is why complete attention should be given to the mental side of the victims.  At the time of their visiting to the relevant authorities, efforts should be made to rebuild the mental side of the victims.  And mental health hospital should be opened for them.

 

Question 5: To what extent did the judge and employees of the court for opposing family violence cooperate with you and facilitate your work?

 

No

To some extent

Much

42

123

56

19%

55.65%

25.33%

 

From here we found out the judges and members of the courts cooperated with the family cases, as required.  This is commendable.  But those people who do not have good opinion of the courts are not few.  And the reason behind this attributed to the legal procedures, enormity of the cases and scarcity of judges and employees.  As when a citizen files a complaint do not go to the court because the cases take very long time there until they are settled due to the enormity of cases and scarcity of judges and employees.  Therefore, the citizens feel disturbed and discomfort towards the courts. 

 

Question 6: Was the investigation with you made in secret?

 

 

 

No

Yes

122

99

55.72%

40.72%

 

Based on the law opposing family violence, investigations of the family cases should be confidential.  But this result tells us that the confidentiality that is necessary in such cases exists with a small percentage.  There are many reasons behind this among them is the lack of a special court for opposing family violence.  Another reason is that the misdemeanor court views all lawsuits and the investigation court has many complaint files.  On the other hand, as there is no a proper place for the investigation court, confusion is being made.  Also, the lack of a proper place for investigating the family cases, as often it happens that the investigation is made in a small room with the presence of several investigators, leads the cases not to be entirely confidential.  And all of these reasons are because of the negligence of relevant authorities. 

 

Question 7: Who committed violence against you?

Husband (man)

Wife (woman)

Brother

Father

Mother

Daughter

Others up to grade four

128

9

34

21

2

2

38

54.70%

3.84%

14.52%

8.97%

0.85%

0.85%

16.23%

 

As the result of this questionnaire we found out most of those who commit violence are males and husbands against their wives.  Therefore, males should be more made aware by opening varieties of awareness training sessions through which the violence rates could be decreased. 

 

Question 8: How long does it take to have your case solved at court?

 

1 – 3 months

3 – 6 months

6 months – 1 year and more

53

37

50

37.85%

26.42%

35.71%

 

 

   As the result we found out the problems that are in the courts take a long time until they are settled.  Often as the cases took a long time and did not get settlement, the complainants gave up their complaints.  This was often due to the scarcity of judges and employees of that court.  This is why the relevant authority should make serious efforts to provide more judges and employees for the courts so that the complainants cannot lose their rights by postponing their cases and to be hopeless in filing their complaints. 

 

 

 

Statistics

1.    The total statistics of the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region. 

 

Year of 2019

Year of 2018

Directorate

4628

3351

Hawler

2537

2586

Duhok

3226

2000

Slemani

999

1024

Garmian

807

555

Raparin

284

306

Soran

 

 

2.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2018.

 

 

 

Sexual assault

complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

22

2269

22

14

14

Hawler

35

2486

30

21

14

Duhok

45

1909

18

15

12

Slemani

12

991

12

6

3

Garmian

15

522

8

9

1

Raparin

6

290

7

2

1

Soran

145

9568

107

68

46

Total No.

 

 

3.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2019. 

 

 

Sexual assault

Complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

54

4494

25

29

16

Hawler

27

2449

27

17

7

Duhok

49

3427

22

16

12

Slemani

9

989

0

0

1

Garmian

15

579

10

2

2

Raparin

1

269

8

4

2

Soran

155

11907

102

69

41

Total No.

 

 

 

 

 

 

 

 

4.    The comparison of statistics of all directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region between 2018 and 2019.

Year

Killing

Suicidal

Putting oneself on fire

Complaints

Sexual Assault

2019

41

69

103

11907

155

2018

46

68

107

9568

145

Difference

-5

+1

-4

+2339

+10

 

From these statistics we found out that the numbers notably increased in all directorates, especially those of the complaints.  This tells us to work more on the law opposing family violence, make practical steps for implementing it and address the problems and difficulties in the way of its implementation.     

 

Statistics of violence in Mnara Office in Hawler Governorate

With comparison of six months between 2018 and 2019

 

 

First six months of 2018

First six months of 2019

509

 

576

 

 

 

Statistics of family violence in Raparin Administration area:

First six months of 2019

First six months of 2018

236

 

337

 

 

 

Statistics of marriage and divorce in Raparin administration area:

 

First six months of 2018

First six months of 2019

Marriage

1628

1486

Divorce

248

216

 

 

 

Statistics of Reconciliation Committee in Raparin area:

First six months of 2018

First six months of 2019

144

 

154

 

 

 

Statistics of the courts of opposing family violence in Slemani governorate in the first six months of 2019

 

Incoming

Closed

Transferred

1187

934

314

 

 

Statistics of WOLA cases in 2019

 

 

 

 

 

 

 

 

Recommendations

1.    Increasing the number of investigation courts in all governorates in a way to keep the cases confidential and facilitate the procedures works. 

2.    Forming a misdemeanor court for family problems in all governorates.

3.    Increasing the number of offices in all governorates so as to facilitate the cases’ works and help the victims due to enormity of the complaints. 

4.    Allocating required and appropriate buildings for the offices in a way that the places be proper and safe for the complainants and their employees and away from the neighborhoods and having sufficient securities for them.

5.    Increasing the number of women at the high administration positions related to the law implementation.

6.    Opening shelters for the family violence victims and separating them from other cases.

7.    More attention should be given to the mental aspect of family violence victims when the complaints are processed.  It is for the Ministry of Health and Ministry of Work and Social Affairs to take serious action to open mental hospitals for the victims.

8.    The relevant authorities, especially the Ministry of Interior, should take serious action to disseminate awareness on the law.

9.    Working on keeping the cases confidential in the courts and offices.

10. The Parliament should take serious action to amend the law opposing family violence in a way to address all the drawbacks that appeared during its implementation.  This can be done through working with the organizations, judges and relevant authorities who are implementing it. 

11. Providing the directorates and offices with all requirements of fuels, vehicles and police so that they can play better roles to implement the law.

12. Putting and specifying a generalized and uniformed mechanism for the courts, in terms of having types and specialties of the courts, in a way not to let any court to deal with the cases differently.

13. Appointing permanent and fixed members for Reconciliation Committees and allocating financial merits and administrative requirements for them so that they can play their important roles as a reconciliation committee to fulfill family reconciliation. 

14. Working on enlarging and developing the shelters that are currently present so as to become a safe haven for the victims in a way that their safety and future are protected.

15. Appointing mandated or pro bono lawyers for the family violence victims at the stage of investigation.

16. Setting up awareness and professional training sessions for the officers and investigators of the directorates and offices as technology is progressing and electronic crimes are increasing.

17. Transferring Reconciliation Committees to the Offices so as to solve more problems and fulfill more family reconciliations        

 

A Report for Monitoring the Implementation of the Domestic Violence Law
araste.co

Contents

 

  • -Introduction
  • -The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

    First – Slemani Governorate

  • -In response, Her Excellency said, “The problem is that all kinds of women are put in this place.” And she added, “Visiting Garmian Shelter, I found out it was bad. In Slemani Shelter I discussed with each case and they all had legal problems.Hawler Shelter has place problem as it is small and is next to Autism Center.And Duhok Shelter has a very good and organized building, as it was attributed to their administration.Allocations for the shelters’ petty expenses are very few.”
  • -Also, Her Excellency referred to that working with the organizations is very important as some of them fund the Shelters.Besides, we informed Her Excellency that working on the Sozi Daruni Hospital is important.Furthermore, we explained that if a patient is committed to the hospital, she should have a companion.But there are women, in the Shelters, who need to be committed to Sozi Daruni Hospital but do not have companions.So, this is a problem.Her Excellency referred to that they could separate a place for family problems in Slemani Shelter but if the types of victims are mixed, it will reflect badly on them.We also informed Her Excellency that we have a plan to launch a campaign for having a special Shelter for family problems and Her Excellency found it reasonable.
  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan Region
  2. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani

     

  3. Views of the Lawyers on the Law Opposing Family Violence
  4. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership
  5. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    Second – Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence
  2. Shaqlawa District

    (Office of Opposing Violence against Family and Women)

  3. Koya District
  • -Koya Office
  • -Investigation Court for Opposing Family Violence

     

  • -Reconciliation Committee

     

    Third – Halabja Governorate

    1. Marriage
    2. Rescinding Marriage
    3. Part of WOLA Activities in Halabja Governorate

       

      Fourth – Duhok Governorate

  1. Directorate of Opposing Violence against Family and Women

     

  2. Duhok Office
  3. Nzarke Office
  4. Investigation Court for Family Violence and the Law Opposing Family Violence
  5. Zakho District

    ( Zakho Office )

     

    Fifth – Garmian Administration

  1. Directorate for Opposing Violence against Family and Women
  2. The Obstacles in the Way of Implementing the Law

     

  3. Kalar Office
  4. Shelter
  5. Investigation Court for Family Violence
  6. Family counsel center
  7. Kfri Office

     

    Sixth – Raparin Administration

  1. Ranya Office
  2. Shelter
  3. Hotline
  4. Investigation Court

     

    Seventh – Questionnaire

    Eighth – Statistics…

    Nineth – Recommendations  

    Introduction

    We as WOLA bore the responsibility of monitoring the implementation of the law opposing family violence since its issuance under the auspices of American NED.  Due to the significance and necessity for the law for Kurdish community we notably gave attention to the governorates at the beginning of our monitoring.  After some years passed the issuance of the law and many of our reports were disseminated on monitoring the law, we attempted to expand our monitoring limits more and cover those places that we did not monitor so far. 

     

    To this end we paid visits to many districts of the governorates and monitored the implementation of the law, as it was referred to them in this report, in order for us to know how the level of the law implementation is in those places and at what level it is.  Also, our visits to the mentioned places aimed at determining the difficulties and obstacles in the way of implementing the law in the places where the monitoring covered and providing statistics of those places in question. 

    Above all, we could conduct a widespread questionnaire in many places of the region on the law opposing family violence and the performances of the committees and courts for family violence in order for us to know to what extent the citizens are familiar with the law after the law issuance passed many years, to what extent attention was given to legal awareness and to what extent the victims of family violence are content with works of the courts of family violence and reconciliation committees.

    In the end, as the difficulties and obstacles were revealed to us while monitoring the law in the different places, we provided the relevant authorities with many important recommendations and propositions, hoping that they would benefit from them and work on them so as to address the difficulties and obstacles in the way of implementing the law or at least decrease them so that the law can be effective as it should be. 

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

     

    When someone faces a family violence and wants to file a lawsuit, they should follow some procedures as follows:

  1. First the person writes a complaint letter and goes to one of the offices for opposing violence against family and women, where there is a section for mental and social law services.At first the issue is directed to the mentioned section and the person is instructed according to their problem as there are experts there.If the person has legal problem, they will be legally instructed.And if the person has mental problem, they will be mentally instructed.And they will be socially instructed likewise.
  2. The person who submits the complaint letter is asked if they want their problem be referred to the court or not.If they are not willing to refer their problem to the court, it will be referred to Reconciliation.There they will try to solve their problem based on the law.Many times, the offices and directorates make contacts with the respondent.If the respondent is willing to listen, they will try to reconcile the parties.Many times, the problem will be put to an end and solved at this point with a report informing the directorate.But if the problem were not solved here or the parties were not willing to listen, it will be referred to the court.
  3. Then all those issues of article 7 that are of family will be referred to the reconciliation committee by the order of the court in an attempt to reconcile the parties and solve the problems.This committee includes a mental and social researcher, a lawyer and a religious mullah who are changed according to the cities. This committee attempts to solve the problems and reconcile the parties.
  4. If the committee could reconcile the parties, the lawsuit would be dropped.And if they couldn’t, they would submit their report to the court, stating that they could not solve the problem.
  5. Later the court starts investigating the lawsuit and receiving the evidences including the witness(es).If there is sufficient evidence, the lawsuit will be referred to the court of misdemeanor to trial and punish the accused.
  6. If the plaintiff could prove their case at the court of misdemeanor, the defendant will be punished by imprisonment for the period of not less than 6 months and not more than 3 years and by a fine of not less than ID 1,000,000 and not more than ID 5,000,000 or by one of these two punishments.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    Slemani Governorate

  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan region

     

    • - We as WOLA visited the Minister of Work and Social Affairs and had a meeting with Her Excellency.During the meeting we had discussion about some topics and explained the work and activities of WOLA to her and stated that we have a project on the method of implementing the law opposing family violence and that we as WOLA want to determine the drawbacks through this project and convey them to the relevant authorities for the purpose of addressing them.

       

      WOLA staff members meet with Her Excellency the Minister of Work and Social Affairs of Kurdistan region

       

       

       

       

      And we informed Her Excellency that we want to work on having a place or a house of shelter for family problems not in the way that is used to be.

       

       

       

 

 

  1. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for threatened women in Slemani

     

    To make preparations for an extensive work and launch a campaign for improving the Shelters’ situation and understanding their problems and difficulties, we paid a visit to the Director General of Social Monitoring and the Manager of Shelter House for Threatened Women in Slemani.  First, to pay a visit to the Shelter House for Threatened Women, we submitted a letter to the Directorate General of Social Monitoring to approve of the visit to Shelter and our legal service to them.  After we made discussion with the Director General of Social Monitoring and informed him about the work and activities of WOLA and our project under the auspices of American NED, he offered his cooperation and coordination.  And after we got permission, we visited Shelter House for Threatened Women in Slemani.  The House Manager referred to that they contact the organizations based on requirements that when legal services are required.  Also, he stated that there are women who come to the Shelter should be committed to Sozi Daruni Hospital as they have mental health problems.  But the Hospital prevents their admission as the subjects don’t have relatives while the Shelter has social researchers who can accompany them.  Furthermore, he lashed out that why they are questioned when they admit a case but Sozi Daruni Hospital is not questioned.  Moreover, he said that a woman with mental health problem is referred to a medical committee by the judge’s decision.  Then the committee is summoned in front of the judge to decide whether the case to be committed to Sozi Daruni Hospital.  But this procedure is not materialized. 

     

    Regarding separating part of Shelter to the family problems, he said that the structure of Shelter was laid out in a way that they cannot split it as it is costly and they attempted in the past but they failed.  Also, he mentioned that one of their problems was shortages of monitors and after many efforts they could increase the number of their monitors from the Peshmarga Women Forces.  They set up a (4) day training session for the new employees on how to deal with the cases, what the monitor face if they don’t keep the case’s information confidential and emergency.  Then he mentioned that the judge of the investigation court for opposing family violence is a good cooperator who visited them. 

     

    Later he mentioned that they have a problem which is that a case which was closed without being settled.  Therefore, a woman with a closed case does not know to whom she should submit her request letter to leave the place.  For example, if she gives up her complaint, the case will be closed but without being settled. 

     

    To this end we paid a visit to the President of the Court of Appeal of Slemani Area and requested him not to close the related case unless it is settled and to send letter to the outside courts and other judges to cooperate with us.

     

    Then Manager mentioned that they had mental health problem cases and committed them to Sozi Daruni Hospital.  And they don’t have homeless cases for the time being other than one case which has Schizophrenia and who is very silent and without problem.  Next, he mentioned that risk allowances should be allocated for the employees of this place, which is one of the problems, and seminars should be presented to the cases in order for them to have social, mental and legal awareness and how to behave and speak when they are present in front of the court.  So, we as WOLA showed our readiness to present those seminars to the Shelter cases and employees. 

     

    Therefore, as WOLA we decided to open legal awareness training for the cases regarding their being present in front of the court and their answering to the questions of the court.                

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani.

     

     

  2. Views of the Lawyers on the law opposing family violence

     

    As WOLA we found it necessary to have the views of the lawyers on the law opposing family violence, the drawbacks of this law and their suggestions for better implementing the law as the lawyers play an important role at the courts, settling the cases, working on the laws, discerning the drawbacks of the law, highlighting on the drawbacks and addressing them.  Thus, we found their views indispensable. 

     

  • First we started having a statement of a female lawyer who practices law at Slemani court:

     

    She mentioned that the law opposing family violence is necessary for our community.  It was very good in the past but like other laws it needs to be amended in parallel with social development.  Regarding this law, as it is within the framework of a family which is here more run by social parameters and education, its implementation faces many obstacles.  Therefore, some families and the community in general accept this law with difficulty.  Notwithstanding, the law needs to be amended in a way that the drawbacks at the time of its implementation could be addressed.  And efforts could made to organize family relationship with law. 

     

  • How the law can be actually implemented?

     

    She said that regarding actual implementation of the law, in fact it appears to be a greater loss for women.  The family violence offices should have been looked like hospitals in the implementation of the law and should have been organized for solving family violence persistently.  And they should have solved the problems not like the courts, i.e. efforts for solving the problems should be made until it is unsolvable.  After that complaint letters can be prepared and presented to the court for trial.  But if the problem became bigger and even if the plaintiff gave up her lawsuit, they will be punished at least by fines, for example fines of transports.  

     

  • What is your suggestion for better implementing the law?

     

    She referred to that there are many suggestions for the government and parliament.  For example, when a motion for a law amendment is drafted resources should be obtained from the courts and organizations, then it can go to parliament not the other way around that the parliament draft the motion then the courts merely implement it and the reconciliation committee is behind and even in some crimes the it is nonexistent.  And female genital mutilation is discussed in one article whereas its law, article, crime and punishment should have been looked like any other crime laws or other laws whose articles and crimes hav different punishment seperately.  And when protection right is given a place should be set for the person on the same date by a court’s decision i.e. the accused and their relatives should be summoned, a place should be set and the time for returning to home should be set with the consent of both parties. And a governmental foundation should be established for supervising children even if it is for the time being as the government’s responsibility for protecting family individuals and children will solve many problems.        

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

  1. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership

 

A lawyer who is a member of Reconciliation Committee mentioned that the article (5) of the law talks about sending the complainants to Reconciliation Committee after the investigation is finished and before referring them to a special court.  This will not be very beneficial although having a Reconciliation Committee is useful.  As when the investigation is finished the parties who are angrier with each other already submitted evidences against each other to the court.  So, Reconciliation Committee cannot achieve its goals at the time.  Also, he said that in fact as far as he was informed good efforts had been made to implement the law, despite its drawbacks, by dint of a loyal and altruist judge of law and family.  And to some extent stability can be noticed in the law through the said judge and his tireless efforts.   

 

Regarding Reconciliation Committee he said, “As a lawyer I am a member of Reconciliation Committee of Directorate of Opposing Family Violence pertaining to Investigation Court for Family Violence.  The works of this Committee is well carried out and supervised by Family Counsel Center.  Albeit the Committee’s members exert their efforts to solve the cases of the parties, their aim is not achieved.  Often it is because the cases remained for too long in the courts and offices of family violence.  So, as the problems went bigger, the parties would not be willing to reconcile.  Or sometimes due to the notifications made by phone calls, one party might be present but the other one might not be present as their phone number might be switched off or changed.  This causes one party to be present and the other one be absent for several times.  In fact, this method of notification is legally not valid.  Therefore, I propose that prior to filing complaint or starting the investigation procedures, the case should be submitted to Reconciliation Committee.  Then the Committee will achieve its aim more.  This can be fulfilled by amending the law, which was mentioned in the article (5).  Also, as the Committee’s location is away from the city center, the parties having a case is being burdened with difficulties and forced not to be always present in front of the Committee.”    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA staff members meet with the judge of investigation court for opposing family violence.

 

 

 

Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence

     

    Visiting Directorate of Opposing Violence against Family and Women and having first hand meetings with the Director and each Manager of the Offices of Qala, Mnara and Khabat to discuss on the latest changes in the way of implementing the law, the obstacles and the family violence victims’ situation, we found out the most important issue is the lack of a mental health hospital for the victims.  It was unanimously agreed that the lack of such a hospital in Halwler governorate caused a great problem for the relevant authorities and the victims as well. 

     

    The Director said, “The cases often need mental health hospital and we don’t know to where we transfer them to stay and get solution.  This leads such cases to be referred to

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director and Managers of the Offices of Hawler and Khabat.

     

    shelter houses.  As a result, it creates big problems for their employees and other cases.”  Then he stated, “ Sozi Daruni Hospital of Slemani is related to this situation but it has  a limited capacity and does not admit every case. Therefore, establishing a big mental health hospital is indispensable and work should be done on it.”

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA representative meets with the Head of Shaqlawa Office.

     

     

     

    Koya District

     

  • 1-Koya Office

     

    The Manager of Koya Office stated, “Our Office includes the Manager and (34) employees.  Also Taq Taq is within the district of Koya.  So, we as Koya Office have a section for this area, comprising of (8) employees.”

     

    Regarding the problems and obstacles in the way of them, the Office Manager listed the following:

     

  1. They as Koya Office do not have shortages of employees but they have a problem with the Office building as they are at a rented house and whenever the landowner needs the house they have to move out.
  2. In legal terms, the law opposing family violence has many drawbacks.But in spite of that they could solve all the problems that come to their Office, based on the law, until the law is amended.
  3. There is no any shelter house in their area where there should have been a shelter house.On the top of that they made efforts to solve the cases as far as the time was suitable, they refer their cases to Hawler Sherter House for they have a good coordination with them.And in case they receive a case in the middle of night and could not refer them to Hawler Shelter House, as they borrowed a room of employees from Koya jailhouse for needy times, they send the case there and shelter them until they complete the paper procedures.Finishing the legal procedures, they transfer the case to Hawler Shelter House.

     

     

     

     

     

  1. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    The Koya Office stated, “We have a good tie with the judge of Koya court.  He is hugely cooperating with us.  And as Koya has one judge for all the cases and does not have a special judge for the family problems, this led to the burdened responsibility on the shoulder of the judge of Koya for having accumulated cases.”  He said, “This is why there should be a special judge for violence against family and women in Koya district so as to expedite the works and settle the cases as soon as possible.”

     

     

  2. Reconciliation Committee

 

Koya Office Manager stated, “Based on the judge’s decision we set up a Reconciliation Committee in 2007.  It comprises of six members including:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Koya Office Manager.

 

 

  • A representative of the ministry of endowment and mullahs’ union.
  • A representative of ministry of work and social affairs
  • A representative of lawyers’ bar
  • A social researcher
  • A representative of mental health

 

“I as the Office Manager attend with them in most of the cases and supervise the Committee.  Moreover, Koya Office has a mobile team who continuously searches in the camps and remote areas with UNHCR to spread awareness and offer help to those who have problems so that they can be informed of the procedures and guidelines.”   

 

 

Halabja Governorate

  • 3Part of WOLA Activities in Halabja Governorate with pictures

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA organizes a seminar on how women should protect themselves at the time of facing violence.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA opens an awareness training session for the villages surrounding Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a popular counselling meeting on the problems of the citizens in Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a meeting with the other organizations of Halabja governorate on the problems of women.

 

 

 

Duhok Governorate

 

1.    Directorate of Opposing Violence against Family and Women

 

This Directorate was established in Duhok governorate city center in 2013.  In the Duhok governorate city center there are two offices namely Nzarke Office and Duhok Office.  Also, there are 8 offices in the districts of Duhok governorate like, ( Smel, Zakho, Akre, Barderash, Amedi, Shekhan, Brayati and Shangal)

 

2.    Family counsel center

 

FCC was set up in 2013.  It has 18 experts who holds high certificates including doctorate degrees.  Up to 3 experts will be available at FCC on daily basis for the purpose of reconciling the families having problems and discussing the problems with the people having cases of violence.  At FCC more than 3 cases are received and met daily to bring about reconciliation among them.  Sometimes reconciliation gets the better of them.  And sometimes it is difficult to obtain and is not solved there, especially with cases who are underaged married girls.  The Office Manager said, “Most of the cases are registered due to marital infidelity, misunderstanding, economic problems and beating.”  Also, she stated, “Some cases are transferred to us from the court and others directly come to us.”  Then she talked about her view of the law opposing family violence and said, “The law is very good and by which the women rights are protected.  In recent years people have better understood it.” 


  

WOLA representative meets with FCC manager.

 

3.   Duhok Office

 

Regarding the cases the Office Manager said, “We currently solve most of the cases ourselves.  At this Office all kinds of complaints are filed.  And up to grade four any complaints that are related to women are filed here.”  He also said, “In this Office there are 2 female officers and 3 male officers to investigate the cases.  To begin with, the Office Manager meets with the cases to determine the type of the case.  Then the investigation officer starts investigating them.”  Then he talked about that they are at work 24 hours a day to register and solve the cases.  Also, he said that even after working hours he is willing to deal with any ad hoc cases either through telephone call or presence.    

 

Later he mentioned that most of the cases are registered due to marital infidelity, swear words and economic problems.  Regarding the complaints that are not filed in the Office are those that are made between man and woman after divorce, especially because of children or other issues except beating, which is registered at the Office, are filed at the police stations.

 

Afterwards he said, “The women who were under threats are secretly investigated at the time of filing complaints, if need be, so that the woman can be protected.  Or she will be transferred to Nawa Center in Duhok at her request and the investigation judge’s decision.”  Duhok Office has a very good and continuous tie with the investigation judge and the Centers for cases’ information and solution. 

 


With regard to the law opposing family violence, the Office Manager talked about his view and said, “The law is very good and is applied very well.”  Also, he said, “Currently people understood the law.  They know how to ask for their rights based on this law compared to the old times when most of them felt shame to file a complaint.” 

WOLA representative meets with Duhok Office Manager.

 

 

 


WOLA representative meets with Nzarke Office Manager.

4.    Investigation court for opposing violence in Duhok

 

The investigation judge stated, “The number of complaints increased but some types of problems dwindled.  This is due to the fact that people’s understanding broadened more.  They look at women and life differently and better consider the rights of women.”  Also, she said, “In the old times complaints were only filed for big problems as it was shame in our community for women to be seen at the offices and courts.  But nowadays women come to file complaints even for the small problems.  For example, women file complaints saying that their husbands prevent them from doing a job, wearing clothes as they wish or going out with their friends.  And there are other similar problems.”

 

With regard to the judge’s contact with the offices and centers, she said, “I am continuously in contact with them even after the working hours to help any case and victim who needs help.  And those women who were under threats we often transfer them to the Center to be protected until the situation is calmed down.  But in some cases, the women refuse to stay at the Center.  And this is due to the community’s trend and people’s gossip.  In this case we have the pledge of the other party to punish them if they violate or harm the complainants. If there is any, the complainant can file another complaint against them.” 

 

Regarding the law opposing family violence, she mentioned that the law is very good and applied very well but it needs to be amended and have its legal problems addressed.       

    

 

 


WOLA representative meets with Duhok investigation judge

5.    Zakho district

 

Zakho Office

 

Zakho Office Manager mentioned that due to the broadness of Zakho area and presence of the camps there, a huge number of complaints is filed in their Office.  Also, complaints from both subdistricts of Rzgari and Darkar, which belong to Zakho district, are filed in that Office.  Also, he said, “Any complaints related to family, even family complaints related to property and estates, will be filed in this Office.”

 

“Regarding those problems for which complaints are filed are mostly due to misunderstanding among the families and misuse of social media and communication devices.  After the complaints are filed investigations are made with the cases and efforts for reconciliation and solution are made by our Office,” he said.  “Most cases are settled by the Offices themselves without being transferred to the courts.  But if it needs be, which is very rare, they will be referred to Zakho Court.  As for reconciliation, they will be transferred to Counselling Center in Duhok.” He added.  Then he mentioned that those cases that are under threats will be sent to Nawa Center in Duhok at the request of the cases and investigation judge to protect them until the threats are removed or the cases themselves request to leave the Center, specifically when the authority is certain that they are not under any threats any more.  Then he said, “We are continuously in contact with the centers and court to follow up the cases.”          

 

 

 

 


WOLA representative meets with Zakho Office Manager.

 

 

Garmian Administration

 

1.    Directorate for Opposing Violence against family and Women

 

With regard to this Administration, their Manager said, “This has been established since 2007.  At first its works were only following up procedures. As the law was put in to practice, the Administration could deal with the cases and investigate them.”  Concerning the law opposing family violence, he pointed to a number of cases as follows:

 

1.    This law has drawbacks; therefore, it should be amended as it seems to them the works are carried out with difficulties.  For example, the article (7) of the law talks about some routines which are related to daily life like murder cases which should not be investigated by such offices for family violence and should be transferred to police stations by judge’s order.  That is, the cases of article (7) of family violence should pertain to misdemeanor court not felony court.  But they investigate those cases that belong to felony court.

 

2.    Another drawback of the law is that it did not talk about the wrongdoings committed against men in the families.  For example, this law did not mention a case in which a wife attacks her husband or marital infidelity happens.

 

 

3.    Another more drawback is that the cases should be for the investigators, i.e. in the offices of opposing family violence the misdemeanor and felony investigators should be separated from each other.  So, an investigator should view misdemeanor cases and another investigator should view felony cases.

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Director of Directorate Opposing Violence against Family and Women in Garmian.

 

2.    The Obstacles in the Way of Implementing the Law

 

Concerning the defects of this Directorate, the Director talked about that as Directorate of Opposing Violence against Women they have some problems in the way of implementing the law as follows:

 

v  The lack of employees and an allocated building.

v  The Garmian Shelter House is not sufficient and its working hours are few.

v  The lack of a mental health hospital to be designed for the victims of family violence.

v  The lack of a hotline.  Albeit there is a special contact number at the Office in order for them to be informed of the problems, it was supposed that the line (119) would be continuously on for 24 hours.  Also, it was not made to be used in that area as it needs more than (20) employees.  Fortunately, whoever faces a problem or needs to get through to their employees can dial (119) of Slemani.  Then, they will be immediately informed of the calling and will be at hand.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Kalar Office Manager.

 

3.    Shelter House for women in Garmian

 

This Shelter has been set up for 4 years.  It has a limited service as whoever comes to it should stay not more than 72 hours.  In some special situations and according to the decision of the family violence investigation judge the stay period of certain cases will be extended provided that the Shelter Manager approves of it. 

Those cases that come to the Shelter are mostly those who go to the offices of opposing family violence, Office (104) or other offices.  No any case will be admitted without the decision of the judge of the investigation court.  As the mentioned judge decides to transfer the case to the Shelter, an admission file will be made for her and kept there.     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Women Shelter House Manager in Garmian.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the judge of the court for opposing family violence in Kalar

 

 

6.    Garmian Family counsel center

 

“GFCC was established in 2017.  Those people who have problems and visit it will get counsel and solution their problems.  And even if their problems couldn’t be solved there, they would be followed up there after complaints are filed,” the GFCC Manager said.  Also, she pointed that whoever wants a lawyer they will provide them with a pro bono lawyer via WOLA.  Then she said that the GFCC comprises of some sections including:   

 

v  Management section:  where management affairs of GFCC is run.

v  Service section:  It is comprised of legal, social and mental sections

o   Legal section: where lawyers and legal counselling is provided.

o   Social section: where there is mediation and the parties are called to present them counselling at their own requests.

o   Mental section: It only deals with those cases that have mental problems as they identify and transfer them to Health Center with whom they are in contact and meet the cases in coordination. 

v  Awareness section: GFCC employees supervise this section. They are working on social awareness in all classes of citizens ranging from kindergarten to university students.  She also said that they continuously spread the awareness through panels, seminars and training courses from the beginning of the academic year to the end of it, especially at the time of launching campaigns of opposing violence against women.

v  Reconciliation committee section: currently it is comprised of (4) members including (2) lawyers, (1) social researcher and (1) mental researcher.  They are going to become (8) members in the near future as it was decided by Directorate General of Opposing Family Violence to increase the members to (8), of which (7) members should be employees from Family counsel center as they will be more conformed with the specified time mostly on ( Mondays and Wednesdays).  This decision is effective for expediting citizens’ issues in the Committee.  Also, the employees and Committee members think that this Committee should deal with the cases before they file complaints and involve in the investigations.  For it is the negative aspect of this law when the families are transferred to the Committee after they were broken up and separated.  Finally, a Committee member said that the problems are increasing and they are mostly resulted from threats, beating, misuse of communication devices, accusations and marital infidelity.       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with GFCC Manager.

7.    Kfri Office for Opposing Family Violence

 

The ordinance for establishing this Office was issued in 2007.  But it started investigating the cases and admitting them in 2007.  Previously it just carried out follow up procedures.

 

KOOFV Manager stated that the subdistricts of Saida, Shakal, Khan, Sarqala, Kulajo, Koks and other subdistricts pertain to them.  People come to them on daily bases at the time of having family problems and file complaints and they investigate them.  Regarding the law opposing family violence, he said, “The level at which the law is being implemented is good but we recommend it to be amended as in fact it has many drawbacks.  When a law is put in to practice, life, livelihood and tradition should be put in to consideration as tradition is the source of law.  Therefore, the committee who makes the law should consider the views of some governors and professors.  As one of the great faults of this law is that it referred to examples while in fact there should not be examples in law and there should be generic and plural expression.  The law should not say that for example these are violence and confined while it should be the same as Iraqi punishment law as it does not refer to any examples.  When there are examples in the law it becomes confined and does not go beyond the examples.” 

 

Then KOOFV Manager talked about another notable fault of this law and said, “Although this law named the Law of Opposing Family Violence, in fact it is not the case.  As the law rather refers to violence against women and never refers to violence against men.  So, it is an unjust law as man and woman complete one another in the society.”

 

Concerning Family Reconciliation Committee in Kfri, KOOFV Manager said that FRC is comprised of (5) members including (2) pro bono lawyers, (1) mullah and (2) KOOFV employees who are researchers.  And the FRC meeting time is not specified as the meetings are held according to the available cases, i.e. if a case files a complaint and the investigation judge refers them to FRC, FRC meeting will be held.  And in the law, it was stipulated that an amount of ID 30,000 be spent for an FRC meeting but until now nothing was spent for them.  Regarding training session, seminars and awareness dissemination, the Manager said, “We continuously hold them in kindergartens and schools, especially in November at the time of launching a campaign on violence against women.”      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with KOOFV Manager.

Raparin Administration

1.    Ranya Office

 

As we met with RO Manager, he said that there is only one Office throughout Raparin area other than that many other villages and subdistricts surrounding Ranya pertain to that Office. 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA representative meets with RO Manager.

WOLA representative meets with Crime and Movement Section Manager

Statistics and planning section:  where the statistics of all cases that are admitted to them is collected and all information related to the complaints are registered.

 

Regarding the shortcomings that are in RO, RO Manager said,” We have many shortcomings with respect to staff.  Also, we have few officers and employees.  Moreover, we don’t have a budget other than the fact that we are financially supported by the organizations. 

 

I asked the RO Manager whether the presence of one Office is sufficient to the family problems in the area.  In response he said, “We are under a great pressure.  So, there should be some other offices in the area.  For example, an office for opposing family violence in each of Haji Awa and Chwarqurna is necessary.  Also, there should be two offices in Ranya town so as to decrease the pressure on us and better implement our works here.”  Then he referred to that the lack of investigation court for family violence creates another problem and makes them not to be able to solve the cases in a shortest period of time. 

 

Regarding the reasons behind the family problems, the RO Manager said, “The low level of education among family individuals causes problems.  As up to date patriarchal culture is prevalent in part of community families.  Also, some people who do not believe in legal system do not solve their differences through law when they face violence.”

 

He also mentioned that there is many violence with regard to economy as most of the cases who come to them talk about that their husbands do not spend money on them.  There are cases whose husbands expelled them do not spend money on them and their children.  That is another reason behind the cases problems.  With regard to marital infidelity and sexual assault, there are less cases.  Sometimes there are outside intervention into the family’s life as in many times it creates problems for the family.  Also, as the parties do not behave correctly towards one another and misunderstand one another, problems are going to be created.      

 

 

 

 


WOLA representative meets with the Director of Directorate for Opposing Violence

2.    Shelter

 

RO Manager mentioned that when someone, being physically abused, comes to them, they directly transfer her to the nearest health center to be treated and so that they can have initial medical report.  Then after they obtain a deposition from her, they will transfer her to a court.  Afterwards, the court decides to put her in Raparin jailhouse as they do not have a shelter.  So, they are obliged to put her in the jailhouse if none of her relatives received her.  Often the case goes to her relative’s house on her responsibility.  If there is no one to take care of her, they will transfer her to Slemani Shelter House.  So, the RO Manager said, “This is the problem for us and the safety of the case.  Therefore, it is high time a special shelter be set up for sheltering family violence victims in this administration. “

 

3.    Hotline

 

Regarding a hotline, the Director of Directorate for Opposing Violence against Family and Women said,” When someone having a problem contacts number (119) they will be answered from Slemani.  Then we will be informed about the case.  Afterwards, we will help them as far as we can.  And we will follow up the case and make efforts to solve it.  Often, the case only asks for guidelines and we provide her with them.”

 

As for another question we directed to the Director whether they have female officer.  In response he said, “Most of those who work at the sections are females.  But we do not have female officers other than that we have female employees.”

 

4.    Ranya Investigation Court

 

Concerning RIC, other than the investigation cases, all family cases are viewed in RIC.  This is due to the lack of a court for opposing family violence in Ranya.  So, this created a situation that they can not differentiate between the family cases and other cases as it was mentioned in the law opposing family violence. 

 

The lack of a special court for family problems led to the fact that they take long times until they are settled.  This is why it is necessary for forming a special court for the family problems as it was mentioned in the law. 

 

 

 

Questionnaire

 

In this report we conducted a questionnaire in Kurdistan region regarding the law opposing family violence so as to know to what extent the citizens are aware of the law opposing family violence and to what extent they have information on the court for opposing family violence.  Or if they faced a problem, did they come to the court?  To what extent the Reconciliation Committee were cooperative to them and made efforts to solve their problems.  Then they were asked about the kinds of violence which were committed against them.  With these and other questions, we found out that very few citizens are familiar with the law opposing family violence or the court for opposing family violence.  Therefore, we find that the relevant authorities should take serious action towards implementing the law opposing family violence through helping the citizens be aware of having such a law. 

 

 

Questionnaire Results

 

Age of the participants

14 - 50

Sex

Both

Participants’ place

Kurdistan region

 

 

Question 1: To what extent do you have information on the law opposing family violence?

 

 

No

To some extent

Much

67

96

60

38%

56%

6%

 

As the result of this questionnaire we found out 38% of the participants do not have any information on the law opposing family violence, 56% of them to some extent are familiar with it and those who are completely aware of it were very few who are 6% of them.  This is why this should be taken in to consideration as the law being issued for many years and applied in the court is known by few people.  It is worth to be mentioned that those who participated in the questionnaire were people with problems and visited the courts.  So, they should have been quite aware of it.  At this point we will find out that if another questionnaire was conducted among people who did not visited the courts, it would be impossible for them to have a reasonable information on the law.  This is why it is necessary for the relevant authorities and organization to work more on disseminating awareness.   

 

Question 2: To what extent do you have information on the court for opposing family violence?

 

No

To some extent

Much

94

108

18

42.72%

49%

8.18%

 

From here we found out as the citizens do not have information on the law, so they do not have information on the court for opposing family violence.  Therefore, working on citizens’ awareness of having such a court is very necessary.   

Question 3:  To what extent do you agree with the Reconciliation Committee members?  Could they be cooperative, as required, to solve your problem? 

  

No

To some extent

Much

63

96

53

29.71%

45.28%

25%

 

From here we found out that to some extent Reconciliation Committee could play this great role.  As the rate is not very high it is for the RC members to play a better role in tackling the cases and bringing about family reconciliation.  At the same time more attention should be given to such committee and required budgets should be allocated for them for expert fees and all required provisions.  Also, they should be more open handed in their works so as to improve their role of reconciling the families.

 

Question 4: What kind of violence was committed against you?

 

Mental

Physical

Sex

130

100

15

53%

40.81%

6.12%

 

From this result we found out that most of the victims faced violence.  In the families, mental violence was committed against the victims like insults, swear words.  This is why complete attention should be given to the mental side of the victims.  At the time of their visiting to the relevant authorities, efforts should be made to rebuild the mental side of the victims.  And mental health hospital should be opened for them.

 

Question 5: To what extent did the judge and employees of the court for opposing family violence cooperate with you and facilitate your work?

 

No

To some extent

Much

42

123

56

19%

55.65%

25.33%

 

From here we found out the judges and members of the courts cooperated with the family cases, as required.  This is commendable.  But those people who do not have good opinion of the courts are not few.  And the reason behind this attributed to the legal procedures, enormity of the cases and scarcity of judges and employees.  As when a citizen files a complaint do not go to the court because the cases take very long time there until they are settled due to the enormity of cases and scarcity of judges and employees.  Therefore, the citizens feel disturbed and discomfort towards the courts. 

 

Question 6: Was the investigation with you made in secret?

 

 

 

No

Yes

122

99

55.72%

40.72%

 

Based on the law opposing family violence, investigations of the family cases should be confidential.  But this result tells us that the confidentiality that is necessary in such cases exists with a small percentage.  There are many reasons behind this among them is the lack of a special court for opposing family violence.  Another reason is that the misdemeanor court views all lawsuits and the investigation court has many complaint files.  On the other hand, as there is no a proper place for the investigation court, confusion is being made.  Also, the lack of a proper place for investigating the family cases, as often it happens that the investigation is made in a small room with the presence of several investigators, leads the cases not to be entirely confidential.  And all of these reasons are because of the negligence of relevant authorities. 

 

Question 7: Who committed violence against you?

Husband (man)

Wife (woman)

Brother

Father

Mother

Daughter

Others up to grade four

128

9

34

21

2

2

38

54.70%

3.84%

14.52%

8.97%

0.85%

0.85%

16.23%

 

As the result of this questionnaire we found out most of those who commit violence are males and husbands against their wives.  Therefore, males should be more made aware by opening varieties of awareness training sessions through which the violence rates could be decreased. 

 

Question 8: How long does it take to have your case solved at court?

 

1 – 3 months

3 – 6 months

6 months – 1 year and more

53

37

50

37.85%

26.42%

35.71%

 

 

   As the result we found out the problems that are in the courts take a long time until they are settled.  Often as the cases took a long time and did not get settlement, the complainants gave up their complaints.  This was often due to the scarcity of judges and employees of that court.  This is why the relevant authority should make serious efforts to provide more judges and employees for the courts so that the complainants cannot lose their rights by postponing their cases and to be hopeless in filing their complaints. 

 

 

 

Statistics

1.    The total statistics of the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region. 

 

Year of 2019

Year of 2018

Directorate

4628

3351

Hawler

2537

2586

Duhok

3226

2000

Slemani

999

1024

Garmian

807

555

Raparin

284

306

Soran

 

 

2.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2018.

 

 

 

Sexual assault

complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

22

2269

22

14

14

Hawler

35

2486

30

21

14

Duhok

45

1909

18

15

12

Slemani

12

991

12

6

3

Garmian

15

522

8

9

1

Raparin

6

290

7

2

1

Soran

145

9568

107

68

46

Total No.

 

 

3.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2019. 

 

 

Sexual assault

Complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

54

4494

25

29

16

Hawler

27

2449

27

17

7

Duhok

49

3427

22

16

12

Slemani

9

989

0

0

1

Garmian

15

579

10

2

2

Raparin

1

269

8

4

2

Soran

155

11907

102

69

41

Total No.

 

 

 

 

 

 

 

 

4.    The comparison of statistics of all directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region between 2018 and 2019.

Year

Killing

Suicidal

Putting oneself on fire

Complaints

Sexual Assault

2019

41

69

103

11907

155

2018

46

68

107

9568

145

Difference

-5

+1

-4

+2339

+10

 

From these statistics we found out that the numbers notably increased in all directorates, especially those of the complaints.  This tells us to work more on the law opposing family violence, make practical steps for implementing it and address the problems and difficulties in the way of its implementation.     

 

Statistics of violence in Mnara Office in Hawler Governorate

With comparison of six months between 2018 and 2019

 

 

First six months of 2018

First six months of 2019

509

 

576

 

 

 

Statistics of family violence in Raparin Administration area:

First six months of 2019

First six months of 2018

236

 

337

 

 

 

Statistics of marriage and divorce in Raparin administration area:

 

First six months of 2018

First six months of 2019

Marriage

1628

1486

Divorce

248

216

 

 

 

Statistics of Reconciliation Committee in Raparin area:

First six months of 2018

First six months of 2019

144

 

154

 

 

 

Statistics of the courts of opposing family violence in Slemani governorate in the first six months of 2019

 

Incoming

Closed

Transferred

1187

934

314

 

 

Statistics of WOLA cases in 2019

 

 

 

 

 

 

 

 

Recommendations

1.    Increasing the number of investigation courts in all governorates in a way to keep the cases confidential and facilitate the procedures works. 

2.    Forming a misdemeanor court for family problems in all governorates.

3.    Increasing the number of offices in all governorates so as to facilitate the cases’ works and help the victims due to enormity of the complaints. 

4.    Allocating required and appropriate buildings for the offices in a way that the places be proper and safe for the complainants and their employees and away from the neighborhoods and having sufficient securities for them.

5.    Increasing the number of women at the high administration positions related to the law implementation.

6.    Opening shelters for the family violence victims and separating them from other cases.

7.    More attention should be given to the mental aspect of family violence victims when the complaints are processed.  It is for the Ministry of Health and Ministry of Work and Social Affairs to take serious action to open mental hospitals for the victims.

8.    The relevant authorities, especially the Ministry of Interior, should take serious action to disseminate awareness on the law.

9.    Working on keeping the cases confidential in the courts and offices.

10. The Parliament should take serious action to amend the law opposing family violence in a way to address all the drawbacks that appeared during its implementation.  This can be done through working with the organizations, judges and relevant authorities who are implementing it. 

11. Providing the directorates and offices with all requirements of fuels, vehicles and police so that they can play better roles to implement the law.

12. Putting and specifying a generalized and uniformed mechanism for the courts, in terms of having types and specialties of the courts, in a way not to let any court to deal with the cases differently.

13. Appointing permanent and fixed members for Reconciliation Committees and allocating financial merits and administrative requirements for them so that they can play their important roles as a reconciliation committee to fulfill family reconciliation. 

14. Working on enlarging and developing the shelters that are currently present so as to become a safe haven for the victims in a way that their safety and future are protected.

15. Appointing mandated or pro bono lawyers for the family violence victims at the stage of investigation.

16. Setting up awareness and professional training sessions for the officers and investigators of the directorates and offices as technology is progressing and electronic crimes are increasing.

17. Transferring Reconciliation Committees to the Offices so as to solve more problems and fulfill more family reconciliations        

 

]]>
A Report for Monitoring the Implementation of the Domestic Violence Law http://www.araste.co/news.aspx?id=220 http://www.araste.co/news.aspx?id=220 Thu, 11 Jun 2020 15:30:01 GMT

Contents

 

  • -Introduction
  • -The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

    First – Slemani Governorate

  • -In response, Her Excellency said, “The problem is that all kinds of women are put in this place.” And she added, “Visiting Garmian Shelter, I found out it was bad. In Slemani Shelter I discussed with each case and they all had legal problems.Hawler Shelter has place problem as it is small and is next to Autism Center.And Duhok Shelter has a very good and organized building, as it was attributed to their administration.Allocations for the shelters’ petty expenses are very few.”
  • -Also, Her Excellency referred to that working with the organizations is very important as some of them fund the Shelters.Besides, we informed Her Excellency that working on the Sozi Daruni Hospital is important.Furthermore, we explained that if a patient is committed to the hospital, she should have a companion.But there are women, in the Shelters, who need to be committed to Sozi Daruni Hospital but do not have companions.So, this is a problem.Her Excellency referred to that they could separate a place for family problems in Slemani Shelter but if the types of victims are mixed, it will reflect badly on them.We also informed Her Excellency that we have a plan to launch a campaign for having a special Shelter for family problems and Her Excellency found it reasonable.
  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan Region
  2. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani

     

  3. Views of the Lawyers on the Law Opposing Family Violence
  4. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership
  5. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    Second – Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence
  2. Shaqlawa District

    (Office of Opposing Violence against Family and Women)

  3. Koya District
  • -Koya Office
  • -Investigation Court for Opposing Family Violence

     

  • -Reconciliation Committee

     

    Third – Halabja Governorate

    1. Marriage
    2. Rescinding Marriage
    3. Part of WOLA Activities in Halabja Governorate

       

      Fourth – Duhok Governorate

  1. Directorate of Opposing Violence against Family and Women

     

  2. Duhok Office
  3. Nzarke Office
  4. Investigation Court for Family Violence and the Law Opposing Family Violence
  5. Zakho District

    ( Zakho Office )

     

    Fifth – Garmian Administration

  1. Directorate for Opposing Violence against Family and Women
  2. The Obstacles in the Way of Implementing the Law

     

  3. Kalar Office
  4. Shelter
  5. Investigation Court for Family Violence
  6. Family counsel center
  7. Kfri Office

     

    Sixth – Raparin Administration

  1. Ranya Office
  2. Shelter
  3. Hotline
  4. Investigation Court

     

    Seventh – Questionnaire

    Eighth – Statistics…

    Nineth – Recommendations  

    Introduction

    We as WOLA bore the responsibility of monitoring the implementation of the law opposing family violence since its issuance under the auspices of American NED.  Due to the significance and necessity for the law for Kurdish community we notably gave attention to the governorates at the beginning of our monitoring.  After some years passed the issuance of the law and many of our reports were disseminated on monitoring the law, we attempted to expand our monitoring limits more and cover those places that we did not monitor so far. 

     

    To this end we paid visits to many districts of the governorates and monitored the implementation of the law, as it was referred to them in this report, in order for us to know how the level of the law implementation is in those places and at what level it is.  Also, our visits to the mentioned places aimed at determining the difficulties and obstacles in the way of implementing the law in the places where the monitoring covered and providing statistics of those places in question. 

    Above all, we could conduct a widespread questionnaire in many places of the region on the law opposing family violence and the performances of the committees and courts for family violence in order for us to know to what extent the citizens are familiar with the law after the law issuance passed many years, to what extent attention was given to legal awareness and to what extent the victims of family violence are content with works of the courts of family violence and reconciliation committees.

    In the end, as the difficulties and obstacles were revealed to us while monitoring the law in the different places, we provided the relevant authorities with many important recommendations and propositions, hoping that they would benefit from them and work on them so as to address the difficulties and obstacles in the way of implementing the law or at least decrease them so that the law can be effective as it should be. 

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

     

    When someone faces a family violence and wants to file a lawsuit, they should follow some procedures as follows:

  1. First the person writes a complaint letter and goes to one of the offices for opposing violence against family and women, where there is a section for mental and social law services.At first the issue is directed to the mentioned section and the person is instructed according to their problem as there are experts there.If the person has legal problem, they will be legally instructed.And if the person has mental problem, they will be mentally instructed.And they will be socially instructed likewise.
  2. The person who submits the complaint letter is asked if they want their problem be referred to the court or not.If they are not willing to refer their problem to the court, it will be referred to Reconciliation.There they will try to solve their problem based on the law.Many times, the offices and directorates make contacts with the respondent.If the respondent is willing to listen, they will try to reconcile the parties.Many times, the problem will be put to an end and solved at this point with a report informing the directorate.But if the problem were not solved here or the parties were not willing to listen, it will be referred to the court.
  3. Then all those issues of article 7 that are of family will be referred to the reconciliation committee by the order of the court in an attempt to reconcile the parties and solve the problems.This committee includes a mental and social researcher, a lawyer and a religious mullah who are changed according to the cities. This committee attempts to solve the problems and reconcile the parties.
  4. If the committee could reconcile the parties, the lawsuit would be dropped.And if they couldn’t, they would submit their report to the court, stating that they could not solve the problem.
  5. Later the court starts investigating the lawsuit and receiving the evidences including the witness(es).If there is sufficient evidence, the lawsuit will be referred to the court of misdemeanor to trial and punish the accused.
  6. If the plaintiff could prove their case at the court of misdemeanor, the defendant will be punished by imprisonment for the period of not less than 6 months and not more than 3 years and by a fine of not less than ID 1,000,000 and not more than ID 5,000,000 or by one of these two punishments.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    Slemani Governorate

  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan region

     

    • - We as WOLA visited the Minister of Work and Social Affairs and had a meeting with Her Excellency.During the meeting we had discussion about some topics and explained the work and activities of WOLA to her and stated that we have a project on the method of implementing the law opposing family violence and that we as WOLA want to determine the drawbacks through this project and convey them to the relevant authorities for the purpose of addressing them.

       

      WOLA staff members meet with Her Excellency the Minister of Work and Social Affairs of Kurdistan region

       

       

       

       

      And we informed Her Excellency that we want to work on having a place or a house of shelter for family problems not in the way that is used to be.

       

       

       

 

 

  1. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for threatened women in Slemani

     

    To make preparations for an extensive work and launch a campaign for improving the Shelters’ situation and understanding their problems and difficulties, we paid a visit to the Director General of Social Monitoring and the Manager of Shelter House for Threatened Women in Slemani.  First, to pay a visit to the Shelter House for Threatened Women, we submitted a letter to the Directorate General of Social Monitoring to approve of the visit to Shelter and our legal service to them.  After we made discussion with the Director General of Social Monitoring and informed him about the work and activities of WOLA and our project under the auspices of American NED, he offered his cooperation and coordination.  And after we got permission, we visited Shelter House for Threatened Women in Slemani.  The House Manager referred to that they contact the organizations based on requirements that when legal services are required.  Also, he stated that there are women who come to the Shelter should be committed to Sozi Daruni Hospital as they have mental health problems.  But the Hospital prevents their admission as the subjects don’t have relatives while the Shelter has social researchers who can accompany them.  Furthermore, he lashed out that why they are questioned when they admit a case but Sozi Daruni Hospital is not questioned.  Moreover, he said that a woman with mental health problem is referred to a medical committee by the judge’s decision.  Then the committee is summoned in front of the judge to decide whether the case to be committed to Sozi Daruni Hospital.  But this procedure is not materialized. 

     

    Regarding separating part of Shelter to the family problems, he said that the structure of Shelter was laid out in a way that they cannot split it as it is costly and they attempted in the past but they failed.  Also, he mentioned that one of their problems was shortages of monitors and after many efforts they could increase the number of their monitors from the Peshmarga Women Forces.  They set up a (4) day training session for the new employees on how to deal with the cases, what the monitor face if they don’t keep the case’s information confidential and emergency.  Then he mentioned that the judge of the investigation court for opposing family violence is a good cooperator who visited them. 

     

    Later he mentioned that they have a problem which is that a case which was closed without being settled.  Therefore, a woman with a closed case does not know to whom she should submit her request letter to leave the place.  For example, if she gives up her complaint, the case will be closed but without being settled. 

     

    To this end we paid a visit to the President of the Court of Appeal of Slemani Area and requested him not to close the related case unless it is settled and to send letter to the outside courts and other judges to cooperate with us.

     

    Then Manager mentioned that they had mental health problem cases and committed them to Sozi Daruni Hospital.  And they don’t have homeless cases for the time being other than one case which has Schizophrenia and who is very silent and without problem.  Next, he mentioned that risk allowances should be allocated for the employees of this place, which is one of the problems, and seminars should be presented to the cases in order for them to have social, mental and legal awareness and how to behave and speak when they are present in front of the court.  So, we as WOLA showed our readiness to present those seminars to the Shelter cases and employees. 

     

    Therefore, as WOLA we decided to open legal awareness training for the cases regarding their being present in front of the court and their answering to the questions of the court.                

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani.

     

     

  2. Views of the Lawyers on the law opposing family violence

     

    As WOLA we found it necessary to have the views of the lawyers on the law opposing family violence, the drawbacks of this law and their suggestions for better implementing the law as the lawyers play an important role at the courts, settling the cases, working on the laws, discerning the drawbacks of the law, highlighting on the drawbacks and addressing them.  Thus, we found their views indispensable. 

     

  • First we started having a statement of a female lawyer who practices law at Slemani court:

     

    She mentioned that the law opposing family violence is necessary for our community.  It was very good in the past but like other laws it needs to be amended in parallel with social development.  Regarding this law, as it is within the framework of a family which is here more run by social parameters and education, its implementation faces many obstacles.  Therefore, some families and the community in general accept this law with difficulty.  Notwithstanding, the law needs to be amended in a way that the drawbacks at the time of its implementation could be addressed.  And efforts could made to organize family relationship with law. 

     

  • How the law can be actually implemented?

     

    She said that regarding actual implementation of the law, in fact it appears to be a greater loss for women.  The family violence offices should have been looked like hospitals in the implementation of the law and should have been organized for solving family violence persistently.  And they should have solved the problems not like the courts, i.e. efforts for solving the problems should be made until it is unsolvable.  After that complaint letters can be prepared and presented to the court for trial.  But if the problem became bigger and even if the plaintiff gave up her lawsuit, they will be punished at least by fines, for example fines of transports.  

     

  • What is your suggestion for better implementing the law?

     

    She referred to that there are many suggestions for the government and parliament.  For example, when a motion for a law amendment is drafted resources should be obtained from the courts and organizations, then it can go to parliament not the other way around that the parliament draft the motion then the courts merely implement it and the reconciliation committee is behind and even in some crimes the it is nonexistent.  And female genital mutilation is discussed in one article whereas its law, article, crime and punishment should have been looked like any other crime laws or other laws whose articles and crimes hav different punishment seperately.  And when protection right is given a place should be set for the person on the same date by a court’s decision i.e. the accused and their relatives should be summoned, a place should be set and the time for returning to home should be set with the consent of both parties. And a governmental foundation should be established for supervising children even if it is for the time being as the government’s responsibility for protecting family individuals and children will solve many problems.        

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

  1. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership

 

A lawyer who is a member of Reconciliation Committee mentioned that the article (5) of the law talks about sending the complainants to Reconciliation Committee after the investigation is finished and before referring them to a special court.  This will not be very beneficial although having a Reconciliation Committee is useful.  As when the investigation is finished the parties who are angrier with each other already submitted evidences against each other to the court.  So, Reconciliation Committee cannot achieve its goals at the time.  Also, he said that in fact as far as he was informed good efforts had been made to implement the law, despite its drawbacks, by dint of a loyal and altruist judge of law and family.  And to some extent stability can be noticed in the law through the said judge and his tireless efforts.   

 

Regarding Reconciliation Committee he said, “As a lawyer I am a member of Reconciliation Committee of Directorate of Opposing Family Violence pertaining to Investigation Court for Family Violence.  The works of this Committee is well carried out and supervised by Family Counsel Center.  Albeit the Committee’s members exert their efforts to solve the cases of the parties, their aim is not achieved.  Often it is because the cases remained for too long in the courts and offices of family violence.  So, as the problems went bigger, the parties would not be willing to reconcile.  Or sometimes due to the notifications made by phone calls, one party might be present but the other one might not be present as their phone number might be switched off or changed.  This causes one party to be present and the other one be absent for several times.  In fact, this method of notification is legally not valid.  Therefore, I propose that prior to filing complaint or starting the investigation procedures, the case should be submitted to Reconciliation Committee.  Then the Committee will achieve its aim more.  This can be fulfilled by amending the law, which was mentioned in the article (5).  Also, as the Committee’s location is away from the city center, the parties having a case is being burdened with difficulties and forced not to be always present in front of the Committee.”    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA staff members meet with the judge of investigation court for opposing family violence.

 

 

 

Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence

     

    Visiting Directorate of Opposing Violence against Family and Women and having first hand meetings with the Director and each Manager of the Offices of Qala, Mnara and Khabat to discuss on the latest changes in the way of implementing the law, the obstacles and the family violence victims’ situation, we found out the most important issue is the lack of a mental health hospital for the victims.  It was unanimously agreed that the lack of such a hospital in Halwler governorate caused a great problem for the relevant authorities and the victims as well. 

     

    The Director said, “The cases often need mental health hospital and we don’t know to where we transfer them to stay and get solution.  This leads such cases to be referred to

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director and Managers of the Offices of Hawler and Khabat.

     

    shelter houses.  As a result, it creates big problems for their employees and other cases.”  Then he stated, “ Sozi Daruni Hospital of Slemani is related to this situation but it has  a limited capacity and does not admit every case. Therefore, establishing a big mental health hospital is indispensable and work should be done on it.”

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA representative meets with the Head of Shaqlawa Office.

     

     

     

    Koya District

     

  • 1-Koya Office

     

    The Manager of Koya Office stated, “Our Office includes the Manager and (34) employees.  Also Taq Taq is within the district of Koya.  So, we as Koya Office have a section for this area, comprising of (8) employees.”

     

    Regarding the problems and obstacles in the way of them, the Office Manager listed the following:

     

  1. They as Koya Office do not have shortages of employees but they have a problem with the Office building as they are at a rented house and whenever the landowner needs the house they have to move out.
  2. In legal terms, the law opposing family violence has many drawbacks.But in spite of that they could solve all the problems that come to their Office, based on the law, until the law is amended.
  3. There is no any shelter house in their area where there should have been a shelter house.On the top of that they made efforts to solve the cases as far as the time was suitable, they refer their cases to Hawler Sherter House for they have a good coordination with them.And in case they receive a case in the middle of night and could not refer them to Hawler Shelter House, as they borrowed a room of employees from Koya jailhouse for needy times, they send the case there and shelter them until they complete the paper procedures.Finishing the legal procedures, they transfer the case to Hawler Shelter House.

     

     

     

     

     

  1. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    The Koya Office stated, “We have a good tie with the judge of Koya court.  He is hugely cooperating with us.  And as Koya has one judge for all the cases and does not have a special judge for the family problems, this led to the burdened responsibility on the shoulder of the judge of Koya for having accumulated cases.”  He said, “This is why there should be a special judge for violence against family and women in Koya district so as to expedite the works and settle the cases as soon as possible.”

     

     

  2. Reconciliation Committee

 

Koya Office Manager stated, “Based on the judge’s decision we set up a Reconciliation Committee in 2007.  It comprises of six members including:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Koya Office Manager.

 

 

  • A representative of the ministry of endowment and mullahs’ union.
  • A representative of ministry of work and social affairs
  • A representative of lawyers’ bar
  • A social researcher
  • A representative of mental health

 

“I as the Office Manager attend with them in most of the cases and supervise the Committee.  Moreover, Koya Office has a mobile team who continuously searches in the camps and remote areas with UNHCR to spread awareness and offer help to those who have problems so that they can be informed of the procedures and guidelines.”   

 

 

Halabja Governorate

  • 3Part of WOLA Activities in Halabja Governorate with pictures

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA organizes a seminar on how women should protect themselves at the time of facing violence.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA opens an awareness training session for the villages surrounding Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a popular counselling meeting on the problems of the citizens in Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a meeting with the other organizations of Halabja governorate on the problems of women.

 

 

 

Duhok Governorate

 

1.    Directorate of Opposing Violence against Family and Women

 

This Directorate was established in Duhok governorate city center in 2013.  In the Duhok governorate city center there are two offices namely Nzarke Office and Duhok Office.  Also, there are 8 offices in the districts of Duhok governorate like, ( Smel, Zakho, Akre, Barderash, Amedi, Shekhan, Brayati and Shangal)

 

2.    Family counsel center

 

FCC was set up in 2013.  It has 18 experts who holds high certificates including doctorate degrees.  Up to 3 experts will be available at FCC on daily basis for the purpose of reconciling the families having problems and discussing the problems with the people having cases of violence.  At FCC more than 3 cases are received and met daily to bring about reconciliation among them.  Sometimes reconciliation gets the better of them.  And sometimes it is difficult to obtain and is not solved there, especially with cases who are underaged married girls.  The Office Manager said, “Most of the cases are registered due to marital infidelity, misunderstanding, economic problems and beating.”  Also, she stated, “Some cases are transferred to us from the court and others directly come to us.”  Then she talked about her view of the law opposing family violence and said, “The law is very good and by which the women rights are protected.  In recent years people have better understood it.” 


  

WOLA representative meets with FCC manager.

 

3.   Duhok Office

 

Regarding the cases the Office Manager said, “We currently solve most of the cases ourselves.  At this Office all kinds of complaints are filed.  And up to grade four any complaints that are related to women are filed here.”  He also said, “In this Office there are 2 female officers and 3 male officers to investigate the cases.  To begin with, the Office Manager meets with the cases to determine the type of the case.  Then the investigation officer starts investigating them.”  Then he talked about that they are at work 24 hours a day to register and solve the cases.  Also, he said that even after working hours he is willing to deal with any ad hoc cases either through telephone call or presence.    

 

Later he mentioned that most of the cases are registered due to marital infidelity, swear words and economic problems.  Regarding the complaints that are not filed in the Office are those that are made between man and woman after divorce, especially because of children or other issues except beating, which is registered at the Office, are filed at the police stations.

 

Afterwards he said, “The women who were under threats are secretly investigated at the time of filing complaints, if need be, so that the woman can be protected.  Or she will be transferred to Nawa Center in Duhok at her request and the investigation judge’s decision.”  Duhok Office has a very good and continuous tie with the investigation judge and the Centers for cases’ information and solution. 

 


With regard to the law opposing family violence, the Office Manager talked about his view and said, “The law is very good and is applied very well.”  Also, he said, “Currently people understood the law.  They know how to ask for their rights based on this law compared to the old times when most of them felt shame to file a complaint.” 

WOLA representative meets with Duhok Office Manager.

 

 

 


WOLA representative meets with Nzarke Office Manager.

4.    Investigation court for opposing violence in Duhok

 

The investigation judge stated, “The number of complaints increased but some types of problems dwindled.  This is due to the fact that people’s understanding broadened more.  They look at women and life differently and better consider the rights of women.”  Also, she said, “In the old times complaints were only filed for big problems as it was shame in our community for women to be seen at the offices and courts.  But nowadays women come to file complaints even for the small problems.  For example, women file complaints saying that their husbands prevent them from doing a job, wearing clothes as they wish or going out with their friends.  And there are other similar problems.”

 

With regard to the judge’s contact with the offices and centers, she said, “I am continuously in contact with them even after the working hours to help any case and victim who needs help.  And those women who were under threats we often transfer them to the Center to be protected until the situation is calmed down.  But in some cases, the women refuse to stay at the Center.  And this is due to the community’s trend and people’s gossip.  In this case we have the pledge of the other party to punish them if they violate or harm the complainants. If there is any, the complainant can file another complaint against them.” 

 

Regarding the law opposing family violence, she mentioned that the law is very good and applied very well but it needs to be amended and have its legal problems addressed.       

    

 

 


WOLA representative meets with Duhok investigation judge

5.    Zakho district

 

Zakho Office

 

Zakho Office Manager mentioned that due to the broadness of Zakho area and presence of the camps there, a huge number of complaints is filed in their Office.  Also, complaints from both subdistricts of Rzgari and Darkar, which belong to Zakho district, are filed in that Office.  Also, he said, “Any complaints related to family, even family complaints related to property and estates, will be filed in this Office.”

 

“Regarding those problems for which complaints are filed are mostly due to misunderstanding among the families and misuse of social media and communication devices.  After the complaints are filed investigations are made with the cases and efforts for reconciliation and solution are made by our Office,” he said.  “Most cases are settled by the Offices themselves without being transferred to the courts.  But if it needs be, which is very rare, they will be referred to Zakho Court.  As for reconciliation, they will be transferred to Counselling Center in Duhok.” He added.  Then he mentioned that those cases that are under threats will be sent to Nawa Center in Duhok at the request of the cases and investigation judge to protect them until the threats are removed or the cases themselves request to leave the Center, specifically when the authority is certain that they are not under any threats any more.  Then he said, “We are continuously in contact with the centers and court to follow up the cases.”          

 

 

 

 


WOLA representative meets with Zakho Office Manager.

 

 

Garmian Administration

 

1.    Directorate for Opposing Violence against family and Women

 

With regard to this Administration, their Manager said, “This has been established since 2007.  At first its works were only following up procedures. As the law was put in to practice, the Administration could deal with the cases and investigate them.”  Concerning the law opposing family violence, he pointed to a number of cases as follows:

 

1.    This law has drawbacks; therefore, it should be amended as it seems to them the works are carried out with difficulties.  For example, the article (7) of the law talks about some routines which are related to daily life like murder cases which should not be investigated by such offices for family violence and should be transferred to police stations by judge’s order.  That is, the cases of article (7) of family violence should pertain to misdemeanor court not felony court.  But they investigate those cases that belong to felony court.

 

2.    Another drawback of the law is that it did not talk about the wrongdoings committed against men in the families.  For example, this law did not mention a case in which a wife attacks her husband or marital infidelity happens.

 

 

3.    Another more drawback is that the cases should be for the investigators, i.e. in the offices of opposing family violence the misdemeanor and felony investigators should be separated from each other.  So, an investigator should view misdemeanor cases and another investigator should view felony cases.

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Director of Directorate Opposing Violence against Family and Women in Garmian.

 

2.    The Obstacles in the Way of Implementing the Law

 

Concerning the defects of this Directorate, the Director talked about that as Directorate of Opposing Violence against Women they have some problems in the way of implementing the law as follows:

 

v  The lack of employees and an allocated building.

v  The Garmian Shelter House is not sufficient and its working hours are few.

v  The lack of a mental health hospital to be designed for the victims of family violence.

v  The lack of a hotline.  Albeit there is a special contact number at the Office in order for them to be informed of the problems, it was supposed that the line (119) would be continuously on for 24 hours.  Also, it was not made to be used in that area as it needs more than (20) employees.  Fortunately, whoever faces a problem or needs to get through to their employees can dial (119) of Slemani.  Then, they will be immediately informed of the calling and will be at hand.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Kalar Office Manager.

 

3.    Shelter House for women in Garmian

 

This Shelter has been set up for 4 years.  It has a limited service as whoever comes to it should stay not more than 72 hours.  In some special situations and according to the decision of the family violence investigation judge the stay period of certain cases will be extended provided that the Shelter Manager approves of it. 

Those cases that come to the Shelter are mostly those who go to the offices of opposing family violence, Office (104) or other offices.  No any case will be admitted without the decision of the judge of the investigation court.  As the mentioned judge decides to transfer the case to the Shelter, an admission file will be made for her and kept there.     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Women Shelter House Manager in Garmian.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the judge of the court for opposing family violence in Kalar

 

 

6.    Garmian Family counsel center

 

“GFCC was established in 2017.  Those people who have problems and visit it will get counsel and solution their problems.  And even if their problems couldn’t be solved there, they would be followed up there after complaints are filed,” the GFCC Manager said.  Also, she pointed that whoever wants a lawyer they will provide them with a pro bono lawyer via WOLA.  Then she said that the GFCC comprises of some sections including:   

 

v  Management section:  where management affairs of GFCC is run.

v  Service section:  It is comprised of legal, social and mental sections

o   Legal section: where lawyers and legal counselling is provided.

o   Social section: where there is mediation and the parties are called to present them counselling at their own requests.

o   Mental section: It only deals with those cases that have mental problems as they identify and transfer them to Health Center with whom they are in contact and meet the cases in coordination. 

v  Awareness section: GFCC employees supervise this section. They are working on social awareness in all classes of citizens ranging from kindergarten to university students.  She also said that they continuously spread the awareness through panels, seminars and training courses from the beginning of the academic year to the end of it, especially at the time of launching campaigns of opposing violence against women.

v  Reconciliation committee section: currently it is comprised of (4) members including (2) lawyers, (1) social researcher and (1) mental researcher.  They are going to become (8) members in the near future as it was decided by Directorate General of Opposing Family Violence to increase the members to (8), of which (7) members should be employees from Family counsel center as they will be more conformed with the specified time mostly on ( Mondays and Wednesdays).  This decision is effective for expediting citizens’ issues in the Committee.  Also, the employees and Committee members think that this Committee should deal with the cases before they file complaints and involve in the investigations.  For it is the negative aspect of this law when the families are transferred to the Committee after they were broken up and separated.  Finally, a Committee member said that the problems are increasing and they are mostly resulted from threats, beating, misuse of communication devices, accusations and marital infidelity.       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with GFCC Manager.

7.    Kfri Office for Opposing Family Violence

 

The ordinance for establishing this Office was issued in 2007.  But it started investigating the cases and admitting them in 2007.  Previously it just carried out follow up procedures.

 

KOOFV Manager stated that the subdistricts of Saida, Shakal, Khan, Sarqala, Kulajo, Koks and other subdistricts pertain to them.  People come to them on daily bases at the time of having family problems and file complaints and they investigate them.  Regarding the law opposing family violence, he said, “The level at which the law is being implemented is good but we recommend it to be amended as in fact it has many drawbacks.  When a law is put in to practice, life, livelihood and tradition should be put in to consideration as tradition is the source of law.  Therefore, the committee who makes the law should consider the views of some governors and professors.  As one of the great faults of this law is that it referred to examples while in fact there should not be examples in law and there should be generic and plural expression.  The law should not say that for example these are violence and confined while it should be the same as Iraqi punishment law as it does not refer to any examples.  When there are examples in the law it becomes confined and does not go beyond the examples.” 

 

Then KOOFV Manager talked about another notable fault of this law and said, “Although this law named the Law of Opposing Family Violence, in fact it is not the case.  As the law rather refers to violence against women and never refers to violence against men.  So, it is an unjust law as man and woman complete one another in the society.”

 

Concerning Family Reconciliation Committee in Kfri, KOOFV Manager said that FRC is comprised of (5) members including (2) pro bono lawyers, (1) mullah and (2) KOOFV employees who are researchers.  And the FRC meeting time is not specified as the meetings are held according to the available cases, i.e. if a case files a complaint and the investigation judge refers them to FRC, FRC meeting will be held.  And in the law, it was stipulated that an amount of ID 30,000 be spent for an FRC meeting but until now nothing was spent for them.  Regarding training session, seminars and awareness dissemination, the Manager said, “We continuously hold them in kindergartens and schools, especially in November at the time of launching a campaign on violence against women.”      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with KOOFV Manager.

Raparin Administration

1.    Ranya Office

 

As we met with RO Manager, he said that there is only one Office throughout Raparin area other than that many other villages and subdistricts surrounding Ranya pertain to that Office. 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA representative meets with RO Manager.

WOLA representative meets with Crime and Movement Section Manager

Statistics and planning section:  where the statistics of all cases that are admitted to them is collected and all information related to the complaints are registered.

 

Regarding the shortcomings that are in RO, RO Manager said,” We have many shortcomings with respect to staff.  Also, we have few officers and employees.  Moreover, we don’t have a budget other than the fact that we are financially supported by the organizations. 

 

I asked the RO Manager whether the presence of one Office is sufficient to the family problems in the area.  In response he said, “We are under a great pressure.  So, there should be some other offices in the area.  For example, an office for opposing family violence in each of Haji Awa and Chwarqurna is necessary.  Also, there should be two offices in Ranya town so as to decrease the pressure on us and better implement our works here.”  Then he referred to that the lack of investigation court for family violence creates another problem and makes them not to be able to solve the cases in a shortest period of time. 

 

Regarding the reasons behind the family problems, the RO Manager said, “The low level of education among family individuals causes problems.  As up to date patriarchal culture is prevalent in part of community families.  Also, some people who do not believe in legal system do not solve their differences through law when they face violence.”

 

He also mentioned that there is many violence with regard to economy as most of the cases who come to them talk about that their husbands do not spend money on them.  There are cases whose husbands expelled them do not spend money on them and their children.  That is another reason behind the cases problems.  With regard to marital infidelity and sexual assault, there are less cases.  Sometimes there are outside intervention into the family’s life as in many times it creates problems for the family.  Also, as the parties do not behave correctly towards one another and misunderstand one another, problems are going to be created.      

 

 

 

 


WOLA representative meets with the Director of Directorate for Opposing Violence

2.    Shelter

 

RO Manager mentioned that when someone, being physically abused, comes to them, they directly transfer her to the nearest health center to be treated and so that they can have initial medical report.  Then after they obtain a deposition from her, they will transfer her to a court.  Afterwards, the court decides to put her in Raparin jailhouse as they do not have a shelter.  So, they are obliged to put her in the jailhouse if none of her relatives received her.  Often the case goes to her relative’s house on her responsibility.  If there is no one to take care of her, they will transfer her to Slemani Shelter House.  So, the RO Manager said, “This is the problem for us and the safety of the case.  Therefore, it is high time a special shelter be set up for sheltering family violence victims in this administration. “

 

3.    Hotline

 

Regarding a hotline, the Director of Directorate for Opposing Violence against Family and Women said,” When someone having a problem contacts number (119) they will be answered from Slemani.  Then we will be informed about the case.  Afterwards, we will help them as far as we can.  And we will follow up the case and make efforts to solve it.  Often, the case only asks for guidelines and we provide her with them.”

 

As for another question we directed to the Director whether they have female officer.  In response he said, “Most of those who work at the sections are females.  But we do not have female officers other than that we have female employees.”

 

4.    Ranya Investigation Court

 

Concerning RIC, other than the investigation cases, all family cases are viewed in RIC.  This is due to the lack of a court for opposing family violence in Ranya.  So, this created a situation that they can not differentiate between the family cases and other cases as it was mentioned in the law opposing family violence. 

 

The lack of a special court for family problems led to the fact that they take long times until they are settled.  This is why it is necessary for forming a special court for the family problems as it was mentioned in the law. 

 

 

 

Questionnaire

 

In this report we conducted a questionnaire in Kurdistan region regarding the law opposing family violence so as to know to what extent the citizens are aware of the law opposing family violence and to what extent they have information on the court for opposing family violence.  Or if they faced a problem, did they come to the court?  To what extent the Reconciliation Committee were cooperative to them and made efforts to solve their problems.  Then they were asked about the kinds of violence which were committed against them.  With these and other questions, we found out that very few citizens are familiar with the law opposing family violence or the court for opposing family violence.  Therefore, we find that the relevant authorities should take serious action towards implementing the law opposing family violence through helping the citizens be aware of having such a law. 

 

 

Questionnaire Results

 

Age of the participants

14 - 50

Sex

Both

Participants’ place

Kurdistan region

 

 

Question 1: To what extent do you have information on the law opposing family violence?

 

 

No

To some extent

Much

67

96

60

38%

56%

6%

 

As the result of this questionnaire we found out 38% of the participants do not have any information on the law opposing family violence, 56% of them to some extent are familiar with it and those who are completely aware of it were very few who are 6% of them.  This is why this should be taken in to consideration as the law being issued for many years and applied in the court is known by few people.  It is worth to be mentioned that those who participated in the questionnaire were people with problems and visited the courts.  So, they should have been quite aware of it.  At this point we will find out that if another questionnaire was conducted among people who did not visited the courts, it would be impossible for them to have a reasonable information on the law.  This is why it is necessary for the relevant authorities and organization to work more on disseminating awareness.   

 

Question 2: To what extent do you have information on the court for opposing family violence?

 

No

To some extent

Much

94

108

18

42.72%

49%

8.18%

 

From here we found out as the citizens do not have information on the law, so they do not have information on the court for opposing family violence.  Therefore, working on citizens’ awareness of having such a court is very necessary.   

Question 3:  To what extent do you agree with the Reconciliation Committee members?  Could they be cooperative, as required, to solve your problem? 

  

No

To some extent

Much

63

96

53

29.71%

45.28%

25%

 

From here we found out that to some extent Reconciliation Committee could play this great role.  As the rate is not very high it is for the RC members to play a better role in tackling the cases and bringing about family reconciliation.  At the same time more attention should be given to such committee and required budgets should be allocated for them for expert fees and all required provisions.  Also, they should be more open handed in their works so as to improve their role of reconciling the families.

 

Question 4: What kind of violence was committed against you?

 

Mental

Physical

Sex

130

100

15

53%

40.81%

6.12%

 

From this result we found out that most of the victims faced violence.  In the families, mental violence was committed against the victims like insults, swear words.  This is why complete attention should be given to the mental side of the victims.  At the time of their visiting to the relevant authorities, efforts should be made to rebuild the mental side of the victims.  And mental health hospital should be opened for them.

 

Question 5: To what extent did the judge and employees of the court for opposing family violence cooperate with you and facilitate your work?

 

No

To some extent

Much

42

123

56

19%

55.65%

25.33%

 

From here we found out the judges and members of the courts cooperated with the family cases, as required.  This is commendable.  But those people who do not have good opinion of the courts are not few.  And the reason behind this attributed to the legal procedures, enormity of the cases and scarcity of judges and employees.  As when a citizen files a complaint do not go to the court because the cases take very long time there until they are settled due to the enormity of cases and scarcity of judges and employees.  Therefore, the citizens feel disturbed and discomfort towards the courts. 

 

Question 6: Was the investigation with you made in secret?

 

 

 

No

Yes

122

99

55.72%

40.72%

 

Based on the law opposing family violence, investigations of the family cases should be confidential.  But this result tells us that the confidentiality that is necessary in such cases exists with a small percentage.  There are many reasons behind this among them is the lack of a special court for opposing family violence.  Another reason is that the misdemeanor court views all lawsuits and the investigation court has many complaint files.  On the other hand, as there is no a proper place for the investigation court, confusion is being made.  Also, the lack of a proper place for investigating the family cases, as often it happens that the investigation is made in a small room with the presence of several investigators, leads the cases not to be entirely confidential.  And all of these reasons are because of the negligence of relevant authorities. 

 

Question 7: Who committed violence against you?

Husband (man)

Wife (woman)

Brother

Father

Mother

Daughter

Others up to grade four

128

9

34

21

2

2

38

54.70%

3.84%

14.52%

8.97%

0.85%

0.85%

16.23%

 

As the result of this questionnaire we found out most of those who commit violence are males and husbands against their wives.  Therefore, males should be more made aware by opening varieties of awareness training sessions through which the violence rates could be decreased. 

 

Question 8: How long does it take to have your case solved at court?

 

1 – 3 months

3 – 6 months

6 months – 1 year and more

53

37

50

37.85%

26.42%

35.71%

 

 

   As the result we found out the problems that are in the courts take a long time until they are settled.  Often as the cases took a long time and did not get settlement, the complainants gave up their complaints.  This was often due to the scarcity of judges and employees of that court.  This is why the relevant authority should make serious efforts to provide more judges and employees for the courts so that the complainants cannot lose their rights by postponing their cases and to be hopeless in filing their complaints. 

 

 

 

Statistics

1.    The total statistics of the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region. 

 

Year of 2019

Year of 2018

Directorate

4628

3351

Hawler

2537

2586

Duhok

3226

2000

Slemani

999

1024

Garmian

807

555

Raparin

284

306

Soran

 

 

2.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2018.

 

 

 

Sexual assault

complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

22

2269

22

14

14

Hawler

35

2486

30

21

14

Duhok

45

1909

18

15

12

Slemani

12

991

12

6

3

Garmian

15

522

8

9

1

Raparin

6

290

7

2

1

Soran

145

9568

107

68

46

Total No.

 

 

3.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2019. 

 

 

Sexual assault

Complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

54

4494

25

29

16

Hawler

27

2449

27

17

7

Duhok

49

3427

22

16

12

Slemani

9

989

0

0

1

Garmian

15

579

10

2

2

Raparin

1

269

8

4

2

Soran

155

11907

102

69

41

Total No.

 

 

 

 

 

 

 

 

4.    The comparison of statistics of all directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region between 2018 and 2019.

Year

Killing

Suicidal

Putting oneself on fire

Complaints

Sexual Assault

2019

41

69

103

11907

155

2018

46

68

107

9568

145

Difference

-5

+1

-4

+2339

+10

 

From these statistics we found out that the numbers notably increased in all directorates, especially those of the complaints.  This tells us to work more on the law opposing family violence, make practical steps for implementing it and address the problems and difficulties in the way of its implementation.     

 

Statistics of violence in Mnara Office in Hawler Governorate

With comparison of six months between 2018 and 2019

 

 

First six months of 2018

First six months of 2019

509

 

576

 

 

 

Statistics of family violence in Raparin Administration area:

First six months of 2019

First six months of 2018

236

 

337

 

 

 

Statistics of marriage and divorce in Raparin administration area:

 

First six months of 2018

First six months of 2019

Marriage

1628

1486

Divorce

248

216

 

 

 

Statistics of Reconciliation Committee in Raparin area:

First six months of 2018

First six months of 2019

144

 

154

 

 

 

Statistics of the courts of opposing family violence in Slemani governorate in the first six months of 2019

 

Incoming

Closed

Transferred

1187

934

314

 

 

Statistics of WOLA cases in 2019

 

 

 

 

 

 

 

 

Recommendations

1.    Increasing the number of investigation courts in all governorates in a way to keep the cases confidential and facilitate the procedures works. 

2.    Forming a misdemeanor court for family problems in all governorates.

3.    Increasing the number of offices in all governorates so as to facilitate the cases’ works and help the victims due to enormity of the complaints. 

4.    Allocating required and appropriate buildings for the offices in a way that the places be proper and safe for the complainants and their employees and away from the neighborhoods and having sufficient securities for them.

5.    Increasing the number of women at the high administration positions related to the law implementation.

6.    Opening shelters for the family violence victims and separating them from other cases.

7.    More attention should be given to the mental aspect of family violence victims when the complaints are processed.  It is for the Ministry of Health and Ministry of Work and Social Affairs to take serious action to open mental hospitals for the victims.

8.    The relevant authorities, especially the Ministry of Interior, should take serious action to disseminate awareness on the law.

9.    Working on keeping the cases confidential in the courts and offices.

10. The Parliament should take serious action to amend the law opposing family violence in a way to address all the drawbacks that appeared during its implementation.  This can be done through working with the organizations, judges and relevant authorities who are implementing it. 

11. Providing the directorates and offices with all requirements of fuels, vehicles and police so that they can play better roles to implement the law.

12. Putting and specifying a generalized and uniformed mechanism for the courts, in terms of having types and specialties of the courts, in a way not to let any court to deal with the cases differently.

13. Appointing permanent and fixed members for Reconciliation Committees and allocating financial merits and administrative requirements for them so that they can play their important roles as a reconciliation committee to fulfill family reconciliation. 

14. Working on enlarging and developing the shelters that are currently present so as to become a safe haven for the victims in a way that their safety and future are protected.

15. Appointing mandated or pro bono lawyers for the family violence victims at the stage of investigation.

16. Setting up awareness and professional training sessions for the officers and investigators of the directorates and offices as technology is progressing and electronic crimes are increasing.

17. Transferring Reconciliation Committees to the Offices so as to solve more problems and fulfill more family reconciliations        

 

A Report for Monitoring the Implementation of the Domestic Violence Law
araste.co

Contents

 

  • -Introduction
  • -The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

    First – Slemani Governorate

  • -In response, Her Excellency said, “The problem is that all kinds of women are put in this place.” And she added, “Visiting Garmian Shelter, I found out it was bad. In Slemani Shelter I discussed with each case and they all had legal problems.Hawler Shelter has place problem as it is small and is next to Autism Center.And Duhok Shelter has a very good and organized building, as it was attributed to their administration.Allocations for the shelters’ petty expenses are very few.”
  • -Also, Her Excellency referred to that working with the organizations is very important as some of them fund the Shelters.Besides, we informed Her Excellency that working on the Sozi Daruni Hospital is important.Furthermore, we explained that if a patient is committed to the hospital, she should have a companion.But there are women, in the Shelters, who need to be committed to Sozi Daruni Hospital but do not have companions.So, this is a problem.Her Excellency referred to that they could separate a place for family problems in Slemani Shelter but if the types of victims are mixed, it will reflect badly on them.We also informed Her Excellency that we have a plan to launch a campaign for having a special Shelter for family problems and Her Excellency found it reasonable.
  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan Region
  2. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani

     

  3. Views of the Lawyers on the Law Opposing Family Violence
  4. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership
  5. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    Second – Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence
  2. Shaqlawa District

    (Office of Opposing Violence against Family and Women)

  3. Koya District
  • -Koya Office
  • -Investigation Court for Opposing Family Violence

     

  • -Reconciliation Committee

     

    Third – Halabja Governorate

    1. Marriage
    2. Rescinding Marriage
    3. Part of WOLA Activities in Halabja Governorate

       

      Fourth – Duhok Governorate

  1. Directorate of Opposing Violence against Family and Women

     

  2. Duhok Office
  3. Nzarke Office
  4. Investigation Court for Family Violence and the Law Opposing Family Violence
  5. Zakho District

    ( Zakho Office )

     

    Fifth – Garmian Administration

  1. Directorate for Opposing Violence against Family and Women
  2. The Obstacles in the Way of Implementing the Law

     

  3. Kalar Office
  4. Shelter
  5. Investigation Court for Family Violence
  6. Family counsel center
  7. Kfri Office

     

    Sixth – Raparin Administration

  1. Ranya Office
  2. Shelter
  3. Hotline
  4. Investigation Court

     

    Seventh – Questionnaire

    Eighth – Statistics…

    Nineth – Recommendations  

    Introduction

    We as WOLA bore the responsibility of monitoring the implementation of the law opposing family violence since its issuance under the auspices of American NED.  Due to the significance and necessity for the law for Kurdish community we notably gave attention to the governorates at the beginning of our monitoring.  After some years passed the issuance of the law and many of our reports were disseminated on monitoring the law, we attempted to expand our monitoring limits more and cover those places that we did not monitor so far. 

     

    To this end we paid visits to many districts of the governorates and monitored the implementation of the law, as it was referred to them in this report, in order for us to know how the level of the law implementation is in those places and at what level it is.  Also, our visits to the mentioned places aimed at determining the difficulties and obstacles in the way of implementing the law in the places where the monitoring covered and providing statistics of those places in question. 

    Above all, we could conduct a widespread questionnaire in many places of the region on the law opposing family violence and the performances of the committees and courts for family violence in order for us to know to what extent the citizens are familiar with the law after the law issuance passed many years, to what extent attention was given to legal awareness and to what extent the victims of family violence are content with works of the courts of family violence and reconciliation committees.

    In the end, as the difficulties and obstacles were revealed to us while monitoring the law in the different places, we provided the relevant authorities with many important recommendations and propositions, hoping that they would benefit from them and work on them so as to address the difficulties and obstacles in the way of implementing the law or at least decrease them so that the law can be effective as it should be. 

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

     

    When someone faces a family violence and wants to file a lawsuit, they should follow some procedures as follows:

  1. First the person writes a complaint letter and goes to one of the offices for opposing violence against family and women, where there is a section for mental and social law services.At first the issue is directed to the mentioned section and the person is instructed according to their problem as there are experts there.If the person has legal problem, they will be legally instructed.And if the person has mental problem, they will be mentally instructed.And they will be socially instructed likewise.
  2. The person who submits the complaint letter is asked if they want their problem be referred to the court or not.If they are not willing to refer their problem to the court, it will be referred to Reconciliation.There they will try to solve their problem based on the law.Many times, the offices and directorates make contacts with the respondent.If the respondent is willing to listen, they will try to reconcile the parties.Many times, the problem will be put to an end and solved at this point with a report informing the directorate.But if the problem were not solved here or the parties were not willing to listen, it will be referred to the court.
  3. Then all those issues of article 7 that are of family will be referred to the reconciliation committee by the order of the court in an attempt to reconcile the parties and solve the problems.This committee includes a mental and social researcher, a lawyer and a religious mullah who are changed according to the cities. This committee attempts to solve the problems and reconcile the parties.
  4. If the committee could reconcile the parties, the lawsuit would be dropped.And if they couldn’t, they would submit their report to the court, stating that they could not solve the problem.
  5. Later the court starts investigating the lawsuit and receiving the evidences including the witness(es).If there is sufficient evidence, the lawsuit will be referred to the court of misdemeanor to trial and punish the accused.
  6. If the plaintiff could prove their case at the court of misdemeanor, the defendant will be punished by imprisonment for the period of not less than 6 months and not more than 3 years and by a fine of not less than ID 1,000,000 and not more than ID 5,000,000 or by one of these two punishments.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    Slemani Governorate

  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan region

     

    • - We as WOLA visited the Minister of Work and Social Affairs and had a meeting with Her Excellency.During the meeting we had discussion about some topics and explained the work and activities of WOLA to her and stated that we have a project on the method of implementing the law opposing family violence and that we as WOLA want to determine the drawbacks through this project and convey them to the relevant authorities for the purpose of addressing them.

       

      WOLA staff members meet with Her Excellency the Minister of Work and Social Affairs of Kurdistan region

       

       

       

       

      And we informed Her Excellency that we want to work on having a place or a house of shelter for family problems not in the way that is used to be.

       

       

       

 

 

  1. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for threatened women in Slemani

     

    To make preparations for an extensive work and launch a campaign for improving the Shelters’ situation and understanding their problems and difficulties, we paid a visit to the Director General of Social Monitoring and the Manager of Shelter House for Threatened Women in Slemani.  First, to pay a visit to the Shelter House for Threatened Women, we submitted a letter to the Directorate General of Social Monitoring to approve of the visit to Shelter and our legal service to them.  After we made discussion with the Director General of Social Monitoring and informed him about the work and activities of WOLA and our project under the auspices of American NED, he offered his cooperation and coordination.  And after we got permission, we visited Shelter House for Threatened Women in Slemani.  The House Manager referred to that they contact the organizations based on requirements that when legal services are required.  Also, he stated that there are women who come to the Shelter should be committed to Sozi Daruni Hospital as they have mental health problems.  But the Hospital prevents their admission as the subjects don’t have relatives while the Shelter has social researchers who can accompany them.  Furthermore, he lashed out that why they are questioned when they admit a case but Sozi Daruni Hospital is not questioned.  Moreover, he said that a woman with mental health problem is referred to a medical committee by the judge’s decision.  Then the committee is summoned in front of the judge to decide whether the case to be committed to Sozi Daruni Hospital.  But this procedure is not materialized. 

     

    Regarding separating part of Shelter to the family problems, he said that the structure of Shelter was laid out in a way that they cannot split it as it is costly and they attempted in the past but they failed.  Also, he mentioned that one of their problems was shortages of monitors and after many efforts they could increase the number of their monitors from the Peshmarga Women Forces.  They set up a (4) day training session for the new employees on how to deal with the cases, what the monitor face if they don’t keep the case’s information confidential and emergency.  Then he mentioned that the judge of the investigation court for opposing family violence is a good cooperator who visited them. 

     

    Later he mentioned that they have a problem which is that a case which was closed without being settled.  Therefore, a woman with a closed case does not know to whom she should submit her request letter to leave the place.  For example, if she gives up her complaint, the case will be closed but without being settled. 

     

    To this end we paid a visit to the President of the Court of Appeal of Slemani Area and requested him not to close the related case unless it is settled and to send letter to the outside courts and other judges to cooperate with us.

     

    Then Manager mentioned that they had mental health problem cases and committed them to Sozi Daruni Hospital.  And they don’t have homeless cases for the time being other than one case which has Schizophrenia and who is very silent and without problem.  Next, he mentioned that risk allowances should be allocated for the employees of this place, which is one of the problems, and seminars should be presented to the cases in order for them to have social, mental and legal awareness and how to behave and speak when they are present in front of the court.  So, we as WOLA showed our readiness to present those seminars to the Shelter cases and employees. 

     

    Therefore, as WOLA we decided to open legal awareness training for the cases regarding their being present in front of the court and their answering to the questions of the court.                

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani.

     

     

  2. Views of the Lawyers on the law opposing family violence

     

    As WOLA we found it necessary to have the views of the lawyers on the law opposing family violence, the drawbacks of this law and their suggestions for better implementing the law as the lawyers play an important role at the courts, settling the cases, working on the laws, discerning the drawbacks of the law, highlighting on the drawbacks and addressing them.  Thus, we found their views indispensable. 

     

  • First we started having a statement of a female lawyer who practices law at Slemani court:

     

    She mentioned that the law opposing family violence is necessary for our community.  It was very good in the past but like other laws it needs to be amended in parallel with social development.  Regarding this law, as it is within the framework of a family which is here more run by social parameters and education, its implementation faces many obstacles.  Therefore, some families and the community in general accept this law with difficulty.  Notwithstanding, the law needs to be amended in a way that the drawbacks at the time of its implementation could be addressed.  And efforts could made to organize family relationship with law. 

     

  • How the law can be actually implemented?

     

    She said that regarding actual implementation of the law, in fact it appears to be a greater loss for women.  The family violence offices should have been looked like hospitals in the implementation of the law and should have been organized for solving family violence persistently.  And they should have solved the problems not like the courts, i.e. efforts for solving the problems should be made until it is unsolvable.  After that complaint letters can be prepared and presented to the court for trial.  But if the problem became bigger and even if the plaintiff gave up her lawsuit, they will be punished at least by fines, for example fines of transports.  

     

  • What is your suggestion for better implementing the law?

     

    She referred to that there are many suggestions for the government and parliament.  For example, when a motion for a law amendment is drafted resources should be obtained from the courts and organizations, then it can go to parliament not the other way around that the parliament draft the motion then the courts merely implement it and the reconciliation committee is behind and even in some crimes the it is nonexistent.  And female genital mutilation is discussed in one article whereas its law, article, crime and punishment should have been looked like any other crime laws or other laws whose articles and crimes hav different punishment seperately.  And when protection right is given a place should be set for the person on the same date by a court’s decision i.e. the accused and their relatives should be summoned, a place should be set and the time for returning to home should be set with the consent of both parties. And a governmental foundation should be established for supervising children even if it is for the time being as the government’s responsibility for protecting family individuals and children will solve many problems.        

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

  1. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership

 

A lawyer who is a member of Reconciliation Committee mentioned that the article (5) of the law talks about sending the complainants to Reconciliation Committee after the investigation is finished and before referring them to a special court.  This will not be very beneficial although having a Reconciliation Committee is useful.  As when the investigation is finished the parties who are angrier with each other already submitted evidences against each other to the court.  So, Reconciliation Committee cannot achieve its goals at the time.  Also, he said that in fact as far as he was informed good efforts had been made to implement the law, despite its drawbacks, by dint of a loyal and altruist judge of law and family.  And to some extent stability can be noticed in the law through the said judge and his tireless efforts.   

 

Regarding Reconciliation Committee he said, “As a lawyer I am a member of Reconciliation Committee of Directorate of Opposing Family Violence pertaining to Investigation Court for Family Violence.  The works of this Committee is well carried out and supervised by Family Counsel Center.  Albeit the Committee’s members exert their efforts to solve the cases of the parties, their aim is not achieved.  Often it is because the cases remained for too long in the courts and offices of family violence.  So, as the problems went bigger, the parties would not be willing to reconcile.  Or sometimes due to the notifications made by phone calls, one party might be present but the other one might not be present as their phone number might be switched off or changed.  This causes one party to be present and the other one be absent for several times.  In fact, this method of notification is legally not valid.  Therefore, I propose that prior to filing complaint or starting the investigation procedures, the case should be submitted to Reconciliation Committee.  Then the Committee will achieve its aim more.  This can be fulfilled by amending the law, which was mentioned in the article (5).  Also, as the Committee’s location is away from the city center, the parties having a case is being burdened with difficulties and forced not to be always present in front of the Committee.”    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA staff members meet with the judge of investigation court for opposing family violence.

 

 

 

Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence

     

    Visiting Directorate of Opposing Violence against Family and Women and having first hand meetings with the Director and each Manager of the Offices of Qala, Mnara and Khabat to discuss on the latest changes in the way of implementing the law, the obstacles and the family violence victims’ situation, we found out the most important issue is the lack of a mental health hospital for the victims.  It was unanimously agreed that the lack of such a hospital in Halwler governorate caused a great problem for the relevant authorities and the victims as well. 

     

    The Director said, “The cases often need mental health hospital and we don’t know to where we transfer them to stay and get solution.  This leads such cases to be referred to

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director and Managers of the Offices of Hawler and Khabat.

     

    shelter houses.  As a result, it creates big problems for their employees and other cases.”  Then he stated, “ Sozi Daruni Hospital of Slemani is related to this situation but it has  a limited capacity and does not admit every case. Therefore, establishing a big mental health hospital is indispensable and work should be done on it.”

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA representative meets with the Head of Shaqlawa Office.

     

     

     

    Koya District

     

  • 1-Koya Office

     

    The Manager of Koya Office stated, “Our Office includes the Manager and (34) employees.  Also Taq Taq is within the district of Koya.  So, we as Koya Office have a section for this area, comprising of (8) employees.”

     

    Regarding the problems and obstacles in the way of them, the Office Manager listed the following:

     

  1. They as Koya Office do not have shortages of employees but they have a problem with the Office building as they are at a rented house and whenever the landowner needs the house they have to move out.
  2. In legal terms, the law opposing family violence has many drawbacks.But in spite of that they could solve all the problems that come to their Office, based on the law, until the law is amended.
  3. There is no any shelter house in their area where there should have been a shelter house.On the top of that they made efforts to solve the cases as far as the time was suitable, they refer their cases to Hawler Sherter House for they have a good coordination with them.And in case they receive a case in the middle of night and could not refer them to Hawler Shelter House, as they borrowed a room of employees from Koya jailhouse for needy times, they send the case there and shelter them until they complete the paper procedures.Finishing the legal procedures, they transfer the case to Hawler Shelter House.

     

     

     

     

     

  1. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    The Koya Office stated, “We have a good tie with the judge of Koya court.  He is hugely cooperating with us.  And as Koya has one judge for all the cases and does not have a special judge for the family problems, this led to the burdened responsibility on the shoulder of the judge of Koya for having accumulated cases.”  He said, “This is why there should be a special judge for violence against family and women in Koya district so as to expedite the works and settle the cases as soon as possible.”

     

     

  2. Reconciliation Committee

 

Koya Office Manager stated, “Based on the judge’s decision we set up a Reconciliation Committee in 2007.  It comprises of six members including:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Koya Office Manager.

 

 

  • A representative of the ministry of endowment and mullahs’ union.
  • A representative of ministry of work and social affairs
  • A representative of lawyers’ bar
  • A social researcher
  • A representative of mental health

 

“I as the Office Manager attend with them in most of the cases and supervise the Committee.  Moreover, Koya Office has a mobile team who continuously searches in the camps and remote areas with UNHCR to spread awareness and offer help to those who have problems so that they can be informed of the procedures and guidelines.”   

 

 

Halabja Governorate

  • 3Part of WOLA Activities in Halabja Governorate with pictures

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA organizes a seminar on how women should protect themselves at the time of facing violence.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA opens an awareness training session for the villages surrounding Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a popular counselling meeting on the problems of the citizens in Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a meeting with the other organizations of Halabja governorate on the problems of women.

 

 

 

Duhok Governorate

 

1.    Directorate of Opposing Violence against Family and Women

 

This Directorate was established in Duhok governorate city center in 2013.  In the Duhok governorate city center there are two offices namely Nzarke Office and Duhok Office.  Also, there are 8 offices in the districts of Duhok governorate like, ( Smel, Zakho, Akre, Barderash, Amedi, Shekhan, Brayati and Shangal)

 

2.    Family counsel center

 

FCC was set up in 2013.  It has 18 experts who holds high certificates including doctorate degrees.  Up to 3 experts will be available at FCC on daily basis for the purpose of reconciling the families having problems and discussing the problems with the people having cases of violence.  At FCC more than 3 cases are received and met daily to bring about reconciliation among them.  Sometimes reconciliation gets the better of them.  And sometimes it is difficult to obtain and is not solved there, especially with cases who are underaged married girls.  The Office Manager said, “Most of the cases are registered due to marital infidelity, misunderstanding, economic problems and beating.”  Also, she stated, “Some cases are transferred to us from the court and others directly come to us.”  Then she talked about her view of the law opposing family violence and said, “The law is very good and by which the women rights are protected.  In recent years people have better understood it.” 


  

WOLA representative meets with FCC manager.

 

3.   Duhok Office

 

Regarding the cases the Office Manager said, “We currently solve most of the cases ourselves.  At this Office all kinds of complaints are filed.  And up to grade four any complaints that are related to women are filed here.”  He also said, “In this Office there are 2 female officers and 3 male officers to investigate the cases.  To begin with, the Office Manager meets with the cases to determine the type of the case.  Then the investigation officer starts investigating them.”  Then he talked about that they are at work 24 hours a day to register and solve the cases.  Also, he said that even after working hours he is willing to deal with any ad hoc cases either through telephone call or presence.    

 

Later he mentioned that most of the cases are registered due to marital infidelity, swear words and economic problems.  Regarding the complaints that are not filed in the Office are those that are made between man and woman after divorce, especially because of children or other issues except beating, which is registered at the Office, are filed at the police stations.

 

Afterwards he said, “The women who were under threats are secretly investigated at the time of filing complaints, if need be, so that the woman can be protected.  Or she will be transferred to Nawa Center in Duhok at her request and the investigation judge’s decision.”  Duhok Office has a very good and continuous tie with the investigation judge and the Centers for cases’ information and solution. 

 


With regard to the law opposing family violence, the Office Manager talked about his view and said, “The law is very good and is applied very well.”  Also, he said, “Currently people understood the law.  They know how to ask for their rights based on this law compared to the old times when most of them felt shame to file a complaint.” 

WOLA representative meets with Duhok Office Manager.

 

 

 


WOLA representative meets with Nzarke Office Manager.

4.    Investigation court for opposing violence in Duhok

 

The investigation judge stated, “The number of complaints increased but some types of problems dwindled.  This is due to the fact that people’s understanding broadened more.  They look at women and life differently and better consider the rights of women.”  Also, she said, “In the old times complaints were only filed for big problems as it was shame in our community for women to be seen at the offices and courts.  But nowadays women come to file complaints even for the small problems.  For example, women file complaints saying that their husbands prevent them from doing a job, wearing clothes as they wish or going out with their friends.  And there are other similar problems.”

 

With regard to the judge’s contact with the offices and centers, she said, “I am continuously in contact with them even after the working hours to help any case and victim who needs help.  And those women who were under threats we often transfer them to the Center to be protected until the situation is calmed down.  But in some cases, the women refuse to stay at the Center.  And this is due to the community’s trend and people’s gossip.  In this case we have the pledge of the other party to punish them if they violate or harm the complainants. If there is any, the complainant can file another complaint against them.” 

 

Regarding the law opposing family violence, she mentioned that the law is very good and applied very well but it needs to be amended and have its legal problems addressed.       

    

 

 


WOLA representative meets with Duhok investigation judge

5.    Zakho district

 

Zakho Office

 

Zakho Office Manager mentioned that due to the broadness of Zakho area and presence of the camps there, a huge number of complaints is filed in their Office.  Also, complaints from both subdistricts of Rzgari and Darkar, which belong to Zakho district, are filed in that Office.  Also, he said, “Any complaints related to family, even family complaints related to property and estates, will be filed in this Office.”

 

“Regarding those problems for which complaints are filed are mostly due to misunderstanding among the families and misuse of social media and communication devices.  After the complaints are filed investigations are made with the cases and efforts for reconciliation and solution are made by our Office,” he said.  “Most cases are settled by the Offices themselves without being transferred to the courts.  But if it needs be, which is very rare, they will be referred to Zakho Court.  As for reconciliation, they will be transferred to Counselling Center in Duhok.” He added.  Then he mentioned that those cases that are under threats will be sent to Nawa Center in Duhok at the request of the cases and investigation judge to protect them until the threats are removed or the cases themselves request to leave the Center, specifically when the authority is certain that they are not under any threats any more.  Then he said, “We are continuously in contact with the centers and court to follow up the cases.”          

 

 

 

 


WOLA representative meets with Zakho Office Manager.

 

 

Garmian Administration

 

1.    Directorate for Opposing Violence against family and Women

 

With regard to this Administration, their Manager said, “This has been established since 2007.  At first its works were only following up procedures. As the law was put in to practice, the Administration could deal with the cases and investigate them.”  Concerning the law opposing family violence, he pointed to a number of cases as follows:

 

1.    This law has drawbacks; therefore, it should be amended as it seems to them the works are carried out with difficulties.  For example, the article (7) of the law talks about some routines which are related to daily life like murder cases which should not be investigated by such offices for family violence and should be transferred to police stations by judge’s order.  That is, the cases of article (7) of family violence should pertain to misdemeanor court not felony court.  But they investigate those cases that belong to felony court.

 

2.    Another drawback of the law is that it did not talk about the wrongdoings committed against men in the families.  For example, this law did not mention a case in which a wife attacks her husband or marital infidelity happens.

 

 

3.    Another more drawback is that the cases should be for the investigators, i.e. in the offices of opposing family violence the misdemeanor and felony investigators should be separated from each other.  So, an investigator should view misdemeanor cases and another investigator should view felony cases.

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Director of Directorate Opposing Violence against Family and Women in Garmian.

 

2.    The Obstacles in the Way of Implementing the Law

 

Concerning the defects of this Directorate, the Director talked about that as Directorate of Opposing Violence against Women they have some problems in the way of implementing the law as follows:

 

v  The lack of employees and an allocated building.

v  The Garmian Shelter House is not sufficient and its working hours are few.

v  The lack of a mental health hospital to be designed for the victims of family violence.

v  The lack of a hotline.  Albeit there is a special contact number at the Office in order for them to be informed of the problems, it was supposed that the line (119) would be continuously on for 24 hours.  Also, it was not made to be used in that area as it needs more than (20) employees.  Fortunately, whoever faces a problem or needs to get through to their employees can dial (119) of Slemani.  Then, they will be immediately informed of the calling and will be at hand.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Kalar Office Manager.

 

3.    Shelter House for women in Garmian

 

This Shelter has been set up for 4 years.  It has a limited service as whoever comes to it should stay not more than 72 hours.  In some special situations and according to the decision of the family violence investigation judge the stay period of certain cases will be extended provided that the Shelter Manager approves of it. 

Those cases that come to the Shelter are mostly those who go to the offices of opposing family violence, Office (104) or other offices.  No any case will be admitted without the decision of the judge of the investigation court.  As the mentioned judge decides to transfer the case to the Shelter, an admission file will be made for her and kept there.     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Women Shelter House Manager in Garmian.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the judge of the court for opposing family violence in Kalar

 

 

6.    Garmian Family counsel center

 

“GFCC was established in 2017.  Those people who have problems and visit it will get counsel and solution their problems.  And even if their problems couldn’t be solved there, they would be followed up there after complaints are filed,” the GFCC Manager said.  Also, she pointed that whoever wants a lawyer they will provide them with a pro bono lawyer via WOLA.  Then she said that the GFCC comprises of some sections including:   

 

v  Management section:  where management affairs of GFCC is run.

v  Service section:  It is comprised of legal, social and mental sections

o   Legal section: where lawyers and legal counselling is provided.

o   Social section: where there is mediation and the parties are called to present them counselling at their own requests.

o   Mental section: It only deals with those cases that have mental problems as they identify and transfer them to Health Center with whom they are in contact and meet the cases in coordination. 

v  Awareness section: GFCC employees supervise this section. They are working on social awareness in all classes of citizens ranging from kindergarten to university students.  She also said that they continuously spread the awareness through panels, seminars and training courses from the beginning of the academic year to the end of it, especially at the time of launching campaigns of opposing violence against women.

v  Reconciliation committee section: currently it is comprised of (4) members including (2) lawyers, (1) social researcher and (1) mental researcher.  They are going to become (8) members in the near future as it was decided by Directorate General of Opposing Family Violence to increase the members to (8), of which (7) members should be employees from Family counsel center as they will be more conformed with the specified time mostly on ( Mondays and Wednesdays).  This decision is effective for expediting citizens’ issues in the Committee.  Also, the employees and Committee members think that this Committee should deal with the cases before they file complaints and involve in the investigations.  For it is the negative aspect of this law when the families are transferred to the Committee after they were broken up and separated.  Finally, a Committee member said that the problems are increasing and they are mostly resulted from threats, beating, misuse of communication devices, accusations and marital infidelity.       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with GFCC Manager.

7.    Kfri Office for Opposing Family Violence

 

The ordinance for establishing this Office was issued in 2007.  But it started investigating the cases and admitting them in 2007.  Previously it just carried out follow up procedures.

 

KOOFV Manager stated that the subdistricts of Saida, Shakal, Khan, Sarqala, Kulajo, Koks and other subdistricts pertain to them.  People come to them on daily bases at the time of having family problems and file complaints and they investigate them.  Regarding the law opposing family violence, he said, “The level at which the law is being implemented is good but we recommend it to be amended as in fact it has many drawbacks.  When a law is put in to practice, life, livelihood and tradition should be put in to consideration as tradition is the source of law.  Therefore, the committee who makes the law should consider the views of some governors and professors.  As one of the great faults of this law is that it referred to examples while in fact there should not be examples in law and there should be generic and plural expression.  The law should not say that for example these are violence and confined while it should be the same as Iraqi punishment law as it does not refer to any examples.  When there are examples in the law it becomes confined and does not go beyond the examples.” 

 

Then KOOFV Manager talked about another notable fault of this law and said, “Although this law named the Law of Opposing Family Violence, in fact it is not the case.  As the law rather refers to violence against women and never refers to violence against men.  So, it is an unjust law as man and woman complete one another in the society.”

 

Concerning Family Reconciliation Committee in Kfri, KOOFV Manager said that FRC is comprised of (5) members including (2) pro bono lawyers, (1) mullah and (2) KOOFV employees who are researchers.  And the FRC meeting time is not specified as the meetings are held according to the available cases, i.e. if a case files a complaint and the investigation judge refers them to FRC, FRC meeting will be held.  And in the law, it was stipulated that an amount of ID 30,000 be spent for an FRC meeting but until now nothing was spent for them.  Regarding training session, seminars and awareness dissemination, the Manager said, “We continuously hold them in kindergartens and schools, especially in November at the time of launching a campaign on violence against women.”      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with KOOFV Manager.

Raparin Administration

1.    Ranya Office

 

As we met with RO Manager, he said that there is only one Office throughout Raparin area other than that many other villages and subdistricts surrounding Ranya pertain to that Office. 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA representative meets with RO Manager.

WOLA representative meets with Crime and Movement Section Manager

Statistics and planning section:  where the statistics of all cases that are admitted to them is collected and all information related to the complaints are registered.

 

Regarding the shortcomings that are in RO, RO Manager said,” We have many shortcomings with respect to staff.  Also, we have few officers and employees.  Moreover, we don’t have a budget other than the fact that we are financially supported by the organizations. 

 

I asked the RO Manager whether the presence of one Office is sufficient to the family problems in the area.  In response he said, “We are under a great pressure.  So, there should be some other offices in the area.  For example, an office for opposing family violence in each of Haji Awa and Chwarqurna is necessary.  Also, there should be two offices in Ranya town so as to decrease the pressure on us and better implement our works here.”  Then he referred to that the lack of investigation court for family violence creates another problem and makes them not to be able to solve the cases in a shortest period of time. 

 

Regarding the reasons behind the family problems, the RO Manager said, “The low level of education among family individuals causes problems.  As up to date patriarchal culture is prevalent in part of community families.  Also, some people who do not believe in legal system do not solve their differences through law when they face violence.”

 

He also mentioned that there is many violence with regard to economy as most of the cases who come to them talk about that their husbands do not spend money on them.  There are cases whose husbands expelled them do not spend money on them and their children.  That is another reason behind the cases problems.  With regard to marital infidelity and sexual assault, there are less cases.  Sometimes there are outside intervention into the family’s life as in many times it creates problems for the family.  Also, as the parties do not behave correctly towards one another and misunderstand one another, problems are going to be created.      

 

 

 

 


WOLA representative meets with the Director of Directorate for Opposing Violence

2.    Shelter

 

RO Manager mentioned that when someone, being physically abused, comes to them, they directly transfer her to the nearest health center to be treated and so that they can have initial medical report.  Then after they obtain a deposition from her, they will transfer her to a court.  Afterwards, the court decides to put her in Raparin jailhouse as they do not have a shelter.  So, they are obliged to put her in the jailhouse if none of her relatives received her.  Often the case goes to her relative’s house on her responsibility.  If there is no one to take care of her, they will transfer her to Slemani Shelter House.  So, the RO Manager said, “This is the problem for us and the safety of the case.  Therefore, it is high time a special shelter be set up for sheltering family violence victims in this administration. “

 

3.    Hotline

 

Regarding a hotline, the Director of Directorate for Opposing Violence against Family and Women said,” When someone having a problem contacts number (119) they will be answered from Slemani.  Then we will be informed about the case.  Afterwards, we will help them as far as we can.  And we will follow up the case and make efforts to solve it.  Often, the case only asks for guidelines and we provide her with them.”

 

As for another question we directed to the Director whether they have female officer.  In response he said, “Most of those who work at the sections are females.  But we do not have female officers other than that we have female employees.”

 

4.    Ranya Investigation Court

 

Concerning RIC, other than the investigation cases, all family cases are viewed in RIC.  This is due to the lack of a court for opposing family violence in Ranya.  So, this created a situation that they can not differentiate between the family cases and other cases as it was mentioned in the law opposing family violence. 

 

The lack of a special court for family problems led to the fact that they take long times until they are settled.  This is why it is necessary for forming a special court for the family problems as it was mentioned in the law. 

 

 

 

Questionnaire

 

In this report we conducted a questionnaire in Kurdistan region regarding the law opposing family violence so as to know to what extent the citizens are aware of the law opposing family violence and to what extent they have information on the court for opposing family violence.  Or if they faced a problem, did they come to the court?  To what extent the Reconciliation Committee were cooperative to them and made efforts to solve their problems.  Then they were asked about the kinds of violence which were committed against them.  With these and other questions, we found out that very few citizens are familiar with the law opposing family violence or the court for opposing family violence.  Therefore, we find that the relevant authorities should take serious action towards implementing the law opposing family violence through helping the citizens be aware of having such a law. 

 

 

Questionnaire Results

 

Age of the participants

14 - 50

Sex

Both

Participants’ place

Kurdistan region

 

 

Question 1: To what extent do you have information on the law opposing family violence?

 

 

No

To some extent

Much

67

96

60

38%

56%

6%

 

As the result of this questionnaire we found out 38% of the participants do not have any information on the law opposing family violence, 56% of them to some extent are familiar with it and those who are completely aware of it were very few who are 6% of them.  This is why this should be taken in to consideration as the law being issued for many years and applied in the court is known by few people.  It is worth to be mentioned that those who participated in the questionnaire were people with problems and visited the courts.  So, they should have been quite aware of it.  At this point we will find out that if another questionnaire was conducted among people who did not visited the courts, it would be impossible for them to have a reasonable information on the law.  This is why it is necessary for the relevant authorities and organization to work more on disseminating awareness.   

 

Question 2: To what extent do you have information on the court for opposing family violence?

 

No

To some extent

Much

94

108

18

42.72%

49%

8.18%

 

From here we found out as the citizens do not have information on the law, so they do not have information on the court for opposing family violence.  Therefore, working on citizens’ awareness of having such a court is very necessary.   

Question 3:  To what extent do you agree with the Reconciliation Committee members?  Could they be cooperative, as required, to solve your problem? 

  

No

To some extent

Much

63

96

53

29.71%

45.28%

25%

 

From here we found out that to some extent Reconciliation Committee could play this great role.  As the rate is not very high it is for the RC members to play a better role in tackling the cases and bringing about family reconciliation.  At the same time more attention should be given to such committee and required budgets should be allocated for them for expert fees and all required provisions.  Also, they should be more open handed in their works so as to improve their role of reconciling the families.

 

Question 4: What kind of violence was committed against you?

 

Mental

Physical

Sex

130

100

15

53%

40.81%

6.12%

 

From this result we found out that most of the victims faced violence.  In the families, mental violence was committed against the victims like insults, swear words.  This is why complete attention should be given to the mental side of the victims.  At the time of their visiting to the relevant authorities, efforts should be made to rebuild the mental side of the victims.  And mental health hospital should be opened for them.

 

Question 5: To what extent did the judge and employees of the court for opposing family violence cooperate with you and facilitate your work?

 

No

To some extent

Much

42

123

56

19%

55.65%

25.33%

 

From here we found out the judges and members of the courts cooperated with the family cases, as required.  This is commendable.  But those people who do not have good opinion of the courts are not few.  And the reason behind this attributed to the legal procedures, enormity of the cases and scarcity of judges and employees.  As when a citizen files a complaint do not go to the court because the cases take very long time there until they are settled due to the enormity of cases and scarcity of judges and employees.  Therefore, the citizens feel disturbed and discomfort towards the courts. 

 

Question 6: Was the investigation with you made in secret?

 

 

 

No

Yes

122

99

55.72%

40.72%

 

Based on the law opposing family violence, investigations of the family cases should be confidential.  But this result tells us that the confidentiality that is necessary in such cases exists with a small percentage.  There are many reasons behind this among them is the lack of a special court for opposing family violence.  Another reason is that the misdemeanor court views all lawsuits and the investigation court has many complaint files.  On the other hand, as there is no a proper place for the investigation court, confusion is being made.  Also, the lack of a proper place for investigating the family cases, as often it happens that the investigation is made in a small room with the presence of several investigators, leads the cases not to be entirely confidential.  And all of these reasons are because of the negligence of relevant authorities. 

 

Question 7: Who committed violence against you?

Husband (man)

Wife (woman)

Brother

Father

Mother

Daughter

Others up to grade four

128

9

34

21

2

2

38

54.70%

3.84%

14.52%

8.97%

0.85%

0.85%

16.23%

 

As the result of this questionnaire we found out most of those who commit violence are males and husbands against their wives.  Therefore, males should be more made aware by opening varieties of awareness training sessions through which the violence rates could be decreased. 

 

Question 8: How long does it take to have your case solved at court?

 

1 – 3 months

3 – 6 months

6 months – 1 year and more

53

37

50

37.85%

26.42%

35.71%

 

 

   As the result we found out the problems that are in the courts take a long time until they are settled.  Often as the cases took a long time and did not get settlement, the complainants gave up their complaints.  This was often due to the scarcity of judges and employees of that court.  This is why the relevant authority should make serious efforts to provide more judges and employees for the courts so that the complainants cannot lose their rights by postponing their cases and to be hopeless in filing their complaints. 

 

 

 

Statistics

1.    The total statistics of the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region. 

 

Year of 2019

Year of 2018

Directorate

4628

3351

Hawler

2537

2586

Duhok

3226

2000

Slemani

999

1024

Garmian

807

555

Raparin

284

306

Soran

 

 

2.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2018.

 

 

 

Sexual assault

complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

22

2269

22

14

14

Hawler

35

2486

30

21

14

Duhok

45

1909

18

15

12

Slemani

12

991

12

6

3

Garmian

15

522

8

9

1

Raparin

6

290

7

2

1

Soran

145

9568

107

68

46

Total No.

 

 

3.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2019. 

 

 

Sexual assault

Complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

54

4494

25

29

16

Hawler

27

2449

27

17

7

Duhok

49

3427

22

16

12

Slemani

9

989

0

0

1

Garmian

15

579

10

2

2

Raparin

1

269

8

4

2

Soran

155

11907

102

69

41

Total No.

 

 

 

 

 

 

 

 

4.    The comparison of statistics of all directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region between 2018 and 2019.

Year

Killing

Suicidal

Putting oneself on fire

Complaints

Sexual Assault

2019

41

69

103

11907

155

2018

46

68

107

9568

145

Difference

-5

+1

-4

+2339

+10

 

From these statistics we found out that the numbers notably increased in all directorates, especially those of the complaints.  This tells us to work more on the law opposing family violence, make practical steps for implementing it and address the problems and difficulties in the way of its implementation.     

 

Statistics of violence in Mnara Office in Hawler Governorate

With comparison of six months between 2018 and 2019

 

 

First six months of 2018

First six months of 2019

509

 

576

 

 

 

Statistics of family violence in Raparin Administration area:

First six months of 2019

First six months of 2018

236

 

337

 

 

 

Statistics of marriage and divorce in Raparin administration area:

 

First six months of 2018

First six months of 2019

Marriage

1628

1486

Divorce

248

216

 

 

 

Statistics of Reconciliation Committee in Raparin area:

First six months of 2018

First six months of 2019

144

 

154

 

 

 

Statistics of the courts of opposing family violence in Slemani governorate in the first six months of 2019

 

Incoming

Closed

Transferred

1187

934

314

 

 

Statistics of WOLA cases in 2019

 

 

 

 

 

 

 

 

Recommendations

1.    Increasing the number of investigation courts in all governorates in a way to keep the cases confidential and facilitate the procedures works. 

2.    Forming a misdemeanor court for family problems in all governorates.

3.    Increasing the number of offices in all governorates so as to facilitate the cases’ works and help the victims due to enormity of the complaints. 

4.    Allocating required and appropriate buildings for the offices in a way that the places be proper and safe for the complainants and their employees and away from the neighborhoods and having sufficient securities for them.

5.    Increasing the number of women at the high administration positions related to the law implementation.

6.    Opening shelters for the family violence victims and separating them from other cases.

7.    More attention should be given to the mental aspect of family violence victims when the complaints are processed.  It is for the Ministry of Health and Ministry of Work and Social Affairs to take serious action to open mental hospitals for the victims.

8.    The relevant authorities, especially the Ministry of Interior, should take serious action to disseminate awareness on the law.

9.    Working on keeping the cases confidential in the courts and offices.

10. The Parliament should take serious action to amend the law opposing family violence in a way to address all the drawbacks that appeared during its implementation.  This can be done through working with the organizations, judges and relevant authorities who are implementing it. 

11. Providing the directorates and offices with all requirements of fuels, vehicles and police so that they can play better roles to implement the law.

12. Putting and specifying a generalized and uniformed mechanism for the courts, in terms of having types and specialties of the courts, in a way not to let any court to deal with the cases differently.

13. Appointing permanent and fixed members for Reconciliation Committees and allocating financial merits and administrative requirements for them so that they can play their important roles as a reconciliation committee to fulfill family reconciliation. 

14. Working on enlarging and developing the shelters that are currently present so as to become a safe haven for the victims in a way that their safety and future are protected.

15. Appointing mandated or pro bono lawyers for the family violence victims at the stage of investigation.

16. Setting up awareness and professional training sessions for the officers and investigators of the directorates and offices as technology is progressing and electronic crimes are increasing.

17. Transferring Reconciliation Committees to the Offices so as to solve more problems and fulfill more family reconciliations        

 

]]>
راپۆرتی چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی 2020، به‌ زمانه‌كانی كوردی -عربی - انگلیزی. http://www.araste.co/news.aspx?id=219 http://www.araste.co/news.aspx?id=219 Thu, 11 Jun 2020 13:56:54 GMT





رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
ئەمریکی(NED)بەهاوکاری رێکخراوی



راپۆرتی چاودێری جێبەجێکردنی
یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

هەرێمی کوردستان-عیراق
 2020 


ئامادەکردنى
ستافــــى پـــڕۆژە




 
ناوەڕۆک

پێشەکی
رێککارەکانی تۆمارکردنی داوا لەلایەن قوربانیانی دەستی توندووتیژی خێزانی.

یەکەم/ پارێزگای سلێمانی.
1              وەزارەتی کارو کاروباری کۆمەڵایەتی و خانەکانی داڵدەدان لە هەرێمی کوردستان
            2 - بەڕێوبەرایەتی گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی لە سلێمانی وماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو لە سلێمانی.
3-بۆچوونی پارێزەران لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی
4-لیژنەى ئاشتەوایی و ئەندامێتی پارێزەران:                       
5-دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی 

دووەم/ پارێزگای هەولێر
1-نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانیانی دەستی توندووتیژی.
2-قەزای شەقڵاوە
(نووسنگەی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی خێزان و ئافرەتان)
3- قەزای کۆیە
*نووسینگەی کۆیە
* دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی.
*لیژنەی ئاشتەوایی.

سێهەم/ پارێزگای هەڵەبجە
1- هاوسەرگیری. 
2-هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی هاوسەرگیری.
3-بەشێک لە چالاکیەکانی رێکخراو لە پارێزگای هەڵەبجە. 

چوارەم/ پارێزگای دهۆک
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان.
2-نووسینگەی دهۆک.
3-نووسینگەی نزارکێ. 
4-  دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی و یاسای بەرەنگاربونەوەی توندووتیژی خێزانی.
5-قەزای زاخۆ 
( نووسیگەی زاخۆ).



 پێنجەم / ئیدارەی گەرمیان.
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
2-رێگرییەکاین بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە.
3نوووسینگەی کەلار.
4- شەڵتەر.
5-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی. 
6- سەنتەری راوێژکاری خێزانی. 
7 -نووسینگەی کفری.
 
 شەشەم/ ئیدارەی راپەرین:
1- نووسینگەی رانیە. 
2- شەڵتەر. 
3- هێڵی گەرم.
4-دادگای لێکۆڵینەوە.




 
حەوتەم/ راپرسی 
هەشتەم/ ئامارەکان.....
نۆیەم/  خستنەڕووی راسپاردە....

















پێشەکی
وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،هەر  لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە ،ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان  لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی  (NED)ی ئەمریکی،لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگەی کوردی،لەسەرەتای چاودێریییەکانماندا ،بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی چەندین  ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین  راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە،هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین،ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستە چاودێریمان نەکردووە، بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زورێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە ،تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟.
هەروەها دەستنیشانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە،
لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێرییکەمان گرتوێتیوە.
لە هەموو گرنگنتر  لەم  راپۆرتەماندا،توانیومانە راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زوربەی ناوچەکانی هەرێم ،لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی،تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی  چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.
لە کۆتایدا ،لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان،بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە ،تاکو یاساکە بتوانێ ئەو گرنگیەیە خۆی هەبێ کەهەیەتی.  












رێککارەکاتی تۆمارکردنی داوا بۆ قوربانیانی  توندووتیژی خێزانی:
  -کاتێک کەسێک رووبەرووی توندووتیژی خێزانی دەبێتەوەو دەیەوێت ساکاڵا تۆمار بکات دەبێت کۆمەلێک رێککار بگریتە بەر بەم شێوەی خوارەوە:
1-سەرەتا کەسەکە سکاڵایەک  دەنووسێت و دەچێتە یەکێک  لە نوسینگەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان،کە لەوێش  هۆبەى خزمەتگوزارى(یاسای، کۆمەڵایەتى، دەروونى) هەیە سەرەتا کێشەکە ڕەوانەى ئەو هۆبەیە دەکرێت و لەوێ بەگوێرەى گرفتى کەسەکە ڕێنمایی دەکرێت،کەسى پسپۆرى لێیە، ئەگەر کەسەکە گرفتى یاسایی هەبوو رێنمایی یاسایی دەکرێت، ئەگەر گرفتى دەروونى هەبێت ڕێنمایی دەروونى دەکرێت، ئەگەر کێشەى کۆمەڵایەتى بێت بەهەمان شێوە.
2-ئەو کەسەى شکاتەکە دەکات  لێى دەپرسن ئایا دەیەوێت کێشەکەى ڕەوانەى دادگا بکرێت یان نا.بەگوێرەى ویستى کەسەکە ئەگەر پێى خۆش نەبێت بچێتە دادگا ئەوا ئیحالەى سوڵحى دەکەن، بەپێى یاسا هەوڵى چارەسەر کردنى کێشەکەیان دەدەن.زۆرجار نووسینگەکان یاخود بەرێوەبەرایەتیەکان  پەیوەندى دەکەین بەو کەسەى کە تۆمەتبارە و ساکاڵای لەسەر کراوە  ئەگەر  ئامادە بوو دانیشێت ئەوا هەوڵى لێک نزیک کردنەوەیان دەدەن زۆر جار هەر لێرە کۆتایی دێت و کێشەکە چارەسەر دەکرێت   بە ڕاپۆرتێک بەڕێوەبەرایەتى ئاگادار دەکەنەوە، بەڵام ئەگەر چارەسەرنەکرا یان ئەگەر هەر یەک لە لایەنەکانى کێشەکە ڕازى نەبوو بە دانیشتن  ئەوا ئیحالەى دادگا دەکرێت .
4-دواتر هەموو ئەو کێشانەى مادەى 7 خێزانین بە بڕیارى دادگا ڕەوانەى لیژنەى ئاشتەواى دەکرێت. بەمەبەستی بەدیهێنانی ئاشتەوایی و چارەسەکردنی کێشەکان.لەو لیژنانەش   توێژەرى دەروونى و کۆمەڵایەتى و پارێزەر و مامۆستای ئاینی تیادایە کە بەپێی شارەکان دەگۆرێت،ئەم لیژنەیە هەوڵی چارەسەکردنی کێشەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی دەدەن.
 5-ئەگەر لیژنەکە توانیان ئاشتەوایی بکەن ئەوا داواکە دادەخرێت ،وە ئەگەر نەیانتوانی ئەو راپۆرتی خۆیان پێشکەش بە دادگا دەکەن کە ناتوانن چارسەری کێشەکەیان بکرێت.
6-دواتر دادگا دەست دەکات بە رێکاری لێکۆڵینەوە و وەرگرتنی بەڵگەکان لەوانەش (شاهید) ئەگەر هاتوو بەڵگەی پێویست هەبوو ئەوا داواکە رەوانەی دادگای کەتن دەکرێت بەمەبەستی دادگایکردن و بە سزاگەیاندنی تۆمەتبار.
7-ئەگەر لە دادگای کەتن  سکاڵاکار توانی داواکەی بسەلمێنێت ئەوە تاوەنبار سزا دەدرێت بە حپسکردن بۆ ماوەیەک کەمتر نەبێت لە 6 مانگ و زیاتر نەبێت لە 3 ساڵ و بە بژاردن کەمتر نەبێت لە 1 ملێون دینار  و زیاتر نەبێت  لە 5 ملێون دینار  یان بە یەکێک لەو دوو سزایە.













پارێزگای سلێمانی

1-وەزارەتی کارو کاروباری کۆمەڵایەتی و خانەکانی داڵدەدان لە هەرێمی کوردستان:

وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان سەردانی وەزیری کاروباری کۆمەڵایەتیمان کرد لەگەڵ بەڕێزیانە دانیشتنێکمان ساز کرد وگفتوگۆمان کرد لەسەر چەند بابەتێک وکاروچالاکی ڕێکخراومان بۆ ڕوون کردەوە کە بە هاوکاری ڕێکخراوی (NED) ی ئەمریکی پرۆژەیەکمان هەیە لەسەر چۆنێتی جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندووتیژی خێزانی کە ئێمە وەکو ڕێکخراوەکەمان دەمانەوێت لە ڕێگەى ئەم پرۆژەیەوە کەمو کورتیەکان دەستنیشان بکەین وبیگەیەنینە لایەنی پەیوەندیدار بە مەبەستی چارەسەرکردن و بە بەڕێزیانمان ڕاگەیاند کە ئێمە دەمانەوێت ئیش لەسەر ئەوە بکەین کە شوێنێکی یا ماڵێکی (شیلتەرێکی)ی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان بوونی هەبێت نەک بەو شێوەى ئێستا، 
لە وەڵامدا وتی کێشەکە ئەوەیە کە هەموو ژنێک دەخرێتە ئەو شوێنەوە وە ئاماژەى بەوە کرد کە سەردانی شیلتەری گەرمیانی کردووە بەڵام خراپ بوەو شیلتەری سلێمانی یەک بە یەک لەگەڵ کەیسەکان گفتوگۆی کردوەو ئەوانیش تەنها کێشەى یاساییان هەیە. وشیلتەری هەولێر کێشەى شوێنیان هەیەو شوێنەکەیان بچوکە وبیناکەیان لەتەنیشت سەنتەری ئۆتیزمەوەیە وە شیلتەری دهۆکیش بینایەکی زۆر باش و ڕێکخراوە کە ئەمەش پەیوەندی بە ئیدارەکەیانەوە هەیە ونەسریەى شیڵتەرەکان زۆر کەمە، وە ئاماژەى بەوە کرد کە ئیش کردن لەگەڵ ڕێکخراوەکان زۆر گرنگە و هەندێک لە ڕێکخراوەکان یارمەتی دارایی شیلتەرەکان دەدەن. وە پێمان ڕاگەیاند کە ئیش کردن لەسەر نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی گرنگەو ئەوەى دەچێتە نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی دەبێت مرافقی هەبێت بەڵام ژن هەیە لە شیلتەر پێویستی بە نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی بێت بەڵام مرافقی نییە ئەمەش تێکەڵەیەکە لە کێشەکان وە ئاماژەى بەوە کرد کە لە ناو شیلتەری سلێمانی دەتوانیت شوێنێک جیا بکەینەوە تەنها بۆ کێشە خێزانیەکان بەڵام ئەگەر تێکەڵ بن کاریگەری خراپی هەیەو پێشمان ڕاگەیاند کە لەبەرنامەماندایە کەمپینێک بکەین بۆ ئەوەى شیلتەرێکی تایبەت بە کێشە خێزانیەکانمان هەیە، بەڕێزیان پێیان باش بوو بە گرنگیان زانی.









چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو لەگەڵ وەزیری کارو کاروباری کۆمەڵایەتی حککومەتی هەرێمی کوردستان.








-2بەڕێوبەرایەتی گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی لە سلێمانی وماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو لە سلێمانی:

بەمەبەستی ئامادەکاری بۆ کارێکی فراوان و ئەنجامدانی کەمپینێک لە پێناو باشترکردنی دۆخی شەلتەرەکان وزانینی کێشەو گرفتەکان سەردانی بەڕێوبەری گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی وبەڕێوبەری ماڵی داڵدەدانی ژنانمان کرد لە سلێمانی.
سەرەتا بەمەبەستی سەردانی کردنی ماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو نوسراومان ئاڕاستەى بەڕێوبەرایەتی گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی کرد بە مەبەستی نیشاندانی ڕەزامەندی بۆ سەردانی کردنی شەلتەر و پێدانی خزمەتگوزاری یاسایی بە شوێنی ناوبراو دوای گفتو گۆکردن لەگەڵ بەڕێوبەری گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی و پێڕاگەیاندنی بەڕێزیان بە کار و چالاکی ڕێکخراوەکەمان وپرۆژەکەمان بەهاوکاری ڕێکخراوی (ned)ی ئەمریکی بەڕێزیان هاوکاری وهەماهەنگی خۆیانی بۆ دەربڕین وە دوای وەرگرتنی ڕەزامەندی سەردانی ماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشەلێکراومان کرد لە سلێمانی، بەڕێوبەری ئەم ماڵە ئاماژەى بەوە کرد کە بە پێی پێداویستی پەیوەندی بە ڕێکخراوەکانەوە دەکەین کە خزمەتگوزاری یاسایی پێویست بێت. هەروەها باسی ئەوەشی کرد کە ژن هەیە ڕوودەکاتە شەلتەر بەڵام نەخۆشی دەروونی هەیە کە دەبێت لە نەخۆشخانەى سۆزی دەرونی بێت بەڵام ڕێگرن لەبەردەم کەیسەکە بە بیانووی ئەوەى کە کەسو کاری نییە بەڵام ئێمە وەکو شیلتەر توێژەری کۆمەڵایەتیمان هەیە ئەیاننێرین لەگەڵیان بەڵام ئەوان ڕێگرن، و وتی بۆچی ئێمە کەیسێک وەر ئەگرین لێپرسینەوەمان لەگەڵ ئەکرێت؟ بەڵام نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی لێپرسینەوەیان لەگەڵ ناکرێت وە زیاتر ڕوونی کردەوەو وتی: ئەو ژنەى کە نەخۆشیەکی دەروونی هەیە یەکەم جار بە بڕیاری دادوەر کە لیژنەى پزیشکی بیبینێت دواتر لیژنەکە دەخرێتە بەردەم دادوەر کە بڕیار دەدات کە ببرێت بۆ نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی بەڵام جێبەجێی ناکەن.
سەبارەت بە جیاکردنەوەى بەشێک لە شیلتەر بۆ کێشە خێزانیەکان وتی: هەیکەلیەتی شیلتەر وایە ناتوانین جیای بکەینەوە لەبەر ئەوەى تێچوویەکی زۆری تێ ئەچێت وە هەوڵماندا بەڵام سەرکەوتوو نەبووین.
وە وتیشی: یەکێک لە کێشەکانمان کەمی چاودێرە دوای هەوڵدانێکی زۆر توانیمان ژمارەى چاودێرەکانمان زیاد بکەین ولە هێزەکانی پێشمەرگەى ژنان کە دەورەیەکی (4) ڕۆژیمان بۆ کردنەوە لە بارەى چۆنێتی مامەڵە کردن لەگەڵ کەیس و وبردنە دەرەوەى نهێنی ولادانی یاساکە کە ڕووبەڕووی چی دەبنەوەو وە سەبارەت فریاگوزاری وە ئاماژەى بەوە کرد کە دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی هاوکارێکی باشمانەو سەردانی کردووین.  
ئاماژەى بەوەشکرد کەگرفتی ئەوەمان هەیە کە بێ ئەوەى یەکلا بێتەوە کەیسەکە دادەخرێت بۆیە ئەو ژنەى کە کەیسەکەى داخراوە بۆچوونە دەرەوە نازانێت داواکاری (گلب) ی پێشکەشی کێ بکات بۆ نمونە ئەگەر تنازل بکات دادەخرێت بەڵام بێ ئەوەى چارەنوسی کەیسەکە یەکلا بکرێتەوە ئەمەش یەکێکە لە کێشەکانمان بۆ ئەمە سەردانی سەرۆکی دادگای تێهەڵچونەوەى ناوچەى سلێمانیمان کرد کە داوامان کرد پێش ئەوەى چارەنوسی کەیسەکە یەکلابێتەوە کەیسەکە دانەخرێت وبەڕێزتان نوسراو بکەن بۆدادگاکانی دەرەوەو وە دادوەرەکانی تریش هاوکارمان بن. 
وە ئاماژەى بەوە کرد کە کەیسی دەروونیمان هەبووە هەواڵەى نەخۆشخانەى سۆزی دەروونیمان کردوەو کەیسی بێ لانەمان نەماوە تەنها یەک کەیس نەبێت کە نەخۆشی شیزۆفلۆنیان هەیە و کەسێکی زۆر بێدەنگ و بێ کێشەیە وە لە ئێستادا نزیکەى (25) کەیسمان هەیە. وە ئاماژەى بەوە کرد کە کار لەسەر دەرماڵەى مەترسی بکرێت بۆ کارمەندانی ئەم شوێنە کە ئەمەش یەکێکە لە کێشەکان وە هەروەها ئاماژەى بەوە کرد کە پێشکەشکردنی سیمینار بۆ کەیسەکان زۆر پێویستە کە هۆشیاری یاسایی و دەرونی وکۆمەڵایەتیان هەبێت وکە چۆنێتی ڕەفتار وگفتوگۆو هەڵسوکەوتیان لە کاتی ئامادەبوونیان لەبەردەم دادگادا ئێمەش وەکو ڕێکخراوی (wola) ئامادەى خۆمان دەربڕی بۆ پێشکەشکردنی ئەو سیمیناراتانە بە کەیسەکانی شیلتەر و بە کارمەندانی ئەم شوێنە.
بۆیە وەکو ڕێکخراو بڕیارماندا کە خولی هۆشیاری یاسایی بکەینەوە بۆ کەیسەکان سەبارەت بە چوونە بەردەم دادگاو ئامادەبوون و وەڵامدانەوەى پرسیارەکانی دادگا.

 
چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو لەگەڵ  بەڕێوبەری گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی وماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو لە سلێمانی:



















3-بۆچوونی پارێزەران لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی
وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بە پێویستمان زانی بۆچونی پارێزەران لە بارەى یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی وکەموکوریەکانی ئەم یاسایە و پێشنیارەکانیان وەربگرین لە پێناو باشتر جێبەجێکردنی یاساکە لەبەر ئەوەى پارێزەران ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لەناو دادگاکان و یەکلایی کردنەوەى کەیسەکان وئیش کردن لەسەر یاساکان و درک بە کەموکوریەکانی یاساکەو تیشک خستنە سەر کەموکوریەکان وچارەسەرکردنیان بۆیە بۆچونی پارێزەرانمان بە گرنگ زانی:
* سەرەتاش دەستمان پێکردن بە وەرگرتنی لێدوانی پارێزەرێکی ژن کە کاری پارێزەرایەتی دەکات لەناو دادگاى سلێمانی:
 ئاماژەى بەوە کرد کە یاسای بەرەنگابوونەوەى توندوتیژی خێزانی یاسایەکی پێویستە بۆ کۆمەڵگای ئێمەو لە کاتی خۆی زۆر باش بووە بەڵام هەروەک یاساکانی تر پێویستی بە هەموارکردن هەیە لەگەڵ پێشکەوتنی کۆمەڵگا. بەڵام ئەم یاسایە لەبەر ئەوەى لە نێوان چوارچێوەى خێزاندایە زیاتر خێزان لای ئێمە بە پێوەری کۆمەڵایەتی و پەروەردەى کۆمەڵگا بەڕێوەدەچێت واتا جێبەجێکردنی یاساکە ڕێگری زۆری دێتە ڕێگا لەبەر ئەوە قبوڵکردنی ئەم یاسایەو جێبەجێکردنی کەمێک قورسە بۆ هەندێک لە خێزانەکان و کۆمەڵگا بە گشتی.
لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە هەموار بکرێتەوە بە شێوەیەک کەموکوریەکانی کە لەکاتی جێبەجێکردنی دا دێتە بەردەم نەمێنێت وهەوڵ بدرێت بە یاسا پەیوەندییە خێزانیەکان ڕێک بخرێت.

سەبارەت بە کەموکورتی و بۆشایی کە لە یاسادا هەیە وتی بەم چەند خاڵە دەیخەمە ڕوو: 
تاوانەکان بە شێوەى نمونە باسی کردووە زۆر مگاگى باسی کردوەو سلگه ى تەقدیری دادوەر زۆرە لە کاتی حکوم.
تاوانەکان تەنها جنحەیەو جنایات جێگای نابێتەوە.
یاساکە بە ناو بۆ ئافرەتانە بەڵام هەر ئافرەتێک کە سکاڵای لەسەر پیاوێک هەبێت جێگای نابێتەوە لەم یاسایە ئەوتاوانەى باسی کردووە بە نمونە پیاویش بەرامبەر بە ژن یا دایک یا خوشک بەکار ئەهێنێت و لێرەدا لە زەرەری ژنان بەکاردێت کە ئەم یاسایە تشریع کراوە بۆ مافی ژنان و پاراستنی مافی کچان و ژنان بە دەرەجەى یەک مناڵیش.
هەروەها ڕێکارەکان مشکلی زۆر تێدایە کاتێک تاکێک لە خێزانێک نمونە (ژن) کە لە چوارچێوەى خێزان شکات لە پیاو بکات چۆن بیسەلمێنێت کە مێردی یان ماڵی (خەزور) باوکی مێرد تاوانی بەرامبەر دەکەن کێ دەبێت بە شاهید بەتایبەت لە حاڵەتە دەرونییەکان.
تاوانەکان توندوتیژی سێکسی زۆر قورس دەسەلمێنرێت.
تاوان بەرامبەر منداڵ چۆن بسەلمێنرێت کاتێک منداڵ لە خێزان توندوتیژی بەرامبەر بکرێت کێ ئەبێت بە سکاڵاکار ئەگەر تەمەنی منداڵ خوار 16 ساڵ بوو چۆن ئەبێ بە سکاڵاکار کاتێک باوک یان دایک یان هەردووکیان خراپ مامەڵە یان توندوتیژی یان بەزۆر (زواج) کردن کە لێرەدا گوێ لە دایک و باوک ئەگیرێت زیاتر  لەمنداڵ ومتابعە ناکرێ.
لەکاتی جێبەجێکردن یان فرمانی مافی پاراستن کێشەى زۆر بۆ خێزان دروست کردووە ئەگەر پیاو تاوان بار بێـ دوای مافی پاراستن دەتوانێت بڕواتە ماڵ دووبارە کێشەکە دروست دەبێتەوە یان ئەگەر جێگەى نەبوو کەسی نەبوو بڕوات ئەگەر ژن بێت چۆن چارەسەر دەکرێت، لێرەدا کێشەکە زۆر گەورەترە ئەگەر مناڵ شکات لە باوک یان دایک بکات یان بە پێچەوانەوە حسابی بۆ نەکراوە.
پێویستە لیژنەى ئاشتەوایی لە یاساکە باس بکرایە کە لەگەڵ سکاڵا کردن بە تایبەت بۆ ئەو کێشانەى تەنها شەڕی نێوانیان زۆر گەورە نییە و مجالی ئاشت بوونەوەیان هەیە.
چارەسەری بۆ هاوسەرگیری دووەم وسێیەم نەکردووە وە چارەسەری تاوانی نا پاکی هاوسەری (زنا زوجیە) بە تایبەت لە سوشیاڵ میدیا نەکردووە.
کە باسی پلە چوار دەکات لە خزمایەتی زۆر فراوانە ماناکەى.

لەواقعدا یاساکە چۆن جێبەجێ دەکرێت؟   
سەبارەت بە جێبەجێکردنی لەواقعدا وتی لە واقعدا یاساکە دەردەکەوێت لە زەرەری ژن زیاترەو لە جێبەجێکردنیدا ستافی نوسینگەکانی توندوتیژی ئەبوو وەک نەخۆشخانە وا بوونایە و دامەزراوەبن بۆ چارەسەرکردنی کێشەى خێزان بە بەردەوامی جیاواز لە دادگا چارەسەری بۆ کێشە بکردایە واتە هەوڵی چارەسەر بدرێت ئەو کاتەى کە لە چارەسەرکردن دەرچوو سکاڵا بکرێت و بخرێتە بەردەم دادگا بۆ حکوم دان، بەڵام کێشەکە گەورە بوو ئەگەر سکاڵاکاریش تنازلی کرد سزاى خۆی وەردەگرێت بە غرامەش بێت بە نمونە وەک غرامەى هاتووچۆ.

پێشنیاری ئێوەى پارێزەران بۆ باشتر جێبەجێکردنی یاساکە:
ئاماژەى بەوە کرد کە پێشنیار زۆرە بەڵام پێشنیار بۆ حکومەت وپەرلەمان ئەوەیە کاتێک پرۆژەى هەمواری هەر یاسایەک دادەنرێت لە دادگاکان و ڕێکخراوەکان سەرچاوەو چارەسەر وەربگیرێت ئینجا بۆ پەرلەمان نەوەکو لە پەرلەمان دیاری بکرێت ودوایی دادگا بەس جێبەجێی بکات وە هەروەها لیژنەى ئاشتەوایی لە پێشدا بێت وە بۆ هەندێ لە تاوانەکان هەر نەبێت. وە خەتەنەکردنی کچان بە یەک ماددە باس بکرێت وە یاساکەو ماددەو تاوان وسزاکانی هەروەک یاسایی تاوانەکان یان یاساکانی تر هەر مادەو تاوانێک سزای خۆی جیاواز بێت وە کاتێک مافی پاراستن وەردەگیرێت شوێنێکیش بۆ ئەو کەسە دیاری بکرێت لە هەمان بەروار وەک بڕیاری دادگا واتە بانگ کردنی تاوانبار و کەسوکاری ودیاریکردنی شوێن وکاتی گەڕانەوەى بۆ ماڵ و ڕای هەردوولای لەسەر وەربگیرێت وکردنەوەى دامەزراوەى حکومی بۆ سەرپەرشتی کردنی منداڵ ئەگەر کاتیش بێت وبەرپرسیارێتی حکومەت بۆ پاراستنی تاکەکانی خێزان ومنداڵ زۆربەى کێشەکان چارەسەر دەکات.

 



 *بۆچوونی پارێزەرێکی تر کە لەناو دادگای سلێمانی کاری پارێزەرایەتی دەکات وتی: 

یاسای بەرەنگاربوونەوەى تونوتیژی خێزانی لەگەڵ ئەوەى تا ڕادەیەک چارەسەری هەندێک لە کێشەکانی کردووە کە لەنێوان خێزانەکاندا ڕوودەدات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا یاساکە دوور نییە لە کەموکورتی کەمێک دژیەکی، لەگەڵ ئەوەى یاساکە باس لەتوندوتیژی خێزانی دەکات بەڵام تاوەکو ئێستا لە تەتبیقاتدا داواکاری پێدەکرێت کەوا یاسایەک بێت لەسەر بنەمای جێندەری وتایبەت بە ئافرەتان بێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تا ڕادەیەک یاسایەکی باشە کە زۆرێک لەوڵاتانی ناوچەکە نیانە بە حکومەتی عێراقیشەوە. وکەموکورتی ئەم یاسایە لە لایەن دادوەرانی دادگای لێکۆڵینەوەکان درکی پێ دەکرێت کە بەردەوام لە تەتبیقاتی دان بەڵام ڕای ئێمە وایە کە یاساکە جگە لەوەى ناوی توندوتیژی خێزانیە بەڵام چەند جۆرە تاوانێکی بەنمونە هێناوەتەوە کە زۆربەى تایبەتن بە خێزان، هەروەها چارەسەری کێشەى نێوان دووژنی یەک پیاوی نەکردووە کە توندوتیژی لەنێوانیاندا ڕووبدات ئایە ئەچێتە چوارچێوەى خێزانەوە یاخود نا؟ لە ئێستادا توندوتیژیەکانی ناوخێزان زۆرن لەسەردەمی کرانەوە وتێکەڵ بوون بە کلتوری خۆرئاوا بەهۆی کاریگەری میدیاو سۆشیاڵ میدیاوە ناپاکی هاوسەری زۆر زۆرەو هۆکارە بۆ توندوتیژی وهەندێک جار کوشتن وە ڕێژەى جیابوونەوەو لێک هەڵوەشاندنی خێزانەکان.
هەروەها ئاماژەى بەوە کرد لەگەڵ ئەوەى لە تفسیری یاساکەداو ماددەى (1)ی بڕگەى (3) لە یاساکە باس لە توندوتیژی دەروونی دەکات و ئەم جۆرە تاوانە کە ناپاکیە (خیانەت) ئەچێتە ئەو بوارە بەپێی مفسرینی قچاء بەڵام ئەوە پێویستی بەوەیە بە تایبەتی تر بڕگەیەکی بۆ دیاری بکرێت لەگەڵ دیاریکردنی ڕێژەکەى کە خیانەتە چەندێک گەورەیە یان بچوک و چی دەچێتە قاڵبی خیانەتەوە. وەه ەندێک تاوان لەم یاسایەدا هاتووە کەوا لە یاسای سزادانی عێراقیشدا هەیەو سزای توندتری بۆدانراوە، بەڵام لەجیاتی ئەو جۆرانە چەندین تاوانی جۆراوجۆری تر هەیە کە پێویست بوو ئاماژەى پێ بکرایە.
وە هەروەها لەم یاسایەدا لەماددەى (2)ی بڕگەى (5) باس لە قگع ێلە الارحام (بچڕاندنی پەیوەندی خزمایەتی) دەکات تەنها بەوەندە ناوی بردووە لە کاتێکدا پێویستی بە ڕوونکردنەوەیەکیش هەیە کەوا هەندێک دابڕان لە یەکتر چۆنیەتیەکەى ئەبێتە قگع ێلە الارحام وە ئەگەر بە پێی یاساکە بێت کە تا پلە چوار دیاری کراوە، ئایا لە بوونی کێشەى نێوان دوو کوڕە مامداو پەیوەندی دابڕین هەر تاوانە؟ ئایە ئەکرێت کەس ئیجبار بکرێت لە بوونی پەیوەندی لەگەڵ خزمی خۆیدا؟!
و ئەگەر ژن و مێردێک شەڕیان بوو بە پێی ماددەى (4)ی بڕگەى (1) کە باس لە فرمانی پاراستن دەکات ئەو فرمانی پاراستنە دانراوە بۆ پیاوەکە کە نابێت ژنەکە بچێتەوە ماڵەوە بۆ ماوەیەک ئایە لەو ماوەیەدا ئەو ژنە بۆ کوێ بچێت ئەگەر کەسی نەبوو؟ و ئایە ئەگەر شوێن هەبوو بۆی بچێت بەڵام منداڵی هەبوو لە لای هاوسەرەکەى بوو ئایا ئەو ماوەیە نابێتە پێچەوانەى ماددەى (2)ی بڕگەى (5) کە قگع ێلە الارحام ه؟
وە هەروەها لە ماددەى (4)ی بڕگەى (4)ی هەمان یاسا باس لە شکاندنی فەرمانی پاراستن دەکات و سەرپێچی کار ڕادەگیرێت کە لە 48 کاتژمێر زیاتر نەبێت یاخود غرامەیەک کە لە (300000) سێ سەد هەزار دینار زیاتر نەبێت، ئایا ئەگەر دایکێک لە منداڵەکانی دابڕێنرابوو و ئەو فرمانی پاراستنەى شکاند لە پێناو بینینی منداڵەکان ئایا ئەو ئەبێت سزا بدرێت؟ ئەگەر سزا دراو دووبارەى کردەوە ئەکرێ سزا بدرێتەوە؟ بێگومان نەخێر.



4-لیژنەى ئاشتەوایی و ئەندامێتی پارێزەران:
پارێزەرێک ئەندامی لیژنەى ئاشتەوییە ئاماژەى بەوە کرد کە ماددەى (5) لە یاساکە باس لە ناردنی لایەنەکانی سکاڵا دەکات بۆ لیژی ئاشتەوایی پاش تەواوبوونی لێکۆڵینەوە پێش هەواڵەکردنی بۆ دادگای تایبەتمەند، ئەمەش سودێکی ئەوتۆی نابێت هەرچەندە بوونی لیژنەى ئاشتەوایی بەسودە بەڵام پاش تەواوبوونی لێکۆڵینەوە ئەوە لایەنەکان زیاتر لە یەک توڕەن وبەڵگەیان دژی یەکتر پێشکەشی دادگا کردووە بۆ لیژنەى ئاشتەوایی ئەو ئامانجە ناپێکێت لەو کاتەدا. وە لە واقعدا وتی: ئەوەندەى من ئاگادارم لە شاری ساێمانی بەهۆی بوونی دادوەرێکی دڵسۆز و خەمخۆری یاساو خێزان یاساکە هەوڵداروە سەرەڕای کەموکورتیەکانی بە شێوەیەکی باش ودیوێکی باشدا جێبەجێ بکرێت و تا ڕادەیەک سەقامگیری لە یاسا کەدا بەدی دەکرێ لەلای بەڕێزیان بە هەوڵ وماندوو بوونەکانی.
و هەر سەبارەت بە لیژنەى ئاشتەوایی وتی: کە من وەکو پارێزەرێک کە ئەندامی لیژنەى ئاشتەواییم لەناو بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەى توندوتیژی خێزانی کارەکانی ئەم لیژنەیە بە باشی دەکرێ و ڕادەپەڕێنرێت لە لایەن سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانییەوە سەرپەرشتی دەکرێت، بەڵام سەرەڕای هەوڵی زۆری ئەندامانی لیژنەکە لەگەڵ لایەنەکانی دۆسیەکان بەڵام ئامانج ناپێکێت، زۆر کات بەهۆی ئەوەى دۆسیەکە یان ماوەیەکی زۆری هێڵدراوەتەوە لە نێو دادگاو نوسینگەکانی توندوتیژیداو کێشەکان گەورەتر بوونەوەو لایەنەکان ئامادەى ئاشتەوایی کردن نابن، یاخود بەهۆی ئەوى پێڕاگەیاندن (تبلیغات) لە ڕێگەى تەلەفونەوە دەکرێت زۆر کات لایەنێک ئامادە دەبێت ولایەنەکەى تر بەهۆی داخراوی ژمارەى موبایلەکەى یاخود گۆڕینی ژمارەکەى ئامادە نابێت و ئەمە وادەکات چەند جارێکی تر بەهەمان شێوە لایەنەکەى تر ئامادە ببێت و لایەنێک ئامادە نەبێت کە خۆی لە ناوەڕۆکدا ئەو پێڕاگەیاندنە بە پێی یاسا بە پوچەڵ دادەنرێت، بۆیە پێشنیار دەکەم لە بابەتی لیژنەکەدا پێش ئەوەى سکاڵا بەرز بکرێتەوە یاخود پێش دەستپێکردنی ڕێکارەکانی لێکۆڵینەوە بخرێتە بەردەم لیژنەى ئاشتەوایی ئەوکات زیاتر ئامانج دەپێکێت، ئەمەش بە هەموارکردن لە یاساکەدا کە ماددەى (5) باسی کردووە. هەروەها بەهۆی دووری شوێنی لیژنەکە لە ناوەندی شارەوە ئەوەش بارگرانیەکی ترە کە دروست دەبێ لە بەردەم لایەنەکانی دۆسییەک وادەکات زۆرکات ئامادە نەبن لەبەردەم لیژنەکە. 





5-دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی:

دوای سەردانی کردنی دادوەری دادگاى توندو تیژی خێزانی وە گفتوگۆکردن لەسەر کۆمەڵێک بابەتی گرنگ کە پلانمانە لەداهاتوودا کۆمەڵێک چالاکی ئەنجام بدەین یەکێک لە چالاکیەکانمان ئیشکردن لەسەر شیلتەرێکی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان، لە بارەی ئەم بابەتە وتی: 
بە پێی ئەو ڕێنماییە کە لە وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی دەرچووە ئەو شوێنە تایبەتە بەو ئافرەتانەى کە هەڕەشەیان لەسەرە تا کێشەکانیان چارەسەر دەبێت دەیاننێرین بۆ ئەم شوێنە ئەمە مەهامی سەرەکی شیلتەرە، بەڵام وەکو دادوەر کاتێک ئافرەتێکی بێ لانە یەت لەم کاتەداو دەبێت دادوەر حەکیمانە بڕیار بدات، ئەگەر بنێردرێتە سەرجادە تووشی تەحەروش ئەبێت بۆیە زەخت لە خۆمان دەکەین کە بینێرینە شیلتەر لە پێناو بەرژەوەندی ئافرەتەکە کە مەهامی شیلتەر پاراستنی ئافرەتە. وە ئاماژەى بەوە کرد کە دەبێت لە نێوان سێ شت یەکلا بینەوە ئەو کەیسانەى کە دادگان وهەڕەشەیان لەسەرە و ئەوانەى کە بێ لانەن و ئەوانەى نەخۆشی دەروونیان هەیە، حاڵەتە ئیستسنائەکان پەیوەندی بە دادوەرەوە هەیە دوای ڕێکخستنی ئیش و کارەکان بۆیە پێویستمان بە ڕێنماییە بۆ ڕێکخستن ئەمەو سەبارەت بەکەیسی دەرونی ئاماژەى بەوە کرد کە کەیسی دەروونیان نیەو لیژنەى پزیشکی کە جۆری نەخۆشی دیار دەکەن و ئایا پێویست دەکات داخڵی بکەین لە نەخۆشخانەى دەروونی بۆیە لەسەر تەوسیەى ئەوان ئەینێرین و بڕیارەکانمان جێبەجێ دەکەن وە ئاماژەى بەوە کرد کە ئەوانەى کە هەڕەشەیان لەسەر بێت لە لایک بن و ئەوانەى کە بێ لانەن لە لایەک بن و بابەتێکی تر کە مناڵەو هەڕەشەى لەسەرە لەخوار 18 ساڵ ئەینێرین بۆخانەى کچان ئەگەر کچ بێت و بە نیسبەت تەمەنی منداڵ کە چی تەمەنێک لەگەڵ دایکی دەبێت ولەناو شیلتەر بە پێی ڕێنمایەکە شیلتەر بەس بۆ ژنی هەڕەشە لێکراوە بەڵام ئەگەر مناڵی لەگەڵ بێت ئەمە لە ڕێنماییا نیەو وتی پێم باش نییە کە لەناو شیلتەر بژی لەگەڵ دایکی بۆیە تا تەمەنی شیرەخۆر لەگەڵ دایکیدا دەبێت بەڵام دوای ئەو تەمەنە، ئەگەر کچ بوو منداڵەکە ئەنێرین بۆخانەى کچان و ئەگەر کوڕ بوو ئەینێرین بۆ خانەى کوڕان بەڵام تا ئێستا کەیسێکی ئاوا بەرچاو دیارمان نەبووە وە ئاماژەى بەوە کرد کە کەیسێکیان هەبووە فەرمانی پاراستنی بۆ پیاوەکە کردوەو ژنەکە کە لە ماڵەکە چۆتە دەرەوە ئەویش کەیسێک بووە پیاوێکە کەم ئەندام بووە بە دارشەق ئەڕۆشت لەماڵەوە لەسەر خەرجی  لەگەڵ خێزانەکەى (هاوسەر)ی بووە بەشەڕیان ژنەکەش لە پیاوەکەى دابوو، پیاوەکەش داواى فەرمانی پاراستنی کردبوو منیش بڕیارم دا بە فەرمانی پاراستن بۆ پیاوەکە ئەوەش یەکەم جار بوو لە ژیانی دادوەریم بڕیارێکی وا بدەن لە بابەتێکی وادا.








 


چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو لەگەڵ دادوەری دادگای لکۆڵینەوەی ێبەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.













پارێزگای هەولێر
1-نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانیانی دەستی توندووتیژی.
دوای ئەوەی وەکو بەرێوەبەر و بەشێک لە ستافی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان سەردانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/خێزان.مانکرد و لە نزیکەوە لەگەڵ بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتیەکە و هەریەک لە لێپرسراوانی نووسینگەکانی قەڵا ، منارە و خەبات کۆبووینەوە بەمەبەستی قسەکردن لەسەر تازەترین گۆرانکارییەکان لەبەردەم جێبەجێکردنی یاساکە و رێگرییەکان و  دۆخی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی ،گرنگترین خاڵ کە روونبویەوە نەبوونی نەخۆشخانەیەکی دەروونیە بۆ قوربانیەکان کە هەموو کۆکبوون لەسەر ئەوەی نەبوونی ئەم نەخۆشخانەیە لە پارێزگای هەولێر کێشەیەکی گەروەی بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و خودی قوربانیەکانیش دروست کردووە،
بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتیەکە باسی لەوەکرد کە زۆجار کەیسەکان پیویستیان بە نەخۆشخانەی دەروونی هەیە و ئەمان نازانن کەوا رەوانەی چی شوینێکی بکەن بۆ مانەوە و چارەسەر ،ئەمەش وا ئەکات کە زۆرجار بخرێنە خانەکانی داڵدەدان(شەڵتەر) کە ئەمەش کێشەی گەورە بۆ کارمەندەکان و کەیسەکانی ناو شەڵتەر دروست دەکات،باسی لەوەکرد کە نەخۆشخانەی سۆزی دەروونی لەسلێمانی تایبەتە بەم حاڵەتە بەڵام ئەویش توانایەکی سنورداری هەیە و هەموو کەیسێک وەرناگرن،
بۆیە کردنەوەی نەخۆشخانەیەکی دەروونی گەورە یەکێکە لەهەرە پێویستیەکان کە دەبێت کاری لەسەربکرێت .


 
چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و بەشێک لە ستافی ریکخراو لەگەڵ بەرێوەبەر و لێپرسراوانی بەرێوەبەرایەتی و نووسنگەکانی هەولێر و خەبات.



قه‌زای شه‌قلاوه‌

*نوسینگەی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی دژی ئافره‌تان و خیزان :

لیپرسراوی نووسینگه‌که‌ ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌ نوسینگەکەمان پێک دێت لە (27) کارمەند و بەڕێوەبەرێک لە نوسینگەی شەقڵاوە چوار هۆبە هەیە :
هۆبەی خزمەتگوزاری دەرونی یاسایی
هۆبەی جولانەوە
کارگێری
ئامار
ئێمە وەکو نوسینگەی شەقڵاوە بەرده‌وام خزمەت پێشکەش بەو کەسانە دەکەین کە ڕوولە نوسینگەکەمان دەکەن بەهۆی ئەو پێکهاتە جوگرافیەی شەقڵاوە هەیەتی زۆرێک لە ناوچەکانی دەوروبەری کە سنورێکی فراوانی هەیە سەر بە شەقڵاوەن وەکو باسرمە، هەریر و مەسیف، 
 ئێمە لەکەمپی باسرمە مۆبایل تیمان هەیە لە چوار کەس پێک هاتوون لە سەرپەرشتیاری تیم و توێژەرێک و یاساییەک و لێکۆلەرێک ،کاری  ئەم تیمە پێدانی هۆشیارییە لەناو کەمپی باسرمە کە تایبەتە بە ئاوارە سوریەکان تێدان زانیاری و کارئاسانی و احالەکردنی کەیسە بۆ نوسینگەکەمان.

*سه‌باره‌ت به‌ کیشه‌و ریگرییه‌کانی به‌رده‌میان لیپرسراوی نووسینگه‌که‌ ووتی:

 1- یەکێک لە کیشه‌ سەرەکیەکانی ئێمە کەمی بودجە و کەمی کارمەندە،  کە ڕێگرە لە باشتر گەیاندنی خزمەتگوزاریەکانمان  بە شوێنە دوورە دەستەکانی سنوری شەقڵاوە ئەگەر کارمەندی زیاترمان هەبێت و بودجەی پێویست هەبێت ئێمە دەتوانین هۆبەیەک لە مەسیف و هۆبەیەک لە هەریر  بکەینەوە بۆ کەیسی تایبەت بە توند و تیژی خێزانی و ئافرەتان ، به‌لام لەبەر نەبوونی هۆبە و دوری ڕێگا کەسیەکان تایبەت بە توند و تیژی خێزانی و ئافرەتان ناچارن کەیسەکانیان ببەن بۆ بنکەی پۆلیس و دادگا کە خۆیان له‌   تایبەتمه‌ندی نوسینگەکانی توندوتیژین و  لە تایبەتمەندی بنکەی پۆلیس نییە.
یه‌کیکی تر له‌ کیشه‌کانمان نه‌بوونی خانه‌ی دالده‌دانه‌(شه‌لته‌ر) ئه‌مه‌ش وایکردوه‌ که‌ چه‌ندین که‌یسمان بووه‌ته‌ قوربانی ،جاری وا هەیە شەوان درەنگ کەیسی وامان بۆ دێت ئێمە لەبەر نەبوونی خانه‌ی دالدەدان (شه‌لته‌ر) ناچارین کەیسەکە ڕەوانەی خانه‌ی دالدەدانی هەولێر بکەین بەوکاتە درەنگە و بەیانی کەسەکە بهێنیەوە بۆ تەواوکردنی رێکاری پەڕاو و لێکۆڵینەوە ئەمەش ئەرکێکی زۆر قورسە و لەرووی ئەمنی گونجاو نییە .



















چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی شه‌قلاوه‌







قه‌زای کۆیه‌

1-نوسینگەی کۆیە
 

لیپرسراوی نوسینگەی کۆیە ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌ نووسنگه‌که‌مان پێک دێت لە بەڕێوەبەر و (٣٤) کارمەند وە هەروەها تەق تەق سەر بە قەزای کۆیەیە ئێمە وەکو نوسینگەی کۆیه‌  هۆبەیەکمان هەیە لە کۆیە لە (٨) کارمەند پێک هاتووە،

*سه‌باره‌ت به‌ کیشه‌و ریگرییه‌کانی به‌رده‌میان لیپرسراوی نووسینگه‌که‌ ووتی:

 1-ئێمە وەکو نوسینگەی کۆیە کێشەی کەمی کارمەندمان نییە بەڵام لە ڕووی بینایە کێشەمان هەیە لەبەر ئەوەی لە خانوویەکی کرێ داین هەرکاتێک ساحێب خانوو پێویستی پێ بێت دەبێت ئێمە نوسینگەکەمان بگوازینەوە.
2-   لەڕووی یاساییەوە یاسای توندوتیژی کەم و کوری زۆری تێدایە بەڵام سەرەڕای هەبوونی کەم و کوڕی ئێمە تاکو ئێستا توانیومانە ئەو کێشانەی دێتە نوسینگەکەمان بەپێ یاسا چارەسەریان بکەین تاکو هەموارکردنەوەی یاسایەکە.
3-هیچ خانه‌یه‌کی دالده‌دان (شه‌لته‌ر)یک له‌ سنوره‌که‌مان بوونی نیه‌ که‌ پیویسته‌ هه‌بیت به‌لام له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا ئیمه‌ هه‌ولمانداوه‌ چاره‌سه‌ری حاله‌ته‌کان بکه‌ین به‌وه‌ی که‌ ئەگەر کاتەکە گونجاو بێت ئێمە لەگەل شه‌لته‌ری  هەولێر هەماهەنگیەکی باشمان هەیە کەیسەکانمان ڕەوانەی شه‌لته‌ری هەولێر دەکەین،  وە ئەگەر لە درەنگانی شەو کەسێکمان هەبێت و نەتوانین بینێرین بۆ دالدەی هەولێر لەگرتووخانەی کۆیە ژورێک هەیە بۆ کارمەندان کارمەندەکان وەکو یارمەتی و ئاسانکاری ئەو ژورەیان داوە بە ئێمە بۆ کاتە پێویستیەکان ئێمە کەیسەکانمان دەبەین بۆ ئەوێ و لەوێ دالدەی دەدەین تاکو ڕێکاری پەڕاوەکە تەواو دەکەین ئینجا دوای تەواو بوونی ڕێکارە یاساییەکان کەیسەکە دەگوازینەوە بۆ دالدەی هەولێر.


2-دادگای لیکۆلینه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی

لیپرسراوی  نوسینگەی کۆیە ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌  پەیوەندی باشمان هەیە لەگەڵ دادوەری دادگای کۆیە زۆر هاوکارمانە بەڵام لەبەر ئەوەی کۆیە یەک دادوەری هەیە بۆ هەموو کەیسەکان و دادگایه‌کی تایبه‌تی نیه‌ به‌ کیشه‌ خیزانییه‌کان  ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی دادوەری کۆیە ئەرکی زۆر قورسە بێت بەهۆی زۆری کەیسه‌کان،
 بۆیە پێویستە لە سنوری قەزای کۆیە دادوەرێکی تایبەت هەبێت بە توندوتیژی خێزانی و ئافرەت تاکو ئیشەکان خێراتر بڕۆن و که‌یسه‌کان به‌ زوترین کات یه‌کلایی ببنه‌وه‌.

3-لیژنه‌ی ئاشته‌وایی
 لیپرسراوی  نوسینگەی کۆیە ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌  ئێمە لە نوسینگەکەمان بەپێی بڕیاری دادوەر لە ساڵی (2007) لیژنەی ئاشتەوایمان پێک هێناوە لیژنەکە پێک دێت لە شەش کەس :
نوێنەری وەزارەتی ئاوقاف و یەکێتی زانایان
نوێنەری وەزارەتی کاروکاروباری کۆمەڵایەتی 
نوێنەری سەندیکای پارێزەران
توێژەری کۆمەڵایەتی
نوێنەری دەروونی
خۆم وەکولیپرسراوی نوسینگە لەزۆربەی کەیسەکان لەگەڵیانم و سەرپەرشتی لیژنەکە دەکەم وەهەروەها نوسینگەی کۆیە تیمێکی گەڕۆکی هەیە لەگەڵ ڕێکخەری ( UNHCR ) بەبەردەوام بە ناو کەمپەکان و شوێنە دوورەدەستەکاندا دەگەرێت هۆشیاری بڵاو دەکەنەوە و یارمەتی پێشکەش بەو کەسانە دەکەن کە کێشەیان هەیە و ڕێنمونیان دەکەن و ڕێکارەکانیان پێ ئاشنا دەکەن.











چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی کۆیه‌







پارێزگای هەڵەبجە
1-هاوسەرگیری
پرۆسەی هاوسەرگیری هەنگاوێکی سەرەتاییە بۆ پێک هێنانی خێزانێکی بەختەوەر ئەم پڕۆسەیە قۆناغى سەرەتای ژیانی هەر مرۆڤێکە بۆ چونە نێو ژیانێکی نوێ، لەبەرئەوەی ئەم پرۆسەیە بە شێوازێکی تەندروست ئەنجام بدرێت و پاش ئەنجامدانی هاوسەرگیری بتوانن بە ئاسودەی بژین پێویستە  کچ و کوڕ لەسەرەتادا ئاشنابکرێن بەبنەما سەرەکیەکانی هاوسەرگیری وە هەروەها هاوسەرەکان لەماوەی ژیانی هاوسەرێتیدا ڕێز لە بنەماکانی هاوسەرگیری بگرن و هەستی بەرپرسیارێتی و دروست کردنی خێزان تیایاندا بەرجەستەبێت ، هەروەها لە سەرەکی ترین بنەماکانی هاوسەرگیری ئەوەیە کە هەردوو هاوسەرەکە هاوکاری یەک بن لە سەرجەم کایەکانی ژیانیان دا لەخۆشی و لەناخۆشیدا  وە هەروەها وەک دوو هاوڕێ مامەڵە لەگەڵ یەکتری بکەن نەک بەترس و دڵە ڕاوکێ ژیانیان بەڕێ بکەن،  وە هەروەها هەوڵ بدەن دوربکەونەوە لە وتووێژێک کە سودی بۆیان نیە، یاخود گومان ئەکەن کە ئەنجامەکە سەبارەت بە پەیوەندی نێوانیان باش نابێت ، لەهەمان کات دا هەرچەندە هاوسەرەکان بەهۆی سەرقاڵ بوون بەئیش و کاری ڕۆژانەوە ماندووبن بەڵام ئەبێت بایەخ دانیان بەیەک لە پێشەنگی کارەکانیان بێت. وە هەروەها تۆوی متمانە لە ناخیاندا بڕوێنن بەرامبەر بەیەک هەرگیز هەوڵ نەدەن کە لەپێناو بەدەست هێنانی بەرژەوەندیەکدا شتێکی ناڕاست بەیەکتری بڵێن ، وە لەهەمان کات دا سەرەڕای سەرقاڵ بوون بەکار و باری ڕۆژانەوە پێویستە کاتێکی تایبەتیش دابنرێت بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ و ڕاوێژ ، ئەمانە و چەندین ڕێگای دیکە هەن کەوادەکەن هاوسەرەکان یەکیان خۆش بوێت وە تێپەڕینی ساتەکان خۆشەویستی نێوانیان کاڵ نەکاتەوە بەڵکو بەپێچەوانەوە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ خۆشەویستیان زیادبکات و ژیانیان ئاسودەتر بەڕێ بکەن .

کەم بوونەوەی ڕێژەی هاوسەرگیری:
سەرەڕای گرنگی پرۆسەی هاوسەرگیری کە بنەمایەکە بۆ پێکهێنانی کۆمەڵگەیەکی تەندرووست ، بەڵام بەداخەوە چەندین ناوچە لەهەرێمی کوردستان ساڵانە پرۆسەی هاوسەرگیری تیایدا بەرە و کەمبوونەوە ئەچێت کە ئەمەش مەترسیەکی گەورەیە و پێوویستە کاری جدی لەسەر بکرێت وە هەوڵی چارەسەرکردنی ئەو هۆکارانە بدرێت کە بوەتە هۆی کەمبوونەوەی ئەم پرۆسەیە .
هۆکارەکانی کەم بوونەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری:
 چەندین هۆکاری جیاواز هەن کە بوونەتە هۆی کەمبوونەوەی ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری هەرچەندە هۆکارەکان بەپێی ناوچە جیاوازەکان گۆڕانکارییان بەسەردا دێت بەڵام لێرەدا  چەند هۆکارێکی گشتى ئاماژە پێ دەدەین لەوانەش :- 
1- کەمی توانای دارایی لاوەکان : 
لە ئێستادا زۆربەی لاوەکان کە گەیشتوونەتە تەمەنێکی گونجاو بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی هاوسەرگیری توانای داراییان زۆر لاوازە ، ئەمەش بەهۆی نەبوونی دامەزراندن لەکەرتی گشتیدا وە هەروەها نەبوونی هەلی کارلە کەرتی  تایبەت دا ، کە ئەمەش ئەرکی لایەنی پەیوەندیدارە کەلانی کەم چینێک لە لاوەکان دابمەزرێنێت 
وە هەروەها برەو بەکەرتی تایبەتیش بدات بە چەندین شێوازی جیاواز .
2- زۆری داواکاری کچان:- سەڕەڕای بێ کاری و لاوازی توانای دارای لاوەکانمان بەڵام هێشتا زۆرن ئەو کچانەی کە پێداگیری لە بڕێکی زۆر لە زێڕ و پێداویستی و کەل و پەلی گرانبەهاو چەندین داواکاری دیکە  دەکەن ، بێ ئاگا لەوەی کە لە کۆتاییدا زەرەرمەند هەر خۆیانن لە بەر ئەوەی زۆرن ئەو لاوانەی کە بەهۆی زۆری داواکاری کچانەوە پرۆسەی هاوسەرگیری ئەنجام نادەن وە بەم هۆیەشەوە کچان تەمەنیان تێپەڕ دەبێت بۆ ئەنجام دانی هاوسەرگیری لە کۆتایی دا ئەنجام دانی هاوسەرگیری ڕێژەکەی دادەبەزێت .
3- نەمانی متمانە:-
بەهۆی ئاسای بوونە وە و زۆربوونی پەیوەندیە نا دروست و ناشەرعیەکان زۆرن ئەو کوڕانەی  کە متمانەیان نەماوە بەکچان بەمەبەستی ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری وە پێچەوانەی ئەمەش ڕاستە  زۆرن ئەو کچانەى متمانەیان بە کوڕان نەماوە، کاتێک لاوێک لەگەڵ ڕەگەزی بەرامبەری پەیوەندیی نادرووستی هەیە ، وە چەندین ژوان و وتەی نەشیاو لە نێوانیان ڕووئەدات ئیدی هێدی هێدی متمانە بۆ ئەنجامدانی هاوسەرگیری کەم دەبێتەوە وابیر ئەکاتەوە کە لە داهاتوودا ئەو کەسە ببێتە هاوسەری هەمان ئەو کردارانە یاخود وتانەی کە لەگەڵ ئەم ئەنجامی داون لەگەڵ کەسانی دیکەش ئامادەیی تیادایە ئەنجامیان بدات، وە هەروەها کاتێک کوڕێک لەگەڵ کچێک پەیوەندی نادروستی ئەبێت بەهەمان چاوە وە سەیری هەموو کچانی دیکە دەکات هەر ئەم هۆکارەش ئەبێتە هۆی نەمانی متمانە لای زۆرێک لەلاوەکانمان و لەکۆتای دا کەم بوونەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری بەدوادادێت . 
4- ڕێگری کەس و کار  لەئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری:
 زۆر جار ڕووئەدات کوڕ و کچێک پێکەوە گونجاون وە یەکیان خۆشدەوێت ، ئامادەییان تیایە بۆ چونە نێوژیانی هاوسەرگیری بەڵام بەداخەوە کەس و کاری کچ یاخود کەس و کاری کوڕ ، بەهۆی چەند هۆکارێکی لاوەکیەوە ڕێگری لەو پرۆسەیە ئەکەن و نایەڵن ئەنجام بدرێت وەک جیاوازی تەمەن – یاخوود جیاوازی باری کۆمەڵایەتی بنەماڵەی کوڕ و کچ – یاخوود جیاوازی لایەنی ئابوری یاخود جیاوازی بڕوانامە وە چەندین هۆکاری دیکە کەهیچ کام لەمانە شیاونین ببنە ڕێگر لەئەنجام دانی پڕۆسەی گرنگی هاوسەرگیری .


5- ناڕوونی داهاتووی لاوەکان لەڕووی ئابووریەوە .
بەهۆی ئەو فەوچا سیاسییەی هەرێم و ناوچەکەی گرتوەتەوە کە ڕۆژانە سیستەمی ئابووری یاری پێ دەکرێت گەر ئەمڕۆ داهاتی تاک تا ڕادەیەک باش بێت هیچ گرەنتیەک ناکرێت کە ڕۆژانی دواتر باش بێت ، وە بەهۆی نەبوونی سیستەمێکی ئابووریەوە لاوەکانمان ترسیان هەیە کە نەتوانن لە دوای ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری ئەو بەرپرسیارێتیە هەڵگرن لە ڕووی مادییەوە چونکە بوونی مادە و هەبوونی توانای دارای بەشێکە لەخێزان چەندین خێزان بەهۆی لاوازی توانای داراییەوە شیرازەیان تێک چووە ، بۆیە پێویستە متمانە بگەڕێنرێتەوە بۆ لاوەکان لەڕووی ئابووریەوە کە ئەمەش زیاتر ئەرکی لایەنی پەیوەندیدارە تا چیدی ئەم هۆکارەش کاریگەری نەبێت لەسەر ئەنجامدانی پرۆسەی گرنگى هاوسەرگیری .
6- جێ هێشتنی نیشتیمان .
هۆکارێکی دیکەى کەم بوونەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری ئەوە کە زۆرێک لە لاوەکانمان نیشتمان جێ ئەهێڵن وە ڕوو لەدەرەوەی وڵات ئەکەن زۆرن ئەو لاوانەی کەلە تەمەنێکی گونجاودان بۆ ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری بەڵام بەهۆی ناسەقامگیری دۆخی سیاسی و ئابووری و بێ کاری و نەبوونی ئومێد بە داهاتوو دوا ڕۆژیان ، بەناچاری ئەم 
ئەم هەرێمە جێ ئەهێڵن و ڕوو لەدەرەوەی وڵات ئەکەن . 
چارەسەر و ڕێنمایی :-
پاش ئەوەی چەندین هۆکارمان باس کرد کە کاریگەری ئەوتۆیان هەیە لەکەم بوونەوەی ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری لێرەدا چەندین چارەسەر و ڕێنمایی ئەخەینە ڕوو کە جێ بە جێ کردنیان کاریگەری ئەبێت لە زیادبوونی پرۆسەی هاوسەرگیرى لەوانەش:

1- گرنگی دان بە تواناى دارایی لاوەکان:
ڕەخساندنی هەلی کار و برەودان بە کەرتی تایبەت وەک  دروست کردنی کارگە و گرنگی دان بەکەرتی کشتوکاڵ وە هەروەها بەکارهێنانی دەستی کار لە ناوخۆدا نەک هێنانى  لەدەرەوە وەک ئەبینین زۆربەی لاوەکانمان بێ کارن بەڵام لەهەمان کاتدا زۆرێک لە کۆمپانیاکان دەستی کاری دەرەکی بۆ ڕاپەڕاندنی ئیش و کارەکانیان بەکار ئەهێنن ئەمەیش ئەرکی لایەنی پەیوەندیدارە کە کار بەسیستەمێک بکات کە هەلی کار بڕەخسێنێت بۆ لاوەکانمان وە پاشان ڕەخساندنی هەلی دامەزراندن لەکەرتی گشتیدا بەتایبەت بۆ دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکان، وە پاشان بەهێزکردنی ژێرخانی ئابووری و درووست کردنی متمانە لەڕووی داراییەوە بۆ هاوڵاتیان تا هێندە ترسیان لەدوا ڕۆژیان نەبێت و بتوانن بڕیاری ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری بدەن .

2- پێداگری نەکردنی کچان لە داواکارییە زۆرەکانیان:
نابێت کچان هێندە پێداگیری لەداواکارییە قورسەکانیان بکەنەوە، بەڵکو ئەبێت سەیری توانای دارایی ئەو کەسەبکات کە هاوسەرگیری لەگەلڕَ ئەنجام ئەدات لەسەر ئەو بنەمایە داواکارییەکانی بخاتەڕوو کە زۆرن ئەو لاوانەی کە بەهۆکاری داواکاریە زۆرەکانى هاوسەرەکەیەوە ڕووبەڕووی قەرزارییەکی زۆربوون وە دواتر هەر بەم هۆیەوە چێژی هاوسەرگیریشی لەدەست داوە ، بەداخەوە زۆرێک لەکچان هێندە پێداگیری لەداواکارەکانیان دەکەنەوە ئەوەندە پلان بۆ داهاتوو پێک هێنانی خێزانێکی بەختەوەر دانانێت ، هەر چەندە کچان مافی خۆیانە کە داواکاریان جێ بەجێ بکرێت و حەزوو خولیاکانیان بهێنرێتە دی بەڵام بەڕادەیەک نەبێت کە لەگەڵ توانای دارای پیاوان دا نەگونجێت و لەکۆتایدا ببێتەهۆی پەکخستنی پرۆسەکە . 
3- گەڕانەوەی متمانەی هەردوو ڕەگەز بەرامبەر بەیەک  .
بەچی کوڕان و کچان متمانە ئەگەڕێتەوە بۆیان بۆ ئەوەی پرۆسەیەکی هاوسەرگیری بێ ترس و هەڵقوڵاو لەمتمانەبوون بەرامبەر بەیەک ئەنجام دەن ؟
بەوەی کە دوورکەوتنەوە لەپەیوەندیە نادروست و ناشەرعیەکان ، بەتایبەت ئەو پەیوەندیانەی کە لەڕێ ی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە دروست ئەبن زۆرجار لەم ڕێگەیەوە سنورەکانی نێوان دوو ڕەگەز ئەبەزێنرێت و پاشان بێ متمانەیى  دروست ئەبێت لەنێوان هەردوو ڕەگەزدا .
بۆیە زۆر گرنگە هەردوو ڕەگەز لەبری دروست کردنی پەیوەندیە ناشەرعیەکان لەهەوڵی پێک هێنانی پرۆسەی پیرۆزى هاوسەرگیریدا بن .
4- ڕێگری نەکردنی کەس و کار بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی هاوسەرگیری:
 نەنگیە گەر کوڕێک و کچێک یەکیان خۆشبوێت لە ڕووی سروشت و کەسایەتیەوە پێکەوە گونجاو بن، بەڵام بەهۆی چەند هۆکارێکی لاوەکی وەک بنەماڵە و لایەنی ئابووری بڕوات و هۆکاری دیکەی لاوەکی ڕێگری لەئەنجام دانی ئەم پڕۆسەیە بکرێت لێگەڕێن با کچان و کوڕان خۆیان داهاتووی خۆیان دیاری بکەن گەر تەنانەت دیاری کردنەکەشیان سەرکەوتوو نەبوو باشترە لەوەی تۆی دایک یان باوک یان برا ڕێگڕیان لێ بکەیت . 
بۆ ئەنجام دانی هاوسەرگیری کەبەداخەوە  زۆر جار ڕووی داوە سەرەڕای ڕێگریەکان و پێک هێنانی  پرۆسەی هاوسەر گیری لەگەڵ کەسانی دیکەدا بەڵام ئەو پەیوەندیە هەر ماوەتەوە شتی نەخوازراو لەداهاتوودا ڕووی داوە .
بەهەند وەرگرتنی ئەم خاڵانە گرنگە کەلە ڕێگەیەوە پرۆسەی هاوسەرگیری ڕوو لەزیادبوون دەکەن .  




جۆری مامەڵە 2018 2019
هاوسەرگیری 814 935





2-هەڵوەشاندنەوەى گرێبەستى هاوسەرگیرى
مەبەست لەهەڵوەشاندنەوەى گرێبەستى هاوسەرگیرى کۆتایى هێنانە بە پەیوەندى هاوسەرگیرى نێوان هاوسەرەکان. 

شێوازەکانى هەڵوەشاندنەوەى پەیوەندى هاوسەرگیرى:
 هاوسەرەکان بەچەند شێوازێک ئەتوانن جیابنەوە لە یەک کە بریتین لەمانەى خوارەوە:- 
تەڵاق/ بریتى یە لەکۆتایى هێنانى پەیوەندى هاوسەرگیرى و کۆتایى پێ هێنانى لەلایەن پیاو یاخود ژن ئەگەر ئەومافەى پێ درابێت. 

جۆرەکانى تەڵاق:
ڕ- تەڵاقى گێڕانەوەیى (رجعى) 
لەم جۆرە تەڵاقەدا ڕێگەدراوە بە پیاو کە ژنەکەى بهێنێتەوە لەماوەى عیدەدا بەبێ گرێبەست ومارەیى تازە ئەمەش بەڕەزامەندى هاوسەرەکەى. 
ب- تەڵاقى جیاکەرەوەى بچوک (بائنى ێغرى) 
لەم جۆرە تەڵاقەدا ڕێگە بە پیاو دراوە هاوسەرگیرى لەگەڵ ژنە تەڵاقدراوەکەى بکاتەوە بەگرێبەست و مارەیى تازە. 
ج- تەڵاقى جوداکەرەوەى گەورە
گەر پیاو سێ جار لەسێ کاتى جیاوازدا هاوسەرەکەى تەڵاق دا ئیتر هیچ پاساوێک نامێنێ بۆ گێڕانەوەى و ناتوانێت جارێکى دیکە بیهێنێتەوە مەگەر هاوسەرەکەى لەگەڵ پیاوێکى دیکە هاوسەرگیرى بکات وە پیاوەکەى تەڵاقى بدات یاخود بمرێت لەو کاتەدا پیاوى یەکەم ئەتوانێ بیهێنێتەوە. 
2-  لێک جیاکردنەوەى دادگایى
بۆهەریەکە لە ژن و مێرد هەیە داواى جیابونەوە بکەن لە دادگا گەر یەکێک لەم هۆکارانە ڕوویان دا: 
ڕ- ئەگەر یەکێک لە هاوسەرەکان زیان بەوى دیکە بگەیەنێت. 
ب- ئەگەر یەکێک لەهاوسەرەکان ناپاکى هاوسەرى ئەنجام دا. 
ج- ئەگەر گرێبەستى هاوسەرى بەزۆرە ملێ ئەنجام درابوو. 
د- ئەگەر پیاو ژنێکى دیکەى هێنا. 
ه- ئەگەر هاوسەرەکان ناکۆکیان هەبوو توانیان بیسەلمێنن  بۆ دادگا کە ناکۆکیان هەیە.
ئەمانە و چەندین هۆکارى دیکە دەبنەهۆى ئەوەى دادگا بڕیاربدات بە جیاکردنەوەى هاوسەرەکان لەیەکدى. 
3- جیابونەوەى ئارەزوومەندانە
جیابونەوە بەڕێکەوتنى هەردوو لایەن
بریتى یە لەڕێکەوتن بەویستى هەردوو لایەن لەسەر کۆتایى هێنانى پەیوەندى هاوسەرگیرى بەڵام لەم حاڵەتەدا پێویستە ژن دەست هەڵ بگرێت لەمافەکانى یاخود بەشێک بە ویست و ڕەزامەندى خۆى. 

ئامارەکانى جیابونەوە:
ڕۆژ لە دواى ڕۆژ ئامارەکانى جیابونەوە لەهەرێمى کوردستان ڕووى لەهەڵکشانە وە بەهۆى زۆربونى ئەو هۆکارانەى کە کاریگەریان هەیە لە جیابوونەوەى هاوسەرەکان پێشبینى ئەکرێت کە تێک چونى شیرازەى خێزانەکان بەرەو زیادبوون بڕۆن، سەرەڕاى ئەوەى ژن و پیاو هەردوولا زەرەرمەندى گەورەن لەجیابونەوەیان وە ئەستەمە بتوانن لەپاش جیابونەوە پرۆسەیەکى دیکەى هاوسەرگیرى بە سەرکەوتوانە ئەنجام بدەن لەهەمان کاتدا منداڵ گەورەترین قوربانیە لەم نێوەندەدا وە منداڵ لەهەر بارێکدا لاى دایک یاخود باوک بمێنێتەوە لە سۆز و خۆشەویستى لایەنێکیان بێ بەش دەبێت سەرەڕاى ئەوەش ئەستەمە لەفەراغى باوک یان دایک منداڵ پەروەردەیەکى تەندروست بکرێت. 

ئامارى جیابونەوە لەپارێزگاى هەڵەبجە
2018 2019
212 269

لێرەدا پارێزگاى هەڵەبجەمان وەک نمونەیەک وەرگرت کە لەنێوان ساڵى 2018-2019 ڕێژەى جیابونەوە (57) حاڵەتى زیادى کردوە وە ئەم ڕێژەیەش ساڵانە لەزیادبوندایە بۆیە شیاوى هەڵوێستەلەسەر کردنە، ئەمە لە کاتێک دایە دانیشتوانى پارێزگاى هەڵەبجە بەجیاوازى لەگەڵ پارێزگاکانى دیکەى هەرێمى کوردستان کەمە. 

هۆکارەکانى جیابونەوەى هاوسەرى:
هۆکار گەلێک هەن بۆ ئەم حاڵەتە وە ناتوانرێت هۆکارەکانى جیابونەوە وەک خۆى دیارى بکرێن چونکە چەندین هۆکارى جیاواز هەن بۆ جیابونەوە بەڵام ئەتوانرێت لەئێستادا هۆکارە سەرەکیەکان دیارى بکرێن کە زۆرترین ڕێژەى جیابونەوە بەهۆیانەوە ڕووئەدەن لەوانەش:

ئامێرەکانى پەیوەندى کردن

ئامێرەکانى پەیوەندى کردن بەتایبەت تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان لەئێستادا بەشێکى گەورەى لەژیانى تاکەکانى کۆمەڵگاى کوردى داگیرکردوە هەرچەندە ئامێرەکانى پەیوەندى کردن لەبنەمادا بۆ خزمەتى مرۆڤایەتى دروست کراون بەڵام بەداخەوە لەئێستادا بونەتە هۆکارى نەمانى پەیوەندى کۆمەڵایەتى و وەتێک دان و لێک ترازانى شیرازەى چەندین خێزان، وەهەروەها بەهۆى تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە لەئێستادا تاکەکانى کۆمەڵگەى کوردەوارى لە عورف و عاداتى جوانى باوباپیرانیان لایان داوە و کارە شاز و ناپەسەندەکان ئاسایى بونەتەوە، وە هەر لەڕێگەى تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە چەندین پەیوەندى سۆزدارى دروست بووە پاشان ناپاکى هاوسەرى بەدوادا هاتووە وە پاشان بەم هۆیەوە تێک چونى شیرازەى خێزانى بەدوادا هاتووە، بۆیە زۆر پێویستە کە هاوسەرەکان بەکارهێنانى تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان لەلایەن خۆیانەوە سنورداربکەن وەبەوریایەوە مامەڵە لەگەڵ ڕەگەزى بەرامبەردا بکەن تا چیدى بەکارهێنانى تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان نەبێتە هۆى تێک چونى شیرازەى خێزانەکان. 



دراماکان

دراماکان لەئێستادا بەتایبەت لاى خانمان کاریگەریەکى ئەوتۆى هەیە وەبوەتە هۆکارێکى سەرەکى و بەهێزى جیابونەوەى هاوسەران، هەرچەندە دراماکان ڕاستەوخۆ نابنە هۆکارى جیابونەوە بەڵام بەهۆى ئەوەى بینەرى دراماکان زۆرجار ئەوەى لەدراماکان ڕووئەدەن ئەیەوێت لەواقیعى ژیانى خۆى دا دوبارەى کاتەوە کە ئەمەش سروشتى زۆربەى مرۆڤەکان وەهایەکە حەزى بەلاسایى کردنەوە هەیە، بۆیە لەکاتى دوبارەکردنەوەى ئەو هەڵس و کەوتانەى لەدراماکان دا ڕووئەدەن زۆرجار کێشەى گەورە لەنێوان هاوسەرەکان دروست ئەبێت و پاشان جیابونەوەى هاوسەرى بەدوادادێت، ئەمە سەرەڕاى ئەوەى کە لەدراماکان دا پەیوەندى سۆزدارى بەشتێکى ئاسایى سەیر ئەکرێت و چێژى تایبەتى پێ ئەبەخشرێت بەدڵنیاییەوە بینەرى دراماکانیش لەم بارەدا کاریگەرى نەرێنى لەناخیاندا دروست ئەبێت و لەکۆتایى دا جیابونەوەى هاوسەرى لێ دەبێتەوە، بۆیە پێویستە دورکەوینەوە لە سەیرکردنى ئەو درامایانەى کە کاریگەرى نەرێنى هەیە لەسەر هەڵس و کەوتى تاکەکان، وە هەروەها لایەنى پەیوەندى دار ڕێگە بەمیدیاکان نەدەن لەپەخش کردنى ئەو درامایەى کە کاریگەرى نەرێنى یان هەیە لەسەر تاکەکان.


3- نەگونجان:
لەئێستادا هاوسەرەکان هۆشیاریەکى ئەوتۆیان نیە لەکاتى ئەنجام دانى پڕۆسەى هاوسەرگیرى هەر بۆیەش پاش ماوەیەکى کەم لەئەنجام دانى ئەم پڕۆسەیە هاوسەرگیرى یەکەیان ڕوبەڕووى هەڵوەشاندنەوە ئەبێتەوە، گەر هاوسەرەکان بیانەوێ پێکەوە بگونجێن دەبێت هاوکارى یەک بن لەتەواوى ئیش و کارەکانیان دا وە ڕێز و خۆشەویستى بکەنە بنەماى ژیانیان وە هەروەها کارکردنى زۆر و ماندوبوونى ڕۆژانە وایان لێ نەکات کە بایەخ بە یەکترى نەدەن و هەریەکەیان بەرامبەرەکەى لە هەمووشتێک وە هەموو کەسێک بەلاوە گرنگتربێ.

4- کەمى تەمەن:
خەریکە لەئێستادا ببێتە دیاردە ئەوانەى کە هاوسەرگیرى ئەنجام دەدەن چەندین لاویان تیادایە لە تەمەنێکى کەم دایە کە خوارووى (18) ساڵە ئەم تەمەنەش بۆ ئەنجامدانى هاوسەرگیرى نەگونجاوە لەبەرئەوەى لەتەمەنێکى وەهادا تواناى هەڵ گرتنى بەرپرسیارێتى هاوسەرگیرى نیە، وە لەڕاستى دا پڕۆسەى هاوسەرگیرى پڕۆسەیەکى ئاسان نیە بەڵکو بەرپرسیاریەتیەکى گەورەیە کە دەبێت هەردوو هاوسەر لەسەرجەم ڕووەکانى وەک تەمەن- جەستە- عەقڵ کامڵ بن پێش ئەنجام دانى پڕۆسەى هاوسەرگیرى. 

5- دەست تێوەردانى دەرەکى:
زۆرجار ڕووئەدات هاوسەرەکان پێکەوە گونجاون و کێشەیەکى ئەوتۆ لەنێوان یان دا بونى نیە بەڵام ماڵە باوان لێ ناگەڕێن کە بەئاسودەیى بژین دەست لە سەرجەم کایەکانى ژیانیان وەرئەدەن بەداخەوە زۆرجار ڕووئەدات کە بەزۆرى ماڵى باوکى یەکێک لەهاوسەرەکان کۆتایى بە ژیانى هاوسەرى هێنراوە. 

6- جێ هێشتنى نیشتمان: بەهۆى ناسەقامگیرى دۆخى سیاسى و بونى قەیرانى دارایى و نەبونى تواناى دارایى پیاوان لەبەردەوام بونى پڕۆسەى هاوسەرگیرى چەندین پیاو ماڵ و خێزانى خۆیان جێ هێشتووە و ڕویان لە دەرەوە کردوە بەم هۆیەوە جیابونەوەى هاوسەرى دروست بووە. ئەمانە و چەندین هۆکارى دیکە هەن کاریگەرى ئەوتۆیان هەیە لە جیابونەوەى هاوسەرەکان لەیەکدى. 

چارەسەر
پێویستە لەسەر هاوسەرەکان کە ڕێز و خۆشەویستى بکەنە بنەماى هاوسەرگیرییان دوربکەونەوە لەبەکارهێنانى لە ڕادەبەدەرى ئامێرەکانى پەیوەندى بەتایبەت تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و لەبرى مانەوەیەکى زۆر لەسەر تۆڕى کۆمەڵایەتى بایەخ بەیەکتر بدەن و کاتەکان بەیەک ببەخشن، وە هەروەها پێویستە لەسەر ماڵە باوکى هەردوولا چ ژن چ پیاو ڕۆڵەکانیان فێرى ڕێز و خۆشەویستى بەرامبەر بەیەک بکەن لەبرى هەوڵدان بۆ دروست کردنى پیاو سالارى یاخود ژن سالارى، هەروەها پێویستە لەسەر دادگاکان کە ڕێگەنەدەن بە تەمەنى خوار 18 ساڵ بۆ ئەنجام دانى هاوسەرگیرى بەچەند مەرجێکى قورس نەبێت، وە هەروەها پێویستە لەسەر دادگاکان کەبیکەنە مەرج لەکاتى ئەنجام دانى گرێبەستى هاوسەرگیرى بەشدارى خولێکى هۆشیارى ڕاوێژى پێش هاوسەرگیرى بکەن کە تیایدا کەسانى شارەزا و پسپۆڕ هەبن هاوسەرەکان ئاشناکەن بەبنەماکانى خێزانێکى بەختەوەر لەڕووى کۆمەڵایەتى و ئابورى و تەندروستى و پەروەردەییەوە. 




3-بەشێک لە چالاکیەکانی رێکخراو لە پارێزگای هەڵەبجە بە وێنە












ئەنجامدانى سیمینار لەلایەن ڕێکخراوەوە سەبارەت بە چۆنیەتى خۆپاراستنى ژنان لەکاتى ڕووبەڕووبوونەوەى توندوتیژى.

























کردنەوەى خولى هۆشیارى لەلایەن ڕێکخراوەوە بۆ گوندەکانى دەوروبەرى پارێزگاى هەڵەبجە.













ئەنجامدانى کۆبوونەوەى ڕاوێژکارى جەماوەرى لەلایەن ڕێکخراوەوە سەبارەت بە کێشەکانى هاوڵاتیان لە پارێزگاى هەڵەبجە.













کۆبوونەوەى ڕێکخراو لەگەڵ ڕێکخراوەکانى دیکەى پارێزگاى هەڵەبجە سەبارەت بە کێشەکانى ژنان.

















پارێزگای دھۆک
١-بەرێوبەرایەتی بەرەنگار بونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەت وخێزان
ئەم بەرێوبەرایەتی یە لەسالی ٢٠١٣دامەزراوە،لەسەنتەری پارێزگای دھۆک لەناو سەنتەری پارێزگای دھۆک دوو نوسینگە ھەیە نوسینگەی نزارکێ ونوسینگەی دھۆک ولەقەزکانی سەربە پارێزگای دھۆک ٨نوسینگە ھەیە (سێمێل،زاخو،ئاکرێ،بەردەرەش،ئامێدی،شێخان،برایەتی،شنگال)

٢-سەنتەری راوێژکاری خێزانی
سەنتەری راوێژکاری خێزانی لەسالی ٢٠١٣دامەزراوە،لەم سەنتەرە دا ١٨خەبیریان ھەن کەھەموویان کەسانی پسپور وپروفیسۆر وخاوەن بروانامەی بەرزن،روژانە بۆمەبەستی ئاشتەوای لەناوخێزان دا تاکو٣ خەبیر ئامادە دەبن بو گفتوگوکردن لەگەل خاوەن کەیسەکان،لەم سەنتەرەدا روژانە زیاتر لە٣کەیس وەرده‌گرن و  لەگەلیان دادەنیشن به‌مه‌به‌ستی به‌دیهینانی ئاشته‌وایی ھەندێ کات ئاشتبوونەوە دروست دەبێت بەلام لەھەندێ حالەت دائاشتبونەوە سەخت دەبێت کێشەکە چارەسەر ناکرێت لەلایەن ئەوان،بەتایبەتی لەوحالەتانەی کە کچ لەتەمەنێکی بچووک دا ھاوسەرگیری ئەنجام دەدات،بەرێوبەری سەنتەره‌که‌ ئاماژه‌ی به‌وه‌کر کە زۆربەی کەیسەکان بەھۆی خیانەتی ھاوسەرگیری ولەیەکتر تێنەگەیشتن وخراپی باری ئابووری ولێدان توماردەکرێت، باسی له‌وه‌شکرد که‌ به‌شیک لەکەیسەکان لەلایەن دادگاوە رەوانەی ئێمە دەکرێت و به‌لام ھەندێک له‌ که‌یسه‌کان خۆیان دێن بولای ئێمە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانیان.

بوچوونی بەرێوبەری سەنتەری راوێژکاری سەبارەت بەیاسای توندوتیژی خیزانی ئەوە یەیاسای توندوتیژی یاسایێکی زوور باشە ومافەکانی ئافرەت تێداپارێزراون ولەم سالانە داخەلک زیاتر لەم یاسایە تێگەیشتوون
چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی سه‌نته‌ری راویژکاری خیزانی

 

٣-نوسگەی دھۆک
سەبارەت بەکەیسەکان لێپرسراوی نوسینگەکە راگەیاند کەلەم ساڵدا زووربەی کێشەکان لەلایەن خۆیانه‌وه‌ چارەسەردەکرێن، و لەم نوسینگەیە ھەموو جورە سکاڵایەک تۆماردەکرێت تاکو پلەی چوار ھەموو جۆرە سکالایه‌ک کەپەیوەندی بە ئافرەتەوە ھەبێت لەلایەن ئەوان توماردەکرێت،
لەم نوسینگەیە ٢ ئەفسەری ئافرەت و٣ئەفسەری پیاو ھەن بولێکولینەوە لەگەل خاوەن کەیسەکان،لەسەرەتادا لێپرسراوی نوسینگەکە له‌گه‌ل     کەیسەکان داده‌نیشیت  بودیارکردنی جۆری کەیسەکە دوای ئەوەش ئەفسەری لێکولینەوە لێکولینەکە ئەنجام دەدات، لیپرسراوی نوسینگەی دھۆک باسی له‌وه‌کر که‌  بەبەردامی٢٤کاتژمێر لەئامادەباشی دان بوتومارکردن و چارەسەرکردنی کەیسەکان تەنانەت لێپرسراوی نوسینگەکەش لەدوای کاتی دەوام کردنیش بەپەیوەندی یان خودی خوی ئامادەیە بوھەر حالەتێکی نائاسایی.
  ئاماژەی بەوەشکرد کەزۆربەی کەیسەکان لەسەر خیانەتی ھاوسەرگیری وجنێودان وخراپی باری ئابوری توماردەکرێت و زووری تریش دەبنە ھوی دروست بونی کێشە،سەبارەت بەوسکالایانەی کەلە نوسینگەکە تومارناکرێن ئەو حالەتانەن کەدوای جیابونەوە(گلاق) کێشە لەنێوان ئافرەت وپیاو دروست دەبێت بەھوی مندال یان ھەر کێشەیەکی تر جگەلە لێدان کەتومار دەکرێت بەلام ئەوانی تر لە مرکزی پولیس توماردەکرێت.
باسی له‌وه‌شکر که‌ د ئەوئافرەتانەی  هه‌ره‌شه‌یان لەسەرە لەکاتی تومارکردنی سکالا ئەگەر پێویست کرا لێکولینەوە بەنھێنی لەگەلیان ئەنجام دەدرێت بوئەوی ئافرەت پارێزراو بێت یان بەپێی ویستی ئافرەت وبریاری دادوەری لێکولینەوە رەوانەی سەنتەری نەوا لەدھۆک دەکرێت،نوسینگەی دھۆک پەیوەندیەکی زوورباش وبەردەوام لەگەل دادوەری لێکولینەوە و سەنتەرەکان داھەیه‌ بوئاگاداربوون وچارەسەرکردنی کەیسەکان.
سەبارەت بەیاسای توندوتیژی خێزانی بوچوونی لێپرسراوی نوسینگەکە وابوو  کەیاسەکە  یاسایه‌کی زۆر باشە وبەشێوەیەکی زۆر باش کاریپێدەکرێت ،ئەوەشی راگەیاند لەئێستادا خەلک زوور زیاتر لەیاسای توندوتیژی تێگەیشتوون دەزانن چون داوای مافەکانی خویان کەن بەپێی ئەم یاسایەوە بەبەراورد له‌گه‌ل  لسالانی پێشووتردا کەزۆربەیان پێیان شەرم بو سکالا تومارکەن.

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی دهۆک

٤-نوسگەی نزارکێ
لێپرسراوی نوسینگەی نزارکێ ئاماژه‌ی به‌وه‌کر  کەژمارەی کەیسەکان لەم سالدا زیادی کردووه‌،و زۆربەی کەیسەکانیش لەلایەن خۆیانەوە چارەسەردەکرێن بەرلەوەی راوانەی دادگا بکرێن،لەم نوسینگەیە ھەموو جورە سکالایێک توماردەکرێت کە پەیوەندی بەئافرەت وخێزانەوە ھەبێت تاوەکو پلەی چوار وئەو کەیسانەی کەسەر بەیاسای توندوتیژی خێزانی نین ره‌وانه‌ی بنکه‌کانی پۆلیس ده‌کرین.
نووسینگه‌که‌ باسی له‌وه‌کرد که‌  راگەیاند کاتیک ئافره‌تیک هه‌ره‌شه‌ی له‌سه‌ربیت ئه‌وه‌  دوای وه‌رگرتنی 
ره‌زامه‌ندی دادوه‌ر  دەگوازرێتەوه‌  سەنتەری نەوا بوپاراستنی ، و ته‌نها لەو کاتەدا دیچته‌ ده‌ره‌وه‌ کە دادوەر بریاردەت یا خود مەترسی لەسەر ژیانی  نەمابێت،  یانیش ھەندێ جار ئافرەت داواده‌کات لەسەر رازەمەندی خوی دەکرێتە دەرەوە،یاخود ھەندێ حالەت ئافرەت رازی نابێت لەسەنتەر بمێنێتەوە ئەمەش لەبەر ئەوەی کومەلگای ئێمە بەچاوی کەم سەیریان دەکرێت و پێیان شەرم دەبێت بمێنەوە ئەو کات ئافرەت لەلای خزمێکی یاخود شوێنێک ئەو داوابکات دادەنرێت وئێمەش (تعھد) لەلایەنی بەرامبەرەوە وەردەگرین بوئەوەی زیان بەخاوەن سکالاکە نەگەینێت بەپێچەوانەش سزادەدرێت.
سەبارەت بەو جورە سکالانەی کەله‌ لەنوسینگەکە توماردەکرێن لێپرسراوی نوسگەکه‌ ئاماژەکرد کە زۆربەی سکالاکان بەهۆی خراب بەکارھێنانی تۆرەکۆمەلایەتیه‌کان  وموبایله‌وه‌یه‌ و هه‌روها خیانەتی ھاوسەرگیری ولە یەکترتێنەگەیشتن و جنێودان کە زۆر جار پیاو جنێو بەھاوسەرەکەی و خێزانی دەدات ئافرەتەکەش نارازی دەبێت وسکالا توماردەکات.
بەپێی بوچوونی لێپرسراوی نوسگەکە یاسای توندوتیژی خیزانی  یاسایه‌کی زۆر باشە و  خێزان دەپارێزێت ومافەکانی ئافرەت تێدا پارێزراون.

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی نزارکی
 




5-دادگای لیکۆلینه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی دھۆک
دادوەری لێکولینەوە رایگەیاند کەژمارەی سکالاکان زیادیانکردووه‌ بەلام ھەندێ جۆری  کێشەکان کەم بونەتەوە ئەوەش لەبەر ئەوەی کە تێگەیشتنی خەلک فراوانتربووە بەچاوێکی تر سەیری ژیان وئافرەت دەکەن وزیاتر مافەکانی ئافرەت له‌به‌رچاو ده‌گرن ،لەسالانی پێشووتردا سکالا تەنھا لەسەر کێشەی گەورە توماردەکرا  چونکە لەکومەلگای ئێمەدا شەرم بوو کەئافرەت لەنوسینگە ودادگا ببنرێت،بەلام لەئێستادا بوکێشە زوور  بچوکەکانیش ئافرەت دێت سکالا توماردەکات بونمونە ئافرەت سکالا توماردەکات دەلێت خێزانەکەم رێگا پێنادات ئیش بکەم یان جلوبەرگ بەدلی خوم لەبەرکەم یانیش خێزانەکەم رێگام پینادات لەگەل ھاورێکام بچمەدەرەوە وزۆر کێشەی تریش کەبەم شێوە ھەن،
سەبارەت بەپەیوەندی دادوەر لەگەل نوسینگە وسەنتەرەکاندا باسی له‌وه‌کرد که‌ ئه‌و به‌رده‌وام له‌ په‌یوه‌ندییه‌ له‌ گه‌لیانداو ته‌نانه‌ت له‌ دوای ده‌وامی فه‌رمیش په‌وه‌یندییان هه‌یه‌ بۆ به‌ هانه‌چوونی هه‌ر که‌یسیک و قوربانیه‌ک که‌ پیویستی بیت،ھەروەھا ئەو ئافرەتانەی هه‌ره‌شه‌یان له‌سه‌ره‌  ئیمه‌ زۆرجار ره‌وانه‌ی سه‌نته‌ری ده‌که‌ین به‌مه‌به‌ستی پاراستنی تا دۆخه‌که‌ی ئارام ده‌بیته‌وه‌ ،به‌لام ھەندێ حالەت ئافرەت رەتی دەکاته‌وه‌ لەسەنتەربمینیته‌وه‌  ئەمەش بەھۆی کومەلگا وقسەی خەلک بۆیه‌ له‌م حاله‌ته‌دا  ئێمە(تعھد) لەلایەنه‌که‌ی تر وەردەگرین لەکاتی سەرپێچیکردن یاخود زیان بگەینێت بەخاوەن سکالاکە سزادەدرێت وکەسەکە دەتوانرێت سکالایەکی ترلەسەر تومارکات.

سەبارەت بەیاسای توندوتیژی خێزانی باسی له‌وه‌کر که‌ یاساکه‌  یاسایه‌کی زۆر باشە وبەشێوەیەکی زۆر باش کاریپێدەکرێت به‌لام پیویستی به‌وه‌یه‌ جاریکی تر هه‌مواربکریته‌وه‌ و کیشه‌ یاساییه‌کانی چاره‌سه‌ر بکرین

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراوی له‌گه‌ل دادوه‌ری دادگای لیکۆلینه‌وه‌ی سلیمانی .


قه‌زای زاخۆ
نوسگەی زاخۆ
لێپرسراوی نوسینگەی زاخۆ رباسی له‌وه‌کرد که‌  لەبەر فراوانی سنوری قەزای زاخۆ وبوونی کەمپەکان سکالایەکی زوور لە نوسینگەکە توماردەکرێت ھەروەھا لەھەردوو ناحیەی رزگاری ودەرکار کەسەر بەقەزای زاخۆن سکالاکانیان لە نوسینگەی زاخو توماردەکرێت،ئاماژەی به‌وه‌شکرد ھەموو جورە سکالایێک کەپەیوەندی بەخێزانەوە ھەبێت لەنوسینگەکە توماردەکرێت تاوەکو ئەو سکالا خێزانیانەش کەپەیوەندی بەمال ومولکیەتەوەش ھەبێت.
سەبارەت بەوکێشانەی سکالایان لەسەر توماردەکرێن زووربەیان بەھۆی لەیەکتر تێنەگەیشتنی خێزان وخراب بەکارھێنانی ئامیرەکانی  پەیوەندیکردن وتۆرەکومەلایەتییەکانه‌ ئەمانە زووربەی ئەو ھوکارانەن کە سکالایان  لەسەر توماردەکرێن،دوای تۆمارکردنی سکالا لێکولینەوە لەگەل کەیسەکان دەکرێت وھەولی ئاشتەوای و چارەسەرکردنی کێشەکە لەلایەن نوسنگەکەیان دەدرێت بێ ئەوەی رەوانەی دادگا بکرێت زۆربەی کێشەکان لەلایەن  نووسینگه‌کان خۆیان چارەسەردەکرێن بەلام له‌ کاتیکدا   پێویست  بوو ره‌وانه‌ی  دادگای زاخۆ ده‌کریت ،لەھەندێ حالەتی کەم که‌  پێویست دەبێت سکالا رەوانەی دادگای دهۆک دەکرێت، و  بۆئاشتەواییش رەوانەی سەنتەری راوێژکاری دەکرێت لە دھۆک،ئەوحالەتانەی که‌ هه‌ره‌شه‌یان له‌سه‌ره‌ بەپێی رازەمەندی که‌یسه‌که‌  ودادوەری لێکۆلینەوە رەوانەی سەنتەری نەوا دەکرێت لە دھۆک بوپاراستنی ئه‌مه‌ش له‌ پیناو پاراستنی که‌یسه‌که‌ تا ئه‌و کاته‌ی هه‌ره‌شه‌ی له‌سه‌ر نامینین  یان بەپێی داوکاری ئافرەته‌که‌ خۆی لەسەنتەرەکە ده‌هینریته‌ دەرەوە ئه‌مه‌ش کاتیک که‌ ته‌واو دلنیاده‌بین هیچ مه‌ترسییه‌ک له‌سه‌ر ئافره‌ته‌که‌ نه‌ماوه‌ ،باسی له‌وه‌شکرد کە بەبەردەوامی له‌ په‌یوه‌ندییان لەگەل سەنتەرەکان و دادگادا بوبەدواداچونی که‌یسەکان.
لێپرسراوی نوسینگەکە سەبارەت بەیاسای توندوتیژی راگەیاند کە ھەموو کاتێک ئێمە دەلێین  باشتردەبێت ئەگەر یاساکە پێداچوونه‌وه‌یه‌کی  لەسەر بکرێت و که‌مووکورتیه‌ یاساییه‌کان  راست بکرێتەوە بەلام ھیچ لایەنێک گوێ لەم بووچونە ناگرێت .


چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی زاخۆ

ئیدارەی گەرمیان

1-بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و خێزان/ گەرمیان

سەبارەت بە ئەم بەڕێوەبەرایەتیە بەڕێوەبەرەکەی ووتی : لەساڵی (2007) وە دامەزراوە سەرەتا بەس ئیشی بەدواداچوون بووە کە یاساکە جێ بەجێ کرا پاشان وای لێهات کەیسەکان ببینێت و لێکۆڵینەوەی تێدا بکات، 
سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی ووتی:
 1-ئەم یاسایە کەم و کورتی تێدایە و پێویستە هەوڵی هەموارکردنەوەی بدرێت بەنسبەتی ئەم یاسایە کە دانراوە وایلێهاتووە ئیشەکان بەقورسی بڕۆن بۆ نمونە ماددەی (7)ـی یاساکە باسی هەندێک شتی ڕۆتینی ئەکات و پەیوەندی بە ڕۆتیناتی ژیانەوە هەیە باسی هەندێک کەیسی وەکو قەتڵ و ئەوانەی لەم حاڵەتەدا ئەبێ لێکۆڵەری نوسینگەی توندوتیژی لێکۆڵینەوەی تێدا نەکات بە فەرمانی دادوەر هەواڵەی بنکەی پۆلیس بکرێت . واتە حاڵەتەکانی ماددەی (7)ـی توندوتیژی تایبەت بە دادگای (کەتن)ە وە نەک دادگای (جنایات) ئێمە لێکۆڵینەوە لەو کەیسانە ئەکەین کە تەنها تایبەتن بە دادگای (جنایات) .

2- یەکێکی لە کەومو کورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە باسی ئەو هەڵانەی نەکردووە کە لە ناو خێزاندا ڕوودەدەن دەرهەق بە پیاو بۆ نمونە ژنێک تعدا لە مێردەکەی ئەکات لەم یاسایە بەهیچ شێوەیەک باسی نەکراوە یان باسی خیانەتی بەین ژن و مێرد نەکراوە . 

3-یەکێکی تر لە کەمو کورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە خۆی ئەبێ کەیسەکان تایبەت بن بە لێکۆڵەرەوەکان واتە لەناو نوسینگەکانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی لێکۆڵینەوەی جنح و جنایات بە جیا بکرێت هەریەکێک بەس حاڵەتەکانی جنح ببینێ و لێکۆڵەرێک بەس جنایات .


 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی خێزان/ئافرەتان/گەرمیان


  رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە:

سەبارەت بە کەمووکورتی و کێشەکانی ئەم بەریوەبەرایەتییە بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتیەکە باسی لەوەکرد کە وەکو بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان چەند کێشەو گیر و گرفتێک هەیە کە ڕێگرە لەبەردەم جێبەجێکردنی یاساکەدا ئەوانیش:
نەبونی کارمەند و بینای تایبەت .
شەڵتەڕی داڵدەدانی ئافرەتانە لە گەرمیان کە کاتەکەی کەمە و بەگوێرەی پێویست نییە .
نەبونی نەخۆشخانەیەکی دەروونی تایبەت بۆ قوربانیەکانی دەستی توندوتیژی ،.
  نەبونی هێڵی گەرم ئێمە هەرچەندە لە نوسینگە  ژمارەی تایبەت هەیە بۆ پەیوەندی کردنی خەڵک  و ئاگادارکردنەوەمان لە کێشەکانیان بەڵام قراربوو هێلی (119) بەبەردەوامی و بۆ (24) کاتژمێر کاری بکردایە  بەڵام  تاوکو ئێستا لەم سنوورە ئیشی پێنەکراوە چونکە زیاد لە (20) کارمەندی پێویستە بەڵام خۆشبەختانە هەرکەسێک کێشەیەکی هەبێت یا پێویستی بە کارمەندی ئێمە بێت پەیوەندی پێوەبکات بە هێلی گەرم (119)ـی سلێمانیەوە ئەوانیش ڕاستەوخۆ ئێمەی لێ ئاگادار ئەکەنەوە و یارمەتی ئەدەین . 
3-نوسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و خێزان لە کەلار
لێپرسراوی نوسینگەی کەلار سەبارەت بە یاساکە باسی لەوەکرد کە:
  1-ئەم یاسایە لە سەرەتادا و لەو قۆناغەی کە یاسایەکی وەهاو تایبەت بە کێشە خێزانیەکان نەبوو شتێکی باش بوو بەڵام لە ئێستادا لە بواری ئیش کردندا هێواش هێواش لایەنە خراپەکانی دەرئەکەوێت وەکو ئەوەی کە لە یاساکەدا باسی فەرمانی پاراستن کراوە ، من زۆرجار تێبینیم لەسەر ئەو لایەنەی بووە ، خۆی فەرمانی پاراستن زیاتر بۆ ئەوەیە کە بۆ نمونە ژن و مێردێک لە ماڵەوە کێشەیان ئەبێ یان مێردەکە توندوتیژی ئەکا بەرامبەر ژنەکە کە ژنەکە سکاڵای کرد خۆی ئەبێ ژنەکە داوای فەرمانی پاراستن بکا واتا ژنەکە لە ماڵی خۆی بێت و پیاوەکە کە کردارە توندوتیژیەکەی کردووە بۆ ئەوەی لێی دوربخرێتەوە نەک ئەوەی کە ئافرەتەکە دەربکرێ و ببرێت لە شوێنێک بپارێزرێ لەبەرئەوەی لە هەرێمی کوردستاندا کەمتر لە واقعدا ئەو شتە جێ بەجێ ئەکرێ کە بتوانی ڕێگری لەو کەسە بکەی کە توندوتیژی ئەکا نەک لایەنەکەی تر کە ژنەکەیە بخرێتە شەڵتەر و وەکو سجن دابنرێت لەکاتێکدا کە ئەو سکاڵاکارە و توندوتیژی بەرامبەر ئەنجام دراوە ، بەڵام لەبەرئەوەی بەگوێرەی شەرع و یاسا کە ماڵ هی پیاوە هەرچەندە ئافرەتەکە حەقی هەبێ لەو ماڵە و مەسروفی کردبێ لەو ماڵە ، بەڕای من ئەمەیە کێشەکە لەو کەموکورتیە گەورانەی لەم یاسایەدا هەیە .
2- یەکێکی تر لە کەموکورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە کە ئەوترێت بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ، خۆی بەرەنگاربوونەوە یەعنی پێش ڕووداوەکە بکەوێت ، ئێمە هیچ ئالیەتێک و دەسەڵاتێک هیچ شتێکمان بۆ دیاری نەکراوە کە پێش ڕووداوەکە بکەوین ، نەک بۆ ئێمە بۆ کەس دیاری نەکراوە پێش ڕووداو چۆن بکەوین لەکاتێدا یەک شت هەیە ئەڵێ ئەنجامدانی کۆڕ و سیمینار و وشیار کردنەوەی هاووڵاتیان سەبارەت بەو کێشە و توندوتیژیانەی کە هەیە چۆن خۆیانی لێ بپارێزن بۆ ئەوەی ئەو حاڵەتە ڕوونەدات ، خۆی لە ڕاستیدا ئێمە لێکۆڵینەوەین لە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی یەکێکی تر لە کەموکورتیەکانی یاساکە ئەوەیە هیچ دەسەڵاتێکی تایبەت مەندی نەداوەتە لێکۆڵەرەوان و ئەفسەرانی نوسینگەکان مەرجە ئەمانە هەندێک سێلاحیاتیان هەبێ تاکاری پێ بکەن.
3- لە یاساکەدا هاتووە ئەڵێ چاودێری کۆمەڵایەتی ئەو کەسانە بکرێ کە قوربانی توندوتیژیە ئەبێ بیمەیەکی بێکارییان بۆ ببڕنەوە مانگی (150.000) سەد و پەنجا هەزار کەمتر نەبێ ، بەڵام هیچ جێ بەجێ نەکروە تاوەکو ئێستا واتە کۆمەڵێک شت هەن لە یاساکە جێکراوەتە بەڵام ڕێکاری جێ بەجێ کردنی نەگیراوەتە بەر و ئیشکالاتی هەیە کە ناتوانرێت وەکو خۆی جێ بەجێ بکرێت . 

4- یەکێکی تر لە کەموکورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە کە تەنها یەک ماددەی یاسایی هەیە بۆ سزادان ئەویش ماددەی (٧)ە لە کاتێکدا (١٣) جۆر تاوانی پێکەوە داناوە کە هەر ئەو سزا ئەیان گرێتەوە ئەمەش تاوانی سووک و قورس بەیەکەوە کە جۆرێک لە نقێ ئەبوایە تێروتەسەل و چڕوپڕ تر دانرایە وەکو یاسای سزادانی عێراقی کە ئەبێ هەرجۆرە تاوانێک سزایەکی تایبەتی خۆی هەبێت نەک بەهەموویانەوە سزایەک . 

5- یەکێک لەو کێشانەی تر کە هەیە و لە یاساکەدا ئاماژەی پێ نەدراوە ئەوەیە زۆرجار کێشەیانە هەیە لە دەرەوەی خێزان کێشەکانیشیان گەورەن وەکو تحرش و توندوتیژی سێکسی چەند کێشە و توندوتیژیەک کە بەرامبەریان ئەکرێت ئێمە ڕشکالمان هەیە چونکە ناتوانین ئەو قچیانە ببینین هەرچەندە ئێمە تا پێش هاتنی یاساکە ناوی بەڕێوەبەرایەتیمان بەدواداچوون و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بۆ دژی ژنان دوای هاتنی یاساکە بوو بە دژی ژنان و خێزان وە ئەو کێشانە دەدرێتە بنکەکانی پۆلیس دادوەر نایداتە ئێمە چوونکە لە یاساکەدا نەهاتووە هەرچەندە لای ئێمە سکاڵا بکا دواتر دادوەر هەواڵەی بنکەکانی پۆلیسی ئەکا ئەمەش یەکێکە لە کەموکورتیەکانی یاساکە کە تایبەت مەندی بە ئافرەت نەداوە .

6- یەکێکی تر لە کەمووکورتیەکانی  ئەم یاسایە ئەوەیە نابێ لە کاتی لێکۆڵینەوە ئەو کەسانەی شایەتی سەلماندنن ئەێلو فرعی تۆمەتباربن واتا منداڵی تۆمەتبار یا کەس و کاری بێ ئەمەش کێشەیەکی گەورەیە کە تەنها بتوانن شایەتی سەلماندن بن بۆ ئێمە زۆر قورسەبێ چونکە ئێمە هەر ئەندامانی ئەو خیزانەمان دەست ئەکەوێ بۆ شایەتیوەرگرتن وە لەو کاتەش شایەتیەکە هەڵئەوەشێتەوە وە ئەگەر کەسی نزیکی تۆمەتبار بن بۆیە کێشەکانی خێزان بە ئاسانی یەکلا ناکرێتەوە و زۆرجار لەکاتی لێکۆڵینەوە ناگەین بە ئەنجام .
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ لێپرسراوی نووسینگەی کەلار


4-شەڵتەری داڵدەدانی ئافرەتان لە گەرمیان
ئەم شەڵتەرە بۆ ماوەی (4) چوار ساڵ ئەبێت دانراوە شەڵتەرێکی کاتییە کاتەکەی دیاری کراوە کە هەر کەسێک هاتە ئێرە ئەبێت (72) کاتژمێر لێرە بمێنێتەوە بە کاتی ، وە لە هەندێک بارودۆخی تایبەتیدا بە گوێرەی بڕیاری دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانی ماوەی مانەوەی بۆ درێژ ئەکەنەوە بەمەرجێک بەڕێوەبەری شەڵتەر ڕەزامەندبێت بە درێژ کردنەوەی مانەوەی ئەو کەیسە .
  ئەو کەیسانەی دێنە شەڵتەر زیاتر ئەوانەن کە  ئەچنە بنکەکانی توندوتیژی خێزانی یان بنکەی (104) و بنکەکانی ترەوە . هیچ کەسێک لە شەڵتەر وەرناگیرێت بە بێ بڕیاری دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی خێزانی ، کە دادوەر بڕیاری دا کە ئەو کەیسە پێویستە بنێردرێتە شەڵتەر ئیتر لە شەڵتەر نوسراوی وەرگرتنی بۆ دەکرێت و لای خۆیان ئەیهێڵننەوە . 

*لە پرسیارێکی نوێنەری ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی  (WOLA) سەبارەت بە چۆنیەتی دانانی کەیسەکان ئایا کەیسەکان بە تێکەڵاوی دائەنرێت یان بە جیاجیا دادەنرێت لەناو شەڵتەر ؟ 
بەڕێوەبەری شەڵتەری کاتی گەرمیان وتی لەبەرنەبوونی چاودێری زۆر و کەمی کارمەند و نەبوونی شوێنی دیاری کراوی تایبەت بە شەڵتەر ناچارین کەیسەکان بە تێکەڵاوی دابنێین و چاودێرییان بکەین هەرچەندە ئێمە لە وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتیەکانەوە ڕێنماییمان بۆ هاتووە کە بە هیچ شێوەیەک کەسی بێلانە (بێ کەس) و کەسی لەش فرۆش کەسی توشبووی نەخۆشیە دەروونییەکان وەرنەگرین لە شەڵتەر بەڵام ئێمە هەرسێ جۆرە کەیسەکەمان هەبووە تا ئەو ماوەیەی کە دادوەر بڕیاری داوە داڵدەمان داون . 
لەوەڵامێکی پرسیارێکی نوێنەری ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی  ژنان  سەبارەت بە کێشە و گیروگرفتەکانی شەڵتەرەکەیان بە بەڕێوەبەری شەڵتەری کاتی گەرمیان ووتی  :
ئێمە کێشەی سەرەکیمان نەبوونی ستافی کارمەندە بە (پۆلیس و فەرمانبەری مەدەنی  وچاودێرەوە )کە کێشەیەکی گەورەیە لەبەردەم ئیش و کاری ڕۆژانەمان ، وە نەبوونی کارمەنێکی تەندروستی تایبەت بە شەڵتەر کە زۆر پێویستە بۆ کەیسەکان چونکە چەندین جار کەیسمان هەبووە تووشی نەخۆشی لەناکاو یان هەوڵی خۆ بریندارکردنی داوە ناچار بووین خۆمان چارەسەرمان کردووە لەو حاڵەتەدا ،وە نەبوونی بینایەکی تایبەت کە مەرجی شەڵتەری تیابێت زۆر پێویستە وە لەلایەنی داراییەوە زۆر لاوازە شەڵتەرەکەمان بڕی بوودجەی دیاری کراوی خۆی نی یە کە ڕۆژانە مەێروفی شەڵتەری پێدابین بکرێت .


 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ بەرێوەبەری خانەی داڵدەدانی ژنان(شەڵتەر) گەرمیان


5-دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی گەرمیان
ئەم دادگایە سەر بە دادگای بەرایی کەلارە ، لێکۆڵینەوە لەو سکاڵایانە ئەکەن کە لە چوارچێوەی خێزانە . سەبارەت بە یاسایی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی دادوەری ئەم دادگایە ووتنی:
 ئەم یاسایە لە (10) ماددە پێکهاتووە ئەم یاسایە لەسەرەتادا شتێکی باش بووە و پیویست بووە بۆخەڵک چونکە یاسایی تایبەتی نێوان خێزانەکانمان نەبووە ، وە ئەم یاسایە کە جێ بەجێ کرا لە کوردستاندا فکرەکەش دروست بووە لەگەڵی لێرە مەبەستمان لە فکرەکە ئەوەیە کەتاڕادەیەک دەسەڵاتی نێر سالاری کەمی کردووە و خەڵک هۆشیار تر بووە و سنووری خۆیان ئەزانن ناتوانن سنووری خۆیان ببەزێنن چونکە لەیاساکەدا هاتوو نابێت کەس زیادەڕەوی بکات بەرامبەر خێزانی تەنانەت تاپلە چواریش ،
 بە فعلی یاساکە سنوورداری نێوان خێزانەکانی کردووە و ڕێزی داناوە لە نێوان ئەندامەکان بەڵام ئیتر واپێویست ئەکات ئەم یاسایە هەموار بکرێتەوە و گۆڕانکاری تیا بکرێت بەڕایی من ماوەی چوارساڵ ئەبێ کاتی ئەوە هاتووە هەموار بکرێتەوە ، چونکە ئەم یاسایە پیویستی زۆری بە چاکسازییە لەبەرئەوەی کەم و کورتییەکی زۆری تیایە زۆربەی ئەو مادانەی لەیاسایی توندوتیژی خێزانی هەیە لە یاساکانی وەکو باری کەسیەتی سزادان ئاماژەی بۆ کراوە ، وە ئەم گۆڕانکاری و هەموارکردنەوەیە زۆر پیویستە لە ئێستادا چونکە کۆمەڵگە ڕۆژ لە ڕۆژ بەرەوپێشەوە ئەچێت پێویستی بە گۆڕانکاری نوێگەریە بۆیە پێویستە یاساکەش لەو ئاستەدابێت ، بۆنومونە  نابێت لێدانێکی سووک و لێدانێکی قورس هەریەک ماددە بیان گرێتەوە بەهەمانشێوە عقوبە و غەرامە بدرێت ، ئەوە شتێکی زۆر نامەعقول و ناعەدالەتیە . 
وە بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد و پێشیان باشە نەک هەر بەتەنها یاساکە ئەبێت گۆڕانکاری و چاکسازی لە شەڵتەرەکانی داڵدەدانی ئافرەتان و لیژنەی ئاشتەوای تەنانەت بنکەکانی لێکۆڵینەوە و دادگاکانی توندوتیژی خێزانیش بکرێت . 
وە بەنسبەت بەراوردی کەیسەکان بەساڵانی ڕابردوو کەیسەکان ڕوو لە زیاد بوونن چونکە خەڵک هۆشیار بووە و شارەزای مافی خۆی بووە و کەس قبوڵی ئەوە ناکات بێڕێزی و تەعدا بەرامبەر خۆی و کەس و کاری ئەنجام بدرێت وە خەڵک نایانەوێت بەڕێگەی سوڵحی عەشایەری و کۆمەڵایەتی کێشەکانیان چارەسەر بکرێت بۆیە پەنا دێننە بەر دادگاکان.
  سەبارەت بە دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی دادوەری لێکۆڵینەوەی خێزانی ووتی هەرچەندە لە شاری هەولێر و سلێمانی دادگای کەتن توندوتیژی خێزانی هەیە بەڵام لەگەرمیاندا تاوەکو ئێستا ئەم دادگایە نی یە وە هیچ هەوڵ و بەرنامەیەکیش نی یە کە لەداهاتوویەکی نزیکدا دادگای کەتنی تایبەت بە کەیسەکاتی توندوتیژی خێزانی بکرێتەوە .



 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ دادوەری دادگای توندەەتیژی خێزانی/کەلار







6-سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی گەرمیان
سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی گەرمیان لەساڵی (2017) دامەزراوە ئەو کەسانەی کێشەیان هەیە و سەردانی ئێرە دەکەن ڕاوێژیان لەگەڵ ئەکرێت کێشەکەیان بۆ چارەسەر ئەکرێت وە ئەگەر نەشتوانرا چارەسەر بکرێت ئەوە دوای سکاڵا لەدەرەوە متابەعەی کەیسەکە ئەکرێت وە لێپرسراوی سەنتەرەکە باسی لەوەکرد هەرکەسێک پێویستی بە پارێزەر بێت ئێمە پارێزەری خۆبەخشی بۆ دابین ئەکەین لەڕێگەی ڕێکخراوەوە ، وە ئەم سەنتەرە لە چەند هۆبەیەک پێک دێت ئەوانیش :-
1.هۆبەی ئیدارە:- کە کاروباری ئیداری ناو سەنتەرەکە بەڕێوە ئەبەن .
2.هۆبەی خزمەت گوزاری :-پێکدیت لە هۆبەی (یاسایی و کۆمەڵایەتی و دەروونی) .
ڕ.هۆبەی یاسایی :-ئیشی ئەم هۆبەیە دابین کردنی پارێزەر و ڕستشارەی قانونییە .
ب.هۆبەی کۆمەڵایەتی :-خۆی ئەگرێتەوە لە نێوەند گیری لە نێوان ئەو کێشانەی نایانەوەێت لێرەدا بانگی لایەنەکان ئەکرێت لەسەر ڕەزامەندی خۆیان و ڕاوێژیان پێشکەش ئەکەن .
ج.هۆبەی دەروونی :- تەنها ئەو کەیسانە ئەبینرێت کە توشی حاڵەتێکی دەروونی بوون ئێمە دەست نیشانی ئەکەین و هەواڵەی سەنتەری دەروونی ئەکەین کە کۆنتاکتمان هەیە لەگەڵیان بەهەماهەنگ کەیسەکان ئەبینین .
3. هۆبەی هۆشیاری :- کارمەندی سەنتەرەکە سەرپەرشتی ئەکات ئیشیان لەسەر وشیار کردنەوەی کۆمەڵایەتیە لە هەموو چین و توێژەکان لە باخچەوە دەستمان پێکردووە تاکو خوێندکارانی زانکۆکان شێوازی هۆشیارکردنەوەکانیشمان بەکۆڕ و سیمینار و خول بەردەوامین لەسەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی بەتایبەت لەکاتی هەڵمەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان .
4.هۆبەی لیژنەی ئاشتەوایی :-لەئێستادا ئەم لیژنەیە لە (4) چوار کەس پێکهاتوون (2) دوو پارێزەر و توێژەرێکی کۆمەڵایەتی و توێژەرێکی دەروونی وە لە داهاتوویەکی نزیکدا ئەبن بە (8) هەشت ئەندام ئەویش لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی بڕیار هاتووە کە ئەبێت ئەندامەکان زیاد بکرێن بۆ (8) هەشت ئەندام وە ئەبێت (7) حەوت ئەندامیان کارمەندی سەنتەری ڕاوێژکاری بن بە حوکمی ئەوەی ئەوان زیاتر پابەند ئەبن بەکاتی دیاری کراوەوە و خۆیان لەسەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی کارمەندن و لیژنەی ئاشتەوایش لەوێ دائەنیشن هەفتەی (2) دوو ڕۆژ ئەویش دیاری کراوە کە ڕۆژانی (دوو شەممان و چوار شەممان) بێت وە ئەم بڕیارەش کارێکی باشە بۆ زووتر بەڕێخستنی مامەڵەی هاووڵاتیان لە لیژنەکەدا . وە کارمەندەکان و ئەندامانی لیژنە پێیان وایە پێویستە ئەم لیژنەیە پێش سکاڵا تۆمار کردنی بەڕێوەچوونی چەند زنجیرەیەک لە ڕێڕەوی لێکۆڵینەوە  ، زۆرجار شیرازەی خێزانەکە تێک چووە و خێزانەکان جیابونەتەوە و هەڵوەشاونەتەوە ئینجا هەواڵەی لیژنەی ئاشتەوای ئەکرێت لەڕاستیدا ئەمەش یەکێکە لەلایەنە نەرێنییەکانی ئەم یاسایە ،وە ئەندامێکی لیژنەکە باسی لەوە کرد کە کێشەککان ڕوویان لەزیاد بوونە و وەزیاتر کێشەکان (هەڕەشە و لێدان و خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی و تۆمەت و ناپاکی هاوسەرێتییە ) .


 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ بەرێوەبەری سەنتەری راوێژکاری خێزانی کەلار


7-نوسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی/ کفری
ئەم نوسینگەیە ساڵی (2007) فەرمانی دامەزراندنی دەرچوو بەڵام لە (2007) دەستی کردووە بەکاری لێکۆڵینەوە و دۆسیە وەرگرتن پێشتر بەس ئیشی بەدواداچوونی ئەکرد ،
 لێپرسراوی نوسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لە کفری ئاماژەی بەوەکرد سنووری ناحیەکانی (سەیدە و شاکەل و خان و سەرقەڵا و کوڵەجۆ و کۆکس و چەند ناحیەیەکی تر)سەر بە نوسینگەی کفری لەکاتی کێشە و گرفتی خێزانیان ڕۆژانە دێنە لامان سکاڵا ئەکەن ئێمەش تۆماری ئەکەین و لێکۆڵینەوەی تێدا ئەکەین ، سەبارەت بە یاسایی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لێپرسراوی نوسینگەی کفری باسی لەوەکرد کە:
 ئاستی جێ بەجێ کردنی یاساکە باشە بەڵام ئێمە پێمان باشە کە هەموار بکرێتەوە چونکە لەڕاستیدا یاسایەکی  رکیکە و کەم و کورتی زۆری تێدایە لە هەموو دنیا یاساکە دائەنرێت ئەبێ ڕەچاوی ژیان و گوزەران و عرف بکات کە عرف سەرچاوەی قانونە وە ئەبێت ئەو لیژنەیەی کەیاساکە دائەنەن ڕەئی چەند حاکم و پرۆفیسۆرێک وەربگرن وە یەکێک لە هەڵە گەورەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە ئاماژەی بە نمونە دراوە کە ئەویش لە قانون نابێت نومونە هەبێت ئەبێت تعبیرێکی گشتی و شامل بێت ، ناکرێت یاسا بڵێ بۆ نومونە ئەمانە توندوتیژین و حێر بکرێ وەکو چۆن لە قانونی سزادانی عێراقی ئاماژە بە هیچ نمونەیەک نەکراوە .کە نمونە لە یاسا هەبوو واتە تحدید ئەبێ و لەو قاڵبە دەرناچێ ، 
پاشان بەڕێزیان باسی هەڵەیەکی تری بەرچاوی ئەم یاسایەی کرد ئەویش ئەوەیە پێشی وایە هەرچەندە ئەم یاسایە ناوی (یاسایی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزان)یە بەڵام لەڕاستیدا وا نی یە زیاتر لە یاساکە بەس باسی توندوتیژی ژنان ئەکات بەهیچ شێوەیەک باسی توندوتیژی دژی پیاوان ناکات لەڕاستیدا ئەم یاسایە هەڵەیەکی زۆر نادادپەروەرانەیە چونکە ژن و پیاو تەواوکەری یەکترن لە کۆمەڵگەدا ،
 سەبارەت بە لیژنەی ئاشتەوای خێزانی لە سنوری قەزای کفری لێپرسراوی نوسینگە باسی لەوەکرد کە ئەم لیژنەیە پێکهاتووە لە (5) پێنج کەس (2) دوو پارێزەری خۆبەخش و مامۆستایەکی ئاینی و (2) دوو کارمەندی نوسینگە کە توێژەرن وەکاتی دانیشتنی لیژنەکە دیاری کراو نی یە بەگوێرەی کەیسەکان دائەنیشن واتە ئەگەر کەیس هەبێت دادوەری لێکۆڵینەوە هەواڵەی لیژنەی بکات ئینجا دائەنیشێت وە لەیاساکەدا هاتووە کە بۆ هەردانیشتنێک بڕی (30.000) سی هەزار دیناری عێراقی خەرج بکرێت بەڵام تائێستا هیچ بڕەپارەیەک خەرج نەکراوە بۆیان ، وە سەبارەت بە خول و کۆڕ و سیمینار و بڵاوکراوەی هۆشیاری بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد بەردەوام هەمانە لەناو باخچە و خوێندنگاکاندا بەتایبەت لە مانگی (11) لە هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان . 

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ لێپرسراوی نووسینگەی کفری


ئیدارەى ڕاپەڕین
1-نوسینگەى ڕانیە:
لە چاوپێکەوتنماندا لەگەڵ لێپرسراوى نوسینگەکە ئاماژەى بەوە کرد کە لە سنورى ئیدارەى ڕاپەڕین تەنها یەک نوسینگە هەیە، وە چەندین شوێن سەر بەو نوسینگەیەن واتە جگە لە ناو ڕانیە چەندین گوند و ناحیەی ترى دەوروبەرى ڕانیە سەر بەو نوسینگەیەن.







چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ لێپرسراوى نوسینگەى ڕانیە

  ئەم نوسینگەیە دابەش دەبێتە سەر چەند هۆبەیەک کە ئەوانیش:
1-هۆبەى خزمەتگوزارى کۆمەڵایەتى: لەو هۆبەیەدا ڕێنمایی ئەو کەسە دەکرێت کە کێشەى هەیە،زانیارى تەواوى دەدرێتەیە بەر لەوەى سکاڵا تۆمار بکات، لێرەدا هەوڵدەدرێت کێشەکە چارەسەر بکرێت بە بانگ کردنى هەردوو لایەنى کێشەکە، ئەگەر کێشەکەیان چارەسەر نەبوو ئەوا پەراوى لێکۆڵینەوەى بۆ دەکرێتەوە و دەبێت بە سکاڵا.
بۆ نمونە ژنێک هاتووە دەیەوێت لە مێردەکەى جیا ببێتەوە لێرە بۆى شى دەکرێتەوە کە دوو جۆر سکاڵا هەیە سکاڵایەک هەیە مەدەنیە و سکاڵایەک جەزائى، لێى دەپرسین ئایا تۆ دەتەوێت سکاڵا بکەیت لەبەر ئەوەى توندوتیژیت بەرامبەر کراوە، یان بەس دەتەوێت جیاببیتەوە کە ئەوکات دەبێت بچیت بۆ دادگاى بارى کەسى.
2-هۆبەى لێکۆڵینەوە(جوڵان و تاوان): لێرەدا کاتێک کەسێک سکاڵاى کردووە پەراوى لێکۆلینەوەى بۆ دەکرێتەوە ، دەست دەکرێت بە لێکۆڵینەوە دواتر پەراوەکە دەخرێتە بەردەمى دادگاى لێکۆڵینەوە.
سەبارەت بە چۆنیەتىبەرێوەچوونی کاروبارەکانی ئەم هۆبەیە لێپرسراوی هۆبەکە  وتى دواى ئەوەى کەسێک دەیەوێت سکاڵا تۆمار بکات لەکاتى دەوامى فەرمیدا ئاراستەى محکمەى دەکەین لەوێ عەریزەیەک دەنوسێت و سکاڵا دەکات، دواتر دێت بۆ لاى لێپرسراوى نوسینگە ئەویش ئاراستەى هۆبەى خزمەتگوزارى دەکات و ڕێنمایی تەواوى پێ دەدرێت دواتر ئەگەر کەسەکە هەر سور بوو لەسەر سکاڵاکەى پاشان  ئاڕاستەى لێکۆڵینەوەى دەکەن و ئێمە دۆسیەیی بۆ دەکەینەوە.کۆنوسى بۆ دەکەین و ئاڕاستەى محکمەى دەکەین و لەوێش ئیفادەدات ، کە محکمە بڕیارى دا ئێمەش بڕیارى محکمە جێبەجێ دەکەین.
کاتێک ئێمە ئیفادەى کەسێک وەردەگرین بەتەنها وەریدەگرین ئەگەر بێت و هەر کەسێکى ترى لەگەڵدا بوو لەوانەیە نەتوانێت بە ئازادی خۆى قسە بکات.
باسی لەوەکرد کە کێشە خێزانیەکان زۆرن و هۆکارەکانى دروستبوونى ئەو کێشانە جیاوازن بەڵام زۆربەى جار کاتێک ئافرەتێک دێت سکاڵا دەکات دەڵێ کە مێردەکەى لێى داوە و لەگەڵى خراپە، یان مەسروفى ماڵ و منداڵەکانى ناکات.
هەندێک جار کێشە هەیە لەنێوان کوڕ و باوک،باوکە دێت باس لەوە دەکات کە کوڕەکەى خراپە و بەقسەى ناکات و بەردەوام کێشەى بۆ دروست دەکات، یان قەرز لە خەڵکى دەکات و کێشە دروست دەکات و دەیەوێت سکاڵا بکات.
هەروەها باسى لەوە کرد نەبوونى دادگاى تایبەت بە توندوتیژى ئەوەش کێشە بۆ ئێمە دروست کردووە، وا دەکات زەختى زیاتر لەسەر ئێمە دروست ببێت.پێویست بوو دادگاى تایبەت و حاکمى تایبەت بە توندوتیژى هەبوایە، لێکۆڵەرى تایبەت بەخۆى هەبوایە ئەو کات ئیش و کارەکانى ئێمە باشتر و خێراتر دەڕۆیشتن بەڕێوە.
هەروەها بوونى تەنها یەک نوسینگە لە ڕانیە ئەوەش خۆى کێشەیەکى ترە ، جگە لە کێشەکانى ناو ڕانیە کێشە خێزانیەکانى هەموو گوند و ناحیەکانى ترى دەوروبەر بۆ ئێمە دێت. جگە لە ماددەى 7 ى خێزانى زۆرجار ماددەى 377 یان 405  و چەندینى ترمان هەبووە و لێکۆڵینەوەمان تێدا کردووە.
سەبارەت بە کەم و کورتیەکان باسى لەوە کرد کە وەکو هۆبەى لێکۆڵینەوە ستافیان کەمە، کە تەنها یەک لێکۆڵەر و یەک ڕێپێدراوى لەگەڵە تەنها ئەو دوو کەسەن کارى لێکۆڵینەوە دەکەن، یەک موبەلیغى هەیە لەگەڵ مەفرەزەیەک کە لەسێ کەس پێک دێت.
چەندین جار داوایان  کردووە کە ستافیان کەمە و پێویستیان بە چەند کەسێکى تر هەیە بۆیان  دابین بکرێ بەڵام بۆیان دابین نەکراوە.









چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى هۆبەى جوڵان و تاوان


3-هۆبەى ئامار و پلان :ئامارى ئەو دۆسیانەى کە دێنە لامان کۆ دەکرێتەوە و هەموو ئەو زانیاریانەى کە تایبەتە بە سکاڵاکان تۆمار دەکرێن.
.
سەبارەت بەو کەم و کورتیانەى لە نوسینگەى ڕانیە هەیە، لێپرسراوى نوسینگە باسى لەوە کرد کە کەم و کورتیمان زۆرە لەبوارى میلاک، هەروەها ئەفسەر و کارمەندمان کەمە، هەروەها بودجەمان نیە تەنها ئەگەر ڕێکخراوەکان یارمەتیمان بدەن لەڕووى داراییەوە .


*سەبارەت بە پرسیارێک کە ئاڕاستەى لێپرسراوى نوسینگەمان کرد بەوەى کە ئایا بوونى یەک نوسینگە لە سنورەکە بەسە بۆ کێشەخێزانییەکان؟
لە وەڵامدا باسى لەوە کرد کە زەخت و قورساییەکى زۆریان لەسەرە، وتى پێویستە چەند نوسینگەیەکى تر هەبێت،نوسینگەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى لە حاجیاوا پێویستە، لە چوارقوڕنە پێویستە کە نوسینگەى تایبەت بەخۆیان هەبێت، هەروەها لەسەنتەرى شارى ڕانیە دوو نوسینگە هەبێت بۆئەوەى ئەو زەختە زۆرە لەسەر ئێمە نەبێت و بتوانین باشتر ئیش و کارەکانمان جێبەجێ بکەین.
هەروەها باسى لەوەش کرد کە نەبوونى دادگاى لێکۆڵینەوەى تایبەت بە توندوتیژى خێزانى ئەوەش هەر خۆى کێشەیە وا دەکات نەتوانرێت لە ماوەیەکى کەمدا کیشەکان چارەسەر بکرێن.
سەبارەت بە بە هۆکاری کێشە خێزانیەکان لێپرسراوی نووسینگەکە باسى لەوە کرد کە:
کەمى ئاستى ڕۆشنبیرى تاکەکانى خێزان دەبێتە هۆى دروست بوونى کێشەکان، بەوەى کە تا ئێستاش کلتورى پیاوسالارى باڵادەستە لەناو بەشێکى خێزانەکانى کۆمەڵگا.
هەروەها بروانەبوون بە لایەنی یاسایی ،هەندێک جار تاکەکانى خێزان کە ڕووبەڕوى توندوتیژى دەبنەوە و پەنا ناهێنن بۆ یاسا بۆ داوا کردنى مافى خۆیان.
 ئاماژەى بەوە کرد کە توندوتیژى ئابوورى زۆرە، زۆربەى جار ئەو ئافرەتانەى کێشەیان هەیە دێن باس لەوە دەکەن کە پیاوەکەیان خەرجیان ناکێشن،یان پیاوەکەى دەریکردووە و خەرجی خۆى و منداڵەکانى ناکێشێت ئەوەش یەکێکى ترە لە هۆکارەکانى دروست بوونى کێشە.
بەڵام سەبارەت بە خیانەى زەوجى و گێچەڵى سێکسى ئەوانە کەمترن، ئەو دووانە کەمتر هۆکارى توندوتیژین.
سەبارەت بە دەستوەردانی خێزانى هەردو لا ( ژن و پیاو) ئەو تەداخول کردن و دەست وەردانە لە ژیانى ئەو دوو کەسە ئەوەش زۆربەى جار کێشە درووست دەکات.هەروەها مامەڵەنەکردن بەشێوەیەکى دروست لەگەڵ یەکترى و لێک تێنەگەیشتن وا دەکات کێشە دروست بێت .







     چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ بەڕێوەبەرى بەڕێوەبەرایەتى  توندوتیژى






                                   
2-شەڵتەر:
 
لێپرسراوی نووسینگەی رانیە باسی لەوەکرد کە  کاتێک کەسێک دێتە لاى ئێمە و توندوتیژى جەستەیی بەرامبەر کراوە ئێمە سەرەتا ڕاستەوخۆ ئیحالەى دەکەین بۆ نزیکترین بنکەى  تەندروستى  بەمەبەستى چارەسەر کردنى و وەرگرتنى ڕاپۆرتى پزیشکى سەرەتایین دواى ئەوە ئیفادەى وەردەگرین و دواتر ئیحالەى دادگای دەکەین.پاشان دادگا بڕیاڕ دەدات بە ئیداع کردنى( هێشتنەوەى) لە سجنى ڕاپەڕین، لەبەرئەوەى شەڵتەرمان نیە، بەڵام ئێمە ناچارین کە لەو شوێنە بیهێڵینەوە کاتێک زانیمان هیچ یەک لە خزم و کەس و کارەکەى وەریناگرێت.زۆرجاریش هەیە دەچێت بۆ ماڵى خزم و کەسى لەسەر مەسئولیەتى خۆى، بەس ئەگەر ئەوە نەبوو ئینجا ئێمە ئیحالەى دەکەین بۆ سەنتەرى داڵدەدانى سلێمانى.
کە ئەمەش کێشە بۆ ئێمەو و بۆ سەلامەتی کەیسەکەش دروست  دەکات،بۆیە پێویستە بەزوترین کات هەوڵبدریت کە شەڵتەرێکی تایبەت بە دادڵدەدانی قوربانینانی توندووتیژی خێزانی لەم ئیدارەیە بکرێتەوە.

3-هێڵى گەرم:
سەبارەت بە هێڵى گەرم بەڕێوەبەرى بەڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان/خێزان باسی لەوەکرد کاتێک کەسێک پەیوەندى بە ژمارە(119) دەکات ئەوا لە سلێمانیەوە جواب دەدرێتەوە ، کاتێک کەسێک کێشەیەکى هەیەو پەیوەندى دەکات لێى دەپرسن دانیشتووى کوێیە، پاشان ئەوان ئێمە ئاگادار دەکەنەوە ئێمەش بە پێى توانا یارمەتى دەدەین، بەپێى جۆرى کێشەکە بەدواداچوونى بۆ دەکەین و هەوڵى چارەسەرکردنى دەدەین، زۆرجاریش کەسەکە تەنها ڕێنمایی دەوێت و ئێمە پێى دەدەین.
سەبارەت بە پرسیارێکى تر کە ئاڕاستەى بەڕیوەبەرى بەڕیوەبەرەیەتیەکەمان کرد بەوەى ئایا ئەفسەرى ئافرەتیان هەیە، ئاماژەى بەوە کرد بەشى زۆرى ئەوانەى لە بەشەکان کار دەکەن ئافرەتن بەڵام ئەفسەرى ئافرەتمان نیە، تەنها کارمەندى ئافرەتمان هەیە.

4-دادگاى لێکۆڵینەوەى ڕانیە:
سەبارەت بە دادگاى لێکۆڵینەوەى ڕانیە کە جگە لە دۆسیەکانى لێکۆڵینەوە تەواوى کەیسە خێزانیەکانیش هەر لەم دادگایە دەبینرێن،کە ئەمەش بەهۆى نەبوونى دادگاى توندوتیژى خێزانیە لە ڕانیە،ئەمەش واى کردووە نەتوانرێت جیاکارى بکرێت لەنێوانە کەیسە خێزانیەکان و تەواوى کەیسەکانى تر هەر وەک لە یاسایی بەرەنگار بوونەوەى توندوتیژى خێزانیدا باسى دەکات.
نەبوونى دادگاى تایبەتمەند بە کێشە خێزانیەکان واى کردووە کە یەکلاى کردنەوەى کێشەکان کاتێکى زیاترى بوێت،بۆیە پێویست دەکات کە دادگایەکى تایبەت بە کێشە خێزانیەکان هەبێت هەرەوک لە یاساکەدا ئاماژەى پێ دەکات.

 












ڕاپرسی  
لەم ڕاپۆرتەدا ڕاپرسیەکمان ئەنجام داوە لە هەرێمی کوردستان سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی، بە مەبەستی ئەوەی بزانرێت ئایا هاوڵاتیان تاچ ڕادەیەک هۆشیارییان هەیە لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی وە ئایا تا چەند زانیارییان هەیە لەسەر دادگای توندوتیژی خێزانی. وە ئایا کاتێک ڕوبەڕوی کێشەیەک بوونەتەوەپەنایان بۆ دادگا هێناوە  تا چەند ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای هاوکاربوون و هەوڵی چارەسەرکردنی کێشەکەیان داوە وە پاشان پرسیاری جۆری ئەو توندوتیژیانەیان  لێ  کراوە کە بەرامبەریان ئەنجام دراوە ، ئەمانە و چەند پرسیارێکی دیکە ، لەئەنجامی ڕاپرسیەکەوە ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە ، کە زۆر کەمن ئەوانەی شارەزاییان هەیە لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی یاخود دادگاى توندوتیژى خێزانى بۆیە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە زۆر پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەکان کاری جدی بکەن بە ئاڕاستەی جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژیی و هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە بونی یاسایەکی لەو جۆرە .










دەرەنجامی ڕاپرسی 
تەمەنی بەشداربوو 14-50
ڕەگەزی بەشداربوو هەردوو رەگەز
شوێنی بەشداربوو هەرێمی کوردستان





پ1/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ؟ 
نیمە تا ڕادەیک زۆر
67 96 60
%38 %56 %6



لەئەنجامی ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان دەردەکەوێت کە لە  38%  ی بەشداربووان هیچ زانیارییەکیان لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی   خێزانی نیە وە لە  %56  تا ڕادەیک شارەزاییان هەیە وە ئەوەشی کە شارەزای تەواوی هەیە، زۆر کەمە کە  %6 ی بەشداربوان دەکات بۆیە ئەمەش جێگەی هەڵوێستە کردنە لە کاتێکدا یاسایەک کە چەندین ساڵە دەرچووە لە دادگاکاندا ئیشی لەسەر ئەکرێت بەڵام کەمن ئەوانەی شارەزایی یاساییان هەیە تیایدا، ئەمە لەکاتێکدا ئەوانەی بەشداری ڕاپرسیەکەیان کردووە، ئەو هاوڵاتیانەن کە خاوەنی کێشەکەبوون و ڕوویان لەدادگاکان کردووە. کە دەبوو لەم بارەدا شارەزایی تەواویان هەبوایە وە لێرەشەوە ئەوەمان بۆ ڕِوون دەبێتەوە گەر ڕاپرسییەکی لەم شێوەیە لە ناو ئەو هاوڵاتیانەدا بکرێت  ڕوویان لەدادگاکان نەکردووە.  ئەستەمە هەبێت شارەزای تەواوی هەبێت لە یاساکەدا، بۆیە پێویستە لایەنی پەیوەندیدارەکان و رێکخراوەکان  کاری زیاتر بکەن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری.



پ2/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر دادگای توندوتیژی خێزانی ؟  
نیمە تا ڕادەیەک زۆر
94 108 18
% 42،72 %49 8،18%



لەمەوە ، بۆمان ڕوون دەبێتەوە ، هەروەک چۆن هاوڵاتیان شارەزاییان لەسەر یاساکە نیە بەهەمان شێوەش شارەزاییان نیە لەسەر دادگای توندوتیژی خێزانی بۆیە کارکردن لە سەر هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە بوونی دادگایەکی لەم جۆرە زۆر پێویستە .

پ3/ تا چەند ڕازیت  لە ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی ، ئایا توانیوویانە وەکو پێویست هاوکاربن و کێشەکەت بۆ چارەسەر بکەن ؟ 
نەخێر تا ڕادەیەک زۆر
63 96 53
%29،71 % 45،28 %25



لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت کەوا لیژنەى ئاشتەواى تارادەیەک توانیویانە ئەو رۆڵە گرنگە ببینن کە هەیانە بەڵام لەبەر ئەوەی رێژەکە زۆر بەرزنییە پێوویستە لەسەر ئەندامانی لیژنەکان کە باشتر بتوانن رۆڵی بەرچاو ببینین لە رایکردنی کەیسەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی و لە هەمان کاتدا پێویستە بایەخى زیاتر بەم لیژنانە بدرێت و بودجەى پێویست دابین بکرێت بۆ کرێ ى شارەزاى و دابین کردنى سەرجەم پێداویستە یەکان، دەست کراوەى زیاتر لە کار و بارەکانیان تاکو بتوانن ئەو ڕۆڵە گرنگەى کە هەیان بووە لەپێک هێنانەوەى خێزانەکان و دروست کردنى ئاشتەواى لەنێوانیاندا زیاتر و باشترى بکەن.






پ4/ چ جۆرە توند و تیژیەکت بەرامبەر ئەنجام دراوە ؟ 
دەروونی جەستەی جنسی
130 100 15
%53 % 40،81 % 6،12

لەم دەرئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆربەی قوربانییەکان ڕووبەڕووى توندوتیژى بونەتەوە لەخێزانەکان توندوتیژى دەرونیان بەرامبەر ئەنجام دراوە وەک ئیهانەکردن، جنێودان بۆیە پێویستە بایەخی تەواو بەلایەنى دەروونى قوربانیەکان بدرێت لە کاتی سەردانیکردنیان بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و هەڵ بدرێت بۆ دوبارە بیاننانەوەی لایەنی دەرونی قوربانییەکان و کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.


پ5/ تا چەند دادوەر و فەرمانبەرانی دادگای توندوتیژی خێزانی هاوکارت بوون و کار ئاسانیان بۆ کردویت ؟ 
هیچ تا ڕادەیەک زۆر
42 123 56
%19 %55،65 %25،33

لەمەوە  بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە دادوەران و فەرمانبەرانی ناو دادگا بە پێی  پێویست هاوکاری کەیسە خێزانیەکان بوون  ئەمەش شیاوی پێزانینە، بەڵام ئەوانەش کەڕەزامەندنین لە دادگاکان  ڕێژەکە کەم نیە، ئەمەش زیاتر هۆکارەکەی ئەگەڕێتەوە بۆ ڕیکارە یاساییەکان وە زۆرى کەیسەکان و کەمی داد وەر و فەرمانبەران، چونکە کاتێک  هاوڵاتیەک  سکاڵایەک تۆمار دەکات پەنا ئەباتە بەر دادگا دادگاش بەهۆی زۆری سکاڵاکان و کەمی
دادوەر و فەرمانبەرەوە، کاتێکی زۆری ئەوێت تا کەیسەکە یەکلادەکاتەوە ئەمەش دەبێتە هۆی بێزاری و ڕەزامەندی نەبونی هاوڵاتیان بەرامبەر دادگاکان . 



پ6/ ئایا لێکۆڵینەوە لەگەڵت بە نهێنی بوو ؟
نەخێر بەڵێ
122 99
% 55،20 % 40،72

بەپێى یاساى بەرەنگابوونەوەى خێزان لە توندوتیژى دەبێت لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان بەنهێنى بێت بەڵام ئەم دەرئەنجامانە پێمان ئەڵێت ئەو نهێنى پارێزیەى کە پێویستە لەم جۆرە کەیسانەدا هەبێ بەڕێژەیەکى کەم بونى هەیە وە ئەمەش چەندین هۆکارى هەیە لەوانەش نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەند بە کەیسە خێزانیەکان و بینینى هەموو جۆرە داواکان لەلایەن دادگاى کەتن و زۆری ژمارەی داواکان لە دادگای لێکۆڵینەوەو نەبوونی شوێنی گونجاو بۆ دادگای لێکۆڵینەوە کەئەمەش تێکەڵاوى دروست دەکات و هەروەها نەبوونى شوێنى گونجاو بۆ لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان کە زۆر جار ڕووئەدات لێکۆڵینەوە لە ژورێکى بچوک دا ئەکرێت لەکاتێک دا چەند لێکۆڵەرێک بونیان هەیە ئەمانەو چەندین هۆکارى دیکە وادەکات کە نەتوانرێ نهێنى تەواو بپارێزرێ ، و تەواوی ئەو هۆکارانەش ئەگەڕێتەوە بۆکەم تەرخەمی لەلایەنی پەیوەندیدار . 

پ7/ چ کەسێک توندوتیژى بەرامبەر ئەنجام داویت ؟
هاوسەر ( پیاو ) خێزانەکەم (ژن) برا باوک دایک کچ کەسانی دیکە تا پلە چوار
128 9 34 21 2 2 38
%54،70 3،84% % 14،52 % 8،97 %0،85 0،855% %16،23

لە ئەنجامى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان دەردەکەوێت کەزۆرینەى ئەوانەى کە توندوتیژى بەکارئەهێنن نێرینەن وە لە نێرینەش دا زۆربەى ئەوانەى توندوتیژیان بەکارهێناوە پیاوانن بەرامبەر هاوسەرەکانیان بۆیە پێویستە زیاتر هەوڵى هۆشیارى نێرینە بدرێت بەکردنەوەى خولى جۆراوجۆرى هۆشیارى تا لەو ڕێگەیەوە بتوانرێت ڕێژەى توندوتیژیەکان کەم بکرێنەوە.



پ8/ ماوەى چەنێکە کێشەکەت لە دادگا؟ 
1- 3 مانگ 3- 6 مانگ 6مانگ - 1 ساڵ و زیاتر
53 37 50
 37،85% 26،42% 35،71%
لە ئەنجام دا بۆمان دەردەکەوێت کە ئەو کێشانەى کە لە دادگاکان دان ماوەیەکى زۆریان پێ ئەچێت تا یەکلادەبنەوە تەنانەت زۆر جار ڕووى داوە بەهۆى ئەوەى کە ماوەیەکى زۆرى خایاندووە کێشەکە یەکلانەبوەتەوە سکاڵاکار وازى لەسکاڵاکەى هێناوە ئەمەش زۆر جار هۆکارەکەى ئەگەڕێتەوە بۆ کەمى دادوەر و فەرمانبەرى ئەو دادگایە بۆیە پێویستە لایەنى پەیوەندیدار هەوڵى جدى بدات کە دادوەر و فەرمانبەرى زیاتر دابین بکات بۆ دادگاکان تا چیدى بەهۆى دواکەوتنى کاتەوە مافى سکاڵاکار نەفەوتێت و بێ ئومێد نەبێ لەتۆمارکردنى سکاڵاکەى.














ئامارەکان
1-کۆی ئاماری بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان:

بەرێوەبەرایەتی ساڵی 2018 2019
هەولێر 3351 4628
دهۆک 2586 2537
سلێمانی 2000 3226
گەرمیان 1024 999
راپەرین 555 807
سۆران 306 284


2-جۆری ئامارەکان لە بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان /2018
شوێن کوشتن خۆکوشتن خۆسوتان سکاڵا سێکسى
هەولێر 14 14 22 2269 22
دهۆک 14 21 30 2486 35
سلێمانی 12 15 18 1909 45
گەرمیان 3 6 12 991 12
راپەرین 1 9 8 522 15
سۆران 1 2 7 290 6
کۆى گشتى 46 68 107 9568 145









3-جۆری ئامارەکان لە بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان /2019
شوێن کوشتن خۆکوشتن خۆسوتان سکاڵا سێکسى
هەولێر 16 29 25 4494 54
دهۆک 7 17 27 2449 27
سلێمانی 12 16 22 3427 49
گەرمیان 1 0 0 989 9
راپەرین 2 2 10 579 15
سۆران 2 4 8 269 1
کۆى گشتى 41 69 102 11907 155








4-بەرواردی ئاماری سەرجەم بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان لەنێوان ساڵانی 2018-2019
ساڵ کوشتن خۆکوشتن خۆسوتان سکاڵا سێکسى
2019 41 69 103 11907 155
2018 46 68 107 9568 145
جیاوازی -- 5 + 1 --4 +2339 +10

*لەم ئامارانەوە بۆمان رووندەبێتەوە کەوا ئامارەکان بەشێوەیەکی بەرچاو لسەرجەم بەرێوەبەرایەتیەکان زیادیانکردووە،بەتایبەت سکاڵاکردن ،ئەمەش پێمان دەڵێت کە پێویستە کاری زیار بکرێت لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی و هەنگاوی کرداری بنێرێت بۆ جێبەجێکردنی یاساکە و چارەسەرکردنی کێشەو گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردنی.



ئاماری توندووتیژی لە نوسینگەی منارە له‌پاریزگای هه‌ولیر،
بەرواردی شەش مانگی ٢٠١٨ و ٢٠١٩
6 مانگی یه‌که‌می 2018 6 مانگی یه‌که‌می 2019
509
576



*ئامارەکانی توندووتیژی خێزانی لەسنوری ئیدارەی راپەرین:
6مانگی سەرەتای 2018 6مانگی سەرەتای 2019
337
236



*ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لەسنوری ئیدارەی راپەرین:
6مانگی سەرەتای 2018 6مانگی سەرەتای 2019
هاوسەرگیری 1628 1486
جیابوونەوە 248 216



*ئامارەکانی لیژنەی ئاشتەوایی لەئیدارەی راپەرین:
6مانگی سەرەتای 2018 6مانگی سەرەتای 2019
144
154



*ئامارەکانی دادگای کەتنی توندووتیژی خێزانی ،پارێزگای سلێمانی:
6 مانگی سەرەتای ساڵی 2019
هاتوو داخراو هەواڵە
1187 934 314


ئاماری کەیسەکانی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ساڵی 2019








راسپاردە
1-زیادکردنی ژمارەی دادگاکانی لێکۆڵینەوە لەسەرجەم پارێزگاکان بە جۆرێک بێتە هۆی پاراستنی نهێنی           کەیسەکان و ئاسانکاری لە بەرێەچوونی رێکارەکان.
2-دامەزراندنی دادگای کەتن تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم پارێزگاکان.
3-زیادکردنی ژمارەی نووسینگەکان لەسەرجەم پارێزگاکان بەمەبەستی ئاسانکاری لە بەرێوەچوونی کەیسەکان و هاوکاریکردنی قوربانییەکان بە هۆی زۆربوونی ژمارەی سکاڵاکان.
4-دابینکردنی بینای پێویست و شیاو بۆ نووسینگەکان بە جۆرێک شوێنێکی گونجاوو سەلامەت بێت بۆ سکاڵاکارەکان و فەرمانبەرەکانی و بە جۆرێک کە دوربێت لە ناو گەرەکەکان و دابینکردنی ئاسایشی تەواو بۆیان. 
5-زیادکردنی ژمارەی ئافرەتان لە پۆستە ئیدارییە باڵاکانی پەیوەست بە جێبەجێکردنی یاساکە.
6-کردنەوەی شێڵتەری تایبەت بە قوربانیانی توندووتیژی خێزانی و جیاکردنەوەیان لە حاڵەتەکانی تر.
7-بایەخی زیاتر بدرێت بەلایەنی دەروونی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی لە کاتی بەرێوەچوونی سکاڵاکان و لەسەر وەزارەتی تەندروستی و کارو کاروباری کۆمەڵایەتییە کە هەوڵی جدی بدەن بۆ کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.

 9-لایەنەپەیوەندیدارەکان و بەتایبەت وەزارتی ناوخۆ کاری جدی بکەن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە
10-کارکردن لە پێناو پاراستنی نهێنی کەیسەکان لەناو دادگا و نووسینکەکان
11-پێویستە پەرلەمان کاری جدی بکات بەمەبەستی هەموارکردنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەجۆرێک کە سەرجەم کەمووکورتیەکان چارەسەربکرێن کە لە کاتی جێبەجێکردنی یاساکە دەرکەوتوون ئەمەش بە کارکردن لەگەڵ رێکخراوەکان و دادوەران و لایەنەپەوەندیدارەکان بەجێبەجێکردنی یاساکە.
12-دابینکردنی سەرجەم پێداویستی بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان لە سوتەمەنی و ئۆتۆمبێل و پۆلیسی پێویست تابتوانن رۆڵی باش ببینن لە جێبەجێکردنی یاساکە.
13 -- دانان و دیاریکردنی میکانزمێکی گشتگیر و چوونیەک بۆ دادگان لە وەرگرتنی جۆر و تایبەتمەندی دادگاکان ، نەک هەر دادگایەک بە جۆرێک مامەڵە لەگەڵ جۆری کەیسەکان و تایبەتمەندیان بکات.
14-دامەزراندنی ئەندامی هەمیشەیی و جێگیر بۆ لیژنەکانی ئاشتەوایی و دابینکردنی مافە داراییەکانیان و پێداویستیە ئیدارییەکانیان تاکو بتوانن ئەو رۆڵە گرنگەی خۆیان بگێرن وەکو لیژنەی ئاشتەوایی لە بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی.
15-کارکردن لە پێناو گەورەکردن و بەرەوپێشبردنی ئەو شەڵتەرانەی کە لە کاتی ئێستادا هەن،تاکو ببن بە شوێنێکی ئارام بۆ قوربانییەکان بە جۆرێک سەلامەتی و داهووتیان پارێزراوبێت.
17-دانانی پارێزەری دانراو (منتدب) یان خۆبەخش  بۆ قوربانیانی توندوتیژی خێزانی لە قۆناغی لێکۆڵینەوەدا.
18-کردنەوەی خولی هۆشیاری و پیشەیی تایبەت و بەردەوام بۆ ئەفسەران و لێکۆڵەرانی بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان بەهۆی بەرەوپێشچوونی تەکنەلۆژیاوزیادبوونی تاوانە الکترۆنییەکان. 
 19-گواستنەوەی لیژنەکانی ئاشتەوایی بۆ ناو نووسینگەکان لە پێناو زوتر چارەسەرکردنی کێشەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی.

 

WOLA Logo
logo
 

 

 

 

 


المنظمة النسائية للمساعدة القانونية

تحت رعاية NED الأمريكية

 

 

 

تقرير مراقبة التنفيذ

قانون مكافحة العنف الأسري

 

إقليم كردستان - العراق

2020

 

 

تم اعدادها من قبل

عاملين المشروع

 

 

 

 

 

 

محتويات

 

  • -المقدمة
  • -إجراءات رفع دعاوى ضحايا العنف الأسري

 

أولاً - محافظة السليمانية

  1. وزارة العمل والشؤون الاجتماعية وبيوت شيلتر في إقليم كردستان
  2. المديرية العامة للرصد الاجتماعي وبيوت شيلتر للمرأة المهددة في السليمانية
  3. آراء المحامين حول قانون مكافحة العنف الأسري
  4. لجنة المصاحة مع عضوية المحامين
  5. محكمة تحقيق لمكافحة العنف الأسري

 

ثانياً - محافظة اربيل

  1. مستشفى الصحة النفسية لضحايا العنف الأسري
  2. قضاء شقلاوة

              ( مكتب مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة)

  3. قضاء كوية
  • -مكتب كوية
  • -محكمة تحقيق لمكافحة العنف الأسري
  • -لجنة المصالحة

 

ثالثا - محافظة حلبجة

  1. الزواج
  2. فسخ الزواج
  3. جزء من أنشطة ( المنظمة) في محافظة حلبجة

 

رابعاً: محافظة دهوك

  1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة
  2. مكتب دهوك
  3. مكتب نزارك
  4. محكمة التحقيق في العنف الأسري وقانون مكافحة العنف الأسري
  5. قضاء زاخو

( مكتب زاخو )

 

خامساً - ادارة كةرميان

  1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة
  2. المعوقات امام تطبيق القانون
  3. مكتب كالار
  4. شيلتر
  5. محكمة تحقيق للعنف الأسري
  6. مركز الاستشارات الاسرية
  7. مكتب كفري

 

سادسا - إدارة  رابرين

  1. مكتب رانية
  2. شيلتر
  3. الخط الساخن
  4. محكمة التحقيق

 

سابعاً - استبيان

ثامناً - الإحصاء ...

التاسع – التوصيات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

المقدمة

نحن كالمنظمة نتحمل مسؤولية مراقبة تنفيذ القانون المكافحة للعنف الأسري منذ صدوره تحت رعاية NED الأمريكية. نظرًا لأهمية وضرورة القانون بالنسبة للمجتمع الكوردي، فقد أولينا اهتمامًا خاصًا للمحافظات في بداية مراقبتنا. بعد مرور بضع سنوات على إصدار القانون ونشر العديد من تقاريرنا حول مراقبة القانون ، حاولنا توسيع حدود المراقبة بشكل أكبر وتغطية تلك الأماكن التي لم نرصدها حتى الآن.

 

تحقيقا لهذه الغاية قمنا بزيارات إلى العديد من أحياء المحافظات وراقبنا تنفيذ القانون ، كما هو مشار إليه في هذا التقرير ، حتى نتمكن من معرفة مستوى تطبيق القانون في تلك الأماكن وفي أي المستوى هو. كما تهدف زياراتنا للأماكن المذكورة إلى تحديد الصعوبات والعقبات التي تعترض امام تطبيق القانون في الأماكن التي يغطيها الرصد وتقديم إحصائيات عن تلك الأماكن.

قبل كل شيء ، يمكننا إجراء استبيان على نطاق واسع في العديد من الأماكن في الاقليم حول القانون لمكافحة العنف الأسري وأداء اللجان والمحاكم الخاصة بالعنف العائلي حتى نتمكن من معرفة مدى معرفة المواطنين بالقانون بعد مر إصدار القانون لسنوات عديدة ، إلى أي مدى تم إيلاء الاهتمام للوعي القانوني وإلى أي مدى يكتفي ضحايا العنف الأسري بأعمال محاكم العنف الأسري ولجان المصالحة.

في النهاية ، حيث تم الكشف عن الصعوبات والعقبات التي واجهتنا أثناء مراقبة القانون في الأماكن المختلفة ، قدمنا للسلطات المعنية العديد من التوصيات والمقترحات المهمة ، على أمل أن تستفيد منها وتعمل عليها من أجل معالجة الصعوبات والعقبات امام تطبيق القانون أو على الأقل تخفيضها حتى يكون القانون فعالاً كما ينبغي.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

إجراءات رفع دعاوى ضحايا العنف الأسري

 

 

عندما يواجه شخص ما عنفًا عائليًا ويريد رفع دعوى قضائية ، يجب عليه اتباع بعض الإجراءات على النحو التالي:

  1. أولاً يكتب الشخص رسالة شكوى ويذهب إلى أحد مكاتب مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة ، حيث يوجد قسم لخدمات القانون ، العقلي والاجتماعي. في البداية ، يتم توجيه المشكلة إلى القسم المذكور ويتم توجيه الشخص وفقًا لمشكلته حيث يوجد خبراء هناك. إذا كان الشخص لديه مشكلة قانونية ، فسيتم توجيهه قانونًا. وإذا كان الشخص يعاني من مشكلة عقلية ، فسيتم توجيهه عقليًا. وسيتم تعليمهم اجتماعيا بالمثل.
  2. يُسأل الشخص الذي يقدم خطاب الشكوى عما إذا كان يريد إحالة مشكلته إلى المحكمة أم لا. إذا لم يكونوا على استعداد لإحالة مشكلتهم إلى المحكمة ، فسيتم إحالتها إلى المصالحة. هناك سيحاولون حل مشكلتهم على أساس القانون. في كثير من الأحيان ، تجري المكاتب والمديريات اتصالات مع المدعى عليه. إذا كان المستجيب على استعداد للاستماع ، فسيحاول المصالحة بين الطرفين. في كثير من الأحيان ، سيتم إنهاء المشكلة وحلها في هذه المرحلة مع تقرير يبلغ المديرية. ولكن إذا لم يتم حل المشكلة هنا أو لم يكن الطرفان على استعداد للاستماع ، فسيتم إحالتها إلى المحكمة.
  3. ثم تحال جميع قضايا المادة 7 المتعلقة بالأسرة إلى لجنة المصالحة بأمر من المحكمة في محاولة للمصلحة بين الطرفين وحل المشاكل. تضم هذه اللجنة باحثاً عقلياً واجتماعياً ومحامياً وملا دينياً و يتم تغييرهم حسب المدن. تحاول هذه اللجنة حل المشاكل والمصالحة بين الأطراف.
  4. إذا استطاعت اللجنة المصالحة بين الطرفين ، فسيتم إسقاط الدعوى. وإذا لم يتمكنوا ، فسيقدمون تقريرهم إلى المحكمة ، مشيرين إلى أنهم لا يستطيعون حل المشكلة.
  5. بعد ذلك تبدأ المحكمة في التحقيق في الدعوى وتلقي الأدلة بما في ذلك الشاهد (الشهود). إذا كان هناك أدلة كافية ، تحال الدعوى إلى محكمة الجنح لمحاكمة ومعاقبة المتهم.
  6. إذا تمكن المدعي من إثبات قضيته في محكمة الجنح ، فسيتم معاقبة المتهم بالسجن لمدة لا تقل عن 6 أشهر ولا تزيد عن 3 سنوات وبغرامة لا تقل عن 1،000،000 دينار عراقي ولا أكثر من 5،000،000 دينار عراقي أو عن طريق إحدى هاتين العقوبتين.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

محافظة السليمانية

  1. وزارة العمل والشؤون الاجتماعية وبيوت شيلتر في إقليم كردستان

     

  • -نحن كالمنظمة زرنا وزير العمل والشؤون الاجتماعية واجتمعنا مع معاليها. خلال الاجتماع ، ناقشنا بعض الموضوعات وشرحنا لها عمل وأنشطة ( منظمة النسائية للمساعدة القانونية) وذكرنا أن لدينا مشروعًا حول طريقة تنفيذ القانون مكافحة العنف الأسري وأننا كالمنظمة نريد تحديد العيوب من خلال هذا المشروع و نقلها إلى السلطات المختصة بغرض مخاطبتها. وأبلغنا سعادتها أننا نريد العمل على إيجاد مكان أو بيت شيلتر لمشاكل عائلية ليس بالطريقة المعتادة.

      

  •  

     

    وردا على ذلك قالت معاليها: "المشكلة هي أن جميع النساء يوضعن في هذا المكان". وأضافت ، "أثناء زيارة شيلتركةرميان ، اكتشفت أن الأمر كان سيئًا. ناقشت مع كل قضية في

     

     

     

    شيلتر سليمانية،

     

     

     

    جميعهم لديهم مشاكل قانونية.   

    شيلتر اربيل لديه

     

     

     

    مشكلة مكان لأنها صغيرة وبجوار مركز الخوض. شيلتردهوك لديه مبنى جيد ومنظم للغاية ، كما كان

     

    منسوبة لإدارتهم. المخصصات النثرية للشيلترات قليلة جدا ". كما أشارت معاليها إلى أن العمل مع المنظمات مهم للغاية حيث يقوم بعضها بتمويل الشيلترات. إلى جانب ذلك ، أبلغنا سيادتها بأهمية العمل في مستشفى سوزي دةروني. علاوة على ذلك ، أوضحنا أنه إذا تم نقل المريض الى المستشفى ، فيجب أن يكون لديه مرافق. ولكن هناك نساء ، في شيلترات، يجب نقلهن الى مستشفى سوزي داروني ولكن ليس لديهن مرافقات. لذا ، هذه مشكلة. وأشارت معاليها إلى أنها يمكن أن تفصل بين مكان لمشاكل الأسرة في شيلتر سليمانية ولكن إذا كانت أنواع الضحايا مختلطة ، فسوف ينعكس ذلك بشكل سيء عليهم. كما أبلغنا سيادتها بأن لدينا خطة لإطلاق حملة للحصول على شيلتر خاص لمشاكل الأسرة ومعاليها وجدت انها معقولة.

     

     

     

    تلتقي عاملات المنظمة مع معالي وزيرة العمل والشؤون الاجتماعية في إقليم كردستان

     

     

  1. المديرية العامة للرصد الاجتماعي والشيلتر للمرأة المهددة في السليمانية

     

    للتحضير لعمل مكثف وبدء حملة لتحسين وضع الشيلترات وفهم مشاكلهم وصعوباتهم ، قمنا بزيارة المدير العام للرصد الاجتماعي ومدير بيت شيلتر للنساء المهددات في سليمانية. أولاً ، للقيام بزيارة إلى بيت الشيلتر للنساء المعرضات للخطر ، قدمنا رسالة إلى المديرية العامة للرصد الاجتماعي للموافقة على زيارة الشيلتروخدماتنا القانونية لهم. بعد أن أجرينا مناقشات مع المدير العام للرصد الاجتماعي وأخبرناه بعمل وأنشطة المنظمة ومشروعنا تحت رعاية NED الأمريكية ، قدم تعاونه وتنسيقه. وبعد الحصول على إذن ، قمنا بزيارة بيت الشيلتر للنساء المعرضات للخطر في سليمانية. وأشار مدير البيت إلى أنهم يتصلون بالمنظمات بناءً على المتطلبات التي تتطلب الخدمات القانونية. وذكر أيضا أن هناك نساء يأتين إلى الشيلتر يجب نقلهن الى مستشفى سوزي داروني بسبب مشاكل صحية نفسية. لكن المستشفى يمنع دخولهم لأن الأشخاص ليس لديهم أقارب في حين أن المأوى لديه باحثون اجتماعيون يمكنهم مرافقتهم. وعلاوة على ذلك ، انتقد أنه لماذا يتم استجوابهم عندما يقبلون قضية ولكن لا يتم استجواب مستشفى سوزي دةروني .  علاوة على ذلك ، قال إن المرأة التي تعاني من مشكلة الصحة العقلية تحال إلى لجنة طبية بقرار من القاضي. ثم يتم استدعاء اللجنة أمام القاضي للبت فيما إذا كانت القضية ستحال إلى مستشفى سوزي داروني. لكن هذا الإجراء لم يتحقق.

     

     

    وفيما يتعلق بفصل جزء من الشيلتر إلى مشاكل الأسرة ، قال إن هيكل الشيلتر تم وضعه بطريقة لا يمكنهم تقسيمها لأنها مكلفة وحاولوا في الماضي لكنهم فشلوا. وذكر أيضا أن إحدى مشاكلهم هي نقص المراقبين وبعد العديد من الجهود يمكنهم زيادة عدد مراقبيهم من القوات النسائية البيشمركة.   قاموا بإعداد دورة تدريبية مدتها (4) أيام للموظفين الجدد حول كيفية التعامل مع الحالات ، وما الذي تواجهه المراقبة إذا لم تحافظ على سرية معلومات الحالة وحالات الطوارئ. ثم ذكر أن قاضي محكمة التحقيق لمكافحة العنف الأسري هو متعاون جيد و زارهم.

     

    وذكر لاحقا أن لديهم مشكلة وهي أن هناك قضية تم اغلاقها دون تسوية. لذلك ، لا تعرف المرأة ذات القضية المقفلة لمن يجب عليها تقديم خطاب طلبها لمغادرة المكان. على سبيل المثال ، إذا تخلت عن شكواها ، سيتم إغلاق القضية ولكن دون تسوية.

     

    ولهذه الغاية قمنا بزيارة لرئيس محكمة الاستئناف بمنطقة سليمانية وطلبنا منه عدم إغلاق القضية ذات الصلة ما لم تتم تسويتها وإرسال رسالة إلى المحاكم الخارجية والقضاة الآخرين للتعاون معنا.

     

    ثم ذكر المدير أنهم يعانون من مشاكل صحية عقلية وأوصلوها إلى مستشفى سوزي داروني.  وليس لديهم حالات مشردين في الوقت الحالي بخلاف حالة واحدة مصابة بمرض الفصام وصامت للغاية وبدون مشكلة. ثم ذكر أنه يجب تخصيص مخصصات المخاطر لموظفي هذا المكان ، وهي إحدى المشاكل، ويجب تقديم الندوات للحالات حتى يكون لديهم وعي اجتماعي وعقلي وقانوني وكيفية التصرف والتحدث عندما هم موجودون أمام المحكمة. لذا ، نحن كالمنظمة أظهرنا استعدادنا لتقديم تلك الندوات إلى حالات الشيلتر والموظفين.

     

    لذلك ، قررنا كالمنظمة فتح تدريب للتوعية القانونية للقضايا المتعلقة بحضورهم أمام المحكمة وردهم على أسئلة المحكمة.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تلتقي مديرة وعاملات المنظمة مع المدير العام للرصد الاجتماعي والشيلتر للنساء المهددات في سليمانية.

     

     

  2. آراء المحامين حول قانون مكافحة العنف الأسري

     

    كالمنظمة وجدنا أنه من الضروري الحصول على آراء المحامين حول القانون المعارض للعنف الأسري ، وعيوب هذا القانون واقتراحاتهم لتحسين تطبيق القانون حيث يلعب المحامون دورًا مهمًا في المحاكم ، وتسوية القضايا ، والعمل على القوانين ، تحديد عيوب القانون ، تسليط الضوء على العيوب ومعالجتها. وهكذا ، وجدنا وجهات نظرهم اساسي.

     

  • بدأنا الحصول على افادة من محامية تمارس القانون في محكمة سليمانية:

    وذكرت أن القانون الذي يعارض العنف الأسري ضروري لمجتمعنا. لقد كان جيدًا جدًا في الماضي ولكن مثل القوانين الأخرى يجب تعديله بالتوازي مع التطور الاجتماعي. فيما يتعلق بهذا القانون ، لانه في إطار الأسرة التي تدار هنا اكثر من خلال المعايير و التربية الاجتماعية ، يواجه تنفيذه العديد من العقبات. لذلك ، تقبل بعض العائلات والمجتمع بشكل عام هذا القانون بصعوبة. على الرغم من ذلك ، يجب تعديل القانون بطريقة يمكن من خلالها معالجة العيوب في وقت تنفيذه. ويمكن بذل الجهود لتنظيم العلاقة الأسرية مع القانون.

     

  • كيف يمكن تطبيق القانون بالفعل؟

     

    وقالت إنه فيما يتعلق بالتطبيق الفعلي للقانون ، يبدو في الواقع أنه خسارة أكبر للنساء. كان يجب أن تبدو مكاتب العنف الأسري وكأنها مستشفيات في تنفيذ القانون ، وكان يجب تنظيمها لحل العنف الأسري بشكل مستمر. وكان ينبغي عليهم حل المشاكل التي لا تشبه المحاكم ، أي يجب بذل الجهود لحل المشاكل حتى لا تكون قابلة للحل. بعد ذلك يمكن إعداد رسائل الشكوى وتقديمها إلى المحكمة للمحاكمة. ولكن إذا أصبحت المشكلة أكبر ، وحتى إذا تخلت المدعية عن دعواها ، فسيتم معاقبتهم على الاقل بالغرامات ، مثل غرامات النقل.

     

  • ما هو اقتراحك لتحسين تطبيق القانون؟

     

    وأشارت إلى أن هناك العديد من الاقتراحات للحكومة والبرلمان. على سبيل المثال ، عندما تتم صياغة اقتراح لتعديل القانون ، يجب الحصول على الموارد من المحاكم والمنظمات ، عندها يمكن أن تذهب إلى البرلمان ليس بالطريقة الأخرى التي يصيغ بها البرلمان ثم تقوم المحاكم فقط بتطبيقه وتحصل لجنة المصالحة متاخرة وحتى في بعض الجرائم فهي غير موجودة. ويناقش تشويه الأعضاء التناسلية الأنثوية في مادة واحدة ، في حين كان يجب أن ينظر إلى قانونها ، مادتها، جريمتها وعقابها مثل أي قوانين أخرى للجرائم أو قوانين أخرى لها مواد وجرائم لها عقوبات مختلفة بشكل منفصل. وعندما يتم منح حق الحماية يجب تحديد مكان للشخص في نفس التاريخ بقرار من المحكمة ، أي أنه يجب استدعاء المتهم وأقاربه ، يجب تحديد مكان وتحديد وقت العودة إلى المنزل بموافقة من كلا الطرفين. وينبغي إنشاء مؤسسة حكومية للإشراف على الأطفال حتى لو كانت في الوقت الحالي حيث أن مسؤولية الحكومة عن حماية أفراد الأسرة والأطفال ستحل العديد من المشاكل.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

  1. لجنة المصالحة مع عضوية المحامين

 

وذكرت محامي عضو لجنة المصالحة أن المادة (5) من القانون تتحدث عن إحالة أصحاب الشكوى إلى لجنة المصالحة بعد انتهاء التحقيق وقبل إحالتهم إلى محكمة خاصة. لن يكون هذا مفيدًا للغاية على الرغم من أن وجود لجنة مصالحة مفيد. كما هو الحال عند انتهاء التحقيق ، فإن الأطراف الغاضبة من بعضها البعض قد قدمت بالفعل أدلة ضد بعضها البعض إلى المحكمة. لذا ، لا تستطيع لجنة المصالحة تحقيق أهدافها في ذلك الوقت. كما قال إنه في الواقع ، بقدر علمه ، فقد بذلت جهود جيدة لتنفيذ القانون ، على الرغم من عيوبه ، من خلال قاضي مخلص وإيثار من قاضي القانون والأسرة. وإلى حد ما يمكن ملاحظة الاستقرار في القانون من خلال القاضي المذكور وجهوده الدؤوبة.

 

وعن لجنة المصالحة قال: "بصفتي محامياً ، أنا عضو في لجنة المصالحة التابعة لمديرية مكافحة العنف الأسري المتعلقة بمحكمة التحقيق في العنف الأسري. يتم تنفيذ أعمال هذه اللجنة بشكل جيد ويشرف عليها مركز الاستشارات الأسرية. وإن كان أعضاء اللجنة يبذلون جهودهم لحل قضايا الأطراف ، فإن هدفهم لم يتحقق. غالبًا ما يكون ذلك بسبب بقاء القضايا لفترة طويلة جدًا في المحاكم ومكاتب العنف الأسري. لذا ، عندما ازدادت المشاكل ، لن تكون الأطراف مستعدة للتصالح. أو في بعض الأحيان بسبب الإخطارات التي تتم من خلال المكالمات الهاتفية ، قد يكون أحد الأطراف موجودًا ولكن قد لا يكون الطرف الآخر موجودًا حيث قد يتم إيقاف تشغيل أو تغيير رقم هاتفه. وهذا يتسبب في حضور أحد الطرفين وتغيب الطرف الآخر عدة مرات. في الواقع ، طريقة الإخطار هذه غير صالحة من الناحية القانونية. لذلك ، أقترح أنه قبل تقديم شكوى أو بدء إجراءات التحقيق ، يجب عرض القضية على لجنة المصالحة. ثم ستحقق اللجنة هدفها أكثر. ويمكن تحقيق ذلك من خلال تعديل القانون المذكور في المادة (5). وأيضًا ، نظرًا لأن موقع اللجنة بعيدًا عن وسط المدينة ، فإن الأطراف التي لديها قضية مثقلة بالصعوبات وتجبر على عدم التواجد دائمًا أمام اللجنة ".

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تلتقي عاملات المنظمة مع قاضي محكمة التحقيق لمكافحة العنف الأسري.

 

 

 

 

 

محافظة اربيل

  1. مستشفى الصحة النفسية لضحايا العنف الأسري

     

    زيارة مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة وعقد اجتماعات مباشرة مع مدير وكل مدير مكاتب قلعة ومنارة وخةبات لمناقشة آخر التغييرات امام تطبيق القانون والعقبات و الوضع لضحية العنف الأسري، اكتشفنا أن أهم قضية هي عدم وجود مستشفى للصحة النفسية للضحايا. تم الاتفاق بالإجماع على أن عدم وجود مثل هذا المستشفى في محافظة اربيل تسبب في مشكلة كبيرة للسلطات المعنية والضحايا كذلك.

     

    قال المدير: "تحتاج الحالات في الغالب إلى مستشفى للصحة العقلية ولا نعرف إلى أين ننقلهم للإقامة والحصول على حل. وهذا يؤدي إلى إحالة مثل هذه الحالات الى

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تجتمع مديرة وعاملون المنظمة مع مدير ومدراء مكاتب  اربيل و خةبات

     

    بيوت شيلتر. ونتيجة لذلك ، يخلق مشاكل كبيرة لموظفيهم وحالات أخرى ". ثم قال: "مستشفى سوزي داروني في السليماني مرتبط بهذه الحالة لكن قدراته محدودة ولا تقبل كل حالة. لذلك ، إنشاء مستشفى كبير للصحة النفسية  اساسي ويجب العمل عليه ".

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة تلتقي بمدير مكتب شقلاوة.

     

     

     

    قضاء كوية

     

  1. مكتب كوية

     

    قال مدير مكتب كوية: "مكتبنا يضم المدير و (34) موظفا. أيضا طق طق ضمن منطقة كوية. لذلك ، نحن كمكتب كوية لدينا قسم لهذه المنطقة ، يتألف من (8) موظفين ".

     

    فيما يتعلق بالمشكلات والعقبات التي تعترض طريقها ، ذكر مدير المكتب ما يلي:

     

  • إنهم كمكتب كوية ليس لديهم نقص في الموظفين ولكن لديهم مشكلة في مبنى المكتب حيث أنهم في منزل مستأجر وكلما احتاج مالك الأرض إلى المنزل يجب عليه الخروج منه.
  • من الناحية القانونية ، فإن القانون الذي يعارض العنف الأسري له العديد من السلبيات. ولكن على الرغم من ذلك ، يمكنهم حل جميع المشاكل التي تصل إلى مكتبهم ، بناءً على القانون ، حتى يتم تعديل القانون.
  • ليس هناك أي شيلتر في منطقتهم حيث كان ينبغي أن يكون هناك شيلتر. علاوة على ذلك ، بذلوا جهودًا لحل القضايا بقدر ما كان الوقت مناسبًا ، وأحالوا حالاتهم إلى بيت شيلتر اربيل لان لديهم تنسيق جيد معهم. وفي حالة تلقيهم حالة في منتصف الليل ولم يتمكنوا من إحالتهم إلى بيت شيلتر اربيل ، حيث استعاروا غرفة من موظفي سجن كوية للأوقات المحتاجة ، يرسلون الحالة هناك ويؤوونهم حتى يكملوا إجراءات الورق . بعد الانتهاء من الإجراءات القانونية ، قاموا بإحالة الحالة إلى بيت شيلتر اربيل.

     

     

     

     

     

  1. محكمة تحقيق لمكافحة العنف الأسري

     

    وذكر مكتب كوية ، "لدينا علاقة جيدة مع قاضي محكمة كوية. إنه يتعاون معنا بشكل كبير. وبما أن كوية لديها قاضي واحد لجميع القضايا وليس لديها قاضي خاص لمشاكل الأسرة ، فقد أدى ذلك إلى تحمل أعباء قاضي كوية مسؤولية تكديس القضايا ". وقال: "لهذا السبب يجب أن يكون هناك قاضي خاص للعنف ضد الأسرة والمرأة في منطقة كوية لتسريع الأعمال وتسوية القضايا في أقرب وقت ممكن".

     

    3. لجنة المصالحة

     

    وذكر مدير مكتب كوية ، "بناءً على قرار القاضي ، شكلنا لجنة مصالحة في عام 2007. وتتألف من ستة أعضاء من بينهم:

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تلتقي ممثلة المنظمة مع مدير مكتب كوية

     

     

  • ممثل عن وزارة الأوقاف واتحاد الملالي.
  • ممثل وزارة العمل والشؤون الاجتماعية
  • ممثل نقابة المحامين
  • باحث اجتماعي
  • ممثل الصحة النفسية

     

    “بصفتي مدير مكتب أحضر معهم في معظم الحالات وأشرف على اللجنة. علاوة على ذلك ، لدى مكتب كوية فريق متنقل يبحث باستمرار في المخيمات والمناطق النائية مع المفوضية لنشر الوعي وتقديم المساعدة لامم الامتحدة لأولئك الذين يعانون من مشاكل حتى يتم إعلامهم بالإجراءات والمبادئ التوجيهية ".

     

    محافظة حلبجة

    3 جزء من أنشطة المنظمة في محافظة حلبجة بالصور

     

     

     

     

     

    81756988_610305633077086_4887572078749810688_n 

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تنظم المنظمة ندوة حول كيف يجب على النساء حماية أنفسهن في وقت مواجهة العنف.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تفتح المنظمة  دورة تدريبية للتوعية بالقرى المحيطة بمحافظة حلبجة

     

     

     

     

    80889748_432513850963799_1543268640936165376_n 

     

     

     

     

     

     

     

     

    المنظمة  تعقد لقاء إرشادي شعبي حول مشاكل المواطنين في محافظة حلبجة.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تعقد المنظمة  اجتماعات مع المنظمات الأخرى في محافظة حلبجة حول مشاكل المرأة

     

    محافظة دهوك

     

  1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة

     

    تأسست هذه المديرية في وسط مدينة محافظة دهوك في عام 2013. في وسط مدينة محافظة دهوك يوجد مكتبان هما مكتب نزارك ومكتب دهوك. كما توجد 8 مكاتب في مناطق محافظة دهوك مثل (سميل وزاخو وعقرة وبردةرةش واميدي وشيخان وبرايةتي وشةنكال).

     

  2. مركز الاستشارات الاسرية

     

    تم انشاء مركز الاستشارات الاسرية  في عام 2013. ولديه 18 خبيراً حاصلين على شهادات عالية بما في ذلك درجات دكتوراه. سيتوفر ما يصل إلى 3 خبراء في مركز الاستشارات الاسرية على أساس يومي لغرض المصالحة بين العائلات التي لديها مشاكل ومناقشة المشاكل مع الأشخاص الذين يعانون من حالات العنف. في مركز الاستشارات الاسرية   يتم لقاء أكثر من 3 حالات يوميًا لتحقيق المصالحة بينهم. في بعض الأحيان تتحسن المصالحة بينهم. وأحيانًا يكون من الصعب الحصول عليها ولا يتم حلها هناك ، خاصة في حالات الفتيات المتزوجات دون السن القانونية. وقالة مديرة المكتب: "معظم الحالات مسجلة بسبب خيانة الزوجية وسوء الفهم والمشكلات الاقتصادية والضرب". كما صرحت قائلة: "يتم تحويل بعض القضايا إلينا من المحكمة والبعض الآخر يأتي إلينا مباشرة". ثم تحدثت عن رأيها في القانون الذي يعارض العنف الأسري وقالت: "إن القانون جيد للغاية والذي تحميه حقوق المرأة. في السنوات الأخيرة ، فهمها الناس بشكل أفضل ".


     

    تجتمع ممثلة المنظمة مع مديرة مركز الاستشارات الاسرية

     

  3. مكتب دهوك

     

    فيما يتعلق بالحالات ، قال مدير المكتب: "نقوم حاليًا بحل معظم الحالات بأنفسنا. في هذا المكتب يتم تقديم جميع أنواع الشكاوى. وحتى درجة الرابعة ، يتم تقديم أي شكاوى تتعلق بالمرأة هنا ". وقال أيضًا: "في هذا المكتب توجد ضابطان و 3 ضابطات للتحقيق في الحالات. اولا قبل كل شيء ، يلتقي مدير المكتب بالحالات لتحديد نوع الحالة. ثم يبدأ ضابط التحقيق في التحقيق معهم ". ثم تحدث عن عملهم 24 ساعة في اليوم للتسجيل وحل القضايا. وقال أيضا إنه حتى بعد ساعات العمل ، فإنه على استعداد للتعامل مع أي حالات مخصصة إما من خلال مكالمة هاتفية أو التواجد.

     

    وذكر في وقت لاحق أن معظم الحالات مسجلة بسبب خيانة الزوجية ، و كليمات بذيئة ومشاكل اقتصادية. فيما يتعلق بالشكاوى التي لم يتم تقديمها في المكتب هي تلك التي يتم تقديمها بين الرجل والمرأة بعد الطلاق ، خاصة بسبب الأطفال أو قضايا أخرى باستثناء الضرب ، المسجل في المكتب ، يتم إيداعه في أقسام الشرطة.

     

    بعد ذلك قال: "يتم التحقيق مع النساء اللاتي تعرضن للتهديد سراً في وقت تقديم الشكاوى ، إذا لزم الأمر ، حتى يمكن حماية المرأة. أو سيتم نقلها إلى مركز نةوا في دهوك بناء على طلبها وقرار قاضي التحقيق ". يتمتع مكتب دهوك بعلاقة جيدة جدًا ومستمرة مع قاضي التحقيق والمراكز للحصول على معلومات حول القضايا وحلها.

     

    وفيما يتعلق بالقانون الذي يعارض العنف الأسري ، تحدث مدير المكتب عن رأيه وقال: "القانون جيد للغاية ويتم تطبيقه بشكل جيد للغاية." وقال أيضًا: "يفهم الناس حاليًا القانون. إنهم يعرفون كيف يطلبون حقوقهم بناءً على هذا القانون مقارنةً بالأوقات القديمة التي شعر فيها معظمهم بالخجل من تقديم شكوى ".

     

    ممثلة المنظمة تلتقي مدير مكتب دهوك.

     

    تلتقي ممثلة المنظمة  مع مدير مكتب  نزاركي.

  4. محكمة تحقيق لمكافحة العنف في دهوك

     

    قالت قاضية التحقيق: "زاد عدد الشكاوى لكن بعض أنواع المشاكل تضاءلت. هذا يرجع إلى حقيقة أن فهم الناس اتسع أكثر. إنهم ينظرون إلى المرأة والحياة بشكل مختلف وينظرون بشكل أفضل إلى حقوق المرأة ". وقالت أيضًا: "في الماضي كانت الشكاوى تُقدم فقط للمشكلات الكبيرة حيث كان من العار في مجتمعنا أن تُرى النساء في المكاتب والمحاكم. ولكن في الوقت الحاضر تأتي النساء لتقديم شكاوى حتى للمشاكل الصغيرة. على سبيل المثال ، تقدم النساء شكاوى قائلة إن أزواجهن يمنعونهم من القيام بعمل ما ، أو ارتداء ملابس كما يحلو لهم أو الخروج مع أصدقائهم. وهناك مشاكل أخرى مماثلة ".

     

    وفيما يتعلق باتصال القاضية بالمكاتب والمراكز ، قالت: "أنا على اتصال دائم بهم حتى بعد ساعات العمل لمساعدة أي قضية وضحية بحاجة إلى المساعدة. وهؤلاء النساء اللواتي تعرضن للتهديدات ننقلهن في الغالب إلى المركز لحمايتهن حتى يهدأ الوضع. ولكن في بعض الحالات ، ترفض النساء البقاء في المركز. وذلك بسبب اتجاه المجتمع ونميمة الناس. في هذه الحالة لدينا تعهد الطرف الآخر لمعاقبتهم إذا انتهكوا أو يضروا المشتكيين. إذا كان هناك أي شيء ، يمكن لصاحب الشكوى تقديم شكوى أخرى ضدهم ".

     

    وفيما يتعلق بالقانون المعارض للعنف الأسري ، أشارت إلى أن القانون جيد للغاية ويتم تطبيقه بشكل جيد للغاية ولكن يجب تعديله ومعالجة مشاكله القانونية.

       

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة  تلتقي مع قاضية التحقيق في دهوك

  5. قضاء زاخو

     

    مكتب زاخو

     

    وذكر مدير مكتب زاخو أنه بسبب اتساع منطقة زاخو ووجود المخيمات هناك ، يتم تقديم عدد كبير من الشكاوى في مكاتبهم. بالإضافة إلى ذلك ، يتم تقديم شكاوى من كل من منطقتي رزكاري وداركار ، اللتين تنتميان إلى منطقة زاخو ، في هذا المكتب. وقال أيضًا: "سيتم تقديم أي شكاوى متعلقة بالعائلة ، حتى الشكاوى العائلية المتعلقة بالممتلكات والعقارات ، في هذا المكتب."

     

    "فيما يتعلق بالمشكلات التي يتم تقديم الشكاوى بشأنها ، يرجع السبب في الغالب إلى سوء التفاهم بين العائلات وسوء استخدام وسائل التواصل الاجتماعي وأجهزة الاتصال. بعد تقديم الشكاوى ، يتم إجراء التحقيقات في القضايا والجهود المبذولة للمصالحة والحل من قبل مكتبنا ".قال مدير المكتب "يتم تسوية معظم القضايا من قبل المكاتب نفسها دون إحالة إلى المحاكم. ولكن إذا لزم الأمر ، وهو أمر نادر جدًا ، فسيتم إحالتهم إلى محكمة زاخو. أما المصالحة فسيتم نقلهم إلى مركز الاستشارة في دهوك." أضاف. ثم ذكر أن تلك القضايا التي تتعرض للتهديد سيتم إرسالها إلى مركز نةوا في دهوك بناء على طلب الحالات وقاضي التحقيق لحمايتها حتى تتم إزالة التهديدات أو تطلب الحالات نفسها مغادرة المركز ، وتحديدا عندما تكون السلطة تأكد من أنهم لم يعودوا تحت أي تهديدات بعد الآن. ثم قال: "نحن على اتصال مستمر بالمراكز والمحكمة لمتابعة القضايا".

     

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة  تجتمع مع مدير مكتب زاخو.

     

     

     

     

     

    ادارة كةرميان

     

  1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة

     

    وفيما يتعلق بهذه الإدارة ، قال مديرها ، "لقد تم تأسيسها منذ عام 2007. في البداية كانت أعمالها تتابع الإجراءات فقط. ومع تطبيق القانون ، يمكن للإدارة التعامل مع القضايا والتحقيق فيها ". وبخصوص قانون مكافحة العنف الأسري ، أشار إلى عدد من القضايا على النحو التالي:

     

  1. هذا القانون له عيوب. لذلك ، يجب تعديله كما يبدو لهم أن الأعمال تنفذ بصعوبات. على سبيل المثال ، تتحدث المادة (7) من القانون عن بعض الإجراءات الروتينية التي تتعلق بالحياة اليومية مثل قضايا القتل التي لا ينبغي أن تحقق فيها هذه المكاتب عن العنف العائلي ويجب نقلها إلى أقسام الشرطة بأمر من القاضي. أي أن حالات المادة (7) من العنف الأسري يجب أن تتعلق بمحكمة الجنح وليس محكمة الجنايات. لكنهم يحققون في تلك القضايا التي تخص محكمة الجنايات.

     

  2. عيب آخر في القانون هو أنه لم يتحدث عن المخالفات المرتكبة ضد الرجال في العائلات. على سبيل المثال ، لم يذكر هذا القانون حالة تهاجم فيها الزوجة زوجها أو يحدث خيانة الزوجية.

     

     

  3. وهناك عيب آخر يتمثل في أن القضايا ينبغي أن تكون للمحققين ، أي في مكاتب مكافحة العنف العائلي ، ينبغي فصل المحققين في الجنحة والجناية عن بعضهم البعض. لذا يجب على المحقق أن ينظر في قضايا الجنح وأن ينظر محقق آخر في قضايا الجنايات.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة تلتقي مع مدير مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة في كةرميان

     

  1. العوائق امام تنفيذ القانون

     

    وفيما يتعلق بعيوب هذه المديرية ، تحدث المدير عن أنها كمديرية لمكافحة العنف ضد المرأة تواجه بعض المشاكل في تطبيق القانون على النحو التالي:

     

  • قلة العاملين والمبنى المخصص.
  • بيت شيلتر كةرميان غير كاف وساعات عمله قليلة.
  • عدم وجود مستشفى للصحة النفسية مخصص لضحايا العنف الأسري.
  • عدم وجود خط ساخن. بالرغم من وجود رقم اتصال خاص بالمكتب لإبلاغهم بالمشكلات ، كان من المفترض أن الخط (119) سيستمر لمدة 24 ساعة متواصلة. كما لم يتم استخدامها في هذا المجال حيث أنها تحتاج لأكثر من (20) موظف. لحسن الحظ ، كل من يواجه مشكلة أو يحتاج إلى الاتصال بموظفيه يمكنه الاتصال برقم (119) من سليمانية. بعد ذلك ، سيتم إبلاغهم فورًا بالاتصال وسيكونون في متناول اليد.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تجتمع ممثلة المنظمة مع مدير مكتب  كلار

     

  1. بيت شيلتر للنساء في كةرميان

     

    تم إنشاء هذا الشيلتر لمدة 4 سنوات. لديها خدمة محدودة حيث أن من يأتي إليها يجب ألا يبقى أكثر من 72 ساعة. في بعض الحالات الخاصة ووفقًا لقرار قاضي التحقيق في العنف الأسري ، سيتم تمديد فترة الإقامة في بعض الحالات شريطة موافقة مدير الشيلتر عليها.

    الحالات التي تصل إلى الشيلترهي في الغالب أولئك الذين يذهبون إلى مكاتب مكافحة العنف الأسري ، مكتب (104) أو مكاتب أخرى. لن يتم قبول أي قضية بدون قرار قاضي محكمة التحقيق. كما قرر القاضي المذكور إحالة القضية إلى الشيلتر ، سيتم تقديم ملف قبول لها وحفظها هناك.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة تلتقي بمديرة بيت شيلتر النساء في كةرميان.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة تجتمع مع قاضي المحكمة لمكافحة العنف الأسري في كلار

     

     

     

     

  1. مركز الاستشارات الاسرية كةرميان

     

    " تم انشاء مركز الاستشارات الاسرية كةرميان في عام 2017. لأولئك الذين لديهم مشاكل ويزورونها سيحصلون على المشورة  وحل مشاكلهم.  حتى إذا لم يتم حل مشاكلهم هناك ، فستتم متابعتهم هناك بعد تقديم الشكاوى". قالت مديرة مركز الاستشارات الاسرية كةرميان .  وأشارت أيضا إلى أن من يريد محاميا ، سيزودهم بمحامي مجاني عبر المنظمة النسائية للمساعدة القانونية. ثم قالت إن مركز الاستشارات الاسرية كةرميان يتكون من بعض الأقسام بما في ذلك:

     

  • شعبة الإدارة: حيث يتم تشغيل الشؤون الإدارية لمركز الاستشارات الاسرية كةرميان.
  • شعبة الخدمات: وتتكون من شعب قانونية واجتماعية وعقلية
  • الشعبة القانونية: حيث تتم توفير المحامين والاستشارات القانونية.
  • الشعبة الاجتماعية: حيث توجد وساطة ويطلب من الأطراف تقديم المشورة لهم بناء على طلبهم.
  • الشعبة العقلية: يتعامل فقط مع الحالات التي تعاني من مشاكل نفسية حيث يتم التعرف عليها ونقلها إلى المركز الصحي الذي هم على اتصال به وتلبية الحالات بالتنسيق.
  • شعبة التوعية: يشرف موظفو مركز الاستشارات الاسرية كةرميان على هذا الشعبة. إنهم يعملون على التوعية الاجتماعية في جميع فئات المواطنين بدءًا من روضات إلى طلاب الجامعات. وقالت أيضا إنهم ينشرون الوعي باستمرار من خلال حلقات النقاش والندوات والدورات التدريبية من بداية العام الدراسي حتى نهايتها ، وخاصة في وقت شن حملات لمكافحة العنف ضد المرأة.
  • شعبة لجنة المصالحة: تتألف حاليا من (4) أعضاء منهم (2) محامين ، (1) باحث اجتماعي و (1) باحث عقلي. سيصبحون (8) أعضاء في المستقبل القريب حيث قررت المديرية العامة لمكافحة العنف الأسري زيادة عددهم إلى (8) منهم (7) أعضاء يجب أن يكونوا موظفين من مركز الاستشارات الاسرية كما سيكونون أكثر توافقًا مع الوقت المحدد غالبًا في (الاثنين والأربعاء). يعتبر هذا القرار نافذاً في تسريع قضايا المواطنين في اللجنة. كما يعتقد الموظفون وأعضاء اللجنة أنه يتعين على هذه اللجنة التعامل مع القضايا قبل تقديم الشكاوى وإشراكهم في التحقيقات. لأنه الجانب السلبي من هذا القانون عندما يتم نقل العائلات إلى اللجنة بعد تفريقها وانفصالها. وأخيراً ، قال أحد أعضاء اللجنة إن المشاكل تتزايد وهي ناجمة في الغالب عن التهديدات والضرب وسوء استخدام أجهزة الاتصال والاتهامات والخيانة الزوجية.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تجتمع ممثلة المنظمة مع مديرة مركز الاستشارات الاسرية كةرميان.

  1. مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري

     

    صدر امر إنشاء هذا المكتب عام 2007. ولكنه بدأ في التحقيق في الحالات وقبولها عام 2007. وكان في السابق يتابع إجراءات المتابعة.

     

    وذكر مدير مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري أن النواحي مثل سةيدا  وشاكةل وخان وسةرقةلا وكولةجو وكوكس وغيرها من النواحي يتعلق بها. يأتي الناس إليهم على أساس يومي في وقت وجود مشاكل عائلية وتقديم شكاوى ويقومون بالتحقيق فيها. وعن القانون المناهض للعنف الأسري ، قال: "المستوى الذي يتم فيه تطبيق القانون جيد ، لكننا نوصي بتعديله لأنه في الواقع له العديد من العوائق. عندما يتم وضع قانون للممارسة ، يجب أن تؤخذ في الاعتبار الحياة وسبل العيش والتقاليد حيث أن التقليد هو مصدر القانون. لذلك ، على اللجنة التي تضع القانون أن تأخذ بعين الاعتبار آراء بعض الحاكمون والأساتذة. كواحد من أعظم أخطاء هذا القانون هو أنه يشير إلى أمثلة بينما في الواقع لا ينبغي أن تكون هناك أمثلة في القانون ويجب أن يكون هناك تعبير عام وشاملي. لا يجب أن يقول القانون أن هذه على سبيل المثال هي أعمال عنف ومحصورة بينما يجب أن تكون هي نفسها مثل قانون العقوبات العراقي حيث أنها لا تشير إلى أي أمثلة. عندما تكون هناك أمثلة في القانون يصبح محصورا ولا يتجاوز الأمثلة ".

     

    ثم تحدث مدير مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري عن خطأ آخر ملحوظ في هذا القانون وقال: "على الرغم من أن هذا القانون يسمى قانون مكافحة العنف الأسري ، فإنه في الواقع ليس كذلك. كما يشير القانون بدلاً من ذلك إلى العنف ضد المرأة ولا يشير أبداً إلى العنف ضد الرجال. لذلك ، إنه قانون غير عادل حيث يكمل الرجل والمرأة بعضهما البعض في المجتمع. "

     

    وفيما يتعلق بلجنة المصالحة الأسرية في كفري ، قال مدير مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري أن لجنة المصالحة الاسرية تتكون من (5) أعضاء بما في ذلك (2) محامون مجانيون (1) الملا و (2) موظفو من الباحثين  لمكتب كفري لمكافحة العنف الأسري. ولم يتم تحديد وقت اجتماع لجنة المصالحة الاسرية حيث يتم عقد الاجتماعات وفقًا للحالات المتاحة ، أي إذا قدمت قضية شكوى وأحالها قاضي التحقيق إلى لجنة المصالحة الاسرية ، فسيتم عقد اجتماع  اللجنة وفي القانون ، نص على إنفاق مبلغ 30،000 دينار عراقي لاجتماع اللجنة  ولكن حتى الآن لم يتم إنفاق أي شيء لهم. وفيما يتعلق بالدورة التدريبية والندوات ونشر الوعي ، قالت المديرة ، "إننا نقيمها باستمرار في روضات والمدارس ، خاصة في تشرين الثاني عند إطلاق حملة حول العنف ضد المرأة".

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تجتمع ممثلة المنظمة مع مديرمكتب كفري لمكافحة العنف الأسري

     

     

     

    إدارة رابةرين

  1. مكتب رانية

     

    بينما التقينا مع مدير مكتب رانية ، قال إنه لا يوجد سوى مكتب واحد في جميع أنحاء منطقة رابةرين بخلاف أن العديد من القرى والنواحي المحيطة برانية يتعلق بهذا المكتب.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تجتمع ممثلة  المنظمة مع مدير مكتب رانية

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة تجتمع مع مدير قسم الجريمة والحركة

    قسم الإحصاءات والتخطيط: حيث يتم جمع إحصائيات جميع الحالات المقبولة لديهم وتسجيل جميع المعلومات المتعلقة بالشكاوى.

     

    وفيما يتعلق بالنواقص الموجودة في مكتب رانية ، قال مدير مكتب رانية ، “لدينا العديد من أوجه القصور فيما يتعلق بالموظفين. أيضا ، لدينا عدد قليل من الضباط والموظفين. علاوة على ذلك ، ليس لدينا ميزانية بخلاف حقيقة أننا مدعومون ماليًا من قبل المنظمات.

     

    سألت مدير مكتب رانية عما إذا كان وجود مكتب واحد كافياً لمشاكل الأسرة في المنطقة. وردًا على ذلك قال: "نحن تحت ضغط كبير. لذا ، يجب أن يكون هناك بعض المكاتب الأخرى في المنطقة. على سبيل المثال ، من الضروري وجود مكتب لمكافحة العنف الأسري في كل من حاجي اوا وجوارقورنة. أيضا ، يجب أن يكون هناك مكتبان في بلدة رانية لتقليل الضغط علينا وتنفيذ أعمالنا هنا بشكل أفضل. " ثم أشار إلى أن عدم وجود محكمة تحقيق للعنف الأسري يخلق مشكلة أخرى ويجعلهم غير قادرين على حل القضايا في أقصى فترة زمنية.

     

    وعن أسباب المشاكل الأسرية ، قال مدير مكتب رانية ، "إن المستوى المنخفض للتعليم بين أفراد الأسرة يسبب مشاكل. بما أن الثقافة الأبوية حتى الآن منتشرة في جزء من أسر المجتمع. كما أن بعض الأشخاص الذين لا يؤمنون بالنظام القانوني لا يحلون خلافاتهم من خلال القانون عندما يواجهون العنف ".

     

     

    ممثلة المنظمة تلتقي مدير مديرية مكافحة العنف

     

    وذكر أيضا أن هناك الكثير من العنف فيما يتعلق بالاقتصاد لأن معظم الحالات التي تأتي إليهم تتحدث عن أن أزواجهن لا ينفقون أموالاً عليهم. وهناك حالات طردها أزواجهن ولا ينفقون أموالهم عليهم وعلى أطفالهم. هذا هو سبب آخر وراء مشاكل القضايا. وفيما يتعلق بالخيانة الزوجية والاعتداء الجنسي ، هناك حالات أقل. في بعض الأحيان يكون هناك تدخل خارجي في حياة الأسرة حيث أنه في كثير من الأحيان يخلق مشاكل للأسرة. أيضًا ، نظرًا لأن الطرفين لا يتصرفان بشكل صحيح تجاه بعضهما البعض ويسيئون فهم بعضهما البعض ، فإن المشاكل سوف تنشأ.

     

     

     

     

     

     

     

  2. شيلتر

     

    ذكر مدير مكت رانية أنه عندما يأتي إليهم شخص ما ، يتعرض لسوء المعاملة الجسدية ، يقوم بنقلها مباشرة إلى أقرب مركز صحي للعلاج حتى يتمكنوا من الحصول على تقرير طبي أولي. ثم بعد أن يحصلوا على إفادة منها ، سينقلونها إلى المحكمة. بعد ذلك ، تقرر المحكمة وضعها في سجن رابةرين لأنهم لا يملكون شيلتر. لذا ، فإنهم ملزمون بوضعها في السجن إذا لم يستقبلها أي من أقاربها. غالبًا ما تذهب القضية إلى منزل قريبها على مسؤوليتها. إذا لم يكن هناك من يعتني بها ، فسوف ينقلونها إلى بيت شيلتر سليمانية. قال مدير مكتب رانية  "هذه هي المشكلة بالنسبة لنا وسلامة القضية. لذلك ، حان الوقت لإنشاء شيلتر خاص لإيواء ضحايا العنف الأسري في هذه الإدارة."

     

  3. الخط الساخن

     

    وعن الخط الساخن قال مدير مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة: "عندما يواجه شخص لديها مشكلة ، رقم (119) سيتم الرد عليها من سليمانية. ثم سيتم إبلاغنا بالقضية. بعد ذلك ، سنساعدها قدر الإمكان. وسنقوم بمتابعة القضية وبذل الجهود لحلها. في كثير من الأحيان ، لا تطلب القضية سوى إرشادات ونقدمها لها ".

     

    أما بالنسبة لسؤال آخر فقد وجهنا للمدير ما إذا كان لديهم ضابطة. وردًا على ذلك قال: "معظم العاملين في الشعب هم من الإناث. لكن ليس لدينا ضابطات غير أن لدينا موظفات ".

     

  4. محكمة تحقيق رانية

     

    فيما يتعلق محكمة تحقيق رانية ، بخلاف حالات التحقيق ، يتم عرض جميع الحالات العائلية في محكمة تحقيق رانية هذا بسبب عدم وجود محكمة لمكافحة العنف الأسري في رانية. لذا ، خلق هذا وضعا لا يمكنهم فيه التفريق بين القضايا العائلية والحالات الأخرى كما جاء في القانون المعارض للعنف الأسري.

     

    أدى عدم وجود محكمة خاصة لمشاكل الأسرة إلى أنها تستغرق وقتًا طويلاً حتى يتم حلها. لذلك من الضروري تشكيل محكمة خاصة بمشكلات الأسرة كما جاء في القانون.

     

     

     

     

     

     

    استبيان

     

    أجرينا في هذا التقرير استبيانًا في إقليم كردستان بخصوص قانون مكافحة العنف الأسري لمعرفة مدى إدراك المواطنين للقانون الذي يعارض العنف الأسري وإلى أي مدى لديهم معلومات عن المحكمة لمكافحة العنف الأسري. أو إذا واجهوا مشكلة ، هل أتوا للمحكمة؟ إلى أي مدى تعاونت لجنة المصالحة معهم وبذلت جهودا لحل مشاكلهم. ثم سئلوا عن أنواع العنف التي ارتكبت ضدهم. مع هذه الأسئلة وغيرها ، اكتشفنا أن قلة قليلة من المواطنين على دراية بالقانون المعارض للعنف الأسري أو المحكمة لمكافحة العنف الأسري. لذلك ، نجد أن على السلطات المختصة اتخاذ إجراءات جادة نحو تنفيذ القانون الذي يعارض العنف الأسري من خلال مساعدة المواطنين على إدراك وجود مثل هذا القانون.

     

     

    نتائج الاستبيان

     

    عمر المشاركين

    14 - 50

    الجنس

    كلاهما

    مكان المشاركين

    اقليم كوردستان

     

     

     

     

     

    السؤال 1: إلى أي مدى لديك معلومات عن القانون الذي يعارض العنف الأسري؟

     

    لا

    إلى حد ما

    كثير

    67

    96

    60

    38%

    56%

    6%

     

     

                                                                                 

     

     

     

    نتيجة لهذا الاستبيان ، اكتشفنا أن 38٪ من المشاركين ليس لديهم أي معلومات عن القانون الذي يعارض العنف الأسري ، و 56٪ منهم إلى حد ما على دراية به ، وأولئك الذين يعرفون ذلك تمامًا هم عدد قليل جدًا 6٪ منهم. هذا هو السبب في أنه يجب أخذ ذلك في الاعتبار لأن القانون الذي صدر لسنوات عديدة وتطبيقه في المحكمة معروف من قبل عدد قليل من الناس. جدير بالذكر أن الذين شاركوا في الاستبيان كانوا من ذوي المشاكل وزاروا المحاكم. لذا ، كان يجب أن يكونوا على دراية بذلك تمامًا. عند هذه النقطة ، سنكتشف أنه إذا تم إجراء استبيان آخر بين الأشخاص الذين لم يزوروا المحاكم ، فسيكون من المستحيل عليهم الحصول على معلومات معقولة عن القانون. هذا هو السبب في أنه من الضروري أن تعمل السلطات والمنظمات ذات الصلة بشكل أكبر على نشر الوعي.

     

     

    السؤال 2: إلى أي مدى لديك معلومات عن المحكمة لمكافحة العنف الأسري؟

     

    لا

    إلى حد ما

    كثير

    94

    108

    18

    42.72%

    49%

    8.18%

     

     

     

     

     

    اكتشفنا من هنا أن المواطنين ليس لديهم معلومات عن القانون ، لذلك ليس لديهم معلومات عن المحكمة لمكافحة العنف الأسري. لذلك ، العمل على وعي المواطنين بوجود مثل هذه المحكمة أمر ضروري للغاية.

     

     

    السؤال3: إلى أي مدى تتفق مع أعضاء لجنة المصالحة؟ هل يمكن أن يكونوا متعاونين ، حسب الاقتضاء ، لحل مشكلتك؟

     

    لا

    إلى حد ما

    كثير

    63

    96

    53

    29.75%

    45.28%

    25%

     

     

     

     

     

     

     

    من هنا اكتشفنا أن لجنة المصالحة يمكنها إلى حد ما أن تلعب هذا الدور العظيم. نظرًا لأن المعدل ليس مرتفعًا جدًا ، فمن الضروري أن يلعب أعضاء لجنة المصالحة دورًا أفضل في معالجة الحالات وتحقيق المصالحة الأسرية. وفي الوقت نفسه ، ينبغي إيلاء المزيد من الاهتمام لهذه اللجنة ، وتخصيص الميزانيات المطلوبة لها مقابل أتعاب الخبراء وجميع المخصصات المطلوبة. كما يجب أن يكونوا أكثر انفتاحًا في أعمالهم من أجل تحسين دورهم في المصالحة بين العائلات.

     

     

    السؤال 4: ما نوع العنف الذي ارتكب ضدك؟

     

    نفسي

    جسدي

    جنسي

    130

    100

    15

    53%

    40.81%

    6.12%

     

     

     

     

     

     

    من هذه النتيجة اكتشفنا أن معظم الضحايا واجهوا العنف. في العائلات ، تم ارتكاب العنف النفسي ضد الضحايا مثل الإهانات والكلمات البذيئة. هذا هو السبب في ضرورة إيلاء الاهتمام الكامل للجانب العقلي للضحايا. وعند زيارتهم للسلطات المختصة ، ينبغي بذل الجهود لإعادة بناء الجانب العقلي للضحايا. ويجب فتح مستشفى الصحة النفسية لهم.

     

     

    السؤال 5: إلى أي مدى تعاون معك قاضي المحكمة وموظفيها لمكافحة العنف الأسري ويسهل عملك؟

     

    لا

    إلى حد ما

    كثير

    42

    123

    56

    19%

    55.65%

    19%

     

     

     

     

     

     

    من هنا اكتشفنا أن القضاة وأعضاء المحاكم تعاونوا مع قضايا الأسرة ، حسب الاقتضاء. هذا أمر يستحق الثناء. لكن أولئك الذين ليس لديهم رأي جيد في المحاكم ليسوا قليلين. والسبب في ذلك يعود إلى الإجراءات القانونية وضخامة القضايا وقلة القضاة والموظفين. كما هو الحال عندما يقدم مواطن شكوى لا تذهب إلى المحكمة لأن القضايا تستغرق وقتًا طويلاً هناك حتى يتم تسويتها بسبب ضخامة القضايا وقلة القضاة والموظفين. لذلك يشعر المواطنون بالانزعاج وعدم الارتياح تجاه المحاكم.

     

    السؤال 6: هل تم التحقيق معك سراً؟

     

    كلا

    نعم

    122

    99

    55.72%

    40.72%

     

     

     

     

     

    بناءً على القانون المعارض للعنف الأسري ، يجب أن تكون التحقيقات في قضايا الأسرة سرية. لكن هذه النتيجة تخبرنا أن السرية الضرورية في مثل هذه الحالات موجودة بنسبة صغيرة. هناك أسباب عديدة وراء ذلك من بينها عدم وجود محكمة خاصة لمكافحة العنف الأسري. سبب آخر هو أن محكمة الجنح تنظر في جميع الدعاوى القضائية ولدى محكمة التحقيق العديد من ملفات الشكاوى. من ناحية أخرى ، حيث لا يوجد مكان مناسب لمحكمة التحقيق ، يجري خلط. كما أن عدم وجود مكان مناسب للتحقيق في قضايا الأسرة ، كما يحدث في كثير من الأحيان أن يتم التحقيق في غرفة صغيرة مع وجود العديد من المحققين ، يؤدي إلى عدم سرية القضايا تمامًا. وكل هذه الأسباب ترجع إلى إهمال السلطات المختصة.

     

    السؤال 7: من ارتكب العنف ضدك؟

    أب حتى الصف الرابع

     

    زوج (رجل)

    زوجة (امراة)

    أخ

    أب

    أم

    بنت

    اخرون حتى درجة رابعة

    128

    9

    34

    21

    2

    2

    38

    54.70%

    3.84%

    14.52%

    8.97%

    0,85%

    0,85%

    16.23%

     

     

     

     

     

     

    نتيجة لهذا الاستبيان اكتشفنا أن معظم من يرتكبون العنف هم من الذكور والأزواج ضد زوجاتهم. لذلك ، يجب أن يكون الذكور أكثر وعيا من خلال فتح أنواع مختلفة من الدورات التدريبية للتوعية التي يمكن من خلالها تخفيض معدلات العنف.

     

    السؤال 8: كم من الوقت يستغرق حل قضيتك في المكمة؟

     

    1 – 3 شهور

    3 - 6 شهور

     

    6 شهور - سنة واحدة وأكثر

     

    53

    37

    50

    37.85%

    26.42%

    35.71%

     

     

     

     

     

     

       ونتيجة لذلك اكتشفنا أن المشكلات الموجودة في المحاكم تستغرق وقتًا طويلاً حتى يتم حلها. وكثيراً ما استغرقت القضايا وقتاً طويلاً ولم تتوصل إلى تسوية ، تخلى أصحاب الشكوى عن شكاواهم. كان هذا في كثير من الأحيان بسبب قلة القضاة والموظفين في تلك المحكمة. لهذا السبب يجب على السلطة المختصة أن تبذل جهودًا جادة لتوفير المزيد من القضاة والموظفين للمحاكم حتى لا يفقد أصحاب الشكوى حقوقهم بتأجيل قضاياهم وأن يكونوا يائسين في تقديم شكاواهم.

     

    الإحصاء

  1. الاحصاءات الكلية لمديريات مكافحة العنف ضد الاسر والنساء في اقليم كوردستان.

     

    المديرية

    عام 2018

    عام 2019

    اربيل

    3351

    4228

    دهوك

    2586

    2537

    سليمانية

    2000

    3226

    كرميان

    1024

    999

    رابةرين

    555

    807

    سوران

    306

    284

     

     

     

     

  1. أنواع الإحصائيات في مديريات مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة في إقليم كوردستان عام 2018.

     

     

    مكان

    القتل

    الانتحار

    وضع نفسه على النار

    شكاوى

    اعتداء جنسي

     

    اربيل

    14

    14

    22

    2269

    22

    دهوك

    14

    21

    30

    2486

    35

    سليمانية

    12

    15

    18

    1909

    45

    كرميان

    3

    6

    12

    991

    12

    رابةرين

    1

    9

    8

    522

    15

    سوران

    1

    2

    7

    290

    6

    المجموع

    46

    68

    107

    9568

    145

     

     

     

     

  2. أنواع الإحصائيات في مديريات مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة في إقليم كردستان عام 2019.

 

مكان

القتل

الانتحار

وضع نفسه على النار

شكاوى

اعتداء جنسي

 

اربيل

16

29

25

4494

54

دهوك

7

17

27

2449

27

سليمانية

12

16

22

3427

49

كرميان

1

0

0

989

9

رابةرين

2

2

10

579

15

سوران

2

4

8

269

1

المجموع

41

69

102

11907

155

 

 

 

4. مقارنة إحصائيات جميع مديريات مكافحة العنف ضد الأسر والنساء في إقليم كردستان بين عامي 2018 و 2019.

 

عام

القتل

الانتحار

وضع نفسه على النار

شكاوى

اعتداء جنسي

 

2019

41

69

103

11907

155

2018

46

68

107

9568

145

الفرق

-5

+1

-4

+2339

+10

 

 

من هذه الإحصائيات وجدنا أن الأعداد ازدادت بشكل ملحوظ في جميع المديريات ، وخاصة تلك الشكاوى. هذا يخبرنا أن نعمل أكثر على قانون مكافحة العنف الأسري ، وأن نتخذ خطوات عملية لتطبيقه ومعالجة المشاكل والصعوبات التي نواجه امام تنفيذه.

 

إحصائيات العنف في مكتب منارة بمحافظة اربيل

مقارنة بستة شهور بين 2018 و 2019

 

الأشهر الستة الأولى من عام 2018

الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

509

576

 

 

 

 

 

 

إحصائيات العنف الأسري في منطقة إدارة رابةرين:

 

الأشهر الستة الأولى من عام 2018

الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

337

236

 

 

 

 

 

إحصائيات الزواج والطلاق في منطقة إدارة رابةرين:

 

 

الأشهر الستة الأولى من عام 2018

الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

الزواج

1628

1486

الطلاق

248

216

 

 

 

 

 

 

إحصائيات لجنة المصالحة بمنطقة رابارين:

 

الأشهر الستة الأولى من عام 2018

الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

144

154

 

 

 

 

إحصائيات محاكم مكافحة العنف الأسري بمحافظة السليمانية في الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

 

وارد

مغلق

احالة

1187

934

314

 

 

 

 

 

إحصائيات حالات المنظمة النسائية للمساعدة القانونية في عام 2019

 

 

التوصيات

 

  1. زيادة عدد محاكم التحقيق في جميع المحافظات للحفاظ على سرية القضايا وتسهيل سير الإجراءات.
  2. تشكيل محكمة جنح للمشكلات الأسرية في جميع المحافظات.
  3. زيادة عدد المكاتب في جميع المحافظات لتسهيل عمل القضايا ومساعدة الضحايا بسبب ضخامة الشكاوى.
  4. تخصيص المباني اللازمة والمناسبة للمكاتب بحيث تكون الأماكن مناسبة وآمنة للمشتكيين وموظفيهم وبعيداً عن الأحياء والحصول على الامن الكافي لهم.

     

  5. زيادة عدد النساء في المناصب الإدارية العليا المتعلقة بتنفيذ القانون.
  6. فتح شيلترات لضحايا العنف الأسري وفصلهم عن غيرهم.
  7. ينبغي إيلاء المزيد من الاهتمام للجانب العقلي لضحايا العنف الأسري عند معالجة الشكاوى. وعلى وزارة الصحة ووزارة العمل والشؤون الاجتماعية اتخاذ إجراءات جادة لفتح المستشفيات النفسية للضحايا.
  8. على الجهات المختصة وخاصة وزارة الداخلية اتخاذ إجراءات جادة لنشر الوعي بالقانون.
  9. العمل على الحفاظ على سرية القضايا في المحاكم والمكاتب.
  10. على البرلمان أن يتخذ إجراءات جادة لتعديل قانون مكافحة العنف الأسري بطريقة تعالج جميع العوائق التي ظهرت أثناء تنفيذه. ويمكن القيام بذلك من خلال العمل مع المنظمات والقضاة والجهات ذات الصلة التي تقوم بتنفيذها.
  11. تزويد المديريات والمكاتب بجميع متطلبات الوقود والمركبات والشرطة حتى يتمكنوا من القيام بأدوار أفضل لتنفيذ القانون.
  12. وضع وتحديد آلية عامة وموحدة للمحاكم من حيث وجود أنواع واختصاصات المحاكم ، بحيث لا تسمح لأي محكمة بالتعامل مع القضايا بشكل مختلف.
  13. تعيين أعضاء دائمين وثابتين في لجان المصالحة وتخصيص استحقاقات المالية والمتطلبات الإدارية لهم حتى يتمكنوا من أداء أدوارهم الهامة كلجنة مصالحة لتحقيق المصالحة الأسرية.
  14. العمل على توسيع وتطوير االشيلترات الموجودة حاليا لتصبح ملاذا آمنا للضحايا بطريقة تحمي سلامتهم ومستقبلهم.
  15. تعيين محامين مفوضين أو مجانيين لضحايا العنف الأسري في مرحلة التحقيق.
  16. عقد دورات توعية وتدريب مهني لضباط والمحققون المديريات والمكاتب مع تقدم التكنولوجيا وتزايد الجرائم الالكترونية.
  17. نقل لجان المصالحة إلى المكاتب لحل المزيد من المشاكل وتحقيق المزيد من المصالحات الأسرية.

 

 

 

 

 

 


Women’s Legal Assistance Organization

With the support of the NED

 

A Report for Monitoring the Implementation

of the Domestic Violence Law

 

Kurdistan Region - Iraq

 

2020

 

Prepared by

               The Project Staff   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Contents

 

  • -Introduction
  • -The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

    First – Slemani Governorate

  • -In response, Her Excellency said, “The problem is that all kinds of women are put in this place.” And she added, “Visiting Garmian Shelter, I found out it was bad. In Slemani Shelter I discussed with each case and they all had legal problems.Hawler Shelter has place problem as it is small and is next to Autism Center.And Duhok Shelter has a very good and organized building, as it was attributed to their administration.Allocations for the shelters’ petty expenses are very few.”
  • -Also, Her Excellency referred to that working with the organizations is very important as some of them fund the Shelters.Besides, we informed Her Excellency that working on the Sozi Daruni Hospital is important.Furthermore, we explained that if a patient is committed to the hospital, she should have a companion.But there are women, in the Shelters, who need to be committed to Sozi Daruni Hospital but do not have companions.So, this is a problem.Her Excellency referred to that they could separate a place for family problems in Slemani Shelter but if the types of victims are mixed, it will reflect badly on them.We also informed Her Excellency that we have a plan to launch a campaign for having a special Shelter for family problems and Her Excellency found it reasonable.
  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan Region
  2. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani

     

  3. Views of the Lawyers on the Law Opposing Family Violence
  4. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership
  5. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    Second – Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence
  2. Shaqlawa District

    (Office of Opposing Violence against Family and Women)

  3. Koya District
  • -Koya Office
  • -Investigation Court for Opposing Family Violence

     

  • -Reconciliation Committee

     

    Third – Halabja Governorate

    1. Marriage
    2. Rescinding Marriage
    3. Part of WOLA Activities in Halabja Governorate

       

      Fourth – Duhok Governorate

  1. Directorate of Opposing Violence against Family and Women

     

  2. Duhok Office
  3. Nzarke Office
  4. Investigation Court for Family Violence and the Law Opposing Family Violence
  5. Zakho District

    ( Zakho Office )

     

    Fifth – Garmian Administration

  1. Directorate for Opposing Violence against Family and Women
  2. The Obstacles in the Way of Implementing the Law

     

  3. Kalar Office
  4. Shelter
  5. Investigation Court for Family Violence
  6. Family counsel center
  7. Kfri Office

     

    Sixth – Raparin Administration

  1. Ranya Office
  2. Shelter
  3. Hotline
  4. Investigation Court

     

    Seventh – Questionnaire

    Eighth – Statistics…

    Nineth – Recommendations  

    Introduction

    We as WOLA bore the responsibility of monitoring the implementation of the law opposing family violence since its issuance under the auspices of American NED.  Due to the significance and necessity for the law for Kurdish community we notably gave attention to the governorates at the beginning of our monitoring.  After some years passed the issuance of the law and many of our reports were disseminated on monitoring the law, we attempted to expand our monitoring limits more and cover those places that we did not monitor so far. 

     

    To this end we paid visits to many districts of the governorates and monitored the implementation of the law, as it was referred to them in this report, in order for us to know how the level of the law implementation is in those places and at what level it is.  Also, our visits to the mentioned places aimed at determining the difficulties and obstacles in the way of implementing the law in the places where the monitoring covered and providing statistics of those places in question. 

    Above all, we could conduct a widespread questionnaire in many places of the region on the law opposing family violence and the performances of the committees and courts for family violence in order for us to know to what extent the citizens are familiar with the law after the law issuance passed many years, to what extent attention was given to legal awareness and to what extent the victims of family violence are content with works of the courts of family violence and reconciliation committees.

    In the end, as the difficulties and obstacles were revealed to us while monitoring the law in the different places, we provided the relevant authorities with many important recommendations and propositions, hoping that they would benefit from them and work on them so as to address the difficulties and obstacles in the way of implementing the law or at least decrease them so that the law can be effective as it should be. 

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

     

    When someone faces a family violence and wants to file a lawsuit, they should follow some procedures as follows:

  1. First the person writes a complaint letter and goes to one of the offices for opposing violence against family and women, where there is a section for mental and social law services.At first the issue is directed to the mentioned section and the person is instructed according to their problem as there are experts there.If the person has legal problem, they will be legally instructed.And if the person has mental problem, they will be mentally instructed.And they will be socially instructed likewise.
  2. The person who submits the complaint letter is asked if they want their problem be referred to the court or not.If they are not willing to refer their problem to the court, it will be referred to Reconciliation.There they will try to solve their problem based on the law.Many times, the offices and directorates make contacts with the respondent.If the respondent is willing to listen, they will try to reconcile the parties.Many times, the problem will be put to an end and solved at this point with a report informing the directorate.But if the problem were not solved here or the parties were not willing to listen, it will be referred to the court.
  3. Then all those issues of article 7 that are of family will be referred to the reconciliation committee by the order of the court in an attempt to reconcile the parties and solve the problems.This committee includes a mental and social researcher, a lawyer and a religious mullah who are changed according to the cities. This committee attempts to solve the problems and reconcile the parties.
  4. If the committee could reconcile the parties, the lawsuit would be dropped.And if they couldn’t, they would submit their report to the court, stating that they could not solve the problem.
  5. Later the court starts investigating the lawsuit and receiving the evidences including the witness(es).If there is sufficient evidence, the lawsuit will be referred to the court of misdemeanor to trial and punish the accused.
  6. If the plaintiff could prove their case at the court of misdemeanor, the defendant will be punished by imprisonment for the period of not less than 6 months and not more than 3 years and by a fine of not less than ID 1,000,000 and not more than ID 5,000,000 or by one of these two punishments.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    Slemani Governorate

  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan region

     

    • - We as WOLA visited the Minister of Work and Social Affairs and had a meeting with Her Excellency.During the meeting we had discussion about some topics and explained the work and activities of WOLA to her and stated that we have a project on the method of implementing the law opposing family violence and that we as WOLA want to determine the drawbacks through this project and convey them to the relevant authorities for the purpose of addressing them.

       

      WOLA staff members meet with Her Excellency the Minister of Work and Social Affairs of Kurdistan region

       

       

       

       

      And we informed Her Excellency that we want to work on having a place or a house of shelter for family problems not in the way that is used to be.

       

       

       

 

 

  1. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for threatened women in Slemani

     

    To make preparations for an extensive work and launch a campaign for improving the Shelters’ situation and understanding their problems and difficulties, we paid a visit to the Director General of Social Monitoring and the Manager of Shelter House for Threatened Women in Slemani.  First, to pay a visit to the Shelter House for Threatened Women, we submitted a letter to the Directorate General of Social Monitoring to approve of the visit to Shelter and our legal service to them.  After we made discussion with the Director General of Social Monitoring and informed him about the work and activities of WOLA and our project under the auspices of American NED, he offered his cooperation and coordination.  And after we got permission, we visited Shelter House for Threatened Women in Slemani.  The House Manager referred to that they contact the organizations based on requirements that when legal services are required.  Also, he stated that there are women who come to the Shelter should be committed to Sozi Daruni Hospital as they have mental health problems.  But the Hospital prevents their admission as the subjects don’t have relatives while the Shelter has social researchers who can accompany them.  Furthermore, he lashed out that why they are questioned when they admit a case but Sozi Daruni Hospital is not questioned.  Moreover, he said that a woman with mental health problem is referred to a medical committee by the judge’s decision.  Then the committee is summoned in front of the judge to decide whether the case to be committed to Sozi Daruni Hospital.  But this procedure is not materialized. 

     

    Regarding separating part of Shelter to the family problems, he said that the structure of Shelter was laid out in a way that they cannot split it as it is costly and they attempted in the past but they failed.  Also, he mentioned that one of their problems was shortages of monitors and after many efforts they could increase the number of their monitors from the Peshmarga Women Forces.  They set up a (4) day training session for the new employees on how to deal with the cases, what the monitor face if they don’t keep the case’s information confidential and emergency.  Then he mentioned that the judge of the investigation court for opposing family violence is a good cooperator who visited them. 

     

    Later he mentioned that they have a problem which is that a case which was closed without being settled.  Therefore, a woman with a closed case does not know to whom she should submit her request letter to leave the place.  For example, if she gives up her complaint, the case will be closed but without being settled. 

     

    To this end we paid a visit to the President of the Court of Appeal of Slemani Area and requested him not to close the related case unless it is settled and to send letter to the outside courts and other judges to cooperate with us.

     

    Then Manager mentioned that they had mental health problem cases and committed them to Sozi Daruni Hospital.  And they don’t have homeless cases for the time being other than one case which has Schizophrenia and who is very silent and without problem.  Next, he mentioned that risk allowances should be allocated for the employees of this place, which is one of the problems, and seminars should be presented to the cases in order for them to have social, mental and legal awareness and how to behave and speak when they are present in front of the court.  So, we as WOLA showed our readiness to present those seminars to the Shelter cases and employees. 

     

    Therefore, as WOLA we decided to open legal awareness training for the cases regarding their being present in front of the court and their answering to the questions of the court.                

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani.

     

     

  2. Views of the Lawyers on the law opposing family violence

     

    As WOLA we found it necessary to have the views of the lawyers on the law opposing family violence, the drawbacks of this law and their suggestions for better implementing the law as the lawyers play an important role at the courts, settling the cases, working on the laws, discerning the drawbacks of the law, highlighting on the drawbacks and addressing them.  Thus, we found their views indispensable. 

     

  • First we started having a statement of a female lawyer who practices law at Slemani court:

     

    She mentioned that the law opposing family violence is necessary for our community.  It was very good in the past but like other laws it needs to be amended in parallel with social development.  Regarding this law, as it is within the framework of a family which is here more run by social parameters and education, its implementation faces many obstacles.  Therefore, some families and the community in general accept this law with difficulty.  Notwithstanding, the law needs to be amended in a way that the drawbacks at the time of its implementation could be addressed.  And efforts could made to organize family relationship with law. 

     

  • How the law can be actually implemented?

     

    She said that regarding actual implementation of the law, in fact it appears to be a greater loss for women.  The family violence offices should have been looked like hospitals in the implementation of the law and should have been organized for solving family violence persistently.  And they should have solved the problems not like the courts, i.e. efforts for solving the problems should be made until it is unsolvable.  After that complaint letters can be prepared and presented to the court for trial.  But if the problem became bigger and even if the plaintiff gave up her lawsuit, they will be punished at least by fines, for example fines of transports.  

     

  • What is your suggestion for better implementing the law?

     

    She referred to that there are many suggestions for the government and parliament.  For example, when a motion for a law amendment is drafted resources should be obtained from the courts and organizations, then it can go to parliament not the other way around that the parliament draft the motion then the courts merely implement it and the reconciliation committee is behind and even in some crimes the it is nonexistent.  And female genital mutilation is discussed in one article whereas its law, article, crime and punishment should have been looked like any other crime laws or other laws whose articles and crimes hav different punishment seperately.  And when protection right is given a place should be set for the person on the same date by a court’s decision i.e. the accused and their relatives should be summoned, a place should be set and the time for returning to home should be set with the consent of both parties. And a governmental foundation should be established for supervising children even if it is for the time being as the government’s responsibility for protecting family individuals and children will solve many problems.        

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

  1. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership

 

A lawyer who is a member of Reconciliation Committee mentioned that the article (5) of the law talks about sending the complainants to Reconciliation Committee after the investigation is finished and before referring them to a special court.  This will not be very beneficial although having a Reconciliation Committee is useful.  As when the investigation is finished the parties who are angrier with each other already submitted evidences against each other to the court.  So, Reconciliation Committee cannot achieve its goals at the time.  Also, he said that in fact as far as he was informed good efforts had been made to implement the law, despite its drawbacks, by dint of a loyal and altruist judge of law and family.  And to some extent stability can be noticed in the law through the said judge and his tireless efforts.   

 

Regarding Reconciliation Committee he said, “As a lawyer I am a member of Reconciliation Committee of Directorate of Opposing Family Violence pertaining to Investigation Court for Family Violence.  The works of this Committee is well carried out and supervised by Family Counsel Center.  Albeit the Committee’s members exert their efforts to solve the cases of the parties, their aim is not achieved.  Often it is because the cases remained for too long in the courts and offices of family violence.  So, as the problems went bigger, the parties would not be willing to reconcile.  Or sometimes due to the notifications made by phone calls, one party might be present but the other one might not be present as their phone number might be switched off or changed.  This causes one party to be present and the other one be absent for several times.  In fact, this method of notification is legally not valid.  Therefore, I propose that prior to filing complaint or starting the investigation procedures, the case should be submitted to Reconciliation Committee.  Then the Committee will achieve its aim more.  This can be fulfilled by amending the law, which was mentioned in the article (5).  Also, as the Committee’s location is away from the city center, the parties having a case is being burdened with difficulties and forced not to be always present in front of the Committee.”    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA staff members meet with the judge of investigation court for opposing family violence.

 

 

 

Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence

     

    Visiting Directorate of Opposing Violence against Family and Women and having first hand meetings with the Director and each Manager of the Offices of Qala, Mnara and Khabat to discuss on the latest changes in the way of implementing the law, the obstacles and the family violence victims’ situation, we found out the most important issue is the lack of a mental health hospital for the victims.  It was unanimously agreed that the lack of such a hospital in Halwler governorate caused a great problem for the relevant authorities and the victims as well. 

     

    The Director said, “The cases often need mental health hospital and we don’t know to where we transfer them to stay and get solution.  This leads such cases to be referred to

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director and Managers of the Offices of Hawler and Khabat.

     

    shelter houses.  As a result, it creates big problems for their employees and other cases.”  Then he stated, “ Sozi Daruni Hospital of Slemani is related to this situation but it has  a limited capacity and does not admit every case. Therefore, establishing a big mental health hospital is indispensable and work should be done on it.”

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA representative meets with the Head of Shaqlawa Office.

     

     

     

    Koya District

     

  • 1-Koya Office

     

    The Manager of Koya Office stated, “Our Office includes the Manager and (34) employees.  Also Taq Taq is within the district of Koya.  So, we as Koya Office have a section for this area, comprising of (8) employees.”

     

    Regarding the problems and obstacles in the way of them, the Office Manager listed the following:

     

  1. They as Koya Office do not have shortages of employees but they have a problem with the Office building as they are at a rented house and whenever the landowner needs the house they have to move out.
  2. In legal terms, the law opposing family violence has many drawbacks.But in spite of that they could solve all the problems that come to their Office, based on the law, until the law is amended.
  3. There is no any shelter house in their area where there should have been a shelter house.On the top of that they made efforts to solve the cases as far as the time was suitable, they refer their cases to Hawler Sherter House for they have a good coordination with them.And in case they receive a case in the middle of night and could not refer them to Hawler Shelter House, as they borrowed a room of employees from Koya jailhouse for needy times, they send the case there and shelter them until they complete the paper procedures.Finishing the legal procedures, they transfer the case to Hawler Shelter House.

     

     

     

     

     

  1. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    The Koya Office stated, “We have a good tie with the judge of Koya court.  He is hugely cooperating with us.  And as Koya has one judge for all the cases and does not have a special judge for the family problems, this led to the burdened responsibility on the shoulder of the judge of Koya for having accumulated cases.”  He said, “This is why there should be a special judge for violence against family and women in Koya district so as to expedite the works and settle the cases as soon as possible.”

     

     

  2. Reconciliation Committee

 

Koya Office Manager stated, “Based on the judge’s decision we set up a Reconciliation Committee in 2007.  It comprises of six members including:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Koya Office Manager.

 

 

  • A representative of the ministry of endowment and mullahs’ union.
  • A representative of ministry of work and social affairs
  • A representative of lawyers’ bar
  • A social researcher
  • A representative of mental health

 

“I as the Office Manager attend with them in most of the cases and supervise the Committee.  Moreover, Koya Office has a mobile team who continuously searches in the camps and remote areas with UNHCR to spread awareness and offer help to those who have problems so that they can be informed of the procedures and guidelines.”   

 

 

Halabja Governorate

  • 3Part of WOLA Activities in Halabja Governorate with pictures

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA organizes a seminar on how women should protect themselves at the time of facing violence.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA opens an awareness training session for the villages surrounding Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a popular counselling meeting on the problems of the citizens in Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a meeting with the other organizations of Halabja governorate on the problems of women.

 

 

 

Duhok Governorate

 

1.    Directorate of Opposing Violence against Family and Women

 

This Directorate was established in Duhok governorate city center in 2013.  In the Duhok governorate city center there are two offices namely Nzarke Office and Duhok Office.  Also, there are 8 offices in the districts of Duhok governorate like, ( Smel, Zakho, Akre, Barderash, Amedi, Shekhan, Brayati and Shangal)

 

2.    Family counsel center

 

FCC was set up in 2013.  It has 18 experts who holds high certificates including doctorate degrees.  Up to 3 experts will be available at FCC on daily basis for the purpose of reconciling the families having problems and discussing the problems with the people having cases of violence.  At FCC more than 3 cases are received and met daily to bring about reconciliation among them.  Sometimes reconciliation gets the better of them.  And sometimes it is difficult to obtain and is not solved there, especially with cases who are underaged married girls.  The Office Manager said, “Most of the cases are registered due to marital infidelity, misunderstanding, economic problems and beating.”  Also, she stated, “Some cases are transferred to us from the court and others directly come to us.”  Then she talked about her view of the law opposing family violence and said, “The law is very good and by which the women rights are protected.  In recent years people have better understood it.” 


  

WOLA representative meets with FCC manager.

 

3.   Duhok Office

 

Regarding the cases the Office Manager said, “We currently solve most of the cases ourselves.  At this Office all kinds of complaints are filed.  And up to grade four any complaints that are related to women are filed here.”  He also said, “In this Office there are 2 female officers and 3 male officers to investigate the cases.  To begin with, the Office Manager meets with the cases to determine the type of the case.  Then the investigation officer starts investigating them.”  Then he talked about that they are at work 24 hours a day to register and solve the cases.  Also, he said that even after working hours he is willing to deal with any ad hoc cases either through telephone call or presence.    

 

Later he mentioned that most of the cases are registered due to marital infidelity, swear words and economic problems.  Regarding the complaints that are not filed in the Office are those that are made between man and woman after divorce, especially because of children or other issues except beating, which is registered at the Office, are filed at the police stations.

 

Afterwards he said, “The women who were under threats are secretly investigated at the time of filing complaints, if need be, so that the woman can be protected.  Or she will be transferred to Nawa Center in Duhok at her request and the investigation judge’s decision.”  Duhok Office has a very good and continuous tie with the investigation judge and the Centers for cases’ information and solution. 

 


With regard to the law opposing family violence, the Office Manager talked about his view and said, “The law is very good and is applied very well.”  Also, he said, “Currently people understood the law.  They know how to ask for their rights based on this law compared to the old times when most of them felt shame to file a complaint.” 

WOLA representative meets with Duhok Office Manager.

 

 

 


WOLA representative meets with Nzarke Office Manager.

4.    Investigation court for opposing violence in Duhok

 

The investigation judge stated, “The number of complaints increased but some types of problems dwindled.  This is due to the fact that people’s understanding broadened more.  They look at women and life differently and better consider the rights of women.”  Also, she said, “In the old times complaints were only filed for big problems as it was shame in our community for women to be seen at the offices and courts.  But nowadays women come to file complaints even for the small problems.  For example, women file complaints saying that their husbands prevent them from doing a job, wearing clothes as they wish or going out with their friends.  And there are other similar problems.”

 

With regard to the judge’s contact with the offices and centers, she said, “I am continuously in contact with them even after the working hours to help any case and victim who needs help.  And those women who were under threats we often transfer them to the Center to be protected until the situation is calmed down.  But in some cases, the women refuse to stay at the Center.  And this is due to the community’s trend and people’s gossip.  In this case we have the pledge of the other party to punish them if they violate or harm the complainants. If there is any, the complainant can file another complaint against them.” 

 

Regarding the law opposing family violence, she mentioned that the law is very good and applied very well but it needs to be amended and have its legal problems addressed.       

    

 

 


WOLA representative meets with Duhok investigation judge

5.    Zakho district

 

Zakho Office

 

Zakho Office Manager mentioned that due to the broadness of Zakho area and presence of the camps there, a huge number of complaints is filed in their Office.  Also, complaints from both subdistricts of Rzgari and Darkar, which belong to Zakho district, are filed in that Office.  Also, he said, “Any complaints related to family, even family complaints related to property and estates, will be filed in this Office.”

 

“Regarding those problems for which complaints are filed are mostly due to misunderstanding among the families and misuse of social media and communication devices.  After the complaints are filed investigations are made with the cases and efforts for reconciliation and solution are made by our Office,” he said.  “Most cases are settled by the Offices themselves without being transferred to the courts.  But if it needs be, which is very rare, they will be referred to Zakho Court.  As for reconciliation, they will be transferred to Counselling Center in Duhok.” He added.  Then he mentioned that those cases that are under threats will be sent to Nawa Center in Duhok at the request of the cases and investigation judge to protect them until the threats are removed or the cases themselves request to leave the Center, specifically when the authority is certain that they are not under any threats any more.  Then he said, “We are continuously in contact with the centers and court to follow up the cases.”          

 

 

 

 


WOLA representative meets with Zakho Office Manager.

 

 

Garmian Administration

 

1.    Directorate for Opposing Violence against family and Women

 

With regard to this Administration, their Manager said, “This has been established since 2007.  At first its works were only following up procedures. As the law was put in to practice, the Administration could deal with the cases and investigate them.”  Concerning the law opposing family violence, he pointed to a number of cases as follows:

 

1.    This law has drawbacks; therefore, it should be amended as it seems to them the works are carried out with difficulties.  For example, the article (7) of the law talks about some routines which are related to daily life like murder cases which should not be investigated by such offices for family violence and should be transferred to police stations by judge’s order.  That is, the cases of article (7) of family violence should pertain to misdemeanor court not felony court.  But they investigate those cases that belong to felony court.

 

2.    Another drawback of the law is that it did not talk about the wrongdoings committed against men in the families.  For example, this law did not mention a case in which a wife attacks her husband or marital infidelity happens.

 

 

3.    Another more drawback is that the cases should be for the investigators, i.e. in the offices of opposing family violence the misdemeanor and felony investigators should be separated from each other.  So, an investigator should view misdemeanor cases and another investigator should view felony cases.

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Director of Directorate Opposing Violence against Family and Women in Garmian.

 

2.    The Obstacles in the Way of Implementing the Law

 

Concerning the defects of this Directorate, the Director talked about that as Directorate of Opposing Violence against Women they have some problems in the way of implementing the law as follows:

 

v  The lack of employees and an allocated building.

v  The Garmian Shelter House is not sufficient and its working hours are few.

v  The lack of a mental health hospital to be designed for the victims of family violence.

v  The lack of a hotline.  Albeit there is a special contact number at the Office in order for them to be informed of the problems, it was supposed that the line (119) would be continuously on for 24 hours.  Also, it was not made to be used in that area as it needs more than (20) employees.  Fortunately, whoever faces a problem or needs to get through to their employees can dial (119) of Slemani.  Then, they will be immediately informed of the calling and will be at hand.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Kalar Office Manager.

 

3.    Shelter House for women in Garmian

 

This Shelter has been set up for 4 years.  It has a limited service as whoever comes to it should stay not more than 72 hours.  In some special situations and according to the decision of the family violence investigation judge the stay period of certain cases will be extended provided that the Shelter Manager approves of it. 

Those cases that come to the Shelter are mostly those who go to the offices of opposing family violence, Office (104) or other offices.  No any case will be admitted without the decision of the judge of the investigation court.  As the mentioned judge decides to transfer the case to the Shelter, an admission file will be made for her and kept there.     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Women Shelter House Manager in Garmian.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the judge of the court for opposing family violence in Kalar

 

 

6.    Garmian Family counsel center

 

“GFCC was established in 2017.  Those people who have problems and visit it will get counsel and solution their problems.  And even if their problems couldn’t be solved there, they would be followed up there after complaints are filed,” the GFCC Manager said.  Also, she pointed that whoever wants a lawyer they will provide them with a pro bono lawyer via WOLA.  Then she said that the GFCC comprises of some sections including:   

 

v  Management section:  where management affairs of GFCC is run.

v  Service section:  It is comprised of legal, social and mental sections

o   Legal section: where lawyers and legal counselling is provided.

o   Social section: where there is mediation and the parties are called to present them counselling at their own requests.

o   Mental section: It only deals with those cases that have mental problems as they identify and transfer them to Health Center with whom they are in contact and meet the cases in coordination. 

v  Awareness section: GFCC employees supervise this section. They are working on social awareness in all classes of citizens ranging from kindergarten to university students.  She also said that they continuously spread the awareness through panels, seminars and training courses from the beginning of the academic year to the end of it, especially at the time of launching campaigns of opposing violence against women.

v  Reconciliation committee section: currently it is comprised of (4) members including (2) lawyers, (1) social researcher and (1) mental researcher.  They are going to become (8) members in the near future as it was decided by Directorate General of Opposing Family Violence to increase the members to (8), of which (7) members should be employees from Family counsel center as they will be more conformed with the specified time mostly on ( Mondays and Wednesdays).  This decision is effective for expediting citizens’ issues in the Committee.  Also, the employees and Committee members think that this Committee should deal with the cases before they file complaints and involve in the investigations.  For it is the negative aspect of this law when the families are transferred to the Committee after they were broken up and separated.  Finally, a Committee member said that the problems are increasing and they are mostly resulted from threats, beating, misuse of communication devices, accusations and marital infidelity.       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with GFCC Manager.

7.    Kfri Office for Opposing Family Violence

 

The ordinance for establishing this Office was issued in 2007.  But it started investigating the cases and admitting them in 2007.  Previously it just carried out follow up procedures.

 

KOOFV Manager stated that the subdistricts of Saida, Shakal, Khan, Sarqala, Kulajo, Koks and other subdistricts pertain to them.  People come to them on daily bases at the time of having family problems and file complaints and they investigate them.  Regarding the law opposing family violence, he said, “The level at which the law is being implemented is good but we recommend it to be amended as in fact it has many drawbacks.  When a law is put in to practice, life, livelihood and tradition should be put in to consideration as tradition is the source of law.  Therefore, the committee who makes the law should consider the views of some governors and professors.  As one of the great faults of this law is that it referred to examples while in fact there should not be examples in law and there should be generic and plural expression.  The law should not say that for example these are violence and confined while it should be the same as Iraqi punishment law as it does not refer to any examples.  When there are examples in the law it becomes confined and does not go beyond the examples.” 

 

Then KOOFV Manager talked about another notable fault of this law and said, “Although this law named the Law of Opposing Family Violence, in fact it is not the case.  As the law rather refers to violence against women and never refers to violence against men.  So, it is an unjust law as man and woman complete one another in the society.”

 

Concerning Family Reconciliation Committee in Kfri, KOOFV Manager said that FRC is comprised of (5) members including (2) pro bono lawyers, (1) mullah and (2) KOOFV employees who are researchers.  And the FRC meeting time is not specified as the meetings are held according to the available cases, i.e. if a case files a complaint and the investigation judge refers them to FRC, FRC meeting will be held.  And in the law, it was stipulated that an amount of ID 30,000 be spent for an FRC meeting but until now nothing was spent for them.  Regarding training session, seminars and awareness dissemination, the Manager said, “We continuously hold them in kindergartens and schools, especially in November at the time of launching a campaign on violence against women.”      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with KOOFV Manager.

Raparin Administration

1.    Ranya Office

 

As we met with RO Manager, he said that there is only one Office throughout Raparin area other than that many other villages and subdistricts surrounding Ranya pertain to that Office. 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA representative meets with RO Manager.

WOLA representative meets with Crime and Movement Section Manager

Statistics and planning section:  where the statistics of all cases that are admitted to them is collected and all information related to the complaints are registered.

 

Regarding the shortcomings that are in RO, RO Manager said,” We have many shortcomings with respect to staff.  Also, we have few officers and employees.  Moreover, we don’t have a budget other than the fact that we are financially supported by the organizations. 

 

I asked the RO Manager whether the presence of one Office is sufficient to the family problems in the area.  In response he said, “We are under a great pressure.  So, there should be some other offices in the area.  For example, an office for opposing family violence in each of Haji Awa and Chwarqurna is necessary.  Also, there should be two offices in Ranya town so as to decrease the pressure on us and better implement our works here.”  Then he referred to that the lack of investigation court for family violence creates another problem and makes them not to be able to solve the cases in a shortest period of time.  

 

Regarding the reasons behind the family problems, the RO Manager said, “The low level of education among family individuals causes problems.  As up to date patriarchal culture is prevalent in part of community families.  Also, some people who do not believe in legal system do not solve their differences through law when they face violence.”

 

He also mentioned that there is many violence with regard to economy as most of the cases who come to them talk about that their husbands do not spend money on them.  There are cases whose husbands expelled them do not spend money on them and their children.  That is another reason behind the cases problems.  With regard to marital infidelity and sexual assault, there are less cases.  Sometimes there are outside intervention into the family’s life as in many times it creates problems for the family.  Also, as the parties do not behave correctly towards one another and misunderstand one another, problems are going to be created.      

 

 

 

 


WOLA representative meets with the Director of Directorate for Opposing Violence

2.    Shelter

 

RO Manager mentioned that when someone, being physically abused, comes to them, they directly transfer her to the nearest health center to be treated and so that they can have initial medical report.  Then after they obtain a deposition from her, they will transfer her to a court.  Afterwards, the court decides to put her in Raparin jailhouse as they do not have a shelter.  So, they are obliged to put her in the jailhouse if none of her relatives received her.  Often the case goes to her relative’s house on her responsibility.  If there is no one to take care of her, they will transfer her to Slemani Shelter House.  So, the RO Manager said, “This is the problem for us and the safety of the case.  Therefore, it is high time a special shelter be set up for sheltering family violence victims in this administration. “

 

3.    Hotline

 

Regarding a hotline, the Director of Directorate for Opposing Violence against Family and Women said,” When someone having a problem contacts number (119) they will be answered from Slemani.  Then we will be informed about the case.  Afterwards, we will help them as far as we can.  And we will follow up the case and make efforts to solve it.  Often, the case only asks for guidelines and we provide her with them.”

 

As for another question we directed to the Director whether they have female officer.  In response he said, “Most of those who work at the sections are females.  But we do not have female officers other than that we have female employees.”

 

4.    Ranya Investigation Court

 

Concerning RIC, other than the investigation cases, all family cases are viewed in RIC.  This is due to the lack of a court for opposing family violence in Ranya.  So, this created a situation that they can not differentiate between the family cases and other cases as it was mentioned in the law opposing family violence. 

 

The lack of a special court for family problems led to the fact that they take long times until they are settled.  This is why it is necessary for forming a special court for the family problems as it was mentioned in the law. 

 

 

 

Questionnaire

 

In this report we conducted a questionnaire in Kurdistan region regarding the law opposing family violence so as to know to what extent the citizens are aware of the law opposing family violence and to what extent they have information on the court for opposing family violence.  Or if they faced a problem, did they come to the court?  To what extent the Reconciliation Committee were cooperative to them and made efforts to solve their problems.  Then they were asked about the kinds of violence which were committed against them.  With these and other questions, we found out that very few citizens are familiar with the law opposing family violence or the court for opposing family violence.  Therefore, we find that the relevant authorities should take serious action towards implementing the law opposing family violence through helping the citizens be aware of having such a law. 

 

 

Questionnaire Results

 

Age of the participants

14 - 50

Sex

Both

Participants’ place

Kurdistan region

 

 

Question 1: To what extent do you have information on the law opposing family violence?

 

 

No

To some extent

Much

67

96

60

38%

56%

6%

 

As the result of this questionnaire we found out 38% of the participants do not have any information on the law opposing family violence, 56% of them to some extent are familiar with it and those who are completely aware of it were very few who are 6% of them.  This is why this should be taken in to consideration as the law being issued for many years and applied in the court is known by few people.  It is worth to be mentioned that those who participated in the questionnaire were people with problems and visited the courts.  So, they should have been quite aware of it.  At this point we will find out that if another questionnaire was conducted among people who did not visited the courts, it would be impossible for them to have a reasonable information on the law.  This is why it is necessary for the relevant authorities and organization to work more on disseminating awareness.   

 

Question 2: To what extent do you have information on the court for opposing family violence?

 

No

To some extent

Much

94

108

18

42.72%

49%

8.18%

 

From here we found out as the citizens do not have information on the law, so they do not have information on the court for opposing family violence.  Therefore, working on citizens’ awareness of having such a court is very necessary.   

Question 3:  To what extent do you agree with the Reconciliation Committee members?  Could they be cooperative, as required, to solve your problem? 

  

No

To some extent

Much

63

96

53

29.71%

45.28%

25%

 

From here we found out that to some extent Reconciliation Committee could play this great role.  As the rate is not very high it is for the RC members to play a better role in tackling the cases and bringing about family reconciliation.  At the same time more attention should be given to such committee and required budgets should be allocated for them for expert fees and all required provisions.  Also, they should be more open handed in their works so as to improve their role of reconciling the families.

 

Question 4: What kind of violence was committed against you?

 

Mental

Physical

Sex

130

100

15

53%

40.81%

6.12%

 

From this result we found out that most of the victims faced violence.  In the families, mental violence was committed against the victims like insults, swear words.  This is why complete attention should be given to the mental side of the victims.  At the time of their visiting to the relevant authorities, efforts should be made to rebuild the mental side of the victims.  And mental health hospital should be opened for them.

 

Question 5: To what extent did the judge and employees of the court for opposing family violence cooperate with you and facilitate your work?

 

No

To some extent

Much

42

123

56

19%

55.65%

25.33%

 

From here we found out the judges and members of the courts cooperated with the family cases, as required.  This is commendable.  But those people who do not have good opinion of the courts are not few.  And the reason behind this attributed to the legal procedures, enormity of the cases and scarcity of judges and employees.  As when a citizen files a complaint do not go to the court because the cases take very long time there until they are settled due to the enormity of cases and scarcity of judges and employees.  Therefore, the citizens feel disturbed and discomfort towards the courts. 

 

Question 6: Was the investigation with you made in secret?

 

 

 

No

Yes

122

99

55.72%

40.72%

 

Based on the law opposing family violence, investigations of the family cases should be confidential.  But this result tells us that the confidentiality that is necessary in such cases exists with a small percentage.  There are many reasons behind this among them is the lack of a special court for opposing family violence.  Another reason is that the misdemeanor court views all lawsuits and the investigation court has many complaint files.  On the other hand, as there is no a proper place for the investigation court, confusion is being made.  Also, the lack of a proper place for investigating the family cases, as often it happens that the investigation is made in a small room with the presence of several investigators, leads the cases not to be entirely confidential.  And all of these reasons are because of the negligence of relevant authorities. 

 

Question 7: Who committed violence against you?

Husband (man)

Wife (woman)

Brother

Father

Mother

Daughter

Others up to grade four

128

9

34

21

2

2

38

54.70%

3.84%

14.52%

8.97%

0.85%

0.85%

16.23%

 

As the result of this questionnaire we found out most of those who commit violence are males and husbands against their wives.  Therefore, males should be more made aware by opening varieties of awareness training sessions through which the violence rates could be decreased. 

 

Question 8: How long does it take to have your case solved at court?

 

1 – 3 months

3 – 6 months

6 months – 1 year and more

53

37

50

37.85%

26.42%

35.71%

 

 

   As the result we found out the problems that are in the courts take a long time until they are settled.  Often as the cases took a long time and did not get settlement, the complainants gave up their complaints.  This was often due to the scarcity of judges and employees of that court.  This is why the relevant authority should make serious efforts to provide more judges and employees for the courts so that the complainants cannot lose their rights by postponing their cases and to be hopeless in filing their complaints. 

 

 

 

Statistics

1.    The total statistics of the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region. 

 

Year of 2019

Year of 2018

Directorate

4628

3351

Hawler

2537

2586

Duhok

3226

2000

Slemani

999

1024

Garmian

807

555

Raparin

284

306

Soran

 

 

2.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2018.

 

 

 

Sexual assault

complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

22

2269

22

14

14

Hawler

35

2486

30

21

14

Duhok

45

1909

18

15

12

Slemani

12

991

12

6

3

Garmian

15

522

8

9

1

Raparin

6

290

7

2

1

Soran

145

9568

107

68

46

Total No.

 

 

3.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2019. 

 

 

Sexual assault

Complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

54

4494

25

29

16

Hawler

27

2449

27

17

7

Duhok

49

3427

22

16

12

Slemani

9

989

0

0

1

Garmian

15

579

10

2

2

Raparin

1

269

8

4

2

Soran

155

11907

102

69

41

Total No.

 

 

 

 

 

 

 

 

4.    The comparison of statistics of all directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region between 2018 and 2019.

Year

Killing

Suicidal

Putting oneself on fire

Complaints

Sexual Assault

2019

41

69

103

11907

155

2018

46

68

107

9568

145

Difference

-5

+1

-4

+2339

+10

 

From these statistics we found out that the numbers notably increased in all directorates, especially those of the complaints.  This tells us to work more on the law opposing family violence, make practical steps for implementing it and address the problems and difficulties in the way of its implementation.     

 

Statistics of violence in Mnara Office in Hawler Governorate

With comparison of six months between 2018 and 2019

 

 

First six months of 2018

First six months of 2019

509

 

576

 

 

 

Statistics of family violence in Raparin Administration area:

First six months of 2019

First six months of 2018

236

 

337

 

 

 

Statistics of marriage and divorce in Raparin administration area:

 

First six months of 2018

First six months of 2019

Marriage

1628

1486

Divorce

248

216

 

 

 

Statistics of Reconciliation Committee in Raparin area:

First six months of 2018

First six months of 2019

144

 

154

 

 

 

Statistics of the courts of opposing family violence in Slemani governorate in the first six months of 2019

 

Incoming

Closed

Transferred

1187

934

314

 

 

Statistics of WOLA cases in 2019

 

 

 

 

 

 

 

 

Recommendations

1.    Increasing the number of investigation courts in all governorates in a way to keep the cases confidential and facilitate the procedures works. 

2.    Forming a misdemeanor court for family problems in all governorates.

3.    Increasing the number of offices in all governorates so as to facilitate the cases’ works and help the victims due to enormity of the complaints. 

4.    Allocating required and appropriate buildings for the offices in a way that the places be proper and safe for the complainants and their employees and away from the neighborhoods and having sufficient securities for them.

5.    Increasing the number of women at the high administration positions related to the law implementation.

6.    Opening shelters for the family violence victims and separating them from other cases.

7.    More attention should be given to the mental aspect of family violence victims when the complaints are processed.  It is for the Ministry of Health and Ministry of Work and Social Affairs to take serious action to open mental hospitals for the victims.

8.    The relevant authorities, especially the Ministry of Interior, should take serious action to disseminate awareness on the law.

9.    Working on keeping the cases confidential in the courts and offices.

10. The Parliament should take serious action to amend the law opposing family violence in a way to address all the drawbacks that appeared during its implementation.  This can be done through working with the organizations, judges and relevant authorities who are implementing it. 

11. Providing the directorates and offices with all requirements of fuels, vehicles and police so that they can play better roles to implement the law.

12. Putting and specifying a generalized and uniformed mechanism for the courts, in terms of having types and specialties of the courts, in a way not to let any court to deal with the cases differently.

13. Appointing permanent and fixed members for Reconciliation Committees and allocating financial merits and administrative requirements for them so that they can play their important roles as a reconciliation committee to fulfill family reconciliation. 

14. Working on enlarging and developing the shelters that are currently present so as to become a safe haven for the victims in a way that their safety and future are protected.

15. Appointing mandated or pro bono lawyers for the family violence victims at the stage of investigation.

16. Setting up awareness and professional training sessions for the officers and investigators of the directorates and offices as technology is progressing and electronic crimes are increasing.

17. Transferring Reconciliation Committees to the Offices so as to solve more problems and fulfill more family reconciliations        

 

 

 


 


راپۆرتی چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی 2020، به‌ زمانه‌كانی كوردی -عربی - انگلیزی.
araste.co






رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
ئەمریکی(NED)بەهاوکاری رێکخراوی



راپۆرتی چاودێری جێبەجێکردنی
یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

هەرێمی کوردستان-عیراق
 2020 


ئامادەکردنى
ستافــــى پـــڕۆژە




 
ناوەڕۆک

پێشەکی
رێککارەکانی تۆمارکردنی داوا لەلایەن قوربانیانی دەستی توندووتیژی خێزانی.

یەکەم/ پارێزگای سلێمانی.
1              وەزارەتی کارو کاروباری کۆمەڵایەتی و خانەکانی داڵدەدان لە هەرێمی کوردستان
            2 - بەڕێوبەرایەتی گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی لە سلێمانی وماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو لە سلێمانی.
3-بۆچوونی پارێزەران لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی
4-لیژنەى ئاشتەوایی و ئەندامێتی پارێزەران:                       
5-دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی 

دووەم/ پارێزگای هەولێر
1-نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانیانی دەستی توندووتیژی.
2-قەزای شەقڵاوە
(نووسنگەی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی خێزان و ئافرەتان)
3- قەزای کۆیە
*نووسینگەی کۆیە
* دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی.
*لیژنەی ئاشتەوایی.

سێهەم/ پارێزگای هەڵەبجە
1- هاوسەرگیری. 
2-هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی هاوسەرگیری.
3-بەشێک لە چالاکیەکانی رێکخراو لە پارێزگای هەڵەبجە. 

چوارەم/ پارێزگای دهۆک
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان.
2-نووسینگەی دهۆک.
3-نووسینگەی نزارکێ. 
4-  دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی و یاسای بەرەنگاربونەوەی توندووتیژی خێزانی.
5-قەزای زاخۆ 
( نووسیگەی زاخۆ).



 پێنجەم / ئیدارەی گەرمیان.
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
2-رێگرییەکاین بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە.
3نوووسینگەی کەلار.
4- شەڵتەر.
5-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی. 
6- سەنتەری راوێژکاری خێزانی. 
7 -نووسینگەی کفری.
 
 شەشەم/ ئیدارەی راپەرین:
1- نووسینگەی رانیە. 
2- شەڵتەر. 
3- هێڵی گەرم.
4-دادگای لێکۆڵینەوە.




 
حەوتەم/ راپرسی 
هەشتەم/ ئامارەکان.....
نۆیەم/  خستنەڕووی راسپاردە....

















پێشەکی
وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ،هەر  لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە ،ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان  لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی  (NED)ی ئەمریکی،لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگەی کوردی،لەسەرەتای چاودێریییەکانماندا ،بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی چەندین  ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین  راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە،هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین،ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستە چاودێریمان نەکردووە، بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زورێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە ،تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟.
هەروەها دەستنیشانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە،
لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێرییکەمان گرتوێتیوە.
لە هەموو گرنگنتر  لەم  راپۆرتەماندا،توانیومانە راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زوربەی ناوچەکانی هەرێم ،لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی،تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی  چەندین ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.
لە کۆتایدا ،لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان،بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە ،تاکو یاساکە بتوانێ ئەو گرنگیەیە خۆی هەبێ کەهەیەتی.  












رێککارەکاتی تۆمارکردنی داوا بۆ قوربانیانی  توندووتیژی خێزانی:
  -کاتێک کەسێک رووبەرووی توندووتیژی خێزانی دەبێتەوەو دەیەوێت ساکاڵا تۆمار بکات دەبێت کۆمەلێک رێککار بگریتە بەر بەم شێوەی خوارەوە:
1-سەرەتا کەسەکە سکاڵایەک  دەنووسێت و دەچێتە یەکێک  لە نوسینگەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان،کە لەوێش  هۆبەى خزمەتگوزارى(یاسای، کۆمەڵایەتى، دەروونى) هەیە سەرەتا کێشەکە ڕەوانەى ئەو هۆبەیە دەکرێت و لەوێ بەگوێرەى گرفتى کەسەکە ڕێنمایی دەکرێت،کەسى پسپۆرى لێیە، ئەگەر کەسەکە گرفتى یاسایی هەبوو رێنمایی یاسایی دەکرێت، ئەگەر گرفتى دەروونى هەبێت ڕێنمایی دەروونى دەکرێت، ئەگەر کێشەى کۆمەڵایەتى بێت بەهەمان شێوە.
2-ئەو کەسەى شکاتەکە دەکات  لێى دەپرسن ئایا دەیەوێت کێشەکەى ڕەوانەى دادگا بکرێت یان نا.بەگوێرەى ویستى کەسەکە ئەگەر پێى خۆش نەبێت بچێتە دادگا ئەوا ئیحالەى سوڵحى دەکەن، بەپێى یاسا هەوڵى چارەسەر کردنى کێشەکەیان دەدەن.زۆرجار نووسینگەکان یاخود بەرێوەبەرایەتیەکان  پەیوەندى دەکەین بەو کەسەى کە تۆمەتبارە و ساکاڵای لەسەر کراوە  ئەگەر  ئامادە بوو دانیشێت ئەوا هەوڵى لێک نزیک کردنەوەیان دەدەن زۆر جار هەر لێرە کۆتایی دێت و کێشەکە چارەسەر دەکرێت   بە ڕاپۆرتێک بەڕێوەبەرایەتى ئاگادار دەکەنەوە، بەڵام ئەگەر چارەسەرنەکرا یان ئەگەر هەر یەک لە لایەنەکانى کێشەکە ڕازى نەبوو بە دانیشتن  ئەوا ئیحالەى دادگا دەکرێت .
4-دواتر هەموو ئەو کێشانەى مادەى 7 خێزانین بە بڕیارى دادگا ڕەوانەى لیژنەى ئاشتەواى دەکرێت. بەمەبەستی بەدیهێنانی ئاشتەوایی و چارەسەکردنی کێشەکان.لەو لیژنانەش   توێژەرى دەروونى و کۆمەڵایەتى و پارێزەر و مامۆستای ئاینی تیادایە کە بەپێی شارەکان دەگۆرێت،ئەم لیژنەیە هەوڵی چارەسەکردنی کێشەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی دەدەن.
 5-ئەگەر لیژنەکە توانیان ئاشتەوایی بکەن ئەوا داواکە دادەخرێت ،وە ئەگەر نەیانتوانی ئەو راپۆرتی خۆیان پێشکەش بە دادگا دەکەن کە ناتوانن چارسەری کێشەکەیان بکرێت.
6-دواتر دادگا دەست دەکات بە رێکاری لێکۆڵینەوە و وەرگرتنی بەڵگەکان لەوانەش (شاهید) ئەگەر هاتوو بەڵگەی پێویست هەبوو ئەوا داواکە رەوانەی دادگای کەتن دەکرێت بەمەبەستی دادگایکردن و بە سزاگەیاندنی تۆمەتبار.
7-ئەگەر لە دادگای کەتن  سکاڵاکار توانی داواکەی بسەلمێنێت ئەوە تاوەنبار سزا دەدرێت بە حپسکردن بۆ ماوەیەک کەمتر نەبێت لە 6 مانگ و زیاتر نەبێت لە 3 ساڵ و بە بژاردن کەمتر نەبێت لە 1 ملێون دینار  و زیاتر نەبێت  لە 5 ملێون دینار  یان بە یەکێک لەو دوو سزایە.













پارێزگای سلێمانی

1-وەزارەتی کارو کاروباری کۆمەڵایەتی و خانەکانی داڵدەدان لە هەرێمی کوردستان:

وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان سەردانی وەزیری کاروباری کۆمەڵایەتیمان کرد لەگەڵ بەڕێزیانە دانیشتنێکمان ساز کرد وگفتوگۆمان کرد لەسەر چەند بابەتێک وکاروچالاکی ڕێکخراومان بۆ ڕوون کردەوە کە بە هاوکاری ڕێکخراوی (NED) ی ئەمریکی پرۆژەیەکمان هەیە لەسەر چۆنێتی جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندووتیژی خێزانی کە ئێمە وەکو ڕێکخراوەکەمان دەمانەوێت لە ڕێگەى ئەم پرۆژەیەوە کەمو کورتیەکان دەستنیشان بکەین وبیگەیەنینە لایەنی پەیوەندیدار بە مەبەستی چارەسەرکردن و بە بەڕێزیانمان ڕاگەیاند کە ئێمە دەمانەوێت ئیش لەسەر ئەوە بکەین کە شوێنێکی یا ماڵێکی (شیلتەرێکی)ی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان بوونی هەبێت نەک بەو شێوەى ئێستا، 
لە وەڵامدا وتی کێشەکە ئەوەیە کە هەموو ژنێک دەخرێتە ئەو شوێنەوە وە ئاماژەى بەوە کرد کە سەردانی شیلتەری گەرمیانی کردووە بەڵام خراپ بوەو شیلتەری سلێمانی یەک بە یەک لەگەڵ کەیسەکان گفتوگۆی کردوەو ئەوانیش تەنها کێشەى یاساییان هەیە. وشیلتەری هەولێر کێشەى شوێنیان هەیەو شوێنەکەیان بچوکە وبیناکەیان لەتەنیشت سەنتەری ئۆتیزمەوەیە وە شیلتەری دهۆکیش بینایەکی زۆر باش و ڕێکخراوە کە ئەمەش پەیوەندی بە ئیدارەکەیانەوە هەیە ونەسریەى شیڵتەرەکان زۆر کەمە، وە ئاماژەى بەوە کرد کە ئیش کردن لەگەڵ ڕێکخراوەکان زۆر گرنگە و هەندێک لە ڕێکخراوەکان یارمەتی دارایی شیلتەرەکان دەدەن. وە پێمان ڕاگەیاند کە ئیش کردن لەسەر نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی گرنگەو ئەوەى دەچێتە نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی دەبێت مرافقی هەبێت بەڵام ژن هەیە لە شیلتەر پێویستی بە نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی بێت بەڵام مرافقی نییە ئەمەش تێکەڵەیەکە لە کێشەکان وە ئاماژەى بەوە کرد کە لە ناو شیلتەری سلێمانی دەتوانیت شوێنێک جیا بکەینەوە تەنها بۆ کێشە خێزانیەکان بەڵام ئەگەر تێکەڵ بن کاریگەری خراپی هەیەو پێشمان ڕاگەیاند کە لەبەرنامەماندایە کەمپینێک بکەین بۆ ئەوەى شیلتەرێکی تایبەت بە کێشە خێزانیەکانمان هەیە، بەڕێزیان پێیان باش بوو بە گرنگیان زانی.









چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو لەگەڵ وەزیری کارو کاروباری کۆمەڵایەتی حککومەتی هەرێمی کوردستان.








-2بەڕێوبەرایەتی گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی لە سلێمانی وماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو لە سلێمانی:

بەمەبەستی ئامادەکاری بۆ کارێکی فراوان و ئەنجامدانی کەمپینێک لە پێناو باشترکردنی دۆخی شەلتەرەکان وزانینی کێشەو گرفتەکان سەردانی بەڕێوبەری گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی وبەڕێوبەری ماڵی داڵدەدانی ژنانمان کرد لە سلێمانی.
سەرەتا بەمەبەستی سەردانی کردنی ماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو نوسراومان ئاڕاستەى بەڕێوبەرایەتی گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی کرد بە مەبەستی نیشاندانی ڕەزامەندی بۆ سەردانی کردنی شەلتەر و پێدانی خزمەتگوزاری یاسایی بە شوێنی ناوبراو دوای گفتو گۆکردن لەگەڵ بەڕێوبەری گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی و پێڕاگەیاندنی بەڕێزیان بە کار و چالاکی ڕێکخراوەکەمان وپرۆژەکەمان بەهاوکاری ڕێکخراوی (ned)ی ئەمریکی بەڕێزیان هاوکاری وهەماهەنگی خۆیانی بۆ دەربڕین وە دوای وەرگرتنی ڕەزامەندی سەردانی ماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشەلێکراومان کرد لە سلێمانی، بەڕێوبەری ئەم ماڵە ئاماژەى بەوە کرد کە بە پێی پێداویستی پەیوەندی بە ڕێکخراوەکانەوە دەکەین کە خزمەتگوزاری یاسایی پێویست بێت. هەروەها باسی ئەوەشی کرد کە ژن هەیە ڕوودەکاتە شەلتەر بەڵام نەخۆشی دەروونی هەیە کە دەبێت لە نەخۆشخانەى سۆزی دەرونی بێت بەڵام ڕێگرن لەبەردەم کەیسەکە بە بیانووی ئەوەى کە کەسو کاری نییە بەڵام ئێمە وەکو شیلتەر توێژەری کۆمەڵایەتیمان هەیە ئەیاننێرین لەگەڵیان بەڵام ئەوان ڕێگرن، و وتی بۆچی ئێمە کەیسێک وەر ئەگرین لێپرسینەوەمان لەگەڵ ئەکرێت؟ بەڵام نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی لێپرسینەوەیان لەگەڵ ناکرێت وە زیاتر ڕوونی کردەوەو وتی: ئەو ژنەى کە نەخۆشیەکی دەروونی هەیە یەکەم جار بە بڕیاری دادوەر کە لیژنەى پزیشکی بیبینێت دواتر لیژنەکە دەخرێتە بەردەم دادوەر کە بڕیار دەدات کە ببرێت بۆ نەخۆشخانەى سۆزی دەروونی بەڵام جێبەجێی ناکەن.
سەبارەت بە جیاکردنەوەى بەشێک لە شیلتەر بۆ کێشە خێزانیەکان وتی: هەیکەلیەتی شیلتەر وایە ناتوانین جیای بکەینەوە لەبەر ئەوەى تێچوویەکی زۆری تێ ئەچێت وە هەوڵماندا بەڵام سەرکەوتوو نەبووین.
وە وتیشی: یەکێک لە کێشەکانمان کەمی چاودێرە دوای هەوڵدانێکی زۆر توانیمان ژمارەى چاودێرەکانمان زیاد بکەین ولە هێزەکانی پێشمەرگەى ژنان کە دەورەیەکی (4) ڕۆژیمان بۆ کردنەوە لە بارەى چۆنێتی مامەڵە کردن لەگەڵ کەیس و وبردنە دەرەوەى نهێنی ولادانی یاساکە کە ڕووبەڕووی چی دەبنەوەو وە سەبارەت فریاگوزاری وە ئاماژەى بەوە کرد کە دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی هاوکارێکی باشمانەو سەردانی کردووین.  
ئاماژەى بەوەشکرد کەگرفتی ئەوەمان هەیە کە بێ ئەوەى یەکلا بێتەوە کەیسەکە دادەخرێت بۆیە ئەو ژنەى کە کەیسەکەى داخراوە بۆچوونە دەرەوە نازانێت داواکاری (گلب) ی پێشکەشی کێ بکات بۆ نمونە ئەگەر تنازل بکات دادەخرێت بەڵام بێ ئەوەى چارەنوسی کەیسەکە یەکلا بکرێتەوە ئەمەش یەکێکە لە کێشەکانمان بۆ ئەمە سەردانی سەرۆکی دادگای تێهەڵچونەوەى ناوچەى سلێمانیمان کرد کە داوامان کرد پێش ئەوەى چارەنوسی کەیسەکە یەکلابێتەوە کەیسەکە دانەخرێت وبەڕێزتان نوسراو بکەن بۆدادگاکانی دەرەوەو وە دادوەرەکانی تریش هاوکارمان بن. 
وە ئاماژەى بەوە کرد کە کەیسی دەروونیمان هەبووە هەواڵەى نەخۆشخانەى سۆزی دەروونیمان کردوەو کەیسی بێ لانەمان نەماوە تەنها یەک کەیس نەبێت کە نەخۆشی شیزۆفلۆنیان هەیە و کەسێکی زۆر بێدەنگ و بێ کێشەیە وە لە ئێستادا نزیکەى (25) کەیسمان هەیە. وە ئاماژەى بەوە کرد کە کار لەسەر دەرماڵەى مەترسی بکرێت بۆ کارمەندانی ئەم شوێنە کە ئەمەش یەکێکە لە کێشەکان وە هەروەها ئاماژەى بەوە کرد کە پێشکەشکردنی سیمینار بۆ کەیسەکان زۆر پێویستە کە هۆشیاری یاسایی و دەرونی وکۆمەڵایەتیان هەبێت وکە چۆنێتی ڕەفتار وگفتوگۆو هەڵسوکەوتیان لە کاتی ئامادەبوونیان لەبەردەم دادگادا ئێمەش وەکو ڕێکخراوی (wola) ئامادەى خۆمان دەربڕی بۆ پێشکەشکردنی ئەو سیمیناراتانە بە کەیسەکانی شیلتەر و بە کارمەندانی ئەم شوێنە.
بۆیە وەکو ڕێکخراو بڕیارماندا کە خولی هۆشیاری یاسایی بکەینەوە بۆ کەیسەکان سەبارەت بە چوونە بەردەم دادگاو ئامادەبوون و وەڵامدانەوەى پرسیارەکانی دادگا.

 
چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو لەگەڵ  بەڕێوبەری گشتی چاودێری کۆمەڵایەتی وماڵی داڵدەدانی ژنانی هەڕەشە لێکراو لە سلێمانی:



















3-بۆچوونی پارێزەران لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی
وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بە پێویستمان زانی بۆچونی پارێزەران لە بارەى یاسای بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی وکەموکوریەکانی ئەم یاسایە و پێشنیارەکانیان وەربگرین لە پێناو باشتر جێبەجێکردنی یاساکە لەبەر ئەوەى پارێزەران ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لەناو دادگاکان و یەکلایی کردنەوەى کەیسەکان وئیش کردن لەسەر یاساکان و درک بە کەموکوریەکانی یاساکەو تیشک خستنە سەر کەموکوریەکان وچارەسەرکردنیان بۆیە بۆچونی پارێزەرانمان بە گرنگ زانی:
* سەرەتاش دەستمان پێکردن بە وەرگرتنی لێدوانی پارێزەرێکی ژن کە کاری پارێزەرایەتی دەکات لەناو دادگاى سلێمانی:
 ئاماژەى بەوە کرد کە یاسای بەرەنگابوونەوەى توندوتیژی خێزانی یاسایەکی پێویستە بۆ کۆمەڵگای ئێمەو لە کاتی خۆی زۆر باش بووە بەڵام هەروەک یاساکانی تر پێویستی بە هەموارکردن هەیە لەگەڵ پێشکەوتنی کۆمەڵگا. بەڵام ئەم یاسایە لەبەر ئەوەى لە نێوان چوارچێوەى خێزاندایە زیاتر خێزان لای ئێمە بە پێوەری کۆمەڵایەتی و پەروەردەى کۆمەڵگا بەڕێوەدەچێت واتا جێبەجێکردنی یاساکە ڕێگری زۆری دێتە ڕێگا لەبەر ئەوە قبوڵکردنی ئەم یاسایەو جێبەجێکردنی کەمێک قورسە بۆ هەندێک لە خێزانەکان و کۆمەڵگا بە گشتی.
لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە هەموار بکرێتەوە بە شێوەیەک کەموکوریەکانی کە لەکاتی جێبەجێکردنی دا دێتە بەردەم نەمێنێت وهەوڵ بدرێت بە یاسا پەیوەندییە خێزانیەکان ڕێک بخرێت.

سەبارەت بە کەموکورتی و بۆشایی کە لە یاسادا هەیە وتی بەم چەند خاڵە دەیخەمە ڕوو: 
تاوانەکان بە شێوەى نمونە باسی کردووە زۆر مگاگى باسی کردوەو سلگه ى تەقدیری دادوەر زۆرە لە کاتی حکوم.
تاوانەکان تەنها جنحەیەو جنایات جێگای نابێتەوە.
یاساکە بە ناو بۆ ئافرەتانە بەڵام هەر ئافرەتێک کە سکاڵای لەسەر پیاوێک هەبێت جێگای نابێتەوە لەم یاسایە ئەوتاوانەى باسی کردووە بە نمونە پیاویش بەرامبەر بە ژن یا دایک یا خوشک بەکار ئەهێنێت و لێرەدا لە زەرەری ژنان بەکاردێت کە ئەم یاسایە تشریع کراوە بۆ مافی ژنان و پاراستنی مافی کچان و ژنان بە دەرەجەى یەک مناڵیش.
هەروەها ڕێکارەکان مشکلی زۆر تێدایە کاتێک تاکێک لە خێزانێک نمونە (ژن) کە لە چوارچێوەى خێزان شکات لە پیاو بکات چۆن بیسەلمێنێت کە مێردی یان ماڵی (خەزور) باوکی مێرد تاوانی بەرامبەر دەکەن کێ دەبێت بە شاهید بەتایبەت لە حاڵەتە دەرونییەکان.
تاوانەکان توندوتیژی سێکسی زۆر قورس دەسەلمێنرێت.
تاوان بەرامبەر منداڵ چۆن بسەلمێنرێت کاتێک منداڵ لە خێزان توندوتیژی بەرامبەر بکرێت کێ ئەبێت بە سکاڵاکار ئەگەر تەمەنی منداڵ خوار 16 ساڵ بوو چۆن ئەبێ بە سکاڵاکار کاتێک باوک یان دایک یان هەردووکیان خراپ مامەڵە یان توندوتیژی یان بەزۆر (زواج) کردن کە لێرەدا گوێ لە دایک و باوک ئەگیرێت زیاتر  لەمنداڵ ومتابعە ناکرێ.
لەکاتی جێبەجێکردن یان فرمانی مافی پاراستن کێشەى زۆر بۆ خێزان دروست کردووە ئەگەر پیاو تاوان بار بێـ دوای مافی پاراستن دەتوانێت بڕواتە ماڵ دووبارە کێشەکە دروست دەبێتەوە یان ئەگەر جێگەى نەبوو کەسی نەبوو بڕوات ئەگەر ژن بێت چۆن چارەسەر دەکرێت، لێرەدا کێشەکە زۆر گەورەترە ئەگەر مناڵ شکات لە باوک یان دایک بکات یان بە پێچەوانەوە حسابی بۆ نەکراوە.
پێویستە لیژنەى ئاشتەوایی لە یاساکە باس بکرایە کە لەگەڵ سکاڵا کردن بە تایبەت بۆ ئەو کێشانەى تەنها شەڕی نێوانیان زۆر گەورە نییە و مجالی ئاشت بوونەوەیان هەیە.
چارەسەری بۆ هاوسەرگیری دووەم وسێیەم نەکردووە وە چارەسەری تاوانی نا پاکی هاوسەری (زنا زوجیە) بە تایبەت لە سوشیاڵ میدیا نەکردووە.
کە باسی پلە چوار دەکات لە خزمایەتی زۆر فراوانە ماناکەى.

لەواقعدا یاساکە چۆن جێبەجێ دەکرێت؟   
سەبارەت بە جێبەجێکردنی لەواقعدا وتی لە واقعدا یاساکە دەردەکەوێت لە زەرەری ژن زیاترەو لە جێبەجێکردنیدا ستافی نوسینگەکانی توندوتیژی ئەبوو وەک نەخۆشخانە وا بوونایە و دامەزراوەبن بۆ چارەسەرکردنی کێشەى خێزان بە بەردەوامی جیاواز لە دادگا چارەسەری بۆ کێشە بکردایە واتە هەوڵی چارەسەر بدرێت ئەو کاتەى کە لە چارەسەرکردن دەرچوو سکاڵا بکرێت و بخرێتە بەردەم دادگا بۆ حکوم دان، بەڵام کێشەکە گەورە بوو ئەگەر سکاڵاکاریش تنازلی کرد سزاى خۆی وەردەگرێت بە غرامەش بێت بە نمونە وەک غرامەى هاتووچۆ.

پێشنیاری ئێوەى پارێزەران بۆ باشتر جێبەجێکردنی یاساکە:
ئاماژەى بەوە کرد کە پێشنیار زۆرە بەڵام پێشنیار بۆ حکومەت وپەرلەمان ئەوەیە کاتێک پرۆژەى هەمواری هەر یاسایەک دادەنرێت لە دادگاکان و ڕێکخراوەکان سەرچاوەو چارەسەر وەربگیرێت ئینجا بۆ پەرلەمان نەوەکو لە پەرلەمان دیاری بکرێت ودوایی دادگا بەس جێبەجێی بکات وە هەروەها لیژنەى ئاشتەوایی لە پێشدا بێت وە بۆ هەندێ لە تاوانەکان هەر نەبێت. وە خەتەنەکردنی کچان بە یەک ماددە باس بکرێت وە یاساکەو ماددەو تاوان وسزاکانی هەروەک یاسایی تاوانەکان یان یاساکانی تر هەر مادەو تاوانێک سزای خۆی جیاواز بێت وە کاتێک مافی پاراستن وەردەگیرێت شوێنێکیش بۆ ئەو کەسە دیاری بکرێت لە هەمان بەروار وەک بڕیاری دادگا واتە بانگ کردنی تاوانبار و کەسوکاری ودیاریکردنی شوێن وکاتی گەڕانەوەى بۆ ماڵ و ڕای هەردوولای لەسەر وەربگیرێت وکردنەوەى دامەزراوەى حکومی بۆ سەرپەرشتی کردنی منداڵ ئەگەر کاتیش بێت وبەرپرسیارێتی حکومەت بۆ پاراستنی تاکەکانی خێزان ومنداڵ زۆربەى کێشەکان چارەسەر دەکات.

 



 *بۆچوونی پارێزەرێکی تر کە لەناو دادگای سلێمانی کاری پارێزەرایەتی دەکات وتی: 

یاسای بەرەنگاربوونەوەى تونوتیژی خێزانی لەگەڵ ئەوەى تا ڕادەیەک چارەسەری هەندێک لە کێشەکانی کردووە کە لەنێوان خێزانەکاندا ڕوودەدات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا یاساکە دوور نییە لە کەموکورتی کەمێک دژیەکی، لەگەڵ ئەوەى یاساکە باس لەتوندوتیژی خێزانی دەکات بەڵام تاوەکو ئێستا لە تەتبیقاتدا داواکاری پێدەکرێت کەوا یاسایەک بێت لەسەر بنەمای جێندەری وتایبەت بە ئافرەتان بێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تا ڕادەیەک یاسایەکی باشە کە زۆرێک لەوڵاتانی ناوچەکە نیانە بە حکومەتی عێراقیشەوە. وکەموکورتی ئەم یاسایە لە لایەن دادوەرانی دادگای لێکۆڵینەوەکان درکی پێ دەکرێت کە بەردەوام لە تەتبیقاتی دان بەڵام ڕای ئێمە وایە کە یاساکە جگە لەوەى ناوی توندوتیژی خێزانیە بەڵام چەند جۆرە تاوانێکی بەنمونە هێناوەتەوە کە زۆربەى تایبەتن بە خێزان، هەروەها چارەسەری کێشەى نێوان دووژنی یەک پیاوی نەکردووە کە توندوتیژی لەنێوانیاندا ڕووبدات ئایە ئەچێتە چوارچێوەى خێزانەوە یاخود نا؟ لە ئێستادا توندوتیژیەکانی ناوخێزان زۆرن لەسەردەمی کرانەوە وتێکەڵ بوون بە کلتوری خۆرئاوا بەهۆی کاریگەری میدیاو سۆشیاڵ میدیاوە ناپاکی هاوسەری زۆر زۆرەو هۆکارە بۆ توندوتیژی وهەندێک جار کوشتن وە ڕێژەى جیابوونەوەو لێک هەڵوەشاندنی خێزانەکان.
هەروەها ئاماژەى بەوە کرد لەگەڵ ئەوەى لە تفسیری یاساکەداو ماددەى (1)ی بڕگەى (3) لە یاساکە باس لە توندوتیژی دەروونی دەکات و ئەم جۆرە تاوانە کە ناپاکیە (خیانەت) ئەچێتە ئەو بوارە بەپێی مفسرینی قچاء بەڵام ئەوە پێویستی بەوەیە بە تایبەتی تر بڕگەیەکی بۆ دیاری بکرێت لەگەڵ دیاریکردنی ڕێژەکەى کە خیانەتە چەندێک گەورەیە یان بچوک و چی دەچێتە قاڵبی خیانەتەوە. وەه ەندێک تاوان لەم یاسایەدا هاتووە کەوا لە یاسای سزادانی عێراقیشدا هەیەو سزای توندتری بۆدانراوە، بەڵام لەجیاتی ئەو جۆرانە چەندین تاوانی جۆراوجۆری تر هەیە کە پێویست بوو ئاماژەى پێ بکرایە.
وە هەروەها لەم یاسایەدا لەماددەى (2)ی بڕگەى (5) باس لە قگع ێلە الارحام (بچڕاندنی پەیوەندی خزمایەتی) دەکات تەنها بەوەندە ناوی بردووە لە کاتێکدا پێویستی بە ڕوونکردنەوەیەکیش هەیە کەوا هەندێک دابڕان لە یەکتر چۆنیەتیەکەى ئەبێتە قگع ێلە الارحام وە ئەگەر بە پێی یاساکە بێت کە تا پلە چوار دیاری کراوە، ئایا لە بوونی کێشەى نێوان دوو کوڕە مامداو پەیوەندی دابڕین هەر تاوانە؟ ئایە ئەکرێت کەس ئیجبار بکرێت لە بوونی پەیوەندی لەگەڵ خزمی خۆیدا؟!
و ئەگەر ژن و مێردێک شەڕیان بوو بە پێی ماددەى (4)ی بڕگەى (1) کە باس لە فرمانی پاراستن دەکات ئەو فرمانی پاراستنە دانراوە بۆ پیاوەکە کە نابێت ژنەکە بچێتەوە ماڵەوە بۆ ماوەیەک ئایە لەو ماوەیەدا ئەو ژنە بۆ کوێ بچێت ئەگەر کەسی نەبوو؟ و ئایە ئەگەر شوێن هەبوو بۆی بچێت بەڵام منداڵی هەبوو لە لای هاوسەرەکەى بوو ئایا ئەو ماوەیە نابێتە پێچەوانەى ماددەى (2)ی بڕگەى (5) کە قگع ێلە الارحام ه؟
وە هەروەها لە ماددەى (4)ی بڕگەى (4)ی هەمان یاسا باس لە شکاندنی فەرمانی پاراستن دەکات و سەرپێچی کار ڕادەگیرێت کە لە 48 کاتژمێر زیاتر نەبێت یاخود غرامەیەک کە لە (300000) سێ سەد هەزار دینار زیاتر نەبێت، ئایا ئەگەر دایکێک لە منداڵەکانی دابڕێنرابوو و ئەو فرمانی پاراستنەى شکاند لە پێناو بینینی منداڵەکان ئایا ئەو ئەبێت سزا بدرێت؟ ئەگەر سزا دراو دووبارەى کردەوە ئەکرێ سزا بدرێتەوە؟ بێگومان نەخێر.



4-لیژنەى ئاشتەوایی و ئەندامێتی پارێزەران:
پارێزەرێک ئەندامی لیژنەى ئاشتەوییە ئاماژەى بەوە کرد کە ماددەى (5) لە یاساکە باس لە ناردنی لایەنەکانی سکاڵا دەکات بۆ لیژی ئاشتەوایی پاش تەواوبوونی لێکۆڵینەوە پێش هەواڵەکردنی بۆ دادگای تایبەتمەند، ئەمەش سودێکی ئەوتۆی نابێت هەرچەندە بوونی لیژنەى ئاشتەوایی بەسودە بەڵام پاش تەواوبوونی لێکۆڵینەوە ئەوە لایەنەکان زیاتر لە یەک توڕەن وبەڵگەیان دژی یەکتر پێشکەشی دادگا کردووە بۆ لیژنەى ئاشتەوایی ئەو ئامانجە ناپێکێت لەو کاتەدا. وە لە واقعدا وتی: ئەوەندەى من ئاگادارم لە شاری ساێمانی بەهۆی بوونی دادوەرێکی دڵسۆز و خەمخۆری یاساو خێزان یاساکە هەوڵداروە سەرەڕای کەموکورتیەکانی بە شێوەیەکی باش ودیوێکی باشدا جێبەجێ بکرێت و تا ڕادەیەک سەقامگیری لە یاسا کەدا بەدی دەکرێ لەلای بەڕێزیان بە هەوڵ وماندوو بوونەکانی.
و هەر سەبارەت بە لیژنەى ئاشتەوایی وتی: کە من وەکو پارێزەرێک کە ئەندامی لیژنەى ئاشتەواییم لەناو بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەى توندوتیژی خێزانی کارەکانی ئەم لیژنەیە بە باشی دەکرێ و ڕادەپەڕێنرێت لە لایەن سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانییەوە سەرپەرشتی دەکرێت، بەڵام سەرەڕای هەوڵی زۆری ئەندامانی لیژنەکە لەگەڵ لایەنەکانی دۆسیەکان بەڵام ئامانج ناپێکێت، زۆر کات بەهۆی ئەوەى دۆسیەکە یان ماوەیەکی زۆری هێڵدراوەتەوە لە نێو دادگاو نوسینگەکانی توندوتیژیداو کێشەکان گەورەتر بوونەوەو لایەنەکان ئامادەى ئاشتەوایی کردن نابن، یاخود بەهۆی ئەوى پێڕاگەیاندن (تبلیغات) لە ڕێگەى تەلەفونەوە دەکرێت زۆر کات لایەنێک ئامادە دەبێت ولایەنەکەى تر بەهۆی داخراوی ژمارەى موبایلەکەى یاخود گۆڕینی ژمارەکەى ئامادە نابێت و ئەمە وادەکات چەند جارێکی تر بەهەمان شێوە لایەنەکەى تر ئامادە ببێت و لایەنێک ئامادە نەبێت کە خۆی لە ناوەڕۆکدا ئەو پێڕاگەیاندنە بە پێی یاسا بە پوچەڵ دادەنرێت، بۆیە پێشنیار دەکەم لە بابەتی لیژنەکەدا پێش ئەوەى سکاڵا بەرز بکرێتەوە یاخود پێش دەستپێکردنی ڕێکارەکانی لێکۆڵینەوە بخرێتە بەردەم لیژنەى ئاشتەوایی ئەوکات زیاتر ئامانج دەپێکێت، ئەمەش بە هەموارکردن لە یاساکەدا کە ماددەى (5) باسی کردووە. هەروەها بەهۆی دووری شوێنی لیژنەکە لە ناوەندی شارەوە ئەوەش بارگرانیەکی ترە کە دروست دەبێ لە بەردەم لایەنەکانی دۆسییەک وادەکات زۆرکات ئامادە نەبن لەبەردەم لیژنەکە. 





5-دادگای لێکۆڵینەوەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژی خێزانی:

دوای سەردانی کردنی دادوەری دادگاى توندو تیژی خێزانی وە گفتوگۆکردن لەسەر کۆمەڵێک بابەتی گرنگ کە پلانمانە لەداهاتوودا کۆمەڵێک چالاکی ئەنجام بدەین یەکێک لە چالاکیەکانمان ئیشکردن لەسەر شیلتەرێکی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان، لە بارەی ئەم بابەتە وتی: 
بە پێی ئەو ڕێنماییە کە لە وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی دەرچووە ئەو شوێنە تایبەتە بەو ئافرەتانەى کە هەڕەشەیان لەسەرە تا کێشەکانیان چارەسەر دەبێت دەیاننێرین بۆ ئەم شوێنە ئەمە مەهامی سەرەکی شیلتەرە، بەڵام وەکو دادوەر کاتێک ئافرەتێکی بێ لانە یەت لەم کاتەداو دەبێت دادوەر حەکیمانە بڕیار بدات، ئەگەر بنێردرێتە سەرجادە تووشی تەحەروش ئەبێت بۆیە زەخت لە خۆمان دەکەین کە بینێرینە شیلتەر لە پێناو بەرژەوەندی ئافرەتەکە کە مەهامی شیلتەر پاراستنی ئافرەتە. وە ئاماژەى بەوە کرد کە دەبێت لە نێوان سێ شت یەکلا بینەوە ئەو کەیسانەى کە دادگان وهەڕەشەیان لەسەرە و ئەوانەى کە بێ لانەن و ئەوانەى نەخۆشی دەروونیان هەیە، حاڵەتە ئیستسنائەکان پەیوەندی بە دادوەرەوە هەیە دوای ڕێکخستنی ئیش و کارەکان بۆیە پێویستمان بە ڕێنماییە بۆ ڕێکخستن ئەمەو سەبارەت بەکەیسی دەرونی ئاماژەى بەوە کرد کە کەیسی دەروونیان نیەو لیژنەى پزیشکی کە جۆری نەخۆشی دیار دەکەن و ئایا پێویست دەکات داخڵی بکەین لە نەخۆشخانەى دەروونی بۆیە لەسەر تەوسیەى ئەوان ئەینێرین و بڕیارەکانمان جێبەجێ دەکەن وە ئاماژەى بەوە کرد کە ئەوانەى کە هەڕەشەیان لەسەر بێت لە لایک بن و ئەوانەى کە بێ لانەن لە لایەک بن و بابەتێکی تر کە مناڵەو هەڕەشەى لەسەرە لەخوار 18 ساڵ ئەینێرین بۆخانەى کچان ئەگەر کچ بێت و بە نیسبەت تەمەنی منداڵ کە چی تەمەنێک لەگەڵ دایکی دەبێت ولەناو شیلتەر بە پێی ڕێنمایەکە شیلتەر بەس بۆ ژنی هەڕەشە لێکراوە بەڵام ئەگەر مناڵی لەگەڵ بێت ئەمە لە ڕێنماییا نیەو وتی پێم باش نییە کە لەناو شیلتەر بژی لەگەڵ دایکی بۆیە تا تەمەنی شیرەخۆر لەگەڵ دایکیدا دەبێت بەڵام دوای ئەو تەمەنە، ئەگەر کچ بوو منداڵەکە ئەنێرین بۆخانەى کچان و ئەگەر کوڕ بوو ئەینێرین بۆ خانەى کوڕان بەڵام تا ئێستا کەیسێکی ئاوا بەرچاو دیارمان نەبووە وە ئاماژەى بەوە کرد کە کەیسێکیان هەبووە فەرمانی پاراستنی بۆ پیاوەکە کردوەو ژنەکە کە لە ماڵەکە چۆتە دەرەوە ئەویش کەیسێک بووە پیاوێکە کەم ئەندام بووە بە دارشەق ئەڕۆشت لەماڵەوە لەسەر خەرجی  لەگەڵ خێزانەکەى (هاوسەر)ی بووە بەشەڕیان ژنەکەش لە پیاوەکەى دابوو، پیاوەکەش داواى فەرمانی پاراستنی کردبوو منیش بڕیارم دا بە فەرمانی پاراستن بۆ پیاوەکە ئەوەش یەکەم جار بوو لە ژیانی دادوەریم بڕیارێکی وا بدەن لە بابەتێکی وادا.








 


چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو لەگەڵ دادوەری دادگای لکۆڵینەوەی ێبەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.













پارێزگای هەولێر
1-نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانیانی دەستی توندووتیژی.
دوای ئەوەی وەکو بەرێوەبەر و بەشێک لە ستافی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان سەردانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/خێزان.مانکرد و لە نزیکەوە لەگەڵ بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتیەکە و هەریەک لە لێپرسراوانی نووسینگەکانی قەڵا ، منارە و خەبات کۆبووینەوە بەمەبەستی قسەکردن لەسەر تازەترین گۆرانکارییەکان لەبەردەم جێبەجێکردنی یاساکە و رێگرییەکان و  دۆخی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی ،گرنگترین خاڵ کە روونبویەوە نەبوونی نەخۆشخانەیەکی دەروونیە بۆ قوربانیەکان کە هەموو کۆکبوون لەسەر ئەوەی نەبوونی ئەم نەخۆشخانەیە لە پارێزگای هەولێر کێشەیەکی گەروەی بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و خودی قوربانیەکانیش دروست کردووە،
بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتیەکە باسی لەوەکرد کە زۆجار کەیسەکان پیویستیان بە نەخۆشخانەی دەروونی هەیە و ئەمان نازانن کەوا رەوانەی چی شوینێکی بکەن بۆ مانەوە و چارەسەر ،ئەمەش وا ئەکات کە زۆرجار بخرێنە خانەکانی داڵدەدان(شەڵتەر) کە ئەمەش کێشەی گەورە بۆ کارمەندەکان و کەیسەکانی ناو شەڵتەر دروست دەکات،باسی لەوەکرد کە نەخۆشخانەی سۆزی دەروونی لەسلێمانی تایبەتە بەم حاڵەتە بەڵام ئەویش توانایەکی سنورداری هەیە و هەموو کەیسێک وەرناگرن،
بۆیە کردنەوەی نەخۆشخانەیەکی دەروونی گەورە یەکێکە لەهەرە پێویستیەکان کە دەبێت کاری لەسەربکرێت .


 
چاوپێکەوتنی بەرێوەبەر و بەشێک لە ستافی ریکخراو لەگەڵ بەرێوەبەر و لێپرسراوانی بەرێوەبەرایەتی و نووسنگەکانی هەولێر و خەبات.



قه‌زای شه‌قلاوه‌

*نوسینگەی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی دژی ئافره‌تان و خیزان :

لیپرسراوی نووسینگه‌که‌ ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌ نوسینگەکەمان پێک دێت لە (27) کارمەند و بەڕێوەبەرێک لە نوسینگەی شەقڵاوە چوار هۆبە هەیە :
هۆبەی خزمەتگوزاری دەرونی یاسایی
هۆبەی جولانەوە
کارگێری
ئامار
ئێمە وەکو نوسینگەی شەقڵاوە بەرده‌وام خزمەت پێشکەش بەو کەسانە دەکەین کە ڕوولە نوسینگەکەمان دەکەن بەهۆی ئەو پێکهاتە جوگرافیەی شەقڵاوە هەیەتی زۆرێک لە ناوچەکانی دەوروبەری کە سنورێکی فراوانی هەیە سەر بە شەقڵاوەن وەکو باسرمە، هەریر و مەسیف، 
 ئێمە لەکەمپی باسرمە مۆبایل تیمان هەیە لە چوار کەس پێک هاتوون لە سەرپەرشتیاری تیم و توێژەرێک و یاساییەک و لێکۆلەرێک ،کاری  ئەم تیمە پێدانی هۆشیارییە لەناو کەمپی باسرمە کە تایبەتە بە ئاوارە سوریەکان تێدان زانیاری و کارئاسانی و احالەکردنی کەیسە بۆ نوسینگەکەمان.

*سه‌باره‌ت به‌ کیشه‌و ریگرییه‌کانی به‌رده‌میان لیپرسراوی نووسینگه‌که‌ ووتی:

 1- یەکێک لە کیشه‌ سەرەکیەکانی ئێمە کەمی بودجە و کەمی کارمەندە،  کە ڕێگرە لە باشتر گەیاندنی خزمەتگوزاریەکانمان  بە شوێنە دوورە دەستەکانی سنوری شەقڵاوە ئەگەر کارمەندی زیاترمان هەبێت و بودجەی پێویست هەبێت ئێمە دەتوانین هۆبەیەک لە مەسیف و هۆبەیەک لە هەریر  بکەینەوە بۆ کەیسی تایبەت بە توند و تیژی خێزانی و ئافرەتان ، به‌لام لەبەر نەبوونی هۆبە و دوری ڕێگا کەسیەکان تایبەت بە توند و تیژی خێزانی و ئافرەتان ناچارن کەیسەکانیان ببەن بۆ بنکەی پۆلیس و دادگا کە خۆیان له‌   تایبەتمه‌ندی نوسینگەکانی توندوتیژین و  لە تایبەتمەندی بنکەی پۆلیس نییە.
یه‌کیکی تر له‌ کیشه‌کانمان نه‌بوونی خانه‌ی دالده‌دانه‌(شه‌لته‌ر) ئه‌مه‌ش وایکردوه‌ که‌ چه‌ندین که‌یسمان بووه‌ته‌ قوربانی ،جاری وا هەیە شەوان درەنگ کەیسی وامان بۆ دێت ئێمە لەبەر نەبوونی خانه‌ی دالدەدان (شه‌لته‌ر) ناچارین کەیسەکە ڕەوانەی خانه‌ی دالدەدانی هەولێر بکەین بەوکاتە درەنگە و بەیانی کەسەکە بهێنیەوە بۆ تەواوکردنی رێکاری پەڕاو و لێکۆڵینەوە ئەمەش ئەرکێکی زۆر قورسە و لەرووی ئەمنی گونجاو نییە .



















چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی شه‌قلاوه‌







قه‌زای کۆیه‌

1-نوسینگەی کۆیە
 

لیپرسراوی نوسینگەی کۆیە ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌ نووسنگه‌که‌مان پێک دێت لە بەڕێوەبەر و (٣٤) کارمەند وە هەروەها تەق تەق سەر بە قەزای کۆیەیە ئێمە وەکو نوسینگەی کۆیه‌  هۆبەیەکمان هەیە لە کۆیە لە (٨) کارمەند پێک هاتووە،

*سه‌باره‌ت به‌ کیشه‌و ریگرییه‌کانی به‌رده‌میان لیپرسراوی نووسینگه‌که‌ ووتی:

 1-ئێمە وەکو نوسینگەی کۆیە کێشەی کەمی کارمەندمان نییە بەڵام لە ڕووی بینایە کێشەمان هەیە لەبەر ئەوەی لە خانوویەکی کرێ داین هەرکاتێک ساحێب خانوو پێویستی پێ بێت دەبێت ئێمە نوسینگەکەمان بگوازینەوە.
2-   لەڕووی یاساییەوە یاسای توندوتیژی کەم و کوری زۆری تێدایە بەڵام سەرەڕای هەبوونی کەم و کوڕی ئێمە تاکو ئێستا توانیومانە ئەو کێشانەی دێتە نوسینگەکەمان بەپێ یاسا چارەسەریان بکەین تاکو هەموارکردنەوەی یاسایەکە.
3-هیچ خانه‌یه‌کی دالده‌دان (شه‌لته‌ر)یک له‌ سنوره‌که‌مان بوونی نیه‌ که‌ پیویسته‌ هه‌بیت به‌لام له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا ئیمه‌ هه‌ولمانداوه‌ چاره‌سه‌ری حاله‌ته‌کان بکه‌ین به‌وه‌ی که‌ ئەگەر کاتەکە گونجاو بێت ئێمە لەگەل شه‌لته‌ری  هەولێر هەماهەنگیەکی باشمان هەیە کەیسەکانمان ڕەوانەی شه‌لته‌ری هەولێر دەکەین،  وە ئەگەر لە درەنگانی شەو کەسێکمان هەبێت و نەتوانین بینێرین بۆ دالدەی هەولێر لەگرتووخانەی کۆیە ژورێک هەیە بۆ کارمەندان کارمەندەکان وەکو یارمەتی و ئاسانکاری ئەو ژورەیان داوە بە ئێمە بۆ کاتە پێویستیەکان ئێمە کەیسەکانمان دەبەین بۆ ئەوێ و لەوێ دالدەی دەدەین تاکو ڕێکاری پەڕاوەکە تەواو دەکەین ئینجا دوای تەواو بوونی ڕێکارە یاساییەکان کەیسەکە دەگوازینەوە بۆ دالدەی هەولێر.


2-دادگای لیکۆلینه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی

لیپرسراوی  نوسینگەی کۆیە ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌  پەیوەندی باشمان هەیە لەگەڵ دادوەری دادگای کۆیە زۆر هاوکارمانە بەڵام لەبەر ئەوەی کۆیە یەک دادوەری هەیە بۆ هەموو کەیسەکان و دادگایه‌کی تایبه‌تی نیه‌ به‌ کیشه‌ خیزانییه‌کان  ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی دادوەری کۆیە ئەرکی زۆر قورسە بێت بەهۆی زۆری کەیسه‌کان،
 بۆیە پێویستە لە سنوری قەزای کۆیە دادوەرێکی تایبەت هەبێت بە توندوتیژی خێزانی و ئافرەت تاکو ئیشەکان خێراتر بڕۆن و که‌یسه‌کان به‌ زوترین کات یه‌کلایی ببنه‌وه‌.

3-لیژنه‌ی ئاشته‌وایی
 لیپرسراوی  نوسینگەی کۆیە ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌  ئێمە لە نوسینگەکەمان بەپێی بڕیاری دادوەر لە ساڵی (2007) لیژنەی ئاشتەوایمان پێک هێناوە لیژنەکە پێک دێت لە شەش کەس :
نوێنەری وەزارەتی ئاوقاف و یەکێتی زانایان
نوێنەری وەزارەتی کاروکاروباری کۆمەڵایەتی 
نوێنەری سەندیکای پارێزەران
توێژەری کۆمەڵایەتی
نوێنەری دەروونی
خۆم وەکولیپرسراوی نوسینگە لەزۆربەی کەیسەکان لەگەڵیانم و سەرپەرشتی لیژنەکە دەکەم وەهەروەها نوسینگەی کۆیە تیمێکی گەڕۆکی هەیە لەگەڵ ڕێکخەری ( UNHCR ) بەبەردەوام بە ناو کەمپەکان و شوێنە دوورەدەستەکاندا دەگەرێت هۆشیاری بڵاو دەکەنەوە و یارمەتی پێشکەش بەو کەسانە دەکەن کە کێشەیان هەیە و ڕێنمونیان دەکەن و ڕێکارەکانیان پێ ئاشنا دەکەن.











چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی کۆیه‌







پارێزگای هەڵەبجە
1-هاوسەرگیری
پرۆسەی هاوسەرگیری هەنگاوێکی سەرەتاییە بۆ پێک هێنانی خێزانێکی بەختەوەر ئەم پڕۆسەیە قۆناغى سەرەتای ژیانی هەر مرۆڤێکە بۆ چونە نێو ژیانێکی نوێ، لەبەرئەوەی ئەم پرۆسەیە بە شێوازێکی تەندروست ئەنجام بدرێت و پاش ئەنجامدانی هاوسەرگیری بتوانن بە ئاسودەی بژین پێویستە  کچ و کوڕ لەسەرەتادا ئاشنابکرێن بەبنەما سەرەکیەکانی هاوسەرگیری وە هەروەها هاوسەرەکان لەماوەی ژیانی هاوسەرێتیدا ڕێز لە بنەماکانی هاوسەرگیری بگرن و هەستی بەرپرسیارێتی و دروست کردنی خێزان تیایاندا بەرجەستەبێت ، هەروەها لە سەرەکی ترین بنەماکانی هاوسەرگیری ئەوەیە کە هەردوو هاوسەرەکە هاوکاری یەک بن لە سەرجەم کایەکانی ژیانیان دا لەخۆشی و لەناخۆشیدا  وە هەروەها وەک دوو هاوڕێ مامەڵە لەگەڵ یەکتری بکەن نەک بەترس و دڵە ڕاوکێ ژیانیان بەڕێ بکەن،  وە هەروەها هەوڵ بدەن دوربکەونەوە لە وتووێژێک کە سودی بۆیان نیە، یاخود گومان ئەکەن کە ئەنجامەکە سەبارەت بە پەیوەندی نێوانیان باش نابێت ، لەهەمان کات دا هەرچەندە هاوسەرەکان بەهۆی سەرقاڵ بوون بەئیش و کاری ڕۆژانەوە ماندووبن بەڵام ئەبێت بایەخ دانیان بەیەک لە پێشەنگی کارەکانیان بێت. وە هەروەها تۆوی متمانە لە ناخیاندا بڕوێنن بەرامبەر بەیەک هەرگیز هەوڵ نەدەن کە لەپێناو بەدەست هێنانی بەرژەوەندیەکدا شتێکی ناڕاست بەیەکتری بڵێن ، وە لەهەمان کات دا سەرەڕای سەرقاڵ بوون بەکار و باری ڕۆژانەوە پێویستە کاتێکی تایبەتیش دابنرێت بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ و ڕاوێژ ، ئەمانە و چەندین ڕێگای دیکە هەن کەوادەکەن هاوسەرەکان یەکیان خۆش بوێت وە تێپەڕینی ساتەکان خۆشەویستی نێوانیان کاڵ نەکاتەوە بەڵکو بەپێچەوانەوە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ خۆشەویستیان زیادبکات و ژیانیان ئاسودەتر بەڕێ بکەن .

کەم بوونەوەی ڕێژەی هاوسەرگیری:
سەرەڕای گرنگی پرۆسەی هاوسەرگیری کە بنەمایەکە بۆ پێکهێنانی کۆمەڵگەیەکی تەندرووست ، بەڵام بەداخەوە چەندین ناوچە لەهەرێمی کوردستان ساڵانە پرۆسەی هاوسەرگیری تیایدا بەرە و کەمبوونەوە ئەچێت کە ئەمەش مەترسیەکی گەورەیە و پێوویستە کاری جدی لەسەر بکرێت وە هەوڵی چارەسەرکردنی ئەو هۆکارانە بدرێت کە بوەتە هۆی کەمبوونەوەی ئەم پرۆسەیە .
هۆکارەکانی کەم بوونەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری:
 چەندین هۆکاری جیاواز هەن کە بوونەتە هۆی کەمبوونەوەی ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری هەرچەندە هۆکارەکان بەپێی ناوچە جیاوازەکان گۆڕانکارییان بەسەردا دێت بەڵام لێرەدا  چەند هۆکارێکی گشتى ئاماژە پێ دەدەین لەوانەش :- 
1- کەمی توانای دارایی لاوەکان : 
لە ئێستادا زۆربەی لاوەکان کە گەیشتوونەتە تەمەنێکی گونجاو بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی هاوسەرگیری توانای داراییان زۆر لاوازە ، ئەمەش بەهۆی نەبوونی دامەزراندن لەکەرتی گشتیدا وە هەروەها نەبوونی هەلی کارلە کەرتی  تایبەت دا ، کە ئەمەش ئەرکی لایەنی پەیوەندیدارە کەلانی کەم چینێک لە لاوەکان دابمەزرێنێت 
وە هەروەها برەو بەکەرتی تایبەتیش بدات بە چەندین شێوازی جیاواز .
2- زۆری داواکاری کچان:- سەڕەڕای بێ کاری و لاوازی توانای دارای لاوەکانمان بەڵام هێشتا زۆرن ئەو کچانەی کە پێداگیری لە بڕێکی زۆر لە زێڕ و پێداویستی و کەل و پەلی گرانبەهاو چەندین داواکاری دیکە  دەکەن ، بێ ئاگا لەوەی کە لە کۆتاییدا زەرەرمەند هەر خۆیانن لە بەر ئەوەی زۆرن ئەو لاوانەی کە بەهۆی زۆری داواکاری کچانەوە پرۆسەی هاوسەرگیری ئەنجام نادەن وە بەم هۆیەشەوە کچان تەمەنیان تێپەڕ دەبێت بۆ ئەنجام دانی هاوسەرگیری لە کۆتایی دا ئەنجام دانی هاوسەرگیری ڕێژەکەی دادەبەزێت .
3- نەمانی متمانە:-
بەهۆی ئاسای بوونە وە و زۆربوونی پەیوەندیە نا دروست و ناشەرعیەکان زۆرن ئەو کوڕانەی  کە متمانەیان نەماوە بەکچان بەمەبەستی ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری وە پێچەوانەی ئەمەش ڕاستە  زۆرن ئەو کچانەى متمانەیان بە کوڕان نەماوە، کاتێک لاوێک لەگەڵ ڕەگەزی بەرامبەری پەیوەندیی نادرووستی هەیە ، وە چەندین ژوان و وتەی نەشیاو لە نێوانیان ڕووئەدات ئیدی هێدی هێدی متمانە بۆ ئەنجامدانی هاوسەرگیری کەم دەبێتەوە وابیر ئەکاتەوە کە لە داهاتوودا ئەو کەسە ببێتە هاوسەری هەمان ئەو کردارانە یاخود وتانەی کە لەگەڵ ئەم ئەنجامی داون لەگەڵ کەسانی دیکەش ئامادەیی تیادایە ئەنجامیان بدات، وە هەروەها کاتێک کوڕێک لەگەڵ کچێک پەیوەندی نادروستی ئەبێت بەهەمان چاوە وە سەیری هەموو کچانی دیکە دەکات هەر ئەم هۆکارەش ئەبێتە هۆی نەمانی متمانە لای زۆرێک لەلاوەکانمان و لەکۆتای دا کەم بوونەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری بەدوادادێت . 
4- ڕێگری کەس و کار  لەئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری:
 زۆر جار ڕووئەدات کوڕ و کچێک پێکەوە گونجاون وە یەکیان خۆشدەوێت ، ئامادەییان تیایە بۆ چونە نێوژیانی هاوسەرگیری بەڵام بەداخەوە کەس و کاری کچ یاخود کەس و کاری کوڕ ، بەهۆی چەند هۆکارێکی لاوەکیەوە ڕێگری لەو پرۆسەیە ئەکەن و نایەڵن ئەنجام بدرێت وەک جیاوازی تەمەن – یاخوود جیاوازی باری کۆمەڵایەتی بنەماڵەی کوڕ و کچ – یاخوود جیاوازی لایەنی ئابوری یاخود جیاوازی بڕوانامە وە چەندین هۆکاری دیکە کەهیچ کام لەمانە شیاونین ببنە ڕێگر لەئەنجام دانی پڕۆسەی گرنگی هاوسەرگیری .


5- ناڕوونی داهاتووی لاوەکان لەڕووی ئابووریەوە .
بەهۆی ئەو فەوچا سیاسییەی هەرێم و ناوچەکەی گرتوەتەوە کە ڕۆژانە سیستەمی ئابووری یاری پێ دەکرێت گەر ئەمڕۆ داهاتی تاک تا ڕادەیەک باش بێت هیچ گرەنتیەک ناکرێت کە ڕۆژانی دواتر باش بێت ، وە بەهۆی نەبوونی سیستەمێکی ئابووریەوە لاوەکانمان ترسیان هەیە کە نەتوانن لە دوای ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری ئەو بەرپرسیارێتیە هەڵگرن لە ڕووی مادییەوە چونکە بوونی مادە و هەبوونی توانای دارای بەشێکە لەخێزان چەندین خێزان بەهۆی لاوازی توانای داراییەوە شیرازەیان تێک چووە ، بۆیە پێویستە متمانە بگەڕێنرێتەوە بۆ لاوەکان لەڕووی ئابووریەوە کە ئەمەش زیاتر ئەرکی لایەنی پەیوەندیدارە تا چیدی ئەم هۆکارەش کاریگەری نەبێت لەسەر ئەنجامدانی پرۆسەی گرنگى هاوسەرگیری .
6- جێ هێشتنی نیشتیمان .
هۆکارێکی دیکەى کەم بوونەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری ئەوە کە زۆرێک لە لاوەکانمان نیشتمان جێ ئەهێڵن وە ڕوو لەدەرەوەی وڵات ئەکەن زۆرن ئەو لاوانەی کەلە تەمەنێکی گونجاودان بۆ ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری بەڵام بەهۆی ناسەقامگیری دۆخی سیاسی و ئابووری و بێ کاری و نەبوونی ئومێد بە داهاتوو دوا ڕۆژیان ، بەناچاری ئەم 
ئەم هەرێمە جێ ئەهێڵن و ڕوو لەدەرەوەی وڵات ئەکەن . 
چارەسەر و ڕێنمایی :-
پاش ئەوەی چەندین هۆکارمان باس کرد کە کاریگەری ئەوتۆیان هەیە لەکەم بوونەوەی ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری لێرەدا چەندین چارەسەر و ڕێنمایی ئەخەینە ڕوو کە جێ بە جێ کردنیان کاریگەری ئەبێت لە زیادبوونی پرۆسەی هاوسەرگیرى لەوانەش:

1- گرنگی دان بە تواناى دارایی لاوەکان:
ڕەخساندنی هەلی کار و برەودان بە کەرتی تایبەت وەک  دروست کردنی کارگە و گرنگی دان بەکەرتی کشتوکاڵ وە هەروەها بەکارهێنانی دەستی کار لە ناوخۆدا نەک هێنانى  لەدەرەوە وەک ئەبینین زۆربەی لاوەکانمان بێ کارن بەڵام لەهەمان کاتدا زۆرێک لە کۆمپانیاکان دەستی کاری دەرەکی بۆ ڕاپەڕاندنی ئیش و کارەکانیان بەکار ئەهێنن ئەمەیش ئەرکی لایەنی پەیوەندیدارە کە کار بەسیستەمێک بکات کە هەلی کار بڕەخسێنێت بۆ لاوەکانمان وە پاشان ڕەخساندنی هەلی دامەزراندن لەکەرتی گشتیدا بەتایبەت بۆ دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکان، وە پاشان بەهێزکردنی ژێرخانی ئابووری و درووست کردنی متمانە لەڕووی داراییەوە بۆ هاوڵاتیان تا هێندە ترسیان لەدوا ڕۆژیان نەبێت و بتوانن بڕیاری ئەنجام دانی پرۆسەی هاوسەرگیری بدەن .

2- پێداگری نەکردنی کچان لە داواکارییە زۆرەکانیان:
نابێت کچان هێندە پێداگیری لەداواکارییە قورسەکانیان بکەنەوە، بەڵکو ئەبێت سەیری توانای دارایی ئەو کەسەبکات کە هاوسەرگیری لەگەلڕَ ئەنجام ئەدات لەسەر ئەو بنەمایە داواکارییەکانی بخاتەڕوو کە زۆرن ئەو لاوانەی کە بەهۆکاری داواکاریە زۆرەکانى هاوسەرەکەیەوە ڕووبەڕووی قەرزارییەکی زۆربوون وە دواتر هەر بەم هۆیەوە چێژی هاوسەرگیریشی لەدەست داوە ، بەداخەوە زۆرێک لەکچان هێندە پێداگیری لەداواکارەکانیان دەکەنەوە ئەوەندە پلان بۆ داهاتوو پێک هێنانی خێزانێکی بەختەوەر دانانێت ، هەر چەندە کچان مافی خۆیانە کە داواکاریان جێ بەجێ بکرێت و حەزوو خولیاکانیان بهێنرێتە دی بەڵام بەڕادەیەک نەبێت کە لەگەڵ توانای دارای پیاوان دا نەگونجێت و لەکۆتایدا ببێتەهۆی پەکخستنی پرۆسەکە . 
3- گەڕانەوەی متمانەی هەردوو ڕەگەز بەرامبەر بەیەک  .
بەچی کوڕان و کچان متمانە ئەگەڕێتەوە بۆیان بۆ ئەوەی پرۆسەیەکی هاوسەرگیری بێ ترس و هەڵقوڵاو لەمتمانەبوون بەرامبەر بەیەک ئەنجام دەن ؟
بەوەی کە دوورکەوتنەوە لەپەیوەندیە نادروست و ناشەرعیەکان ، بەتایبەت ئەو پەیوەندیانەی کە لەڕێ ی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە دروست ئەبن زۆرجار لەم ڕێگەیەوە سنورەکانی نێوان دوو ڕەگەز ئەبەزێنرێت و پاشان بێ متمانەیى  دروست ئەبێت لەنێوان هەردوو ڕەگەزدا .
بۆیە زۆر گرنگە هەردوو ڕەگەز لەبری دروست کردنی پەیوەندیە ناشەرعیەکان لەهەوڵی پێک هێنانی پرۆسەی پیرۆزى هاوسەرگیریدا بن .
4- ڕێگری نەکردنی کەس و کار بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی هاوسەرگیری:
 نەنگیە گەر کوڕێک و کچێک یەکیان خۆشبوێت لە ڕووی سروشت و کەسایەتیەوە پێکەوە گونجاو بن، بەڵام بەهۆی چەند هۆکارێکی لاوەکی وەک بنەماڵە و لایەنی ئابووری بڕوات و هۆکاری دیکەی لاوەکی ڕێگری لەئەنجام دانی ئەم پڕۆسەیە بکرێت لێگەڕێن با کچان و کوڕان خۆیان داهاتووی خۆیان دیاری بکەن گەر تەنانەت دیاری کردنەکەشیان سەرکەوتوو نەبوو باشترە لەوەی تۆی دایک یان باوک یان برا ڕێگڕیان لێ بکەیت . 
بۆ ئەنجام دانی هاوسەرگیری کەبەداخەوە  زۆر جار ڕووی داوە سەرەڕای ڕێگریەکان و پێک هێنانی  پرۆسەی هاوسەر گیری لەگەڵ کەسانی دیکەدا بەڵام ئەو پەیوەندیە هەر ماوەتەوە شتی نەخوازراو لەداهاتوودا ڕووی داوە .
بەهەند وەرگرتنی ئەم خاڵانە گرنگە کەلە ڕێگەیەوە پرۆسەی هاوسەرگیری ڕوو لەزیادبوون دەکەن .  




جۆری مامەڵە 2018 2019
هاوسەرگیری 814 935





2-هەڵوەشاندنەوەى گرێبەستى هاوسەرگیرى
مەبەست لەهەڵوەشاندنەوەى گرێبەستى هاوسەرگیرى کۆتایى هێنانە بە پەیوەندى هاوسەرگیرى نێوان هاوسەرەکان. 

شێوازەکانى هەڵوەشاندنەوەى پەیوەندى هاوسەرگیرى:
 هاوسەرەکان بەچەند شێوازێک ئەتوانن جیابنەوە لە یەک کە بریتین لەمانەى خوارەوە:- 
تەڵاق/ بریتى یە لەکۆتایى هێنانى پەیوەندى هاوسەرگیرى و کۆتایى پێ هێنانى لەلایەن پیاو یاخود ژن ئەگەر ئەومافەى پێ درابێت. 

جۆرەکانى تەڵاق:
ڕ- تەڵاقى گێڕانەوەیى (رجعى) 
لەم جۆرە تەڵاقەدا ڕێگەدراوە بە پیاو کە ژنەکەى بهێنێتەوە لەماوەى عیدەدا بەبێ گرێبەست ومارەیى تازە ئەمەش بەڕەزامەندى هاوسەرەکەى. 
ب- تەڵاقى جیاکەرەوەى بچوک (بائنى ێغرى) 
لەم جۆرە تەڵاقەدا ڕێگە بە پیاو دراوە هاوسەرگیرى لەگەڵ ژنە تەڵاقدراوەکەى بکاتەوە بەگرێبەست و مارەیى تازە. 
ج- تەڵاقى جوداکەرەوەى گەورە
گەر پیاو سێ جار لەسێ کاتى جیاوازدا هاوسەرەکەى تەڵاق دا ئیتر هیچ پاساوێک نامێنێ بۆ گێڕانەوەى و ناتوانێت جارێکى دیکە بیهێنێتەوە مەگەر هاوسەرەکەى لەگەڵ پیاوێکى دیکە هاوسەرگیرى بکات وە پیاوەکەى تەڵاقى بدات یاخود بمرێت لەو کاتەدا پیاوى یەکەم ئەتوانێ بیهێنێتەوە. 
2-  لێک جیاکردنەوەى دادگایى
بۆهەریەکە لە ژن و مێرد هەیە داواى جیابونەوە بکەن لە دادگا گەر یەکێک لەم هۆکارانە ڕوویان دا: 
ڕ- ئەگەر یەکێک لە هاوسەرەکان زیان بەوى دیکە بگەیەنێت. 
ب- ئەگەر یەکێک لەهاوسەرەکان ناپاکى هاوسەرى ئەنجام دا. 
ج- ئەگەر گرێبەستى هاوسەرى بەزۆرە ملێ ئەنجام درابوو. 
د- ئەگەر پیاو ژنێکى دیکەى هێنا. 
ه- ئەگەر هاوسەرەکان ناکۆکیان هەبوو توانیان بیسەلمێنن  بۆ دادگا کە ناکۆکیان هەیە.
ئەمانە و چەندین هۆکارى دیکە دەبنەهۆى ئەوەى دادگا بڕیاربدات بە جیاکردنەوەى هاوسەرەکان لەیەکدى. 
3- جیابونەوەى ئارەزوومەندانە
جیابونەوە بەڕێکەوتنى هەردوو لایەن
بریتى یە لەڕێکەوتن بەویستى هەردوو لایەن لەسەر کۆتایى هێنانى پەیوەندى هاوسەرگیرى بەڵام لەم حاڵەتەدا پێویستە ژن دەست هەڵ بگرێت لەمافەکانى یاخود بەشێک بە ویست و ڕەزامەندى خۆى. 

ئامارەکانى جیابونەوە:
ڕۆژ لە دواى ڕۆژ ئامارەکانى جیابونەوە لەهەرێمى کوردستان ڕووى لەهەڵکشانە وە بەهۆى زۆربونى ئەو هۆکارانەى کە کاریگەریان هەیە لە جیابوونەوەى هاوسەرەکان پێشبینى ئەکرێت کە تێک چونى شیرازەى خێزانەکان بەرەو زیادبوون بڕۆن، سەرەڕاى ئەوەى ژن و پیاو هەردوولا زەرەرمەندى گەورەن لەجیابونەوەیان وە ئەستەمە بتوانن لەپاش جیابونەوە پرۆسەیەکى دیکەى هاوسەرگیرى بە سەرکەوتوانە ئەنجام بدەن لەهەمان کاتدا منداڵ گەورەترین قوربانیە لەم نێوەندەدا وە منداڵ لەهەر بارێکدا لاى دایک یاخود باوک بمێنێتەوە لە سۆز و خۆشەویستى لایەنێکیان بێ بەش دەبێت سەرەڕاى ئەوەش ئەستەمە لەفەراغى باوک یان دایک منداڵ پەروەردەیەکى تەندروست بکرێت. 

ئامارى جیابونەوە لەپارێزگاى هەڵەبجە
2018 2019
212 269

لێرەدا پارێزگاى هەڵەبجەمان وەک نمونەیەک وەرگرت کە لەنێوان ساڵى 2018-2019 ڕێژەى جیابونەوە (57) حاڵەتى زیادى کردوە وە ئەم ڕێژەیەش ساڵانە لەزیادبوندایە بۆیە شیاوى هەڵوێستەلەسەر کردنە، ئەمە لە کاتێک دایە دانیشتوانى پارێزگاى هەڵەبجە بەجیاوازى لەگەڵ پارێزگاکانى دیکەى هەرێمى کوردستان کەمە. 

هۆکارەکانى جیابونەوەى هاوسەرى:
هۆکار گەلێک هەن بۆ ئەم حاڵەتە وە ناتوانرێت هۆکارەکانى جیابونەوە وەک خۆى دیارى بکرێن چونکە چەندین هۆکارى جیاواز هەن بۆ جیابونەوە بەڵام ئەتوانرێت لەئێستادا هۆکارە سەرەکیەکان دیارى بکرێن کە زۆرترین ڕێژەى جیابونەوە بەهۆیانەوە ڕووئەدەن لەوانەش:

ئامێرەکانى پەیوەندى کردن

ئامێرەکانى پەیوەندى کردن بەتایبەت تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان لەئێستادا بەشێکى گەورەى لەژیانى تاکەکانى کۆمەڵگاى کوردى داگیرکردوە هەرچەندە ئامێرەکانى پەیوەندى کردن لەبنەمادا بۆ خزمەتى مرۆڤایەتى دروست کراون بەڵام بەداخەوە لەئێستادا بونەتە هۆکارى نەمانى پەیوەندى کۆمەڵایەتى و وەتێک دان و لێک ترازانى شیرازەى چەندین خێزان، وەهەروەها بەهۆى تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە لەئێستادا تاکەکانى کۆمەڵگەى کوردەوارى لە عورف و عاداتى جوانى باوباپیرانیان لایان داوە و کارە شاز و ناپەسەندەکان ئاسایى بونەتەوە، وە هەر لەڕێگەى تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە چەندین پەیوەندى سۆزدارى دروست بووە پاشان ناپاکى هاوسەرى بەدوادا هاتووە وە پاشان بەم هۆیەوە تێک چونى شیرازەى خێزانى بەدوادا هاتووە، بۆیە زۆر پێویستە کە هاوسەرەکان بەکارهێنانى تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان لەلایەن خۆیانەوە سنورداربکەن وەبەوریایەوە مامەڵە لەگەڵ ڕەگەزى بەرامبەردا بکەن تا چیدى بەکارهێنانى تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان نەبێتە هۆى تێک چونى شیرازەى خێزانەکان. 



دراماکان

دراماکان لەئێستادا بەتایبەت لاى خانمان کاریگەریەکى ئەوتۆى هەیە وەبوەتە هۆکارێکى سەرەکى و بەهێزى جیابونەوەى هاوسەران، هەرچەندە دراماکان ڕاستەوخۆ نابنە هۆکارى جیابونەوە بەڵام بەهۆى ئەوەى بینەرى دراماکان زۆرجار ئەوەى لەدراماکان ڕووئەدەن ئەیەوێت لەواقیعى ژیانى خۆى دا دوبارەى کاتەوە کە ئەمەش سروشتى زۆربەى مرۆڤەکان وەهایەکە حەزى بەلاسایى کردنەوە هەیە، بۆیە لەکاتى دوبارەکردنەوەى ئەو هەڵس و کەوتانەى لەدراماکان دا ڕووئەدەن زۆرجار کێشەى گەورە لەنێوان هاوسەرەکان دروست ئەبێت و پاشان جیابونەوەى هاوسەرى بەدوادادێت، ئەمە سەرەڕاى ئەوەى کە لەدراماکان دا پەیوەندى سۆزدارى بەشتێکى ئاسایى سەیر ئەکرێت و چێژى تایبەتى پێ ئەبەخشرێت بەدڵنیاییەوە بینەرى دراماکانیش لەم بارەدا کاریگەرى نەرێنى لەناخیاندا دروست ئەبێت و لەکۆتایى دا جیابونەوەى هاوسەرى لێ دەبێتەوە، بۆیە پێویستە دورکەوینەوە لە سەیرکردنى ئەو درامایانەى کە کاریگەرى نەرێنى هەیە لەسەر هەڵس و کەوتى تاکەکان، وە هەروەها لایەنى پەیوەندى دار ڕێگە بەمیدیاکان نەدەن لەپەخش کردنى ئەو درامایەى کە کاریگەرى نەرێنى یان هەیە لەسەر تاکەکان.


3- نەگونجان:
لەئێستادا هاوسەرەکان هۆشیاریەکى ئەوتۆیان نیە لەکاتى ئەنجام دانى پڕۆسەى هاوسەرگیرى هەر بۆیەش پاش ماوەیەکى کەم لەئەنجام دانى ئەم پڕۆسەیە هاوسەرگیرى یەکەیان ڕوبەڕووى هەڵوەشاندنەوە ئەبێتەوە، گەر هاوسەرەکان بیانەوێ پێکەوە بگونجێن دەبێت هاوکارى یەک بن لەتەواوى ئیش و کارەکانیان دا وە ڕێز و خۆشەویستى بکەنە بنەماى ژیانیان وە هەروەها کارکردنى زۆر و ماندوبوونى ڕۆژانە وایان لێ نەکات کە بایەخ بە یەکترى نەدەن و هەریەکەیان بەرامبەرەکەى لە هەمووشتێک وە هەموو کەسێک بەلاوە گرنگتربێ.

4- کەمى تەمەن:
خەریکە لەئێستادا ببێتە دیاردە ئەوانەى کە هاوسەرگیرى ئەنجام دەدەن چەندین لاویان تیادایە لە تەمەنێکى کەم دایە کە خوارووى (18) ساڵە ئەم تەمەنەش بۆ ئەنجامدانى هاوسەرگیرى نەگونجاوە لەبەرئەوەى لەتەمەنێکى وەهادا تواناى هەڵ گرتنى بەرپرسیارێتى هاوسەرگیرى نیە، وە لەڕاستى دا پڕۆسەى هاوسەرگیرى پڕۆسەیەکى ئاسان نیە بەڵکو بەرپرسیاریەتیەکى گەورەیە کە دەبێت هەردوو هاوسەر لەسەرجەم ڕووەکانى وەک تەمەن- جەستە- عەقڵ کامڵ بن پێش ئەنجام دانى پڕۆسەى هاوسەرگیرى. 

5- دەست تێوەردانى دەرەکى:
زۆرجار ڕووئەدات هاوسەرەکان پێکەوە گونجاون و کێشەیەکى ئەوتۆ لەنێوان یان دا بونى نیە بەڵام ماڵە باوان لێ ناگەڕێن کە بەئاسودەیى بژین دەست لە سەرجەم کایەکانى ژیانیان وەرئەدەن بەداخەوە زۆرجار ڕووئەدات کە بەزۆرى ماڵى باوکى یەکێک لەهاوسەرەکان کۆتایى بە ژیانى هاوسەرى هێنراوە. 

6- جێ هێشتنى نیشتمان: بەهۆى ناسەقامگیرى دۆخى سیاسى و بونى قەیرانى دارایى و نەبونى تواناى دارایى پیاوان لەبەردەوام بونى پڕۆسەى هاوسەرگیرى چەندین پیاو ماڵ و خێزانى خۆیان جێ هێشتووە و ڕویان لە دەرەوە کردوە بەم هۆیەوە جیابونەوەى هاوسەرى دروست بووە. ئەمانە و چەندین هۆکارى دیکە هەن کاریگەرى ئەوتۆیان هەیە لە جیابونەوەى هاوسەرەکان لەیەکدى. 

چارەسەر
پێویستە لەسەر هاوسەرەکان کە ڕێز و خۆشەویستى بکەنە بنەماى هاوسەرگیرییان دوربکەونەوە لەبەکارهێنانى لە ڕادەبەدەرى ئامێرەکانى پەیوەندى بەتایبەت تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و لەبرى مانەوەیەکى زۆر لەسەر تۆڕى کۆمەڵایەتى بایەخ بەیەکتر بدەن و کاتەکان بەیەک ببەخشن، وە هەروەها پێویستە لەسەر ماڵە باوکى هەردوولا چ ژن چ پیاو ڕۆڵەکانیان فێرى ڕێز و خۆشەویستى بەرامبەر بەیەک بکەن لەبرى هەوڵدان بۆ دروست کردنى پیاو سالارى یاخود ژن سالارى، هەروەها پێویستە لەسەر دادگاکان کە ڕێگەنەدەن بە تەمەنى خوار 18 ساڵ بۆ ئەنجام دانى هاوسەرگیرى بەچەند مەرجێکى قورس نەبێت، وە هەروەها پێویستە لەسەر دادگاکان کەبیکەنە مەرج لەکاتى ئەنجام دانى گرێبەستى هاوسەرگیرى بەشدارى خولێکى هۆشیارى ڕاوێژى پێش هاوسەرگیرى بکەن کە تیایدا کەسانى شارەزا و پسپۆڕ هەبن هاوسەرەکان ئاشناکەن بەبنەماکانى خێزانێکى بەختەوەر لەڕووى کۆمەڵایەتى و ئابورى و تەندروستى و پەروەردەییەوە. 




3-بەشێک لە چالاکیەکانی رێکخراو لە پارێزگای هەڵەبجە بە وێنە












ئەنجامدانى سیمینار لەلایەن ڕێکخراوەوە سەبارەت بە چۆنیەتى خۆپاراستنى ژنان لەکاتى ڕووبەڕووبوونەوەى توندوتیژى.

























کردنەوەى خولى هۆشیارى لەلایەن ڕێکخراوەوە بۆ گوندەکانى دەوروبەرى پارێزگاى هەڵەبجە.













ئەنجامدانى کۆبوونەوەى ڕاوێژکارى جەماوەرى لەلایەن ڕێکخراوەوە سەبارەت بە کێشەکانى هاوڵاتیان لە پارێزگاى هەڵەبجە.













کۆبوونەوەى ڕێکخراو لەگەڵ ڕێکخراوەکانى دیکەى پارێزگاى هەڵەبجە سەبارەت بە کێشەکانى ژنان.

















پارێزگای دھۆک
١-بەرێوبەرایەتی بەرەنگار بونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەت وخێزان
ئەم بەرێوبەرایەتی یە لەسالی ٢٠١٣دامەزراوە،لەسەنتەری پارێزگای دھۆک لەناو سەنتەری پارێزگای دھۆک دوو نوسینگە ھەیە نوسینگەی نزارکێ ونوسینگەی دھۆک ولەقەزکانی سەربە پارێزگای دھۆک ٨نوسینگە ھەیە (سێمێل،زاخو،ئاکرێ،بەردەرەش،ئامێدی،شێخان،برایەتی،شنگال)

٢-سەنتەری راوێژکاری خێزانی
سەنتەری راوێژکاری خێزانی لەسالی ٢٠١٣دامەزراوە،لەم سەنتەرە دا ١٨خەبیریان ھەن کەھەموویان کەسانی پسپور وپروفیسۆر وخاوەن بروانامەی بەرزن،روژانە بۆمەبەستی ئاشتەوای لەناوخێزان دا تاکو٣ خەبیر ئامادە دەبن بو گفتوگوکردن لەگەل خاوەن کەیسەکان،لەم سەنتەرەدا روژانە زیاتر لە٣کەیس وەرده‌گرن و  لەگەلیان دادەنیشن به‌مه‌به‌ستی به‌دیهینانی ئاشته‌وایی ھەندێ کات ئاشتبوونەوە دروست دەبێت بەلام لەھەندێ حالەت دائاشتبونەوە سەخت دەبێت کێشەکە چارەسەر ناکرێت لەلایەن ئەوان،بەتایبەتی لەوحالەتانەی کە کچ لەتەمەنێکی بچووک دا ھاوسەرگیری ئەنجام دەدات،بەرێوبەری سەنتەره‌که‌ ئاماژه‌ی به‌وه‌کر کە زۆربەی کەیسەکان بەھۆی خیانەتی ھاوسەرگیری ولەیەکتر تێنەگەیشتن وخراپی باری ئابووری ولێدان توماردەکرێت، باسی له‌وه‌شکرد که‌ به‌شیک لەکەیسەکان لەلایەن دادگاوە رەوانەی ئێمە دەکرێت و به‌لام ھەندێک له‌ که‌یسه‌کان خۆیان دێن بولای ئێمە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانیان.

بوچوونی بەرێوبەری سەنتەری راوێژکاری سەبارەت بەیاسای توندوتیژی خیزانی ئەوە یەیاسای توندوتیژی یاسایێکی زوور باشە ومافەکانی ئافرەت تێداپارێزراون ولەم سالانە داخەلک زیاتر لەم یاسایە تێگەیشتوون
چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی سه‌نته‌ری راویژکاری خیزانی

 

٣-نوسگەی دھۆک
سەبارەت بەکەیسەکان لێپرسراوی نوسینگەکە راگەیاند کەلەم ساڵدا زووربەی کێشەکان لەلایەن خۆیانه‌وه‌ چارەسەردەکرێن، و لەم نوسینگەیە ھەموو جورە سکاڵایەک تۆماردەکرێت تاکو پلەی چوار ھەموو جۆرە سکالایه‌ک کەپەیوەندی بە ئافرەتەوە ھەبێت لەلایەن ئەوان توماردەکرێت،
لەم نوسینگەیە ٢ ئەفسەری ئافرەت و٣ئەفسەری پیاو ھەن بولێکولینەوە لەگەل خاوەن کەیسەکان،لەسەرەتادا لێپرسراوی نوسینگەکە له‌گه‌ل     کەیسەکان داده‌نیشیت  بودیارکردنی جۆری کەیسەکە دوای ئەوەش ئەفسەری لێکولینەوە لێکولینەکە ئەنجام دەدات، لیپرسراوی نوسینگەی دھۆک باسی له‌وه‌کر که‌  بەبەردامی٢٤کاتژمێر لەئامادەباشی دان بوتومارکردن و چارەسەرکردنی کەیسەکان تەنانەت لێپرسراوی نوسینگەکەش لەدوای کاتی دەوام کردنیش بەپەیوەندی یان خودی خوی ئامادەیە بوھەر حالەتێکی نائاسایی.
  ئاماژەی بەوەشکرد کەزۆربەی کەیسەکان لەسەر خیانەتی ھاوسەرگیری وجنێودان وخراپی باری ئابوری توماردەکرێت و زووری تریش دەبنە ھوی دروست بونی کێشە،سەبارەت بەوسکالایانەی کەلە نوسینگەکە تومارناکرێن ئەو حالەتانەن کەدوای جیابونەوە(گلاق) کێشە لەنێوان ئافرەت وپیاو دروست دەبێت بەھوی مندال یان ھەر کێشەیەکی تر جگەلە لێدان کەتومار دەکرێت بەلام ئەوانی تر لە مرکزی پولیس توماردەکرێت.
باسی له‌وه‌شکر که‌ د ئەوئافرەتانەی  هه‌ره‌شه‌یان لەسەرە لەکاتی تومارکردنی سکالا ئەگەر پێویست کرا لێکولینەوە بەنھێنی لەگەلیان ئەنجام دەدرێت بوئەوی ئافرەت پارێزراو بێت یان بەپێی ویستی ئافرەت وبریاری دادوەری لێکولینەوە رەوانەی سەنتەری نەوا لەدھۆک دەکرێت،نوسینگەی دھۆک پەیوەندیەکی زوورباش وبەردەوام لەگەل دادوەری لێکولینەوە و سەنتەرەکان داھەیه‌ بوئاگاداربوون وچارەسەرکردنی کەیسەکان.
سەبارەت بەیاسای توندوتیژی خێزانی بوچوونی لێپرسراوی نوسینگەکە وابوو  کەیاسەکە  یاسایه‌کی زۆر باشە وبەشێوەیەکی زۆر باش کاریپێدەکرێت ،ئەوەشی راگەیاند لەئێستادا خەلک زوور زیاتر لەیاسای توندوتیژی تێگەیشتوون دەزانن چون داوای مافەکانی خویان کەن بەپێی ئەم یاسایەوە بەبەراورد له‌گه‌ل  لسالانی پێشووتردا کەزۆربەیان پێیان شەرم بو سکالا تومارکەن.

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی دهۆک

٤-نوسگەی نزارکێ
لێپرسراوی نوسینگەی نزارکێ ئاماژه‌ی به‌وه‌کر  کەژمارەی کەیسەکان لەم سالدا زیادی کردووه‌،و زۆربەی کەیسەکانیش لەلایەن خۆیانەوە چارەسەردەکرێن بەرلەوەی راوانەی دادگا بکرێن،لەم نوسینگەیە ھەموو جورە سکالایێک توماردەکرێت کە پەیوەندی بەئافرەت وخێزانەوە ھەبێت تاوەکو پلەی چوار وئەو کەیسانەی کەسەر بەیاسای توندوتیژی خێزانی نین ره‌وانه‌ی بنکه‌کانی پۆلیس ده‌کرین.
نووسینگه‌که‌ باسی له‌وه‌کرد که‌  راگەیاند کاتیک ئافره‌تیک هه‌ره‌شه‌ی له‌سه‌ربیت ئه‌وه‌  دوای وه‌رگرتنی 
ره‌زامه‌ندی دادوه‌ر  دەگوازرێتەوه‌  سەنتەری نەوا بوپاراستنی ، و ته‌نها لەو کاتەدا دیچته‌ ده‌ره‌وه‌ کە دادوەر بریاردەت یا خود مەترسی لەسەر ژیانی  نەمابێت،  یانیش ھەندێ جار ئافرەت داواده‌کات لەسەر رازەمەندی خوی دەکرێتە دەرەوە،یاخود ھەندێ حالەت ئافرەت رازی نابێت لەسەنتەر بمێنێتەوە ئەمەش لەبەر ئەوەی کومەلگای ئێمە بەچاوی کەم سەیریان دەکرێت و پێیان شەرم دەبێت بمێنەوە ئەو کات ئافرەت لەلای خزمێکی یاخود شوێنێک ئەو داوابکات دادەنرێت وئێمەش (تعھد) لەلایەنی بەرامبەرەوە وەردەگرین بوئەوەی زیان بەخاوەن سکالاکە نەگەینێت بەپێچەوانەش سزادەدرێت.
سەبارەت بەو جورە سکالانەی کەله‌ لەنوسینگەکە توماردەکرێن لێپرسراوی نوسگەکه‌ ئاماژەکرد کە زۆربەی سکالاکان بەهۆی خراب بەکارھێنانی تۆرەکۆمەلایەتیه‌کان  وموبایله‌وه‌یه‌ و هه‌روها خیانەتی ھاوسەرگیری ولە یەکترتێنەگەیشتن و جنێودان کە زۆر جار پیاو جنێو بەھاوسەرەکەی و خێزانی دەدات ئافرەتەکەش نارازی دەبێت وسکالا توماردەکات.
بەپێی بوچوونی لێپرسراوی نوسگەکە یاسای توندوتیژی خیزانی  یاسایه‌کی زۆر باشە و  خێزان دەپارێزێت ومافەکانی ئافرەت تێدا پارێزراون.

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی نزارکی
 




5-دادگای لیکۆلینه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی دھۆک
دادوەری لێکولینەوە رایگەیاند کەژمارەی سکالاکان زیادیانکردووه‌ بەلام ھەندێ جۆری  کێشەکان کەم بونەتەوە ئەوەش لەبەر ئەوەی کە تێگەیشتنی خەلک فراوانتربووە بەچاوێکی تر سەیری ژیان وئافرەت دەکەن وزیاتر مافەکانی ئافرەت له‌به‌رچاو ده‌گرن ،لەسالانی پێشووتردا سکالا تەنھا لەسەر کێشەی گەورە توماردەکرا  چونکە لەکومەلگای ئێمەدا شەرم بوو کەئافرەت لەنوسینگە ودادگا ببنرێت،بەلام لەئێستادا بوکێشە زوور  بچوکەکانیش ئافرەت دێت سکالا توماردەکات بونمونە ئافرەت سکالا توماردەکات دەلێت خێزانەکەم رێگا پێنادات ئیش بکەم یان جلوبەرگ بەدلی خوم لەبەرکەم یانیش خێزانەکەم رێگام پینادات لەگەل ھاورێکام بچمەدەرەوە وزۆر کێشەی تریش کەبەم شێوە ھەن،
سەبارەت بەپەیوەندی دادوەر لەگەل نوسینگە وسەنتەرەکاندا باسی له‌وه‌کرد که‌ ئه‌و به‌رده‌وام له‌ په‌یوه‌ندییه‌ له‌ گه‌لیانداو ته‌نانه‌ت له‌ دوای ده‌وامی فه‌رمیش په‌وه‌یندییان هه‌یه‌ بۆ به‌ هانه‌چوونی هه‌ر که‌یسیک و قوربانیه‌ک که‌ پیویستی بیت،ھەروەھا ئەو ئافرەتانەی هه‌ره‌شه‌یان له‌سه‌ره‌  ئیمه‌ زۆرجار ره‌وانه‌ی سه‌نته‌ری ده‌که‌ین به‌مه‌به‌ستی پاراستنی تا دۆخه‌که‌ی ئارام ده‌بیته‌وه‌ ،به‌لام ھەندێ حالەت ئافرەت رەتی دەکاته‌وه‌ لەسەنتەربمینیته‌وه‌  ئەمەش بەھۆی کومەلگا وقسەی خەلک بۆیه‌ له‌م حاله‌ته‌دا  ئێمە(تعھد) لەلایەنه‌که‌ی تر وەردەگرین لەکاتی سەرپێچیکردن یاخود زیان بگەینێت بەخاوەن سکالاکە سزادەدرێت وکەسەکە دەتوانرێت سکالایەکی ترلەسەر تومارکات.

سەبارەت بەیاسای توندوتیژی خێزانی باسی له‌وه‌کر که‌ یاساکه‌  یاسایه‌کی زۆر باشە وبەشێوەیەکی زۆر باش کاریپێدەکرێت به‌لام پیویستی به‌وه‌یه‌ جاریکی تر هه‌مواربکریته‌وه‌ و کیشه‌ یاساییه‌کانی چاره‌سه‌ر بکرین

چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراوی له‌گه‌ل دادوه‌ری دادگای لیکۆلینه‌وه‌ی سلیمانی .


قه‌زای زاخۆ
نوسگەی زاخۆ
لێپرسراوی نوسینگەی زاخۆ رباسی له‌وه‌کرد که‌  لەبەر فراوانی سنوری قەزای زاخۆ وبوونی کەمپەکان سکالایەکی زوور لە نوسینگەکە توماردەکرێت ھەروەھا لەھەردوو ناحیەی رزگاری ودەرکار کەسەر بەقەزای زاخۆن سکالاکانیان لە نوسینگەی زاخو توماردەکرێت،ئاماژەی به‌وه‌شکرد ھەموو جورە سکالایێک کەپەیوەندی بەخێزانەوە ھەبێت لەنوسینگەکە توماردەکرێت تاوەکو ئەو سکالا خێزانیانەش کەپەیوەندی بەمال ومولکیەتەوەش ھەبێت.
سەبارەت بەوکێشانەی سکالایان لەسەر توماردەکرێن زووربەیان بەھۆی لەیەکتر تێنەگەیشتنی خێزان وخراب بەکارھێنانی ئامیرەکانی  پەیوەندیکردن وتۆرەکومەلایەتییەکانه‌ ئەمانە زووربەی ئەو ھوکارانەن کە سکالایان  لەسەر توماردەکرێن،دوای تۆمارکردنی سکالا لێکولینەوە لەگەل کەیسەکان دەکرێت وھەولی ئاشتەوای و چارەسەرکردنی کێشەکە لەلایەن نوسنگەکەیان دەدرێت بێ ئەوەی رەوانەی دادگا بکرێت زۆربەی کێشەکان لەلایەن  نووسینگه‌کان خۆیان چارەسەردەکرێن بەلام له‌ کاتیکدا   پێویست  بوو ره‌وانه‌ی  دادگای زاخۆ ده‌کریت ،لەھەندێ حالەتی کەم که‌  پێویست دەبێت سکالا رەوانەی دادگای دهۆک دەکرێت، و  بۆئاشتەواییش رەوانەی سەنتەری راوێژکاری دەکرێت لە دھۆک،ئەوحالەتانەی که‌ هه‌ره‌شه‌یان له‌سه‌ره‌ بەپێی رازەمەندی که‌یسه‌که‌  ودادوەری لێکۆلینەوە رەوانەی سەنتەری نەوا دەکرێت لە دھۆک بوپاراستنی ئه‌مه‌ش له‌ پیناو پاراستنی که‌یسه‌که‌ تا ئه‌و کاته‌ی هه‌ره‌شه‌ی له‌سه‌ر نامینین  یان بەپێی داوکاری ئافرەته‌که‌ خۆی لەسەنتەرەکە ده‌هینریته‌ دەرەوە ئه‌مه‌ش کاتیک که‌ ته‌واو دلنیاده‌بین هیچ مه‌ترسییه‌ک له‌سه‌ر ئافره‌ته‌که‌ نه‌ماوه‌ ،باسی له‌وه‌شکرد کە بەبەردەوامی له‌ په‌یوه‌ندییان لەگەل سەنتەرەکان و دادگادا بوبەدواداچونی که‌یسەکان.
لێپرسراوی نوسینگەکە سەبارەت بەیاسای توندوتیژی راگەیاند کە ھەموو کاتێک ئێمە دەلێین  باشتردەبێت ئەگەر یاساکە پێداچوونه‌وه‌یه‌کی  لەسەر بکرێت و که‌مووکورتیه‌ یاساییه‌کان  راست بکرێتەوە بەلام ھیچ لایەنێک گوێ لەم بووچونە ناگرێت .


چاوپیکه‌وتنی نوینه‌ری ریکخراو له‌گه‌ل لیپرسراوی نووسینگه‌ی زاخۆ

ئیدارەی گەرمیان

1-بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و خێزان/ گەرمیان

سەبارەت بە ئەم بەڕێوەبەرایەتیە بەڕێوەبەرەکەی ووتی : لەساڵی (2007) وە دامەزراوە سەرەتا بەس ئیشی بەدواداچوون بووە کە یاساکە جێ بەجێ کرا پاشان وای لێهات کەیسەکان ببینێت و لێکۆڵینەوەی تێدا بکات، 
سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی ووتی:
 1-ئەم یاسایە کەم و کورتی تێدایە و پێویستە هەوڵی هەموارکردنەوەی بدرێت بەنسبەتی ئەم یاسایە کە دانراوە وایلێهاتووە ئیشەکان بەقورسی بڕۆن بۆ نمونە ماددەی (7)ـی یاساکە باسی هەندێک شتی ڕۆتینی ئەکات و پەیوەندی بە ڕۆتیناتی ژیانەوە هەیە باسی هەندێک کەیسی وەکو قەتڵ و ئەوانەی لەم حاڵەتەدا ئەبێ لێکۆڵەری نوسینگەی توندوتیژی لێکۆڵینەوەی تێدا نەکات بە فەرمانی دادوەر هەواڵەی بنکەی پۆلیس بکرێت . واتە حاڵەتەکانی ماددەی (7)ـی توندوتیژی تایبەت بە دادگای (کەتن)ە وە نەک دادگای (جنایات) ئێمە لێکۆڵینەوە لەو کەیسانە ئەکەین کە تەنها تایبەتن بە دادگای (جنایات) .

2- یەکێکی لە کەومو کورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە باسی ئەو هەڵانەی نەکردووە کە لە ناو خێزاندا ڕوودەدەن دەرهەق بە پیاو بۆ نمونە ژنێک تعدا لە مێردەکەی ئەکات لەم یاسایە بەهیچ شێوەیەک باسی نەکراوە یان باسی خیانەتی بەین ژن و مێرد نەکراوە . 

3-یەکێکی تر لە کەمو کورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە خۆی ئەبێ کەیسەکان تایبەت بن بە لێکۆڵەرەوەکان واتە لەناو نوسینگەکانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی لێکۆڵینەوەی جنح و جنایات بە جیا بکرێت هەریەکێک بەس حاڵەتەکانی جنح ببینێ و لێکۆڵەرێک بەس جنایات .


 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی خێزان/ئافرەتان/گەرمیان


  رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە:

سەبارەت بە کەمووکورتی و کێشەکانی ئەم بەریوەبەرایەتییە بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتیەکە باسی لەوەکرد کە وەکو بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان چەند کێشەو گیر و گرفتێک هەیە کە ڕێگرە لەبەردەم جێبەجێکردنی یاساکەدا ئەوانیش:
نەبونی کارمەند و بینای تایبەت .
شەڵتەڕی داڵدەدانی ئافرەتانە لە گەرمیان کە کاتەکەی کەمە و بەگوێرەی پێویست نییە .
نەبونی نەخۆشخانەیەکی دەروونی تایبەت بۆ قوربانیەکانی دەستی توندوتیژی ،.
  نەبونی هێڵی گەرم ئێمە هەرچەندە لە نوسینگە  ژمارەی تایبەت هەیە بۆ پەیوەندی کردنی خەڵک  و ئاگادارکردنەوەمان لە کێشەکانیان بەڵام قراربوو هێلی (119) بەبەردەوامی و بۆ (24) کاتژمێر کاری بکردایە  بەڵام  تاوکو ئێستا لەم سنوورە ئیشی پێنەکراوە چونکە زیاد لە (20) کارمەندی پێویستە بەڵام خۆشبەختانە هەرکەسێک کێشەیەکی هەبێت یا پێویستی بە کارمەندی ئێمە بێت پەیوەندی پێوەبکات بە هێلی گەرم (119)ـی سلێمانیەوە ئەوانیش ڕاستەوخۆ ئێمەی لێ ئاگادار ئەکەنەوە و یارمەتی ئەدەین . 
3-نوسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و خێزان لە کەلار
لێپرسراوی نوسینگەی کەلار سەبارەت بە یاساکە باسی لەوەکرد کە:
  1-ئەم یاسایە لە سەرەتادا و لەو قۆناغەی کە یاسایەکی وەهاو تایبەت بە کێشە خێزانیەکان نەبوو شتێکی باش بوو بەڵام لە ئێستادا لە بواری ئیش کردندا هێواش هێواش لایەنە خراپەکانی دەرئەکەوێت وەکو ئەوەی کە لە یاساکەدا باسی فەرمانی پاراستن کراوە ، من زۆرجار تێبینیم لەسەر ئەو لایەنەی بووە ، خۆی فەرمانی پاراستن زیاتر بۆ ئەوەیە کە بۆ نمونە ژن و مێردێک لە ماڵەوە کێشەیان ئەبێ یان مێردەکە توندوتیژی ئەکا بەرامبەر ژنەکە کە ژنەکە سکاڵای کرد خۆی ئەبێ ژنەکە داوای فەرمانی پاراستن بکا واتا ژنەکە لە ماڵی خۆی بێت و پیاوەکە کە کردارە توندوتیژیەکەی کردووە بۆ ئەوەی لێی دوربخرێتەوە نەک ئەوەی کە ئافرەتەکە دەربکرێ و ببرێت لە شوێنێک بپارێزرێ لەبەرئەوەی لە هەرێمی کوردستاندا کەمتر لە واقعدا ئەو شتە جێ بەجێ ئەکرێ کە بتوانی ڕێگری لەو کەسە بکەی کە توندوتیژی ئەکا نەک لایەنەکەی تر کە ژنەکەیە بخرێتە شەڵتەر و وەکو سجن دابنرێت لەکاتێکدا کە ئەو سکاڵاکارە و توندوتیژی بەرامبەر ئەنجام دراوە ، بەڵام لەبەرئەوەی بەگوێرەی شەرع و یاسا کە ماڵ هی پیاوە هەرچەندە ئافرەتەکە حەقی هەبێ لەو ماڵە و مەسروفی کردبێ لەو ماڵە ، بەڕای من ئەمەیە کێشەکە لەو کەموکورتیە گەورانەی لەم یاسایەدا هەیە .
2- یەکێکی تر لە کەموکورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە کە ئەوترێت بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ، خۆی بەرەنگاربوونەوە یەعنی پێش ڕووداوەکە بکەوێت ، ئێمە هیچ ئالیەتێک و دەسەڵاتێک هیچ شتێکمان بۆ دیاری نەکراوە کە پێش ڕووداوەکە بکەوین ، نەک بۆ ئێمە بۆ کەس دیاری نەکراوە پێش ڕووداو چۆن بکەوین لەکاتێدا یەک شت هەیە ئەڵێ ئەنجامدانی کۆڕ و سیمینار و وشیار کردنەوەی هاووڵاتیان سەبارەت بەو کێشە و توندوتیژیانەی کە هەیە چۆن خۆیانی لێ بپارێزن بۆ ئەوەی ئەو حاڵەتە ڕوونەدات ، خۆی لە ڕاستیدا ئێمە لێکۆڵینەوەین لە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی یەکێکی تر لە کەموکورتیەکانی یاساکە ئەوەیە هیچ دەسەڵاتێکی تایبەت مەندی نەداوەتە لێکۆڵەرەوان و ئەفسەرانی نوسینگەکان مەرجە ئەمانە هەندێک سێلاحیاتیان هەبێ تاکاری پێ بکەن.
3- لە یاساکەدا هاتووە ئەڵێ چاودێری کۆمەڵایەتی ئەو کەسانە بکرێ کە قوربانی توندوتیژیە ئەبێ بیمەیەکی بێکارییان بۆ ببڕنەوە مانگی (150.000) سەد و پەنجا هەزار کەمتر نەبێ ، بەڵام هیچ جێ بەجێ نەکروە تاوەکو ئێستا واتە کۆمەڵێک شت هەن لە یاساکە جێکراوەتە بەڵام ڕێکاری جێ بەجێ کردنی نەگیراوەتە بەر و ئیشکالاتی هەیە کە ناتوانرێت وەکو خۆی جێ بەجێ بکرێت . 

4- یەکێکی تر لە کەموکورتیەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە کە تەنها یەک ماددەی یاسایی هەیە بۆ سزادان ئەویش ماددەی (٧)ە لە کاتێکدا (١٣) جۆر تاوانی پێکەوە داناوە کە هەر ئەو سزا ئەیان گرێتەوە ئەمەش تاوانی سووک و قورس بەیەکەوە کە جۆرێک لە نقێ ئەبوایە تێروتەسەل و چڕوپڕ تر دانرایە وەکو یاسای سزادانی عێراقی کە ئەبێ هەرجۆرە تاوانێک سزایەکی تایبەتی خۆی هەبێت نەک بەهەموویانەوە سزایەک . 

5- یەکێک لەو کێشانەی تر کە هەیە و لە یاساکەدا ئاماژەی پێ نەدراوە ئەوەیە زۆرجار کێشەیانە هەیە لە دەرەوەی خێزان کێشەکانیشیان گەورەن وەکو تحرش و توندوتیژی سێکسی چەند کێشە و توندوتیژیەک کە بەرامبەریان ئەکرێت ئێمە ڕشکالمان هەیە چونکە ناتوانین ئەو قچیانە ببینین هەرچەندە ئێمە تا پێش هاتنی یاساکە ناوی بەڕێوەبەرایەتیمان بەدواداچوون و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بۆ دژی ژنان دوای هاتنی یاساکە بوو بە دژی ژنان و خێزان وە ئەو کێشانە دەدرێتە بنکەکانی پۆلیس دادوەر نایداتە ئێمە چوونکە لە یاساکەدا نەهاتووە هەرچەندە لای ئێمە سکاڵا بکا دواتر دادوەر هەواڵەی بنکەکانی پۆلیسی ئەکا ئەمەش یەکێکە لە کەموکورتیەکانی یاساکە کە تایبەت مەندی بە ئافرەت نەداوە .

6- یەکێکی تر لە کەمووکورتیەکانی  ئەم یاسایە ئەوەیە نابێ لە کاتی لێکۆڵینەوە ئەو کەسانەی شایەتی سەلماندنن ئەێلو فرعی تۆمەتباربن واتا منداڵی تۆمەتبار یا کەس و کاری بێ ئەمەش کێشەیەکی گەورەیە کە تەنها بتوانن شایەتی سەلماندن بن بۆ ئێمە زۆر قورسەبێ چونکە ئێمە هەر ئەندامانی ئەو خیزانەمان دەست ئەکەوێ بۆ شایەتیوەرگرتن وە لەو کاتەش شایەتیەکە هەڵئەوەشێتەوە وە ئەگەر کەسی نزیکی تۆمەتبار بن بۆیە کێشەکانی خێزان بە ئاسانی یەکلا ناکرێتەوە و زۆرجار لەکاتی لێکۆڵینەوە ناگەین بە ئەنجام .
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ لێپرسراوی نووسینگەی کەلار


4-شەڵتەری داڵدەدانی ئافرەتان لە گەرمیان
ئەم شەڵتەرە بۆ ماوەی (4) چوار ساڵ ئەبێت دانراوە شەڵتەرێکی کاتییە کاتەکەی دیاری کراوە کە هەر کەسێک هاتە ئێرە ئەبێت (72) کاتژمێر لێرە بمێنێتەوە بە کاتی ، وە لە هەندێک بارودۆخی تایبەتیدا بە گوێرەی بڕیاری دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانی ماوەی مانەوەی بۆ درێژ ئەکەنەوە بەمەرجێک بەڕێوەبەری شەڵتەر ڕەزامەندبێت بە درێژ کردنەوەی مانەوەی ئەو کەیسە .
  ئەو کەیسانەی دێنە شەڵتەر زیاتر ئەوانەن کە  ئەچنە بنکەکانی توندوتیژی خێزانی یان بنکەی (104) و بنکەکانی ترەوە . هیچ کەسێک لە شەڵتەر وەرناگیرێت بە بێ بڕیاری دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی خێزانی ، کە دادوەر بڕیاری دا کە ئەو کەیسە پێویستە بنێردرێتە شەڵتەر ئیتر لە شەڵتەر نوسراوی وەرگرتنی بۆ دەکرێت و لای خۆیان ئەیهێڵننەوە . 

*لە پرسیارێکی نوێنەری ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی  (WOLA) سەبارەت بە چۆنیەتی دانانی کەیسەکان ئایا کەیسەکان بە تێکەڵاوی دائەنرێت یان بە جیاجیا دادەنرێت لەناو شەڵتەر ؟ 
بەڕێوەبەری شەڵتەری کاتی گەرمیان وتی لەبەرنەبوونی چاودێری زۆر و کەمی کارمەند و نەبوونی شوێنی دیاری کراوی تایبەت بە شەڵتەر ناچارین کەیسەکان بە تێکەڵاوی دابنێین و چاودێرییان بکەین هەرچەندە ئێمە لە وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتیەکانەوە ڕێنماییمان بۆ هاتووە کە بە هیچ شێوەیەک کەسی بێلانە (بێ کەس) و کەسی لەش فرۆش کەسی توشبووی نەخۆشیە دەروونییەکان وەرنەگرین لە شەڵتەر بەڵام ئێمە هەرسێ جۆرە کەیسەکەمان هەبووە تا ئەو ماوەیەی کە دادوەر بڕیاری داوە داڵدەمان داون . 
لەوەڵامێکی پرسیارێکی نوێنەری ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی  ژنان  سەبارەت بە کێشە و گیروگرفتەکانی شەڵتەرەکەیان بە بەڕێوەبەری شەڵتەری کاتی گەرمیان ووتی  :
ئێمە کێشەی سەرەکیمان نەبوونی ستافی کارمەندە بە (پۆلیس و فەرمانبەری مەدەنی  وچاودێرەوە )کە کێشەیەکی گەورەیە لەبەردەم ئیش و کاری ڕۆژانەمان ، وە نەبوونی کارمەنێکی تەندروستی تایبەت بە شەڵتەر کە زۆر پێویستە بۆ کەیسەکان چونکە چەندین جار کەیسمان هەبووە تووشی نەخۆشی لەناکاو یان هەوڵی خۆ بریندارکردنی داوە ناچار بووین خۆمان چارەسەرمان کردووە لەو حاڵەتەدا ،وە نەبوونی بینایەکی تایبەت کە مەرجی شەڵتەری تیابێت زۆر پێویستە وە لەلایەنی داراییەوە زۆر لاوازە شەڵتەرەکەمان بڕی بوودجەی دیاری کراوی خۆی نی یە کە ڕۆژانە مەێروفی شەڵتەری پێدابین بکرێت .


 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ بەرێوەبەری خانەی داڵدەدانی ژنان(شەڵتەر) گەرمیان


5-دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی گەرمیان
ئەم دادگایە سەر بە دادگای بەرایی کەلارە ، لێکۆڵینەوە لەو سکاڵایانە ئەکەن کە لە چوارچێوەی خێزانە . سەبارەت بە یاسایی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی دادوەری ئەم دادگایە ووتنی:
 ئەم یاسایە لە (10) ماددە پێکهاتووە ئەم یاسایە لەسەرەتادا شتێکی باش بووە و پیویست بووە بۆخەڵک چونکە یاسایی تایبەتی نێوان خێزانەکانمان نەبووە ، وە ئەم یاسایە کە جێ بەجێ کرا لە کوردستاندا فکرەکەش دروست بووە لەگەڵی لێرە مەبەستمان لە فکرەکە ئەوەیە کەتاڕادەیەک دەسەڵاتی نێر سالاری کەمی کردووە و خەڵک هۆشیار تر بووە و سنووری خۆیان ئەزانن ناتوانن سنووری خۆیان ببەزێنن چونکە لەیاساکەدا هاتوو نابێت کەس زیادەڕەوی بکات بەرامبەر خێزانی تەنانەت تاپلە چواریش ،
 بە فعلی یاساکە سنوورداری نێوان خێزانەکانی کردووە و ڕێزی داناوە لە نێوان ئەندامەکان بەڵام ئیتر واپێویست ئەکات ئەم یاسایە هەموار بکرێتەوە و گۆڕانکاری تیا بکرێت بەڕایی من ماوەی چوارساڵ ئەبێ کاتی ئەوە هاتووە هەموار بکرێتەوە ، چونکە ئەم یاسایە پیویستی زۆری بە چاکسازییە لەبەرئەوەی کەم و کورتییەکی زۆری تیایە زۆربەی ئەو مادانەی لەیاسایی توندوتیژی خێزانی هەیە لە یاساکانی وەکو باری کەسیەتی سزادان ئاماژەی بۆ کراوە ، وە ئەم گۆڕانکاری و هەموارکردنەوەیە زۆر پیویستە لە ئێستادا چونکە کۆمەڵگە ڕۆژ لە ڕۆژ بەرەوپێشەوە ئەچێت پێویستی بە گۆڕانکاری نوێگەریە بۆیە پێویستە یاساکەش لەو ئاستەدابێت ، بۆنومونە  نابێت لێدانێکی سووک و لێدانێکی قورس هەریەک ماددە بیان گرێتەوە بەهەمانشێوە عقوبە و غەرامە بدرێت ، ئەوە شتێکی زۆر نامەعقول و ناعەدالەتیە . 
وە بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد و پێشیان باشە نەک هەر بەتەنها یاساکە ئەبێت گۆڕانکاری و چاکسازی لە شەڵتەرەکانی داڵدەدانی ئافرەتان و لیژنەی ئاشتەوای تەنانەت بنکەکانی لێکۆڵینەوە و دادگاکانی توندوتیژی خێزانیش بکرێت . 
وە بەنسبەت بەراوردی کەیسەکان بەساڵانی ڕابردوو کەیسەکان ڕوو لە زیاد بوونن چونکە خەڵک هۆشیار بووە و شارەزای مافی خۆی بووە و کەس قبوڵی ئەوە ناکات بێڕێزی و تەعدا بەرامبەر خۆی و کەس و کاری ئەنجام بدرێت وە خەڵک نایانەوێت بەڕێگەی سوڵحی عەشایەری و کۆمەڵایەتی کێشەکانیان چارەسەر بکرێت بۆیە پەنا دێننە بەر دادگاکان.
  سەبارەت بە دادگای کەتنی توندوتیژی خێزانی دادوەری لێکۆڵینەوەی خێزانی ووتی هەرچەندە لە شاری هەولێر و سلێمانی دادگای کەتن توندوتیژی خێزانی هەیە بەڵام لەگەرمیاندا تاوەکو ئێستا ئەم دادگایە نی یە وە هیچ هەوڵ و بەرنامەیەکیش نی یە کە لەداهاتوویەکی نزیکدا دادگای کەتنی تایبەت بە کەیسەکاتی توندوتیژی خێزانی بکرێتەوە .



 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ دادوەری دادگای توندەەتیژی خێزانی/کەلار







6-سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی گەرمیان
سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی گەرمیان لەساڵی (2017) دامەزراوە ئەو کەسانەی کێشەیان هەیە و سەردانی ئێرە دەکەن ڕاوێژیان لەگەڵ ئەکرێت کێشەکەیان بۆ چارەسەر ئەکرێت وە ئەگەر نەشتوانرا چارەسەر بکرێت ئەوە دوای سکاڵا لەدەرەوە متابەعەی کەیسەکە ئەکرێت وە لێپرسراوی سەنتەرەکە باسی لەوەکرد هەرکەسێک پێویستی بە پارێزەر بێت ئێمە پارێزەری خۆبەخشی بۆ دابین ئەکەین لەڕێگەی ڕێکخراوەوە ، وە ئەم سەنتەرە لە چەند هۆبەیەک پێک دێت ئەوانیش :-
1.هۆبەی ئیدارە:- کە کاروباری ئیداری ناو سەنتەرەکە بەڕێوە ئەبەن .
2.هۆبەی خزمەت گوزاری :-پێکدیت لە هۆبەی (یاسایی و کۆمەڵایەتی و دەروونی) .
ڕ.هۆبەی یاسایی :-ئیشی ئەم هۆبەیە دابین کردنی پارێزەر و ڕستشارەی قانونییە .
ب.هۆبەی کۆمەڵایەتی :-خۆی ئەگرێتەوە لە نێوەند گیری لە نێوان ئەو کێشانەی نایانەوەێت لێرەدا بانگی لایەنەکان ئەکرێت لەسەر ڕەزامەندی خۆیان و ڕاوێژیان پێشکەش ئەکەن .
ج.هۆبەی دەروونی :- تەنها ئەو کەیسانە ئەبینرێت کە توشی حاڵەتێکی دەروونی بوون ئێمە دەست نیشانی ئەکەین و هەواڵەی سەنتەری دەروونی ئەکەین کە کۆنتاکتمان هەیە لەگەڵیان بەهەماهەنگ کەیسەکان ئەبینین .
3. هۆبەی هۆشیاری :- کارمەندی سەنتەرەکە سەرپەرشتی ئەکات ئیشیان لەسەر وشیار کردنەوەی کۆمەڵایەتیە لە هەموو چین و توێژەکان لە باخچەوە دەستمان پێکردووە تاکو خوێندکارانی زانکۆکان شێوازی هۆشیارکردنەوەکانیشمان بەکۆڕ و سیمینار و خول بەردەوامین لەسەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی بەتایبەت لەکاتی هەڵمەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان .
4.هۆبەی لیژنەی ئاشتەوایی :-لەئێستادا ئەم لیژنەیە لە (4) چوار کەس پێکهاتوون (2) دوو پارێزەر و توێژەرێکی کۆمەڵایەتی و توێژەرێکی دەروونی وە لە داهاتوویەکی نزیکدا ئەبن بە (8) هەشت ئەندام ئەویش لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی بڕیار هاتووە کە ئەبێت ئەندامەکان زیاد بکرێن بۆ (8) هەشت ئەندام وە ئەبێت (7) حەوت ئەندامیان کارمەندی سەنتەری ڕاوێژکاری بن بە حوکمی ئەوەی ئەوان زیاتر پابەند ئەبن بەکاتی دیاری کراوەوە و خۆیان لەسەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی کارمەندن و لیژنەی ئاشتەوایش لەوێ دائەنیشن هەفتەی (2) دوو ڕۆژ ئەویش دیاری کراوە کە ڕۆژانی (دوو شەممان و چوار شەممان) بێت وە ئەم بڕیارەش کارێکی باشە بۆ زووتر بەڕێخستنی مامەڵەی هاووڵاتیان لە لیژنەکەدا . وە کارمەندەکان و ئەندامانی لیژنە پێیان وایە پێویستە ئەم لیژنەیە پێش سکاڵا تۆمار کردنی بەڕێوەچوونی چەند زنجیرەیەک لە ڕێڕەوی لێکۆڵینەوە  ، زۆرجار شیرازەی خێزانەکە تێک چووە و خێزانەکان جیابونەتەوە و هەڵوەشاونەتەوە ئینجا هەواڵەی لیژنەی ئاشتەوای ئەکرێت لەڕاستیدا ئەمەش یەکێکە لەلایەنە نەرێنییەکانی ئەم یاسایە ،وە ئەندامێکی لیژنەکە باسی لەوە کرد کە کێشەککان ڕوویان لەزیاد بوونە و وەزیاتر کێشەکان (هەڕەشە و لێدان و خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی و تۆمەت و ناپاکی هاوسەرێتییە ) .


 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ بەرێوەبەری سەنتەری راوێژکاری خێزانی کەلار


7-نوسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی/ کفری
ئەم نوسینگەیە ساڵی (2007) فەرمانی دامەزراندنی دەرچوو بەڵام لە (2007) دەستی کردووە بەکاری لێکۆڵینەوە و دۆسیە وەرگرتن پێشتر بەس ئیشی بەدواداچوونی ئەکرد ،
 لێپرسراوی نوسینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لە کفری ئاماژەی بەوەکرد سنووری ناحیەکانی (سەیدە و شاکەل و خان و سەرقەڵا و کوڵەجۆ و کۆکس و چەند ناحیەیەکی تر)سەر بە نوسینگەی کفری لەکاتی کێشە و گرفتی خێزانیان ڕۆژانە دێنە لامان سکاڵا ئەکەن ئێمەش تۆماری ئەکەین و لێکۆڵینەوەی تێدا ئەکەین ، سەبارەت بە یاسایی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لێپرسراوی نوسینگەی کفری باسی لەوەکرد کە:
 ئاستی جێ بەجێ کردنی یاساکە باشە بەڵام ئێمە پێمان باشە کە هەموار بکرێتەوە چونکە لەڕاستیدا یاسایەکی  رکیکە و کەم و کورتی زۆری تێدایە لە هەموو دنیا یاساکە دائەنرێت ئەبێ ڕەچاوی ژیان و گوزەران و عرف بکات کە عرف سەرچاوەی قانونە وە ئەبێت ئەو لیژنەیەی کەیاساکە دائەنەن ڕەئی چەند حاکم و پرۆفیسۆرێک وەربگرن وە یەکێک لە هەڵە گەورەکانی ئەم یاسایە ئەوەیە ئاماژەی بە نمونە دراوە کە ئەویش لە قانون نابێت نومونە هەبێت ئەبێت تعبیرێکی گشتی و شامل بێت ، ناکرێت یاسا بڵێ بۆ نومونە ئەمانە توندوتیژین و حێر بکرێ وەکو چۆن لە قانونی سزادانی عێراقی ئاماژە بە هیچ نمونەیەک نەکراوە .کە نمونە لە یاسا هەبوو واتە تحدید ئەبێ و لەو قاڵبە دەرناچێ ، 
پاشان بەڕێزیان باسی هەڵەیەکی تری بەرچاوی ئەم یاسایەی کرد ئەویش ئەوەیە پێشی وایە هەرچەندە ئەم یاسایە ناوی (یاسایی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزان)یە بەڵام لەڕاستیدا وا نی یە زیاتر لە یاساکە بەس باسی توندوتیژی ژنان ئەکات بەهیچ شێوەیەک باسی توندوتیژی دژی پیاوان ناکات لەڕاستیدا ئەم یاسایە هەڵەیەکی زۆر نادادپەروەرانەیە چونکە ژن و پیاو تەواوکەری یەکترن لە کۆمەڵگەدا ،
 سەبارەت بە لیژنەی ئاشتەوای خێزانی لە سنوری قەزای کفری لێپرسراوی نوسینگە باسی لەوەکرد کە ئەم لیژنەیە پێکهاتووە لە (5) پێنج کەس (2) دوو پارێزەری خۆبەخش و مامۆستایەکی ئاینی و (2) دوو کارمەندی نوسینگە کە توێژەرن وەکاتی دانیشتنی لیژنەکە دیاری کراو نی یە بەگوێرەی کەیسەکان دائەنیشن واتە ئەگەر کەیس هەبێت دادوەری لێکۆڵینەوە هەواڵەی لیژنەی بکات ئینجا دائەنیشێت وە لەیاساکەدا هاتووە کە بۆ هەردانیشتنێک بڕی (30.000) سی هەزار دیناری عێراقی خەرج بکرێت بەڵام تائێستا هیچ بڕەپارەیەک خەرج نەکراوە بۆیان ، وە سەبارەت بە خول و کۆڕ و سیمینار و بڵاوکراوەی هۆشیاری بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد بەردەوام هەمانە لەناو باخچە و خوێندنگاکاندا بەتایبەت لە مانگی (11) لە هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان . 

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری ریکخراو لەگەلڕَ لێپرسراوی نووسینگەی کفری


ئیدارەى ڕاپەڕین
1-نوسینگەى ڕانیە:
لە چاوپێکەوتنماندا لەگەڵ لێپرسراوى نوسینگەکە ئاماژەى بەوە کرد کە لە سنورى ئیدارەى ڕاپەڕین تەنها یەک نوسینگە هەیە، وە چەندین شوێن سەر بەو نوسینگەیەن واتە جگە لە ناو ڕانیە چەندین گوند و ناحیەی ترى دەوروبەرى ڕانیە سەر بەو نوسینگەیەن.







چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ لێپرسراوى نوسینگەى ڕانیە

  ئەم نوسینگەیە دابەش دەبێتە سەر چەند هۆبەیەک کە ئەوانیش:
1-هۆبەى خزمەتگوزارى کۆمەڵایەتى: لەو هۆبەیەدا ڕێنمایی ئەو کەسە دەکرێت کە کێشەى هەیە،زانیارى تەواوى دەدرێتەیە بەر لەوەى سکاڵا تۆمار بکات، لێرەدا هەوڵدەدرێت کێشەکە چارەسەر بکرێت بە بانگ کردنى هەردوو لایەنى کێشەکە، ئەگەر کێشەکەیان چارەسەر نەبوو ئەوا پەراوى لێکۆڵینەوەى بۆ دەکرێتەوە و دەبێت بە سکاڵا.
بۆ نمونە ژنێک هاتووە دەیەوێت لە مێردەکەى جیا ببێتەوە لێرە بۆى شى دەکرێتەوە کە دوو جۆر سکاڵا هەیە سکاڵایەک هەیە مەدەنیە و سکاڵایەک جەزائى، لێى دەپرسین ئایا تۆ دەتەوێت سکاڵا بکەیت لەبەر ئەوەى توندوتیژیت بەرامبەر کراوە، یان بەس دەتەوێت جیاببیتەوە کە ئەوکات دەبێت بچیت بۆ دادگاى بارى کەسى.
2-هۆبەى لێکۆڵینەوە(جوڵان و تاوان): لێرەدا کاتێک کەسێک سکاڵاى کردووە پەراوى لێکۆلینەوەى بۆ دەکرێتەوە ، دەست دەکرێت بە لێکۆڵینەوە دواتر پەراوەکە دەخرێتە بەردەمى دادگاى لێکۆڵینەوە.
سەبارەت بە چۆنیەتىبەرێوەچوونی کاروبارەکانی ئەم هۆبەیە لێپرسراوی هۆبەکە  وتى دواى ئەوەى کەسێک دەیەوێت سکاڵا تۆمار بکات لەکاتى دەوامى فەرمیدا ئاراستەى محکمەى دەکەین لەوێ عەریزەیەک دەنوسێت و سکاڵا دەکات، دواتر دێت بۆ لاى لێپرسراوى نوسینگە ئەویش ئاراستەى هۆبەى خزمەتگوزارى دەکات و ڕێنمایی تەواوى پێ دەدرێت دواتر ئەگەر کەسەکە هەر سور بوو لەسەر سکاڵاکەى پاشان  ئاڕاستەى لێکۆڵینەوەى دەکەن و ئێمە دۆسیەیی بۆ دەکەینەوە.کۆنوسى بۆ دەکەین و ئاڕاستەى محکمەى دەکەین و لەوێش ئیفادەدات ، کە محکمە بڕیارى دا ئێمەش بڕیارى محکمە جێبەجێ دەکەین.
کاتێک ئێمە ئیفادەى کەسێک وەردەگرین بەتەنها وەریدەگرین ئەگەر بێت و هەر کەسێکى ترى لەگەڵدا بوو لەوانەیە نەتوانێت بە ئازادی خۆى قسە بکات.
باسی لەوەکرد کە کێشە خێزانیەکان زۆرن و هۆکارەکانى دروستبوونى ئەو کێشانە جیاوازن بەڵام زۆربەى جار کاتێک ئافرەتێک دێت سکاڵا دەکات دەڵێ کە مێردەکەى لێى داوە و لەگەڵى خراپە، یان مەسروفى ماڵ و منداڵەکانى ناکات.
هەندێک جار کێشە هەیە لەنێوان کوڕ و باوک،باوکە دێت باس لەوە دەکات کە کوڕەکەى خراپە و بەقسەى ناکات و بەردەوام کێشەى بۆ دروست دەکات، یان قەرز لە خەڵکى دەکات و کێشە دروست دەکات و دەیەوێت سکاڵا بکات.
هەروەها باسى لەوە کرد نەبوونى دادگاى تایبەت بە توندوتیژى ئەوەش کێشە بۆ ئێمە دروست کردووە، وا دەکات زەختى زیاتر لەسەر ئێمە دروست ببێت.پێویست بوو دادگاى تایبەت و حاکمى تایبەت بە توندوتیژى هەبوایە، لێکۆڵەرى تایبەت بەخۆى هەبوایە ئەو کات ئیش و کارەکانى ئێمە باشتر و خێراتر دەڕۆیشتن بەڕێوە.
هەروەها بوونى تەنها یەک نوسینگە لە ڕانیە ئەوەش خۆى کێشەیەکى ترە ، جگە لە کێشەکانى ناو ڕانیە کێشە خێزانیەکانى هەموو گوند و ناحیەکانى ترى دەوروبەر بۆ ئێمە دێت. جگە لە ماددەى 7 ى خێزانى زۆرجار ماددەى 377 یان 405  و چەندینى ترمان هەبووە و لێکۆڵینەوەمان تێدا کردووە.
سەبارەت بە کەم و کورتیەکان باسى لەوە کرد کە وەکو هۆبەى لێکۆڵینەوە ستافیان کەمە، کە تەنها یەک لێکۆڵەر و یەک ڕێپێدراوى لەگەڵە تەنها ئەو دوو کەسەن کارى لێکۆڵینەوە دەکەن، یەک موبەلیغى هەیە لەگەڵ مەفرەزەیەک کە لەسێ کەس پێک دێت.
چەندین جار داوایان  کردووە کە ستافیان کەمە و پێویستیان بە چەند کەسێکى تر هەیە بۆیان  دابین بکرێ بەڵام بۆیان دابین نەکراوە.









چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى هۆبەى جوڵان و تاوان


3-هۆبەى ئامار و پلان :ئامارى ئەو دۆسیانەى کە دێنە لامان کۆ دەکرێتەوە و هەموو ئەو زانیاریانەى کە تایبەتە بە سکاڵاکان تۆمار دەکرێن.
.
سەبارەت بەو کەم و کورتیانەى لە نوسینگەى ڕانیە هەیە، لێپرسراوى نوسینگە باسى لەوە کرد کە کەم و کورتیمان زۆرە لەبوارى میلاک، هەروەها ئەفسەر و کارمەندمان کەمە، هەروەها بودجەمان نیە تەنها ئەگەر ڕێکخراوەکان یارمەتیمان بدەن لەڕووى داراییەوە .


*سەبارەت بە پرسیارێک کە ئاڕاستەى لێپرسراوى نوسینگەمان کرد بەوەى کە ئایا بوونى یەک نوسینگە لە سنورەکە بەسە بۆ کێشەخێزانییەکان؟
لە وەڵامدا باسى لەوە کرد کە زەخت و قورساییەکى زۆریان لەسەرە، وتى پێویستە چەند نوسینگەیەکى تر هەبێت،نوسینگەى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى لە حاجیاوا پێویستە، لە چوارقوڕنە پێویستە کە نوسینگەى تایبەت بەخۆیان هەبێت، هەروەها لەسەنتەرى شارى ڕانیە دوو نوسینگە هەبێت بۆئەوەى ئەو زەختە زۆرە لەسەر ئێمە نەبێت و بتوانین باشتر ئیش و کارەکانمان جێبەجێ بکەین.
هەروەها باسى لەوەش کرد کە نەبوونى دادگاى لێکۆڵینەوەى تایبەت بە توندوتیژى خێزانى ئەوەش هەر خۆى کێشەیە وا دەکات نەتوانرێت لە ماوەیەکى کەمدا کیشەکان چارەسەر بکرێن.
سەبارەت بە بە هۆکاری کێشە خێزانیەکان لێپرسراوی نووسینگەکە باسى لەوە کرد کە:
کەمى ئاستى ڕۆشنبیرى تاکەکانى خێزان دەبێتە هۆى دروست بوونى کێشەکان، بەوەى کە تا ئێستاش کلتورى پیاوسالارى باڵادەستە لەناو بەشێکى خێزانەکانى کۆمەڵگا.
هەروەها بروانەبوون بە لایەنی یاسایی ،هەندێک جار تاکەکانى خێزان کە ڕووبەڕوى توندوتیژى دەبنەوە و پەنا ناهێنن بۆ یاسا بۆ داوا کردنى مافى خۆیان.
 ئاماژەى بەوە کرد کە توندوتیژى ئابوورى زۆرە، زۆربەى جار ئەو ئافرەتانەى کێشەیان هەیە دێن باس لەوە دەکەن کە پیاوەکەیان خەرجیان ناکێشن،یان پیاوەکەى دەریکردووە و خەرجی خۆى و منداڵەکانى ناکێشێت ئەوەش یەکێکى ترە لە هۆکارەکانى دروست بوونى کێشە.
بەڵام سەبارەت بە خیانەى زەوجى و گێچەڵى سێکسى ئەوانە کەمترن، ئەو دووانە کەمتر هۆکارى توندوتیژین.
سەبارەت بە دەستوەردانی خێزانى هەردو لا ( ژن و پیاو) ئەو تەداخول کردن و دەست وەردانە لە ژیانى ئەو دوو کەسە ئەوەش زۆربەى جار کێشە درووست دەکات.هەروەها مامەڵەنەکردن بەشێوەیەکى دروست لەگەڵ یەکترى و لێک تێنەگەیشتن وا دەکات کێشە دروست بێت .







     چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ بەڕێوەبەرى بەڕێوەبەرایەتى  توندوتیژى






                                   
2-شەڵتەر:
 
لێپرسراوی نووسینگەی رانیە باسی لەوەکرد کە  کاتێک کەسێک دێتە لاى ئێمە و توندوتیژى جەستەیی بەرامبەر کراوە ئێمە سەرەتا ڕاستەوخۆ ئیحالەى دەکەین بۆ نزیکترین بنکەى  تەندروستى  بەمەبەستى چارەسەر کردنى و وەرگرتنى ڕاپۆرتى پزیشکى سەرەتایین دواى ئەوە ئیفادەى وەردەگرین و دواتر ئیحالەى دادگای دەکەین.پاشان دادگا بڕیاڕ دەدات بە ئیداع کردنى( هێشتنەوەى) لە سجنى ڕاپەڕین، لەبەرئەوەى شەڵتەرمان نیە، بەڵام ئێمە ناچارین کە لەو شوێنە بیهێڵینەوە کاتێک زانیمان هیچ یەک لە خزم و کەس و کارەکەى وەریناگرێت.زۆرجاریش هەیە دەچێت بۆ ماڵى خزم و کەسى لەسەر مەسئولیەتى خۆى، بەس ئەگەر ئەوە نەبوو ئینجا ئێمە ئیحالەى دەکەین بۆ سەنتەرى داڵدەدانى سلێمانى.
کە ئەمەش کێشە بۆ ئێمەو و بۆ سەلامەتی کەیسەکەش دروست  دەکات،بۆیە پێویستە بەزوترین کات هەوڵبدریت کە شەڵتەرێکی تایبەت بە دادڵدەدانی قوربانینانی توندووتیژی خێزانی لەم ئیدارەیە بکرێتەوە.

3-هێڵى گەرم:
سەبارەت بە هێڵى گەرم بەڕێوەبەرى بەڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان/خێزان باسی لەوەکرد کاتێک کەسێک پەیوەندى بە ژمارە(119) دەکات ئەوا لە سلێمانیەوە جواب دەدرێتەوە ، کاتێک کەسێک کێشەیەکى هەیەو پەیوەندى دەکات لێى دەپرسن دانیشتووى کوێیە، پاشان ئەوان ئێمە ئاگادار دەکەنەوە ئێمەش بە پێى توانا یارمەتى دەدەین، بەپێى جۆرى کێشەکە بەدواداچوونى بۆ دەکەین و هەوڵى چارەسەرکردنى دەدەین، زۆرجاریش کەسەکە تەنها ڕێنمایی دەوێت و ئێمە پێى دەدەین.
سەبارەت بە پرسیارێکى تر کە ئاڕاستەى بەڕیوەبەرى بەڕیوەبەرەیەتیەکەمان کرد بەوەى ئایا ئەفسەرى ئافرەتیان هەیە، ئاماژەى بەوە کرد بەشى زۆرى ئەوانەى لە بەشەکان کار دەکەن ئافرەتن بەڵام ئەفسەرى ئافرەتمان نیە، تەنها کارمەندى ئافرەتمان هەیە.

4-دادگاى لێکۆڵینەوەى ڕانیە:
سەبارەت بە دادگاى لێکۆڵینەوەى ڕانیە کە جگە لە دۆسیەکانى لێکۆڵینەوە تەواوى کەیسە خێزانیەکانیش هەر لەم دادگایە دەبینرێن،کە ئەمەش بەهۆى نەبوونى دادگاى توندوتیژى خێزانیە لە ڕانیە،ئەمەش واى کردووە نەتوانرێت جیاکارى بکرێت لەنێوانە کەیسە خێزانیەکان و تەواوى کەیسەکانى تر هەر وەک لە یاسایی بەرەنگار بوونەوەى توندوتیژى خێزانیدا باسى دەکات.
نەبوونى دادگاى تایبەتمەند بە کێشە خێزانیەکان واى کردووە کە یەکلاى کردنەوەى کێشەکان کاتێکى زیاترى بوێت،بۆیە پێویست دەکات کە دادگایەکى تایبەت بە کێشە خێزانیەکان هەبێت هەرەوک لە یاساکەدا ئاماژەى پێ دەکات.

 












ڕاپرسی  
لەم ڕاپۆرتەدا ڕاپرسیەکمان ئەنجام داوە لە هەرێمی کوردستان سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی، بە مەبەستی ئەوەی بزانرێت ئایا هاوڵاتیان تاچ ڕادەیەک هۆشیارییان هەیە لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی وە ئایا تا چەند زانیارییان هەیە لەسەر دادگای توندوتیژی خێزانی. وە ئایا کاتێک ڕوبەڕوی کێشەیەک بوونەتەوەپەنایان بۆ دادگا هێناوە  تا چەند ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای هاوکاربوون و هەوڵی چارەسەرکردنی کێشەکەیان داوە وە پاشان پرسیاری جۆری ئەو توندوتیژیانەیان  لێ  کراوە کە بەرامبەریان ئەنجام دراوە ، ئەمانە و چەند پرسیارێکی دیکە ، لەئەنجامی ڕاپرسیەکەوە ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە ، کە زۆر کەمن ئەوانەی شارەزاییان هەیە لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی یاخود دادگاى توندوتیژى خێزانى بۆیە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە زۆر پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەکان کاری جدی بکەن بە ئاڕاستەی جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژیی و هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە بونی یاسایەکی لەو جۆرە .










دەرەنجامی ڕاپرسی 
تەمەنی بەشداربوو 14-50
ڕەگەزی بەشداربوو هەردوو رەگەز
شوێنی بەشداربوو هەرێمی کوردستان





پ1/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ؟ 
نیمە تا ڕادەیک زۆر
67 96 60
%38 %56 %6



لەئەنجامی ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان دەردەکەوێت کە لە  38%  ی بەشداربووان هیچ زانیارییەکیان لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی   خێزانی نیە وە لە  %56  تا ڕادەیک شارەزاییان هەیە وە ئەوەشی کە شارەزای تەواوی هەیە، زۆر کەمە کە  %6 ی بەشداربوان دەکات بۆیە ئەمەش جێگەی هەڵوێستە کردنە لە کاتێکدا یاسایەک کە چەندین ساڵە دەرچووە لە دادگاکاندا ئیشی لەسەر ئەکرێت بەڵام کەمن ئەوانەی شارەزایی یاساییان هەیە تیایدا، ئەمە لەکاتێکدا ئەوانەی بەشداری ڕاپرسیەکەیان کردووە، ئەو هاوڵاتیانەن کە خاوەنی کێشەکەبوون و ڕوویان لەدادگاکان کردووە. کە دەبوو لەم بارەدا شارەزایی تەواویان هەبوایە وە لێرەشەوە ئەوەمان بۆ ڕِوون دەبێتەوە گەر ڕاپرسییەکی لەم شێوەیە لە ناو ئەو هاوڵاتیانەدا بکرێت  ڕوویان لەدادگاکان نەکردووە.  ئەستەمە هەبێت شارەزای تەواوی هەبێت لە یاساکەدا، بۆیە پێویستە لایەنی پەیوەندیدارەکان و رێکخراوەکان  کاری زیاتر بکەن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری.



پ2/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر دادگای توندوتیژی خێزانی ؟  
نیمە تا ڕادەیەک زۆر
94 108 18
% 42،72 %49 8،18%



لەمەوە ، بۆمان ڕوون دەبێتەوە ، هەروەک چۆن هاوڵاتیان شارەزاییان لەسەر یاساکە نیە بەهەمان شێوەش شارەزاییان نیە لەسەر دادگای توندوتیژی خێزانی بۆیە کارکردن لە سەر هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە بوونی دادگایەکی لەم جۆرە زۆر پێویستە .

پ3/ تا چەند ڕازیت  لە ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی ، ئایا توانیوویانە وەکو پێویست هاوکاربن و کێشەکەت بۆ چارەسەر بکەن ؟ 
نەخێر تا ڕادەیەک زۆر
63 96 53
%29،71 % 45،28 %25



لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت کەوا لیژنەى ئاشتەواى تارادەیەک توانیویانە ئەو رۆڵە گرنگە ببینن کە هەیانە بەڵام لەبەر ئەوەی رێژەکە زۆر بەرزنییە پێوویستە لەسەر ئەندامانی لیژنەکان کە باشتر بتوانن رۆڵی بەرچاو ببینین لە رایکردنی کەیسەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی و لە هەمان کاتدا پێویستە بایەخى زیاتر بەم لیژنانە بدرێت و بودجەى پێویست دابین بکرێت بۆ کرێ ى شارەزاى و دابین کردنى سەرجەم پێداویستە یەکان، دەست کراوەى زیاتر لە کار و بارەکانیان تاکو بتوانن ئەو ڕۆڵە گرنگەى کە هەیان بووە لەپێک هێنانەوەى خێزانەکان و دروست کردنى ئاشتەواى لەنێوانیاندا زیاتر و باشترى بکەن.






پ4/ چ جۆرە توند و تیژیەکت بەرامبەر ئەنجام دراوە ؟ 
دەروونی جەستەی جنسی
130 100 15
%53 % 40،81 % 6،12

لەم دەرئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆربەی قوربانییەکان ڕووبەڕووى توندوتیژى بونەتەوە لەخێزانەکان توندوتیژى دەرونیان بەرامبەر ئەنجام دراوە وەک ئیهانەکردن، جنێودان بۆیە پێویستە بایەخی تەواو بەلایەنى دەروونى قوربانیەکان بدرێت لە کاتی سەردانیکردنیان بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و هەڵ بدرێت بۆ دوبارە بیاننانەوەی لایەنی دەرونی قوربانییەکان و کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.


پ5/ تا چەند دادوەر و فەرمانبەرانی دادگای توندوتیژی خێزانی هاوکارت بوون و کار ئاسانیان بۆ کردویت ؟ 
هیچ تا ڕادەیەک زۆر
42 123 56
%19 %55،65 %25،33

لەمەوە  بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە دادوەران و فەرمانبەرانی ناو دادگا بە پێی  پێویست هاوکاری کەیسە خێزانیەکان بوون  ئەمەش شیاوی پێزانینە، بەڵام ئەوانەش کەڕەزامەندنین لە دادگاکان  ڕێژەکە کەم نیە، ئەمەش زیاتر هۆکارەکەی ئەگەڕێتەوە بۆ ڕیکارە یاساییەکان وە زۆرى کەیسەکان و کەمی داد وەر و فەرمانبەران، چونکە کاتێک  هاوڵاتیەک  سکاڵایەک تۆمار دەکات پەنا ئەباتە بەر دادگا دادگاش بەهۆی زۆری سکاڵاکان و کەمی
دادوەر و فەرمانبەرەوە، کاتێکی زۆری ئەوێت تا کەیسەکە یەکلادەکاتەوە ئەمەش دەبێتە هۆی بێزاری و ڕەزامەندی نەبونی هاوڵاتیان بەرامبەر دادگاکان . 



پ6/ ئایا لێکۆڵینەوە لەگەڵت بە نهێنی بوو ؟
نەخێر بەڵێ
122 99
% 55،20 % 40،72

بەپێى یاساى بەرەنگابوونەوەى خێزان لە توندوتیژى دەبێت لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان بەنهێنى بێت بەڵام ئەم دەرئەنجامانە پێمان ئەڵێت ئەو نهێنى پارێزیەى کە پێویستە لەم جۆرە کەیسانەدا هەبێ بەڕێژەیەکى کەم بونى هەیە وە ئەمەش چەندین هۆکارى هەیە لەوانەش نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەند بە کەیسە خێزانیەکان و بینینى هەموو جۆرە داواکان لەلایەن دادگاى کەتن و زۆری ژمارەی داواکان لە دادگای لێکۆڵینەوەو نەبوونی شوێنی گونجاو بۆ دادگای لێکۆڵینەوە کەئەمەش تێکەڵاوى دروست دەکات و هەروەها نەبوونى شوێنى گونجاو بۆ لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان کە زۆر جار ڕووئەدات لێکۆڵینەوە لە ژورێکى بچوک دا ئەکرێت لەکاتێک دا چەند لێکۆڵەرێک بونیان هەیە ئەمانەو چەندین هۆکارى دیکە وادەکات کە نەتوانرێ نهێنى تەواو بپارێزرێ ، و تەواوی ئەو هۆکارانەش ئەگەڕێتەوە بۆکەم تەرخەمی لەلایەنی پەیوەندیدار . 

پ7/ چ کەسێک توندوتیژى بەرامبەر ئەنجام داویت ؟
هاوسەر ( پیاو ) خێزانەکەم (ژن) برا باوک دایک کچ کەسانی دیکە تا پلە چوار
128 9 34 21 2 2 38
%54،70 3،84% % 14،52 % 8،97 %0،85 0،855% %16،23

لە ئەنجامى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان دەردەکەوێت کەزۆرینەى ئەوانەى کە توندوتیژى بەکارئەهێنن نێرینەن وە لە نێرینەش دا زۆربەى ئەوانەى توندوتیژیان بەکارهێناوە پیاوانن بەرامبەر هاوسەرەکانیان بۆیە پێویستە زیاتر هەوڵى هۆشیارى نێرینە بدرێت بەکردنەوەى خولى جۆراوجۆرى هۆشیارى تا لەو ڕێگەیەوە بتوانرێت ڕێژەى توندوتیژیەکان کەم بکرێنەوە.



پ8/ ماوەى چەنێکە کێشەکەت لە دادگا؟ 
1- 3 مانگ 3- 6 مانگ 6مانگ - 1 ساڵ و زیاتر
53 37 50
 37،85% 26،42% 35،71%
لە ئەنجام دا بۆمان دەردەکەوێت کە ئەو کێشانەى کە لە دادگاکان دان ماوەیەکى زۆریان پێ ئەچێت تا یەکلادەبنەوە تەنانەت زۆر جار ڕووى داوە بەهۆى ئەوەى کە ماوەیەکى زۆرى خایاندووە کێشەکە یەکلانەبوەتەوە سکاڵاکار وازى لەسکاڵاکەى هێناوە ئەمەش زۆر جار هۆکارەکەى ئەگەڕێتەوە بۆ کەمى دادوەر و فەرمانبەرى ئەو دادگایە بۆیە پێویستە لایەنى پەیوەندیدار هەوڵى جدى بدات کە دادوەر و فەرمانبەرى زیاتر دابین بکات بۆ دادگاکان تا چیدى بەهۆى دواکەوتنى کاتەوە مافى سکاڵاکار نەفەوتێت و بێ ئومێد نەبێ لەتۆمارکردنى سکاڵاکەى.














ئامارەکان
1-کۆی ئاماری بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان:

بەرێوەبەرایەتی ساڵی 2018 2019
هەولێر 3351 4628
دهۆک 2586 2537
سلێمانی 2000 3226
گەرمیان 1024 999
راپەرین 555 807
سۆران 306 284


2-جۆری ئامارەکان لە بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان /2018
شوێن کوشتن خۆکوشتن خۆسوتان سکاڵا سێکسى
هەولێر 14 14 22 2269 22
دهۆک 14 21 30 2486 35
سلێمانی 12 15 18 1909 45
گەرمیان 3 6 12 991 12
راپەرین 1 9 8 522 15
سۆران 1 2 7 290 6
کۆى گشتى 46 68 107 9568 145









3-جۆری ئامارەکان لە بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان /2019
شوێن کوشتن خۆکوشتن خۆسوتان سکاڵا سێکسى
هەولێر 16 29 25 4494 54
دهۆک 7 17 27 2449 27
سلێمانی 12 16 22 3427 49
گەرمیان 1 0 0 989 9
راپەرین 2 2 10 579 15
سۆران 2 4 8 269 1
کۆى گشتى 41 69 102 11907 155








4-بەرواردی ئاماری سەرجەم بەرێوەبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیی دژی ژنان و خێزان لە هەرێمی کوردستان لەنێوان ساڵانی 2018-2019
ساڵ کوشتن خۆکوشتن خۆسوتان سکاڵا سێکسى
2019 41 69 103 11907 155
2018 46 68 107 9568 145
جیاوازی -- 5 + 1 --4 +2339 +10

*لەم ئامارانەوە بۆمان رووندەبێتەوە کەوا ئامارەکان بەشێوەیەکی بەرچاو لسەرجەم بەرێوەبەرایەتیەکان زیادیانکردووە،بەتایبەت سکاڵاکردن ،ئەمەش پێمان دەڵێت کە پێویستە کاری زیار بکرێت لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی و هەنگاوی کرداری بنێرێت بۆ جێبەجێکردنی یاساکە و چارەسەرکردنی کێشەو گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردنی.



ئاماری توندووتیژی لە نوسینگەی منارە له‌پاریزگای هه‌ولیر،
بەرواردی شەش مانگی ٢٠١٨ و ٢٠١٩
6 مانگی یه‌که‌می 2018 6 مانگی یه‌که‌می 2019
509
576



*ئامارەکانی توندووتیژی خێزانی لەسنوری ئیدارەی راپەرین:
6مانگی سەرەتای 2018 6مانگی سەرەتای 2019
337
236



*ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لەسنوری ئیدارەی راپەرین:
6مانگی سەرەتای 2018 6مانگی سەرەتای 2019
هاوسەرگیری 1628 1486
جیابوونەوە 248 216



*ئامارەکانی لیژنەی ئاشتەوایی لەئیدارەی راپەرین:
6مانگی سەرەتای 2018 6مانگی سەرەتای 2019
144
154



*ئامارەکانی دادگای کەتنی توندووتیژی خێزانی ،پارێزگای سلێمانی:
6 مانگی سەرەتای ساڵی 2019
هاتوو داخراو هەواڵە
1187 934 314


ئاماری کەیسەکانی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ساڵی 2019








راسپاردە
1-زیادکردنی ژمارەی دادگاکانی لێکۆڵینەوە لەسەرجەم پارێزگاکان بە جۆرێک بێتە هۆی پاراستنی نهێنی           کەیسەکان و ئاسانکاری لە بەرێەچوونی رێکارەکان.
2-دامەزراندنی دادگای کەتن تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم پارێزگاکان.
3-زیادکردنی ژمارەی نووسینگەکان لەسەرجەم پارێزگاکان بەمەبەستی ئاسانکاری لە بەرێوەچوونی کەیسەکان و هاوکاریکردنی قوربانییەکان بە هۆی زۆربوونی ژمارەی سکاڵاکان.
4-دابینکردنی بینای پێویست و شیاو بۆ نووسینگەکان بە جۆرێک شوێنێکی گونجاوو سەلامەت بێت بۆ سکاڵاکارەکان و فەرمانبەرەکانی و بە جۆرێک کە دوربێت لە ناو گەرەکەکان و دابینکردنی ئاسایشی تەواو بۆیان. 
5-زیادکردنی ژمارەی ئافرەتان لە پۆستە ئیدارییە باڵاکانی پەیوەست بە جێبەجێکردنی یاساکە.
6-کردنەوەی شێڵتەری تایبەت بە قوربانیانی توندووتیژی خێزانی و جیاکردنەوەیان لە حاڵەتەکانی تر.
7-بایەخی زیاتر بدرێت بەلایەنی دەروونی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی لە کاتی بەرێوەچوونی سکاڵاکان و لەسەر وەزارەتی تەندروستی و کارو کاروباری کۆمەڵایەتییە کە هەوڵی جدی بدەن بۆ کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.

 9-لایەنەپەیوەندیدارەکان و بەتایبەت وەزارتی ناوخۆ کاری جدی بکەن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە
10-کارکردن لە پێناو پاراستنی نهێنی کەیسەکان لەناو دادگا و نووسینکەکان
11-پێویستە پەرلەمان کاری جدی بکات بەمەبەستی هەموارکردنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەجۆرێک کە سەرجەم کەمووکورتیەکان چارەسەربکرێن کە لە کاتی جێبەجێکردنی یاساکە دەرکەوتوون ئەمەش بە کارکردن لەگەڵ رێکخراوەکان و دادوەران و لایەنەپەوەندیدارەکان بەجێبەجێکردنی یاساکە.
12-دابینکردنی سەرجەم پێداویستی بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان لە سوتەمەنی و ئۆتۆمبێل و پۆلیسی پێویست تابتوانن رۆڵی باش ببینن لە جێبەجێکردنی یاساکە.
13 -- دانان و دیاریکردنی میکانزمێکی گشتگیر و چوونیەک بۆ دادگان لە وەرگرتنی جۆر و تایبەتمەندی دادگاکان ، نەک هەر دادگایەک بە جۆرێک مامەڵە لەگەڵ جۆری کەیسەکان و تایبەتمەندیان بکات.
14-دامەزراندنی ئەندامی هەمیشەیی و جێگیر بۆ لیژنەکانی ئاشتەوایی و دابینکردنی مافە داراییەکانیان و پێداویستیە ئیدارییەکانیان تاکو بتوانن ئەو رۆڵە گرنگەی خۆیان بگێرن وەکو لیژنەی ئاشتەوایی لە بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی.
15-کارکردن لە پێناو گەورەکردن و بەرەوپێشبردنی ئەو شەڵتەرانەی کە لە کاتی ئێستادا هەن،تاکو ببن بە شوێنێکی ئارام بۆ قوربانییەکان بە جۆرێک سەلامەتی و داهووتیان پارێزراوبێت.
17-دانانی پارێزەری دانراو (منتدب) یان خۆبەخش  بۆ قوربانیانی توندوتیژی خێزانی لە قۆناغی لێکۆڵینەوەدا.
18-کردنەوەی خولی هۆشیاری و پیشەیی تایبەت و بەردەوام بۆ ئەفسەران و لێکۆڵەرانی بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان بەهۆی بەرەوپێشچوونی تەکنەلۆژیاوزیادبوونی تاوانە الکترۆنییەکان. 
 19-گواستنەوەی لیژنەکانی ئاشتەوایی بۆ ناو نووسینگەکان لە پێناو زوتر چارەسەرکردنی کێشەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی.

 

WOLA Logo
logo
 

 

 

 

 


المنظمة النسائية للمساعدة القانونية

تحت رعاية NED الأمريكية

 

 

 

تقرير مراقبة التنفيذ

قانون مكافحة العنف الأسري

 

إقليم كردستان - العراق

2020

 

 

تم اعدادها من قبل

عاملين المشروع

 

 

 

 

 

 

محتويات

 

  • -المقدمة
  • -إجراءات رفع دعاوى ضحايا العنف الأسري

 

أولاً - محافظة السليمانية

  1. وزارة العمل والشؤون الاجتماعية وبيوت شيلتر في إقليم كردستان
  2. المديرية العامة للرصد الاجتماعي وبيوت شيلتر للمرأة المهددة في السليمانية
  3. آراء المحامين حول قانون مكافحة العنف الأسري
  4. لجنة المصاحة مع عضوية المحامين
  5. محكمة تحقيق لمكافحة العنف الأسري

 

ثانياً - محافظة اربيل

  1. مستشفى الصحة النفسية لضحايا العنف الأسري
  2. قضاء شقلاوة

              ( مكتب مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة)

  3. قضاء كوية
  • -مكتب كوية
  • -محكمة تحقيق لمكافحة العنف الأسري
  • -لجنة المصالحة

 

ثالثا - محافظة حلبجة

  1. الزواج
  2. فسخ الزواج
  3. جزء من أنشطة ( المنظمة) في محافظة حلبجة

 

رابعاً: محافظة دهوك

  1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة
  2. مكتب دهوك
  3. مكتب نزارك
  4. محكمة التحقيق في العنف الأسري وقانون مكافحة العنف الأسري
  5. قضاء زاخو

( مكتب زاخو )

 

خامساً - ادارة كةرميان

  1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة
  2. المعوقات امام تطبيق القانون
  3. مكتب كالار
  4. شيلتر
  5. محكمة تحقيق للعنف الأسري
  6. مركز الاستشارات الاسرية
  7. مكتب كفري

 

سادسا - إدارة  رابرين

  1. مكتب رانية
  2. شيلتر
  3. الخط الساخن
  4. محكمة التحقيق

 

سابعاً - استبيان

ثامناً - الإحصاء ...

التاسع – التوصيات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

المقدمة

نحن كالمنظمة نتحمل مسؤولية مراقبة تنفيذ القانون المكافحة للعنف الأسري منذ صدوره تحت رعاية NED الأمريكية. نظرًا لأهمية وضرورة القانون بالنسبة للمجتمع الكوردي، فقد أولينا اهتمامًا خاصًا للمحافظات في بداية مراقبتنا. بعد مرور بضع سنوات على إصدار القانون ونشر العديد من تقاريرنا حول مراقبة القانون ، حاولنا توسيع حدود المراقبة بشكل أكبر وتغطية تلك الأماكن التي لم نرصدها حتى الآن.

 

تحقيقا لهذه الغاية قمنا بزيارات إلى العديد من أحياء المحافظات وراقبنا تنفيذ القانون ، كما هو مشار إليه في هذا التقرير ، حتى نتمكن من معرفة مستوى تطبيق القانون في تلك الأماكن وفي أي المستوى هو. كما تهدف زياراتنا للأماكن المذكورة إلى تحديد الصعوبات والعقبات التي تعترض امام تطبيق القانون في الأماكن التي يغطيها الرصد وتقديم إحصائيات عن تلك الأماكن.

قبل كل شيء ، يمكننا إجراء استبيان على نطاق واسع في العديد من الأماكن في الاقليم حول القانون لمكافحة العنف الأسري وأداء اللجان والمحاكم الخاصة بالعنف العائلي حتى نتمكن من معرفة مدى معرفة المواطنين بالقانون بعد مر إصدار القانون لسنوات عديدة ، إلى أي مدى تم إيلاء الاهتمام للوعي القانوني وإلى أي مدى يكتفي ضحايا العنف الأسري بأعمال محاكم العنف الأسري ولجان المصالحة.

في النهاية ، حيث تم الكشف عن الصعوبات والعقبات التي واجهتنا أثناء مراقبة القانون في الأماكن المختلفة ، قدمنا للسلطات المعنية العديد من التوصيات والمقترحات المهمة ، على أمل أن تستفيد منها وتعمل عليها من أجل معالجة الصعوبات والعقبات امام تطبيق القانون أو على الأقل تخفيضها حتى يكون القانون فعالاً كما ينبغي.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

إجراءات رفع دعاوى ضحايا العنف الأسري

 

 

عندما يواجه شخص ما عنفًا عائليًا ويريد رفع دعوى قضائية ، يجب عليه اتباع بعض الإجراءات على النحو التالي:

  1. أولاً يكتب الشخص رسالة شكوى ويذهب إلى أحد مكاتب مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة ، حيث يوجد قسم لخدمات القانون ، العقلي والاجتماعي. في البداية ، يتم توجيه المشكلة إلى القسم المذكور ويتم توجيه الشخص وفقًا لمشكلته حيث يوجد خبراء هناك. إذا كان الشخص لديه مشكلة قانونية ، فسيتم توجيهه قانونًا. وإذا كان الشخص يعاني من مشكلة عقلية ، فسيتم توجيهه عقليًا. وسيتم تعليمهم اجتماعيا بالمثل.
  2. يُسأل الشخص الذي يقدم خطاب الشكوى عما إذا كان يريد إحالة مشكلته إلى المحكمة أم لا. إذا لم يكونوا على استعداد لإحالة مشكلتهم إلى المحكمة ، فسيتم إحالتها إلى المصالحة. هناك سيحاولون حل مشكلتهم على أساس القانون. في كثير من الأحيان ، تجري المكاتب والمديريات اتصالات مع المدعى عليه. إذا كان المستجيب على استعداد للاستماع ، فسيحاول المصالحة بين الطرفين. في كثير من الأحيان ، سيتم إنهاء المشكلة وحلها في هذه المرحلة مع تقرير يبلغ المديرية. ولكن إذا لم يتم حل المشكلة هنا أو لم يكن الطرفان على استعداد للاستماع ، فسيتم إحالتها إلى المحكمة.
  3. ثم تحال جميع قضايا المادة 7 المتعلقة بالأسرة إلى لجنة المصالحة بأمر من المحكمة في محاولة للمصلحة بين الطرفين وحل المشاكل. تضم هذه اللجنة باحثاً عقلياً واجتماعياً ومحامياً وملا دينياً و يتم تغييرهم حسب المدن. تحاول هذه اللجنة حل المشاكل والمصالحة بين الأطراف.
  4. إذا استطاعت اللجنة المصالحة بين الطرفين ، فسيتم إسقاط الدعوى. وإذا لم يتمكنوا ، فسيقدمون تقريرهم إلى المحكمة ، مشيرين إلى أنهم لا يستطيعون حل المشكلة.
  5. بعد ذلك تبدأ المحكمة في التحقيق في الدعوى وتلقي الأدلة بما في ذلك الشاهد (الشهود). إذا كان هناك أدلة كافية ، تحال الدعوى إلى محكمة الجنح لمحاكمة ومعاقبة المتهم.
  6. إذا تمكن المدعي من إثبات قضيته في محكمة الجنح ، فسيتم معاقبة المتهم بالسجن لمدة لا تقل عن 6 أشهر ولا تزيد عن 3 سنوات وبغرامة لا تقل عن 1،000،000 دينار عراقي ولا أكثر من 5،000،000 دينار عراقي أو عن طريق إحدى هاتين العقوبتين.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

محافظة السليمانية

  1. وزارة العمل والشؤون الاجتماعية وبيوت شيلتر في إقليم كردستان

     

  • -نحن كالمنظمة زرنا وزير العمل والشؤون الاجتماعية واجتمعنا مع معاليها. خلال الاجتماع ، ناقشنا بعض الموضوعات وشرحنا لها عمل وأنشطة ( منظمة النسائية للمساعدة القانونية) وذكرنا أن لدينا مشروعًا حول طريقة تنفيذ القانون مكافحة العنف الأسري وأننا كالمنظمة نريد تحديد العيوب من خلال هذا المشروع و نقلها إلى السلطات المختصة بغرض مخاطبتها. وأبلغنا سعادتها أننا نريد العمل على إيجاد مكان أو بيت شيلتر لمشاكل عائلية ليس بالطريقة المعتادة.

      

  •  

     

    وردا على ذلك قالت معاليها: "المشكلة هي أن جميع النساء يوضعن في هذا المكان". وأضافت ، "أثناء زيارة شيلتركةرميان ، اكتشفت أن الأمر كان سيئًا. ناقشت مع كل قضية في

     

     

     

    شيلتر سليمانية،

     

     

     

    جميعهم لديهم مشاكل قانونية.   

    شيلتر اربيل لديه

     

     

     

    مشكلة مكان لأنها صغيرة وبجوار مركز الخوض. شيلتردهوك لديه مبنى جيد ومنظم للغاية ، كما كان

     

    منسوبة لإدارتهم. المخصصات النثرية للشيلترات قليلة جدا ". كما أشارت معاليها إلى أن العمل مع المنظمات مهم للغاية حيث يقوم بعضها بتمويل الشيلترات. إلى جانب ذلك ، أبلغنا سيادتها بأهمية العمل في مستشفى سوزي دةروني. علاوة على ذلك ، أوضحنا أنه إذا تم نقل المريض الى المستشفى ، فيجب أن يكون لديه مرافق. ولكن هناك نساء ، في شيلترات، يجب نقلهن الى مستشفى سوزي داروني ولكن ليس لديهن مرافقات. لذا ، هذه مشكلة. وأشارت معاليها إلى أنها يمكن أن تفصل بين مكان لمشاكل الأسرة في شيلتر سليمانية ولكن إذا كانت أنواع الضحايا مختلطة ، فسوف ينعكس ذلك بشكل سيء عليهم. كما أبلغنا سيادتها بأن لدينا خطة لإطلاق حملة للحصول على شيلتر خاص لمشاكل الأسرة ومعاليها وجدت انها معقولة.

     

     

     

    تلتقي عاملات المنظمة مع معالي وزيرة العمل والشؤون الاجتماعية في إقليم كردستان

     

     

  1. المديرية العامة للرصد الاجتماعي والشيلتر للمرأة المهددة في السليمانية

     

    للتحضير لعمل مكثف وبدء حملة لتحسين وضع الشيلترات وفهم مشاكلهم وصعوباتهم ، قمنا بزيارة المدير العام للرصد الاجتماعي ومدير بيت شيلتر للنساء المهددات في سليمانية. أولاً ، للقيام بزيارة إلى بيت الشيلتر للنساء المعرضات للخطر ، قدمنا رسالة إلى المديرية العامة للرصد الاجتماعي للموافقة على زيارة الشيلتروخدماتنا القانونية لهم. بعد أن أجرينا مناقشات مع المدير العام للرصد الاجتماعي وأخبرناه بعمل وأنشطة المنظمة ومشروعنا تحت رعاية NED الأمريكية ، قدم تعاونه وتنسيقه. وبعد الحصول على إذن ، قمنا بزيارة بيت الشيلتر للنساء المعرضات للخطر في سليمانية. وأشار مدير البيت إلى أنهم يتصلون بالمنظمات بناءً على المتطلبات التي تتطلب الخدمات القانونية. وذكر أيضا أن هناك نساء يأتين إلى الشيلتر يجب نقلهن الى مستشفى سوزي داروني بسبب مشاكل صحية نفسية. لكن المستشفى يمنع دخولهم لأن الأشخاص ليس لديهم أقارب في حين أن المأوى لديه باحثون اجتماعيون يمكنهم مرافقتهم. وعلاوة على ذلك ، انتقد أنه لماذا يتم استجوابهم عندما يقبلون قضية ولكن لا يتم استجواب مستشفى سوزي دةروني .  علاوة على ذلك ، قال إن المرأة التي تعاني من مشكلة الصحة العقلية تحال إلى لجنة طبية بقرار من القاضي. ثم يتم استدعاء اللجنة أمام القاضي للبت فيما إذا كانت القضية ستحال إلى مستشفى سوزي داروني. لكن هذا الإجراء لم يتحقق.

     

     

    وفيما يتعلق بفصل جزء من الشيلتر إلى مشاكل الأسرة ، قال إن هيكل الشيلتر تم وضعه بطريقة لا يمكنهم تقسيمها لأنها مكلفة وحاولوا في الماضي لكنهم فشلوا. وذكر أيضا أن إحدى مشاكلهم هي نقص المراقبين وبعد العديد من الجهود يمكنهم زيادة عدد مراقبيهم من القوات النسائية البيشمركة.   قاموا بإعداد دورة تدريبية مدتها (4) أيام للموظفين الجدد حول كيفية التعامل مع الحالات ، وما الذي تواجهه المراقبة إذا لم تحافظ على سرية معلومات الحالة وحالات الطوارئ. ثم ذكر أن قاضي محكمة التحقيق لمكافحة العنف الأسري هو متعاون جيد و زارهم.

     

    وذكر لاحقا أن لديهم مشكلة وهي أن هناك قضية تم اغلاقها دون تسوية. لذلك ، لا تعرف المرأة ذات القضية المقفلة لمن يجب عليها تقديم خطاب طلبها لمغادرة المكان. على سبيل المثال ، إذا تخلت عن شكواها ، سيتم إغلاق القضية ولكن دون تسوية.

     

    ولهذه الغاية قمنا بزيارة لرئيس محكمة الاستئناف بمنطقة سليمانية وطلبنا منه عدم إغلاق القضية ذات الصلة ما لم تتم تسويتها وإرسال رسالة إلى المحاكم الخارجية والقضاة الآخرين للتعاون معنا.

     

    ثم ذكر المدير أنهم يعانون من مشاكل صحية عقلية وأوصلوها إلى مستشفى سوزي داروني.  وليس لديهم حالات مشردين في الوقت الحالي بخلاف حالة واحدة مصابة بمرض الفصام وصامت للغاية وبدون مشكلة. ثم ذكر أنه يجب تخصيص مخصصات المخاطر لموظفي هذا المكان ، وهي إحدى المشاكل، ويجب تقديم الندوات للحالات حتى يكون لديهم وعي اجتماعي وعقلي وقانوني وكيفية التصرف والتحدث عندما هم موجودون أمام المحكمة. لذا ، نحن كالمنظمة أظهرنا استعدادنا لتقديم تلك الندوات إلى حالات الشيلتر والموظفين.

     

    لذلك ، قررنا كالمنظمة فتح تدريب للتوعية القانونية للقضايا المتعلقة بحضورهم أمام المحكمة وردهم على أسئلة المحكمة.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تلتقي مديرة وعاملات المنظمة مع المدير العام للرصد الاجتماعي والشيلتر للنساء المهددات في سليمانية.

     

     

  2. آراء المحامين حول قانون مكافحة العنف الأسري

     

    كالمنظمة وجدنا أنه من الضروري الحصول على آراء المحامين حول القانون المعارض للعنف الأسري ، وعيوب هذا القانون واقتراحاتهم لتحسين تطبيق القانون حيث يلعب المحامون دورًا مهمًا في المحاكم ، وتسوية القضايا ، والعمل على القوانين ، تحديد عيوب القانون ، تسليط الضوء على العيوب ومعالجتها. وهكذا ، وجدنا وجهات نظرهم اساسي.

     

  • بدأنا الحصول على افادة من محامية تمارس القانون في محكمة سليمانية:

    وذكرت أن القانون الذي يعارض العنف الأسري ضروري لمجتمعنا. لقد كان جيدًا جدًا في الماضي ولكن مثل القوانين الأخرى يجب تعديله بالتوازي مع التطور الاجتماعي. فيما يتعلق بهذا القانون ، لانه في إطار الأسرة التي تدار هنا اكثر من خلال المعايير و التربية الاجتماعية ، يواجه تنفيذه العديد من العقبات. لذلك ، تقبل بعض العائلات والمجتمع بشكل عام هذا القانون بصعوبة. على الرغم من ذلك ، يجب تعديل القانون بطريقة يمكن من خلالها معالجة العيوب في وقت تنفيذه. ويمكن بذل الجهود لتنظيم العلاقة الأسرية مع القانون.

     

  • كيف يمكن تطبيق القانون بالفعل؟

     

    وقالت إنه فيما يتعلق بالتطبيق الفعلي للقانون ، يبدو في الواقع أنه خسارة أكبر للنساء. كان يجب أن تبدو مكاتب العنف الأسري وكأنها مستشفيات في تنفيذ القانون ، وكان يجب تنظيمها لحل العنف الأسري بشكل مستمر. وكان ينبغي عليهم حل المشاكل التي لا تشبه المحاكم ، أي يجب بذل الجهود لحل المشاكل حتى لا تكون قابلة للحل. بعد ذلك يمكن إعداد رسائل الشكوى وتقديمها إلى المحكمة للمحاكمة. ولكن إذا أصبحت المشكلة أكبر ، وحتى إذا تخلت المدعية عن دعواها ، فسيتم معاقبتهم على الاقل بالغرامات ، مثل غرامات النقل.

     

  • ما هو اقتراحك لتحسين تطبيق القانون؟

     

    وأشارت إلى أن هناك العديد من الاقتراحات للحكومة والبرلمان. على سبيل المثال ، عندما تتم صياغة اقتراح لتعديل القانون ، يجب الحصول على الموارد من المحاكم والمنظمات ، عندها يمكن أن تذهب إلى البرلمان ليس بالطريقة الأخرى التي يصيغ بها البرلمان ثم تقوم المحاكم فقط بتطبيقه وتحصل لجنة المصالحة متاخرة وحتى في بعض الجرائم فهي غير موجودة. ويناقش تشويه الأعضاء التناسلية الأنثوية في مادة واحدة ، في حين كان يجب أن ينظر إلى قانونها ، مادتها، جريمتها وعقابها مثل أي قوانين أخرى للجرائم أو قوانين أخرى لها مواد وجرائم لها عقوبات مختلفة بشكل منفصل. وعندما يتم منح حق الحماية يجب تحديد مكان للشخص في نفس التاريخ بقرار من المحكمة ، أي أنه يجب استدعاء المتهم وأقاربه ، يجب تحديد مكان وتحديد وقت العودة إلى المنزل بموافقة من كلا الطرفين. وينبغي إنشاء مؤسسة حكومية للإشراف على الأطفال حتى لو كانت في الوقت الحالي حيث أن مسؤولية الحكومة عن حماية أفراد الأسرة والأطفال ستحل العديد من المشاكل.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

  1. لجنة المصالحة مع عضوية المحامين

 

وذكرت محامي عضو لجنة المصالحة أن المادة (5) من القانون تتحدث عن إحالة أصحاب الشكوى إلى لجنة المصالحة بعد انتهاء التحقيق وقبل إحالتهم إلى محكمة خاصة. لن يكون هذا مفيدًا للغاية على الرغم من أن وجود لجنة مصالحة مفيد. كما هو الحال عند انتهاء التحقيق ، فإن الأطراف الغاضبة من بعضها البعض قد قدمت بالفعل أدلة ضد بعضها البعض إلى المحكمة. لذا ، لا تستطيع لجنة المصالحة تحقيق أهدافها في ذلك الوقت. كما قال إنه في الواقع ، بقدر علمه ، فقد بذلت جهود جيدة لتنفيذ القانون ، على الرغم من عيوبه ، من خلال قاضي مخلص وإيثار من قاضي القانون والأسرة. وإلى حد ما يمكن ملاحظة الاستقرار في القانون من خلال القاضي المذكور وجهوده الدؤوبة.

 

وعن لجنة المصالحة قال: "بصفتي محامياً ، أنا عضو في لجنة المصالحة التابعة لمديرية مكافحة العنف الأسري المتعلقة بمحكمة التحقيق في العنف الأسري. يتم تنفيذ أعمال هذه اللجنة بشكل جيد ويشرف عليها مركز الاستشارات الأسرية. وإن كان أعضاء اللجنة يبذلون جهودهم لحل قضايا الأطراف ، فإن هدفهم لم يتحقق. غالبًا ما يكون ذلك بسبب بقاء القضايا لفترة طويلة جدًا في المحاكم ومكاتب العنف الأسري. لذا ، عندما ازدادت المشاكل ، لن تكون الأطراف مستعدة للتصالح. أو في بعض الأحيان بسبب الإخطارات التي تتم من خلال المكالمات الهاتفية ، قد يكون أحد الأطراف موجودًا ولكن قد لا يكون الطرف الآخر موجودًا حيث قد يتم إيقاف تشغيل أو تغيير رقم هاتفه. وهذا يتسبب في حضور أحد الطرفين وتغيب الطرف الآخر عدة مرات. في الواقع ، طريقة الإخطار هذه غير صالحة من الناحية القانونية. لذلك ، أقترح أنه قبل تقديم شكوى أو بدء إجراءات التحقيق ، يجب عرض القضية على لجنة المصالحة. ثم ستحقق اللجنة هدفها أكثر. ويمكن تحقيق ذلك من خلال تعديل القانون المذكور في المادة (5). وأيضًا ، نظرًا لأن موقع اللجنة بعيدًا عن وسط المدينة ، فإن الأطراف التي لديها قضية مثقلة بالصعوبات وتجبر على عدم التواجد دائمًا أمام اللجنة ".

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تلتقي عاملات المنظمة مع قاضي محكمة التحقيق لمكافحة العنف الأسري.

 

 

 

 

 

محافظة اربيل

  1. مستشفى الصحة النفسية لضحايا العنف الأسري

     

    زيارة مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة وعقد اجتماعات مباشرة مع مدير وكل مدير مكاتب قلعة ومنارة وخةبات لمناقشة آخر التغييرات امام تطبيق القانون والعقبات و الوضع لضحية العنف الأسري، اكتشفنا أن أهم قضية هي عدم وجود مستشفى للصحة النفسية للضحايا. تم الاتفاق بالإجماع على أن عدم وجود مثل هذا المستشفى في محافظة اربيل تسبب في مشكلة كبيرة للسلطات المعنية والضحايا كذلك.

     

    قال المدير: "تحتاج الحالات في الغالب إلى مستشفى للصحة العقلية ولا نعرف إلى أين ننقلهم للإقامة والحصول على حل. وهذا يؤدي إلى إحالة مثل هذه الحالات الى

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تجتمع مديرة وعاملون المنظمة مع مدير ومدراء مكاتب  اربيل و خةبات

     

    بيوت شيلتر. ونتيجة لذلك ، يخلق مشاكل كبيرة لموظفيهم وحالات أخرى ". ثم قال: "مستشفى سوزي داروني في السليماني مرتبط بهذه الحالة لكن قدراته محدودة ولا تقبل كل حالة. لذلك ، إنشاء مستشفى كبير للصحة النفسية  اساسي ويجب العمل عليه ".

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة تلتقي بمدير مكتب شقلاوة.

     

     

     

    قضاء كوية

     

  1. مكتب كوية

     

    قال مدير مكتب كوية: "مكتبنا يضم المدير و (34) موظفا. أيضا طق طق ضمن منطقة كوية. لذلك ، نحن كمكتب كوية لدينا قسم لهذه المنطقة ، يتألف من (8) موظفين ".

     

    فيما يتعلق بالمشكلات والعقبات التي تعترض طريقها ، ذكر مدير المكتب ما يلي:

     

  • إنهم كمكتب كوية ليس لديهم نقص في الموظفين ولكن لديهم مشكلة في مبنى المكتب حيث أنهم في منزل مستأجر وكلما احتاج مالك الأرض إلى المنزل يجب عليه الخروج منه.
  • من الناحية القانونية ، فإن القانون الذي يعارض العنف الأسري له العديد من السلبيات. ولكن على الرغم من ذلك ، يمكنهم حل جميع المشاكل التي تصل إلى مكتبهم ، بناءً على القانون ، حتى يتم تعديل القانون.
  • ليس هناك أي شيلتر في منطقتهم حيث كان ينبغي أن يكون هناك شيلتر. علاوة على ذلك ، بذلوا جهودًا لحل القضايا بقدر ما كان الوقت مناسبًا ، وأحالوا حالاتهم إلى بيت شيلتر اربيل لان لديهم تنسيق جيد معهم. وفي حالة تلقيهم حالة في منتصف الليل ولم يتمكنوا من إحالتهم إلى بيت شيلتر اربيل ، حيث استعاروا غرفة من موظفي سجن كوية للأوقات المحتاجة ، يرسلون الحالة هناك ويؤوونهم حتى يكملوا إجراءات الورق . بعد الانتهاء من الإجراءات القانونية ، قاموا بإحالة الحالة إلى بيت شيلتر اربيل.

     

     

     

     

     

  1. محكمة تحقيق لمكافحة العنف الأسري

     

    وذكر مكتب كوية ، "لدينا علاقة جيدة مع قاضي محكمة كوية. إنه يتعاون معنا بشكل كبير. وبما أن كوية لديها قاضي واحد لجميع القضايا وليس لديها قاضي خاص لمشاكل الأسرة ، فقد أدى ذلك إلى تحمل أعباء قاضي كوية مسؤولية تكديس القضايا ". وقال: "لهذا السبب يجب أن يكون هناك قاضي خاص للعنف ضد الأسرة والمرأة في منطقة كوية لتسريع الأعمال وتسوية القضايا في أقرب وقت ممكن".

     

    3. لجنة المصالحة

     

    وذكر مدير مكتب كوية ، "بناءً على قرار القاضي ، شكلنا لجنة مصالحة في عام 2007. وتتألف من ستة أعضاء من بينهم:

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تلتقي ممثلة المنظمة مع مدير مكتب كوية

     

     

  • ممثل عن وزارة الأوقاف واتحاد الملالي.
  • ممثل وزارة العمل والشؤون الاجتماعية
  • ممثل نقابة المحامين
  • باحث اجتماعي
  • ممثل الصحة النفسية

     

    “بصفتي مدير مكتب أحضر معهم في معظم الحالات وأشرف على اللجنة. علاوة على ذلك ، لدى مكتب كوية فريق متنقل يبحث باستمرار في المخيمات والمناطق النائية مع المفوضية لنشر الوعي وتقديم المساعدة لامم الامتحدة لأولئك الذين يعانون من مشاكل حتى يتم إعلامهم بالإجراءات والمبادئ التوجيهية ".

     

    محافظة حلبجة

    3 جزء من أنشطة المنظمة في محافظة حلبجة بالصور

     

     

     

     

     

    81756988_610305633077086_4887572078749810688_n 

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تنظم المنظمة ندوة حول كيف يجب على النساء حماية أنفسهن في وقت مواجهة العنف.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تفتح المنظمة  دورة تدريبية للتوعية بالقرى المحيطة بمحافظة حلبجة

     

     

     

     

    80889748_432513850963799_1543268640936165376_n 

     

     

     

     

     

     

     

     

    المنظمة  تعقد لقاء إرشادي شعبي حول مشاكل المواطنين في محافظة حلبجة.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تعقد المنظمة  اجتماعات مع المنظمات الأخرى في محافظة حلبجة حول مشاكل المرأة

     

    محافظة دهوك

     

  1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة

     

    تأسست هذه المديرية في وسط مدينة محافظة دهوك في عام 2013. في وسط مدينة محافظة دهوك يوجد مكتبان هما مكتب نزارك ومكتب دهوك. كما توجد 8 مكاتب في مناطق محافظة دهوك مثل (سميل وزاخو وعقرة وبردةرةش واميدي وشيخان وبرايةتي وشةنكال).

     

  2. مركز الاستشارات الاسرية

     

    تم انشاء مركز الاستشارات الاسرية  في عام 2013. ولديه 18 خبيراً حاصلين على شهادات عالية بما في ذلك درجات دكتوراه. سيتوفر ما يصل إلى 3 خبراء في مركز الاستشارات الاسرية على أساس يومي لغرض المصالحة بين العائلات التي لديها مشاكل ومناقشة المشاكل مع الأشخاص الذين يعانون من حالات العنف. في مركز الاستشارات الاسرية   يتم لقاء أكثر من 3 حالات يوميًا لتحقيق المصالحة بينهم. في بعض الأحيان تتحسن المصالحة بينهم. وأحيانًا يكون من الصعب الحصول عليها ولا يتم حلها هناك ، خاصة في حالات الفتيات المتزوجات دون السن القانونية. وقالة مديرة المكتب: "معظم الحالات مسجلة بسبب خيانة الزوجية وسوء الفهم والمشكلات الاقتصادية والضرب". كما صرحت قائلة: "يتم تحويل بعض القضايا إلينا من المحكمة والبعض الآخر يأتي إلينا مباشرة". ثم تحدثت عن رأيها في القانون الذي يعارض العنف الأسري وقالت: "إن القانون جيد للغاية والذي تحميه حقوق المرأة. في السنوات الأخيرة ، فهمها الناس بشكل أفضل ".


     

    تجتمع ممثلة المنظمة مع مديرة مركز الاستشارات الاسرية

     

  3. مكتب دهوك

     

    فيما يتعلق بالحالات ، قال مدير المكتب: "نقوم حاليًا بحل معظم الحالات بأنفسنا. في هذا المكتب يتم تقديم جميع أنواع الشكاوى. وحتى درجة الرابعة ، يتم تقديم أي شكاوى تتعلق بالمرأة هنا ". وقال أيضًا: "في هذا المكتب توجد ضابطان و 3 ضابطات للتحقيق في الحالات. اولا قبل كل شيء ، يلتقي مدير المكتب بالحالات لتحديد نوع الحالة. ثم يبدأ ضابط التحقيق في التحقيق معهم ". ثم تحدث عن عملهم 24 ساعة في اليوم للتسجيل وحل القضايا. وقال أيضا إنه حتى بعد ساعات العمل ، فإنه على استعداد للتعامل مع أي حالات مخصصة إما من خلال مكالمة هاتفية أو التواجد.

     

    وذكر في وقت لاحق أن معظم الحالات مسجلة بسبب خيانة الزوجية ، و كليمات بذيئة ومشاكل اقتصادية. فيما يتعلق بالشكاوى التي لم يتم تقديمها في المكتب هي تلك التي يتم تقديمها بين الرجل والمرأة بعد الطلاق ، خاصة بسبب الأطفال أو قضايا أخرى باستثناء الضرب ، المسجل في المكتب ، يتم إيداعه في أقسام الشرطة.

     

    بعد ذلك قال: "يتم التحقيق مع النساء اللاتي تعرضن للتهديد سراً في وقت تقديم الشكاوى ، إذا لزم الأمر ، حتى يمكن حماية المرأة. أو سيتم نقلها إلى مركز نةوا في دهوك بناء على طلبها وقرار قاضي التحقيق ". يتمتع مكتب دهوك بعلاقة جيدة جدًا ومستمرة مع قاضي التحقيق والمراكز للحصول على معلومات حول القضايا وحلها.

     

    وفيما يتعلق بالقانون الذي يعارض العنف الأسري ، تحدث مدير المكتب عن رأيه وقال: "القانون جيد للغاية ويتم تطبيقه بشكل جيد للغاية." وقال أيضًا: "يفهم الناس حاليًا القانون. إنهم يعرفون كيف يطلبون حقوقهم بناءً على هذا القانون مقارنةً بالأوقات القديمة التي شعر فيها معظمهم بالخجل من تقديم شكوى ".

     

    ممثلة المنظمة تلتقي مدير مكتب دهوك.

     

    تلتقي ممثلة المنظمة  مع مدير مكتب  نزاركي.

  4. محكمة تحقيق لمكافحة العنف في دهوك

     

    قالت قاضية التحقيق: "زاد عدد الشكاوى لكن بعض أنواع المشاكل تضاءلت. هذا يرجع إلى حقيقة أن فهم الناس اتسع أكثر. إنهم ينظرون إلى المرأة والحياة بشكل مختلف وينظرون بشكل أفضل إلى حقوق المرأة ". وقالت أيضًا: "في الماضي كانت الشكاوى تُقدم فقط للمشكلات الكبيرة حيث كان من العار في مجتمعنا أن تُرى النساء في المكاتب والمحاكم. ولكن في الوقت الحاضر تأتي النساء لتقديم شكاوى حتى للمشاكل الصغيرة. على سبيل المثال ، تقدم النساء شكاوى قائلة إن أزواجهن يمنعونهم من القيام بعمل ما ، أو ارتداء ملابس كما يحلو لهم أو الخروج مع أصدقائهم. وهناك مشاكل أخرى مماثلة ".

     

    وفيما يتعلق باتصال القاضية بالمكاتب والمراكز ، قالت: "أنا على اتصال دائم بهم حتى بعد ساعات العمل لمساعدة أي قضية وضحية بحاجة إلى المساعدة. وهؤلاء النساء اللواتي تعرضن للتهديدات ننقلهن في الغالب إلى المركز لحمايتهن حتى يهدأ الوضع. ولكن في بعض الحالات ، ترفض النساء البقاء في المركز. وذلك بسبب اتجاه المجتمع ونميمة الناس. في هذه الحالة لدينا تعهد الطرف الآخر لمعاقبتهم إذا انتهكوا أو يضروا المشتكيين. إذا كان هناك أي شيء ، يمكن لصاحب الشكوى تقديم شكوى أخرى ضدهم ".

     

    وفيما يتعلق بالقانون المعارض للعنف الأسري ، أشارت إلى أن القانون جيد للغاية ويتم تطبيقه بشكل جيد للغاية ولكن يجب تعديله ومعالجة مشاكله القانونية.

       

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة  تلتقي مع قاضية التحقيق في دهوك

  5. قضاء زاخو

     

    مكتب زاخو

     

    وذكر مدير مكتب زاخو أنه بسبب اتساع منطقة زاخو ووجود المخيمات هناك ، يتم تقديم عدد كبير من الشكاوى في مكاتبهم. بالإضافة إلى ذلك ، يتم تقديم شكاوى من كل من منطقتي رزكاري وداركار ، اللتين تنتميان إلى منطقة زاخو ، في هذا المكتب. وقال أيضًا: "سيتم تقديم أي شكاوى متعلقة بالعائلة ، حتى الشكاوى العائلية المتعلقة بالممتلكات والعقارات ، في هذا المكتب."

     

    "فيما يتعلق بالمشكلات التي يتم تقديم الشكاوى بشأنها ، يرجع السبب في الغالب إلى سوء التفاهم بين العائلات وسوء استخدام وسائل التواصل الاجتماعي وأجهزة الاتصال. بعد تقديم الشكاوى ، يتم إجراء التحقيقات في القضايا والجهود المبذولة للمصالحة والحل من قبل مكتبنا ".قال مدير المكتب "يتم تسوية معظم القضايا من قبل المكاتب نفسها دون إحالة إلى المحاكم. ولكن إذا لزم الأمر ، وهو أمر نادر جدًا ، فسيتم إحالتهم إلى محكمة زاخو. أما المصالحة فسيتم نقلهم إلى مركز الاستشارة في دهوك." أضاف. ثم ذكر أن تلك القضايا التي تتعرض للتهديد سيتم إرسالها إلى مركز نةوا في دهوك بناء على طلب الحالات وقاضي التحقيق لحمايتها حتى تتم إزالة التهديدات أو تطلب الحالات نفسها مغادرة المركز ، وتحديدا عندما تكون السلطة تأكد من أنهم لم يعودوا تحت أي تهديدات بعد الآن. ثم قال: "نحن على اتصال مستمر بالمراكز والمحكمة لمتابعة القضايا".

     

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة  تجتمع مع مدير مكتب زاخو.

     

     

     

     

     

    ادارة كةرميان

     

  1. مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة

     

    وفيما يتعلق بهذه الإدارة ، قال مديرها ، "لقد تم تأسيسها منذ عام 2007. في البداية كانت أعمالها تتابع الإجراءات فقط. ومع تطبيق القانون ، يمكن للإدارة التعامل مع القضايا والتحقيق فيها ". وبخصوص قانون مكافحة العنف الأسري ، أشار إلى عدد من القضايا على النحو التالي:

     

  1. هذا القانون له عيوب. لذلك ، يجب تعديله كما يبدو لهم أن الأعمال تنفذ بصعوبات. على سبيل المثال ، تتحدث المادة (7) من القانون عن بعض الإجراءات الروتينية التي تتعلق بالحياة اليومية مثل قضايا القتل التي لا ينبغي أن تحقق فيها هذه المكاتب عن العنف العائلي ويجب نقلها إلى أقسام الشرطة بأمر من القاضي. أي أن حالات المادة (7) من العنف الأسري يجب أن تتعلق بمحكمة الجنح وليس محكمة الجنايات. لكنهم يحققون في تلك القضايا التي تخص محكمة الجنايات.

     

  2. عيب آخر في القانون هو أنه لم يتحدث عن المخالفات المرتكبة ضد الرجال في العائلات. على سبيل المثال ، لم يذكر هذا القانون حالة تهاجم فيها الزوجة زوجها أو يحدث خيانة الزوجية.

     

     

  3. وهناك عيب آخر يتمثل في أن القضايا ينبغي أن تكون للمحققين ، أي في مكاتب مكافحة العنف العائلي ، ينبغي فصل المحققين في الجنحة والجناية عن بعضهم البعض. لذا يجب على المحقق أن ينظر في قضايا الجنح وأن ينظر محقق آخر في قضايا الجنايات.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة تلتقي مع مدير مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة في كةرميان

     

  1. العوائق امام تنفيذ القانون

     

    وفيما يتعلق بعيوب هذه المديرية ، تحدث المدير عن أنها كمديرية لمكافحة العنف ضد المرأة تواجه بعض المشاكل في تطبيق القانون على النحو التالي:

     

  • قلة العاملين والمبنى المخصص.
  • بيت شيلتر كةرميان غير كاف وساعات عمله قليلة.
  • عدم وجود مستشفى للصحة النفسية مخصص لضحايا العنف الأسري.
  • عدم وجود خط ساخن. بالرغم من وجود رقم اتصال خاص بالمكتب لإبلاغهم بالمشكلات ، كان من المفترض أن الخط (119) سيستمر لمدة 24 ساعة متواصلة. كما لم يتم استخدامها في هذا المجال حيث أنها تحتاج لأكثر من (20) موظف. لحسن الحظ ، كل من يواجه مشكلة أو يحتاج إلى الاتصال بموظفيه يمكنه الاتصال برقم (119) من سليمانية. بعد ذلك ، سيتم إبلاغهم فورًا بالاتصال وسيكونون في متناول اليد.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تجتمع ممثلة المنظمة مع مدير مكتب  كلار

     

  1. بيت شيلتر للنساء في كةرميان

     

    تم إنشاء هذا الشيلتر لمدة 4 سنوات. لديها خدمة محدودة حيث أن من يأتي إليها يجب ألا يبقى أكثر من 72 ساعة. في بعض الحالات الخاصة ووفقًا لقرار قاضي التحقيق في العنف الأسري ، سيتم تمديد فترة الإقامة في بعض الحالات شريطة موافقة مدير الشيلتر عليها.

    الحالات التي تصل إلى الشيلترهي في الغالب أولئك الذين يذهبون إلى مكاتب مكافحة العنف الأسري ، مكتب (104) أو مكاتب أخرى. لن يتم قبول أي قضية بدون قرار قاضي محكمة التحقيق. كما قرر القاضي المذكور إحالة القضية إلى الشيلتر ، سيتم تقديم ملف قبول لها وحفظها هناك.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة تلتقي بمديرة بيت شيلتر النساء في كةرميان.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة تجتمع مع قاضي المحكمة لمكافحة العنف الأسري في كلار

     

     

     

     

  1. مركز الاستشارات الاسرية كةرميان

     

    " تم انشاء مركز الاستشارات الاسرية كةرميان في عام 2017. لأولئك الذين لديهم مشاكل ويزورونها سيحصلون على المشورة  وحل مشاكلهم.  حتى إذا لم يتم حل مشاكلهم هناك ، فستتم متابعتهم هناك بعد تقديم الشكاوى". قالت مديرة مركز الاستشارات الاسرية كةرميان .  وأشارت أيضا إلى أن من يريد محاميا ، سيزودهم بمحامي مجاني عبر المنظمة النسائية للمساعدة القانونية. ثم قالت إن مركز الاستشارات الاسرية كةرميان يتكون من بعض الأقسام بما في ذلك:

     

  • شعبة الإدارة: حيث يتم تشغيل الشؤون الإدارية لمركز الاستشارات الاسرية كةرميان.
  • شعبة الخدمات: وتتكون من شعب قانونية واجتماعية وعقلية
  • الشعبة القانونية: حيث تتم توفير المحامين والاستشارات القانونية.
  • الشعبة الاجتماعية: حيث توجد وساطة ويطلب من الأطراف تقديم المشورة لهم بناء على طلبهم.
  • الشعبة العقلية: يتعامل فقط مع الحالات التي تعاني من مشاكل نفسية حيث يتم التعرف عليها ونقلها إلى المركز الصحي الذي هم على اتصال به وتلبية الحالات بالتنسيق.
  • شعبة التوعية: يشرف موظفو مركز الاستشارات الاسرية كةرميان على هذا الشعبة. إنهم يعملون على التوعية الاجتماعية في جميع فئات المواطنين بدءًا من روضات إلى طلاب الجامعات. وقالت أيضا إنهم ينشرون الوعي باستمرار من خلال حلقات النقاش والندوات والدورات التدريبية من بداية العام الدراسي حتى نهايتها ، وخاصة في وقت شن حملات لمكافحة العنف ضد المرأة.
  • شعبة لجنة المصالحة: تتألف حاليا من (4) أعضاء منهم (2) محامين ، (1) باحث اجتماعي و (1) باحث عقلي. سيصبحون (8) أعضاء في المستقبل القريب حيث قررت المديرية العامة لمكافحة العنف الأسري زيادة عددهم إلى (8) منهم (7) أعضاء يجب أن يكونوا موظفين من مركز الاستشارات الاسرية كما سيكونون أكثر توافقًا مع الوقت المحدد غالبًا في (الاثنين والأربعاء). يعتبر هذا القرار نافذاً في تسريع قضايا المواطنين في اللجنة. كما يعتقد الموظفون وأعضاء اللجنة أنه يتعين على هذه اللجنة التعامل مع القضايا قبل تقديم الشكاوى وإشراكهم في التحقيقات. لأنه الجانب السلبي من هذا القانون عندما يتم نقل العائلات إلى اللجنة بعد تفريقها وانفصالها. وأخيراً ، قال أحد أعضاء اللجنة إن المشاكل تتزايد وهي ناجمة في الغالب عن التهديدات والضرب وسوء استخدام أجهزة الاتصال والاتهامات والخيانة الزوجية.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تجتمع ممثلة المنظمة مع مديرة مركز الاستشارات الاسرية كةرميان.

  1. مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري

     

    صدر امر إنشاء هذا المكتب عام 2007. ولكنه بدأ في التحقيق في الحالات وقبولها عام 2007. وكان في السابق يتابع إجراءات المتابعة.

     

    وذكر مدير مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري أن النواحي مثل سةيدا  وشاكةل وخان وسةرقةلا وكولةجو وكوكس وغيرها من النواحي يتعلق بها. يأتي الناس إليهم على أساس يومي في وقت وجود مشاكل عائلية وتقديم شكاوى ويقومون بالتحقيق فيها. وعن القانون المناهض للعنف الأسري ، قال: "المستوى الذي يتم فيه تطبيق القانون جيد ، لكننا نوصي بتعديله لأنه في الواقع له العديد من العوائق. عندما يتم وضع قانون للممارسة ، يجب أن تؤخذ في الاعتبار الحياة وسبل العيش والتقاليد حيث أن التقليد هو مصدر القانون. لذلك ، على اللجنة التي تضع القانون أن تأخذ بعين الاعتبار آراء بعض الحاكمون والأساتذة. كواحد من أعظم أخطاء هذا القانون هو أنه يشير إلى أمثلة بينما في الواقع لا ينبغي أن تكون هناك أمثلة في القانون ويجب أن يكون هناك تعبير عام وشاملي. لا يجب أن يقول القانون أن هذه على سبيل المثال هي أعمال عنف ومحصورة بينما يجب أن تكون هي نفسها مثل قانون العقوبات العراقي حيث أنها لا تشير إلى أي أمثلة. عندما تكون هناك أمثلة في القانون يصبح محصورا ولا يتجاوز الأمثلة ".

     

    ثم تحدث مدير مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري عن خطأ آخر ملحوظ في هذا القانون وقال: "على الرغم من أن هذا القانون يسمى قانون مكافحة العنف الأسري ، فإنه في الواقع ليس كذلك. كما يشير القانون بدلاً من ذلك إلى العنف ضد المرأة ولا يشير أبداً إلى العنف ضد الرجال. لذلك ، إنه قانون غير عادل حيث يكمل الرجل والمرأة بعضهما البعض في المجتمع. "

     

    وفيما يتعلق بلجنة المصالحة الأسرية في كفري ، قال مدير مكتب كفري لمكافحة العنف الأسري أن لجنة المصالحة الاسرية تتكون من (5) أعضاء بما في ذلك (2) محامون مجانيون (1) الملا و (2) موظفو من الباحثين  لمكتب كفري لمكافحة العنف الأسري. ولم يتم تحديد وقت اجتماع لجنة المصالحة الاسرية حيث يتم عقد الاجتماعات وفقًا للحالات المتاحة ، أي إذا قدمت قضية شكوى وأحالها قاضي التحقيق إلى لجنة المصالحة الاسرية ، فسيتم عقد اجتماع  اللجنة وفي القانون ، نص على إنفاق مبلغ 30،000 دينار عراقي لاجتماع اللجنة  ولكن حتى الآن لم يتم إنفاق أي شيء لهم. وفيما يتعلق بالدورة التدريبية والندوات ونشر الوعي ، قالت المديرة ، "إننا نقيمها باستمرار في روضات والمدارس ، خاصة في تشرين الثاني عند إطلاق حملة حول العنف ضد المرأة".

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تجتمع ممثلة المنظمة مع مديرمكتب كفري لمكافحة العنف الأسري

     

     

     

    إدارة رابةرين

  1. مكتب رانية

     

    بينما التقينا مع مدير مكتب رانية ، قال إنه لا يوجد سوى مكتب واحد في جميع أنحاء منطقة رابةرين بخلاف أن العديد من القرى والنواحي المحيطة برانية يتعلق بهذا المكتب.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    تجتمع ممثلة  المنظمة مع مدير مكتب رانية

     

     

     

     

     

    ممثلة المنظمة تجتمع مع مدير قسم الجريمة والحركة

    قسم الإحصاءات والتخطيط: حيث يتم جمع إحصائيات جميع الحالات المقبولة لديهم وتسجيل جميع المعلومات المتعلقة بالشكاوى.

     

    وفيما يتعلق بالنواقص الموجودة في مكتب رانية ، قال مدير مكتب رانية ، “لدينا العديد من أوجه القصور فيما يتعلق بالموظفين. أيضا ، لدينا عدد قليل من الضباط والموظفين. علاوة على ذلك ، ليس لدينا ميزانية بخلاف حقيقة أننا مدعومون ماليًا من قبل المنظمات.

     

    سألت مدير مكتب رانية عما إذا كان وجود مكتب واحد كافياً لمشاكل الأسرة في المنطقة. وردًا على ذلك قال: "نحن تحت ضغط كبير. لذا ، يجب أن يكون هناك بعض المكاتب الأخرى في المنطقة. على سبيل المثال ، من الضروري وجود مكتب لمكافحة العنف الأسري في كل من حاجي اوا وجوارقورنة. أيضا ، يجب أن يكون هناك مكتبان في بلدة رانية لتقليل الضغط علينا وتنفيذ أعمالنا هنا بشكل أفضل. " ثم أشار إلى أن عدم وجود محكمة تحقيق للعنف الأسري يخلق مشكلة أخرى ويجعلهم غير قادرين على حل القضايا في أقصى فترة زمنية.

     

    وعن أسباب المشاكل الأسرية ، قال مدير مكتب رانية ، "إن المستوى المنخفض للتعليم بين أفراد الأسرة يسبب مشاكل. بما أن الثقافة الأبوية حتى الآن منتشرة في جزء من أسر المجتمع. كما أن بعض الأشخاص الذين لا يؤمنون بالنظام القانوني لا يحلون خلافاتهم من خلال القانون عندما يواجهون العنف ".

     

     

    ممثلة المنظمة تلتقي مدير مديرية مكافحة العنف

     

    وذكر أيضا أن هناك الكثير من العنف فيما يتعلق بالاقتصاد لأن معظم الحالات التي تأتي إليهم تتحدث عن أن أزواجهن لا ينفقون أموالاً عليهم. وهناك حالات طردها أزواجهن ولا ينفقون أموالهم عليهم وعلى أطفالهم. هذا هو سبب آخر وراء مشاكل القضايا. وفيما يتعلق بالخيانة الزوجية والاعتداء الجنسي ، هناك حالات أقل. في بعض الأحيان يكون هناك تدخل خارجي في حياة الأسرة حيث أنه في كثير من الأحيان يخلق مشاكل للأسرة. أيضًا ، نظرًا لأن الطرفين لا يتصرفان بشكل صحيح تجاه بعضهما البعض ويسيئون فهم بعضهما البعض ، فإن المشاكل سوف تنشأ.

     

     

     

     

     

     

     

  2. شيلتر

     

    ذكر مدير مكت رانية أنه عندما يأتي إليهم شخص ما ، يتعرض لسوء المعاملة الجسدية ، يقوم بنقلها مباشرة إلى أقرب مركز صحي للعلاج حتى يتمكنوا من الحصول على تقرير طبي أولي. ثم بعد أن يحصلوا على إفادة منها ، سينقلونها إلى المحكمة. بعد ذلك ، تقرر المحكمة وضعها في سجن رابةرين لأنهم لا يملكون شيلتر. لذا ، فإنهم ملزمون بوضعها في السجن إذا لم يستقبلها أي من أقاربها. غالبًا ما تذهب القضية إلى منزل قريبها على مسؤوليتها. إذا لم يكن هناك من يعتني بها ، فسوف ينقلونها إلى بيت شيلتر سليمانية. قال مدير مكتب رانية  "هذه هي المشكلة بالنسبة لنا وسلامة القضية. لذلك ، حان الوقت لإنشاء شيلتر خاص لإيواء ضحايا العنف الأسري في هذه الإدارة."

     

  3. الخط الساخن

     

    وعن الخط الساخن قال مدير مديرية مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة: "عندما يواجه شخص لديها مشكلة ، رقم (119) سيتم الرد عليها من سليمانية. ثم سيتم إبلاغنا بالقضية. بعد ذلك ، سنساعدها قدر الإمكان. وسنقوم بمتابعة القضية وبذل الجهود لحلها. في كثير من الأحيان ، لا تطلب القضية سوى إرشادات ونقدمها لها ".

     

    أما بالنسبة لسؤال آخر فقد وجهنا للمدير ما إذا كان لديهم ضابطة. وردًا على ذلك قال: "معظم العاملين في الشعب هم من الإناث. لكن ليس لدينا ضابطات غير أن لدينا موظفات ".

     

  4. محكمة تحقيق رانية

     

    فيما يتعلق محكمة تحقيق رانية ، بخلاف حالات التحقيق ، يتم عرض جميع الحالات العائلية في محكمة تحقيق رانية هذا بسبب عدم وجود محكمة لمكافحة العنف الأسري في رانية. لذا ، خلق هذا وضعا لا يمكنهم فيه التفريق بين القضايا العائلية والحالات الأخرى كما جاء في القانون المعارض للعنف الأسري.

     

    أدى عدم وجود محكمة خاصة لمشاكل الأسرة إلى أنها تستغرق وقتًا طويلاً حتى يتم حلها. لذلك من الضروري تشكيل محكمة خاصة بمشكلات الأسرة كما جاء في القانون.

     

     

     

     

     

     

    استبيان

     

    أجرينا في هذا التقرير استبيانًا في إقليم كردستان بخصوص قانون مكافحة العنف الأسري لمعرفة مدى إدراك المواطنين للقانون الذي يعارض العنف الأسري وإلى أي مدى لديهم معلومات عن المحكمة لمكافحة العنف الأسري. أو إذا واجهوا مشكلة ، هل أتوا للمحكمة؟ إلى أي مدى تعاونت لجنة المصالحة معهم وبذلت جهودا لحل مشاكلهم. ثم سئلوا عن أنواع العنف التي ارتكبت ضدهم. مع هذه الأسئلة وغيرها ، اكتشفنا أن قلة قليلة من المواطنين على دراية بالقانون المعارض للعنف الأسري أو المحكمة لمكافحة العنف الأسري. لذلك ، نجد أن على السلطات المختصة اتخاذ إجراءات جادة نحو تنفيذ القانون الذي يعارض العنف الأسري من خلال مساعدة المواطنين على إدراك وجود مثل هذا القانون.

     

     

    نتائج الاستبيان

     

    عمر المشاركين

    14 - 50

    الجنس

    كلاهما

    مكان المشاركين

    اقليم كوردستان

     

     

     

     

     

    السؤال 1: إلى أي مدى لديك معلومات عن القانون الذي يعارض العنف الأسري؟

     

    لا

    إلى حد ما

    كثير

    67

    96

    60

    38%

    56%

    6%

     

     

                                                                                 

     

     

     

    نتيجة لهذا الاستبيان ، اكتشفنا أن 38٪ من المشاركين ليس لديهم أي معلومات عن القانون الذي يعارض العنف الأسري ، و 56٪ منهم إلى حد ما على دراية به ، وأولئك الذين يعرفون ذلك تمامًا هم عدد قليل جدًا 6٪ منهم. هذا هو السبب في أنه يجب أخذ ذلك في الاعتبار لأن القانون الذي صدر لسنوات عديدة وتطبيقه في المحكمة معروف من قبل عدد قليل من الناس. جدير بالذكر أن الذين شاركوا في الاستبيان كانوا من ذوي المشاكل وزاروا المحاكم. لذا ، كان يجب أن يكونوا على دراية بذلك تمامًا. عند هذه النقطة ، سنكتشف أنه إذا تم إجراء استبيان آخر بين الأشخاص الذين لم يزوروا المحاكم ، فسيكون من المستحيل عليهم الحصول على معلومات معقولة عن القانون. هذا هو السبب في أنه من الضروري أن تعمل السلطات والمنظمات ذات الصلة بشكل أكبر على نشر الوعي.

     

     

    السؤال 2: إلى أي مدى لديك معلومات عن المحكمة لمكافحة العنف الأسري؟

     

    لا

    إلى حد ما

    كثير

    94

    108

    18

    42.72%

    49%

    8.18%

     

     

     

     

     

    اكتشفنا من هنا أن المواطنين ليس لديهم معلومات عن القانون ، لذلك ليس لديهم معلومات عن المحكمة لمكافحة العنف الأسري. لذلك ، العمل على وعي المواطنين بوجود مثل هذه المحكمة أمر ضروري للغاية.

     

     

    السؤال3: إلى أي مدى تتفق مع أعضاء لجنة المصالحة؟ هل يمكن أن يكونوا متعاونين ، حسب الاقتضاء ، لحل مشكلتك؟

     

    لا

    إلى حد ما

    كثير

    63

    96

    53

    29.75%

    45.28%

    25%

     

     

     

     

     

     

     

    من هنا اكتشفنا أن لجنة المصالحة يمكنها إلى حد ما أن تلعب هذا الدور العظيم. نظرًا لأن المعدل ليس مرتفعًا جدًا ، فمن الضروري أن يلعب أعضاء لجنة المصالحة دورًا أفضل في معالجة الحالات وتحقيق المصالحة الأسرية. وفي الوقت نفسه ، ينبغي إيلاء المزيد من الاهتمام لهذه اللجنة ، وتخصيص الميزانيات المطلوبة لها مقابل أتعاب الخبراء وجميع المخصصات المطلوبة. كما يجب أن يكونوا أكثر انفتاحًا في أعمالهم من أجل تحسين دورهم في المصالحة بين العائلات.

     

     

    السؤال 4: ما نوع العنف الذي ارتكب ضدك؟

     

    نفسي

    جسدي

    جنسي

    130

    100

    15

    53%

    40.81%

    6.12%

     

     

     

     

     

     

    من هذه النتيجة اكتشفنا أن معظم الضحايا واجهوا العنف. في العائلات ، تم ارتكاب العنف النفسي ضد الضحايا مثل الإهانات والكلمات البذيئة. هذا هو السبب في ضرورة إيلاء الاهتمام الكامل للجانب العقلي للضحايا. وعند زيارتهم للسلطات المختصة ، ينبغي بذل الجهود لإعادة بناء الجانب العقلي للضحايا. ويجب فتح مستشفى الصحة النفسية لهم.

     

     

    السؤال 5: إلى أي مدى تعاون معك قاضي المحكمة وموظفيها لمكافحة العنف الأسري ويسهل عملك؟

     

    لا

    إلى حد ما

    كثير

    42

    123

    56

    19%

    55.65%

    19%

     

     

     

     

     

     

    من هنا اكتشفنا أن القضاة وأعضاء المحاكم تعاونوا مع قضايا الأسرة ، حسب الاقتضاء. هذا أمر يستحق الثناء. لكن أولئك الذين ليس لديهم رأي جيد في المحاكم ليسوا قليلين. والسبب في ذلك يعود إلى الإجراءات القانونية وضخامة القضايا وقلة القضاة والموظفين. كما هو الحال عندما يقدم مواطن شكوى لا تذهب إلى المحكمة لأن القضايا تستغرق وقتًا طويلاً هناك حتى يتم تسويتها بسبب ضخامة القضايا وقلة القضاة والموظفين. لذلك يشعر المواطنون بالانزعاج وعدم الارتياح تجاه المحاكم.

     

    السؤال 6: هل تم التحقيق معك سراً؟

     

    كلا

    نعم

    122

    99

    55.72%

    40.72%

     

     

     

     

     

    بناءً على القانون المعارض للعنف الأسري ، يجب أن تكون التحقيقات في قضايا الأسرة سرية. لكن هذه النتيجة تخبرنا أن السرية الضرورية في مثل هذه الحالات موجودة بنسبة صغيرة. هناك أسباب عديدة وراء ذلك من بينها عدم وجود محكمة خاصة لمكافحة العنف الأسري. سبب آخر هو أن محكمة الجنح تنظر في جميع الدعاوى القضائية ولدى محكمة التحقيق العديد من ملفات الشكاوى. من ناحية أخرى ، حيث لا يوجد مكان مناسب لمحكمة التحقيق ، يجري خلط. كما أن عدم وجود مكان مناسب للتحقيق في قضايا الأسرة ، كما يحدث في كثير من الأحيان أن يتم التحقيق في غرفة صغيرة مع وجود العديد من المحققين ، يؤدي إلى عدم سرية القضايا تمامًا. وكل هذه الأسباب ترجع إلى إهمال السلطات المختصة.

     

    السؤال 7: من ارتكب العنف ضدك؟

    أب حتى الصف الرابع

     

    زوج (رجل)

    زوجة (امراة)

    أخ

    أب

    أم

    بنت

    اخرون حتى درجة رابعة

    128

    9

    34

    21

    2

    2

    38

    54.70%

    3.84%

    14.52%

    8.97%

    0,85%

    0,85%

    16.23%

     

     

     

     

     

     

    نتيجة لهذا الاستبيان اكتشفنا أن معظم من يرتكبون العنف هم من الذكور والأزواج ضد زوجاتهم. لذلك ، يجب أن يكون الذكور أكثر وعيا من خلال فتح أنواع مختلفة من الدورات التدريبية للتوعية التي يمكن من خلالها تخفيض معدلات العنف.

     

    السؤال 8: كم من الوقت يستغرق حل قضيتك في المكمة؟

     

    1 – 3 شهور

    3 - 6 شهور

     

    6 شهور - سنة واحدة وأكثر

     

    53

    37

    50

    37.85%

    26.42%

    35.71%

     

     

     

     

     

     

       ونتيجة لذلك اكتشفنا أن المشكلات الموجودة في المحاكم تستغرق وقتًا طويلاً حتى يتم حلها. وكثيراً ما استغرقت القضايا وقتاً طويلاً ولم تتوصل إلى تسوية ، تخلى أصحاب الشكوى عن شكاواهم. كان هذا في كثير من الأحيان بسبب قلة القضاة والموظفين في تلك المحكمة. لهذا السبب يجب على السلطة المختصة أن تبذل جهودًا جادة لتوفير المزيد من القضاة والموظفين للمحاكم حتى لا يفقد أصحاب الشكوى حقوقهم بتأجيل قضاياهم وأن يكونوا يائسين في تقديم شكاواهم.

     

    الإحصاء

  1. الاحصاءات الكلية لمديريات مكافحة العنف ضد الاسر والنساء في اقليم كوردستان.

     

    المديرية

    عام 2018

    عام 2019

    اربيل

    3351

    4228

    دهوك

    2586

    2537

    سليمانية

    2000

    3226

    كرميان

    1024

    999

    رابةرين

    555

    807

    سوران

    306

    284

     

     

     

     

  1. أنواع الإحصائيات في مديريات مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة في إقليم كوردستان عام 2018.

     

     

    مكان

    القتل

    الانتحار

    وضع نفسه على النار

    شكاوى

    اعتداء جنسي

     

    اربيل

    14

    14

    22

    2269

    22

    دهوك

    14

    21

    30

    2486

    35

    سليمانية

    12

    15

    18

    1909

    45

    كرميان

    3

    6

    12

    991

    12

    رابةرين

    1

    9

    8

    522

    15

    سوران

    1

    2

    7

    290

    6

    المجموع

    46

    68

    107

    9568

    145

     

     

     

     

  2. أنواع الإحصائيات في مديريات مكافحة العنف ضد الأسرة والمرأة في إقليم كردستان عام 2019.

 

مكان

القتل

الانتحار

وضع نفسه على النار

شكاوى

اعتداء جنسي

 

اربيل

16

29

25

4494

54

دهوك

7

17

27

2449

27

سليمانية

12

16

22

3427

49

كرميان

1

0

0

989

9

رابةرين

2

2

10

579

15

سوران

2

4

8

269

1

المجموع

41

69

102

11907

155

 

 

 

4. مقارنة إحصائيات جميع مديريات مكافحة العنف ضد الأسر والنساء في إقليم كردستان بين عامي 2018 و 2019.

 

عام

القتل

الانتحار

وضع نفسه على النار

شكاوى

اعتداء جنسي

 

2019

41

69

103

11907

155

2018

46

68

107

9568

145

الفرق

-5

+1

-4

+2339

+10

 

 

من هذه الإحصائيات وجدنا أن الأعداد ازدادت بشكل ملحوظ في جميع المديريات ، وخاصة تلك الشكاوى. هذا يخبرنا أن نعمل أكثر على قانون مكافحة العنف الأسري ، وأن نتخذ خطوات عملية لتطبيقه ومعالجة المشاكل والصعوبات التي نواجه امام تنفيذه.

 

إحصائيات العنف في مكتب منارة بمحافظة اربيل

مقارنة بستة شهور بين 2018 و 2019

 

الأشهر الستة الأولى من عام 2018

الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

509

576

 

 

 

 

 

 

إحصائيات العنف الأسري في منطقة إدارة رابةرين:

 

الأشهر الستة الأولى من عام 2018

الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

337

236

 

 

 

 

 

إحصائيات الزواج والطلاق في منطقة إدارة رابةرين:

 

 

الأشهر الستة الأولى من عام 2018

الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

الزواج

1628

1486

الطلاق

248

216

 

 

 

 

 

 

إحصائيات لجنة المصالحة بمنطقة رابارين:

 

الأشهر الستة الأولى من عام 2018

الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

144

154

 

 

 

 

إحصائيات محاكم مكافحة العنف الأسري بمحافظة السليمانية في الأشهر الستة الأولى من عام 2019

 

 

وارد

مغلق

احالة

1187

934

314

 

 

 

 

 

إحصائيات حالات المنظمة النسائية للمساعدة القانونية في عام 2019

 

 

التوصيات

 

  1. زيادة عدد محاكم التحقيق في جميع المحافظات للحفاظ على سرية القضايا وتسهيل سير الإجراءات.
  2. تشكيل محكمة جنح للمشكلات الأسرية في جميع المحافظات.
  3. زيادة عدد المكاتب في جميع المحافظات لتسهيل عمل القضايا ومساعدة الضحايا بسبب ضخامة الشكاوى.
  4. تخصيص المباني اللازمة والمناسبة للمكاتب بحيث تكون الأماكن مناسبة وآمنة للمشتكيين وموظفيهم وبعيداً عن الأحياء والحصول على الامن الكافي لهم.

     

  5. زيادة عدد النساء في المناصب الإدارية العليا المتعلقة بتنفيذ القانون.
  6. فتح شيلترات لضحايا العنف الأسري وفصلهم عن غيرهم.
  7. ينبغي إيلاء المزيد من الاهتمام للجانب العقلي لضحايا العنف الأسري عند معالجة الشكاوى. وعلى وزارة الصحة ووزارة العمل والشؤون الاجتماعية اتخاذ إجراءات جادة لفتح المستشفيات النفسية للضحايا.
  8. على الجهات المختصة وخاصة وزارة الداخلية اتخاذ إجراءات جادة لنشر الوعي بالقانون.
  9. العمل على الحفاظ على سرية القضايا في المحاكم والمكاتب.
  10. على البرلمان أن يتخذ إجراءات جادة لتعديل قانون مكافحة العنف الأسري بطريقة تعالج جميع العوائق التي ظهرت أثناء تنفيذه. ويمكن القيام بذلك من خلال العمل مع المنظمات والقضاة والجهات ذات الصلة التي تقوم بتنفيذها.
  11. تزويد المديريات والمكاتب بجميع متطلبات الوقود والمركبات والشرطة حتى يتمكنوا من القيام بأدوار أفضل لتنفيذ القانون.
  12. وضع وتحديد آلية عامة وموحدة للمحاكم من حيث وجود أنواع واختصاصات المحاكم ، بحيث لا تسمح لأي محكمة بالتعامل مع القضايا بشكل مختلف.
  13. تعيين أعضاء دائمين وثابتين في لجان المصالحة وتخصيص استحقاقات المالية والمتطلبات الإدارية لهم حتى يتمكنوا من أداء أدوارهم الهامة كلجنة مصالحة لتحقيق المصالحة الأسرية.
  14. العمل على توسيع وتطوير االشيلترات الموجودة حاليا لتصبح ملاذا آمنا للضحايا بطريقة تحمي سلامتهم ومستقبلهم.
  15. تعيين محامين مفوضين أو مجانيين لضحايا العنف الأسري في مرحلة التحقيق.
  16. عقد دورات توعية وتدريب مهني لضباط والمحققون المديريات والمكاتب مع تقدم التكنولوجيا وتزايد الجرائم الالكترونية.
  17. نقل لجان المصالحة إلى المكاتب لحل المزيد من المشاكل وتحقيق المزيد من المصالحات الأسرية.

 

 

 

 

 

 


Women’s Legal Assistance Organization

With the support of the NED

 

A Report for Monitoring the Implementation

of the Domestic Violence Law

 

Kurdistan Region - Iraq

 

2020

 

Prepared by

               The Project Staff   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Contents

 

  • -Introduction
  • -The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

    First – Slemani Governorate

  • -In response, Her Excellency said, “The problem is that all kinds of women are put in this place.” And she added, “Visiting Garmian Shelter, I found out it was bad. In Slemani Shelter I discussed with each case and they all had legal problems.Hawler Shelter has place problem as it is small and is next to Autism Center.And Duhok Shelter has a very good and organized building, as it was attributed to their administration.Allocations for the shelters’ petty expenses are very few.”
  • -Also, Her Excellency referred to that working with the organizations is very important as some of them fund the Shelters.Besides, we informed Her Excellency that working on the Sozi Daruni Hospital is important.Furthermore, we explained that if a patient is committed to the hospital, she should have a companion.But there are women, in the Shelters, who need to be committed to Sozi Daruni Hospital but do not have companions.So, this is a problem.Her Excellency referred to that they could separate a place for family problems in Slemani Shelter but if the types of victims are mixed, it will reflect badly on them.We also informed Her Excellency that we have a plan to launch a campaign for having a special Shelter for family problems and Her Excellency found it reasonable.
  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan Region
  2. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani

     

  3. Views of the Lawyers on the Law Opposing Family Violence
  4. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership
  5. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    Second – Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence
  2. Shaqlawa District

    (Office of Opposing Violence against Family and Women)

  3. Koya District
  • -Koya Office
  • -Investigation Court for Opposing Family Violence

     

  • -Reconciliation Committee

     

    Third – Halabja Governorate

    1. Marriage
    2. Rescinding Marriage
    3. Part of WOLA Activities in Halabja Governorate

       

      Fourth – Duhok Governorate

  1. Directorate of Opposing Violence against Family and Women

     

  2. Duhok Office
  3. Nzarke Office
  4. Investigation Court for Family Violence and the Law Opposing Family Violence
  5. Zakho District

    ( Zakho Office )

     

    Fifth – Garmian Administration

  1. Directorate for Opposing Violence against Family and Women
  2. The Obstacles in the Way of Implementing the Law

     

  3. Kalar Office
  4. Shelter
  5. Investigation Court for Family Violence
  6. Family counsel center
  7. Kfri Office

     

    Sixth – Raparin Administration

  1. Ranya Office
  2. Shelter
  3. Hotline
  4. Investigation Court

     

    Seventh – Questionnaire

    Eighth – Statistics…

    Nineth – Recommendations  

    Introduction

    We as WOLA bore the responsibility of monitoring the implementation of the law opposing family violence since its issuance under the auspices of American NED.  Due to the significance and necessity for the law for Kurdish community we notably gave attention to the governorates at the beginning of our monitoring.  After some years passed the issuance of the law and many of our reports were disseminated on monitoring the law, we attempted to expand our monitoring limits more and cover those places that we did not monitor so far. 

     

    To this end we paid visits to many districts of the governorates and monitored the implementation of the law, as it was referred to them in this report, in order for us to know how the level of the law implementation is in those places and at what level it is.  Also, our visits to the mentioned places aimed at determining the difficulties and obstacles in the way of implementing the law in the places where the monitoring covered and providing statistics of those places in question. 

    Above all, we could conduct a widespread questionnaire in many places of the region on the law opposing family violence and the performances of the committees and courts for family violence in order for us to know to what extent the citizens are familiar with the law after the law issuance passed many years, to what extent attention was given to legal awareness and to what extent the victims of family violence are content with works of the courts of family violence and reconciliation committees.

    In the end, as the difficulties and obstacles were revealed to us while monitoring the law in the different places, we provided the relevant authorities with many important recommendations and propositions, hoping that they would benefit from them and work on them so as to address the difficulties and obstacles in the way of implementing the law or at least decrease them so that the law can be effective as it should be. 

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    The procedures of filing lawsuits by the victims of family violence

     

     

    When someone faces a family violence and wants to file a lawsuit, they should follow some procedures as follows:

  1. First the person writes a complaint letter and goes to one of the offices for opposing violence against family and women, where there is a section for mental and social law services.At first the issue is directed to the mentioned section and the person is instructed according to their problem as there are experts there.If the person has legal problem, they will be legally instructed.And if the person has mental problem, they will be mentally instructed.And they will be socially instructed likewise.
  2. The person who submits the complaint letter is asked if they want their problem be referred to the court or not.If they are not willing to refer their problem to the court, it will be referred to Reconciliation.There they will try to solve their problem based on the law.Many times, the offices and directorates make contacts with the respondent.If the respondent is willing to listen, they will try to reconcile the parties.Many times, the problem will be put to an end and solved at this point with a report informing the directorate.But if the problem were not solved here or the parties were not willing to listen, it will be referred to the court.
  3. Then all those issues of article 7 that are of family will be referred to the reconciliation committee by the order of the court in an attempt to reconcile the parties and solve the problems.This committee includes a mental and social researcher, a lawyer and a religious mullah who are changed according to the cities. This committee attempts to solve the problems and reconcile the parties.
  4. If the committee could reconcile the parties, the lawsuit would be dropped.And if they couldn’t, they would submit their report to the court, stating that they could not solve the problem.
  5. Later the court starts investigating the lawsuit and receiving the evidences including the witness(es).If there is sufficient evidence, the lawsuit will be referred to the court of misdemeanor to trial and punish the accused.
  6. If the plaintiff could prove their case at the court of misdemeanor, the defendant will be punished by imprisonment for the period of not less than 6 months and not more than 3 years and by a fine of not less than ID 1,000,000 and not more than ID 5,000,000 or by one of these two punishments.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    Slemani Governorate

  1. Ministry of Work and Social Affairs and Shelter Houses in Kurdistan region

     

    • - We as WOLA visited the Minister of Work and Social Affairs and had a meeting with Her Excellency.During the meeting we had discussion about some topics and explained the work and activities of WOLA to her and stated that we have a project on the method of implementing the law opposing family violence and that we as WOLA want to determine the drawbacks through this project and convey them to the relevant authorities for the purpose of addressing them.

       

      WOLA staff members meet with Her Excellency the Minister of Work and Social Affairs of Kurdistan region

       

       

       

       

      And we informed Her Excellency that we want to work on having a place or a house of shelter for family problems not in the way that is used to be.

       

       

       

 

 

  1. Directorate General of Social Monitoring and Shelter House for threatened women in Slemani

     

    To make preparations for an extensive work and launch a campaign for improving the Shelters’ situation and understanding their problems and difficulties, we paid a visit to the Director General of Social Monitoring and the Manager of Shelter House for Threatened Women in Slemani.  First, to pay a visit to the Shelter House for Threatened Women, we submitted a letter to the Directorate General of Social Monitoring to approve of the visit to Shelter and our legal service to them.  After we made discussion with the Director General of Social Monitoring and informed him about the work and activities of WOLA and our project under the auspices of American NED, he offered his cooperation and coordination.  And after we got permission, we visited Shelter House for Threatened Women in Slemani.  The House Manager referred to that they contact the organizations based on requirements that when legal services are required.  Also, he stated that there are women who come to the Shelter should be committed to Sozi Daruni Hospital as they have mental health problems.  But the Hospital prevents their admission as the subjects don’t have relatives while the Shelter has social researchers who can accompany them.  Furthermore, he lashed out that why they are questioned when they admit a case but Sozi Daruni Hospital is not questioned.  Moreover, he said that a woman with mental health problem is referred to a medical committee by the judge’s decision.  Then the committee is summoned in front of the judge to decide whether the case to be committed to Sozi Daruni Hospital.  But this procedure is not materialized. 

     

    Regarding separating part of Shelter to the family problems, he said that the structure of Shelter was laid out in a way that they cannot split it as it is costly and they attempted in the past but they failed.  Also, he mentioned that one of their problems was shortages of monitors and after many efforts they could increase the number of their monitors from the Peshmarga Women Forces.  They set up a (4) day training session for the new employees on how to deal with the cases, what the monitor face if they don’t keep the case’s information confidential and emergency.  Then he mentioned that the judge of the investigation court for opposing family violence is a good cooperator who visited them. 

     

    Later he mentioned that they have a problem which is that a case which was closed without being settled.  Therefore, a woman with a closed case does not know to whom she should submit her request letter to leave the place.  For example, if she gives up her complaint, the case will be closed but without being settled. 

     

    To this end we paid a visit to the President of the Court of Appeal of Slemani Area and requested him not to close the related case unless it is settled and to send letter to the outside courts and other judges to cooperate with us.

     

    Then Manager mentioned that they had mental health problem cases and committed them to Sozi Daruni Hospital.  And they don’t have homeless cases for the time being other than one case which has Schizophrenia and who is very silent and without problem.  Next, he mentioned that risk allowances should be allocated for the employees of this place, which is one of the problems, and seminars should be presented to the cases in order for them to have social, mental and legal awareness and how to behave and speak when they are present in front of the court.  So, we as WOLA showed our readiness to present those seminars to the Shelter cases and employees. 

     

    Therefore, as WOLA we decided to open legal awareness training for the cases regarding their being present in front of the court and their answering to the questions of the court.                

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director General of Social Monitoring and Shelter House for Threatened Women in Slemani.

     

     

  2. Views of the Lawyers on the law opposing family violence

     

    As WOLA we found it necessary to have the views of the lawyers on the law opposing family violence, the drawbacks of this law and their suggestions for better implementing the law as the lawyers play an important role at the courts, settling the cases, working on the laws, discerning the drawbacks of the law, highlighting on the drawbacks and addressing them.  Thus, we found their views indispensable. 

     

  • First we started having a statement of a female lawyer who practices law at Slemani court:

     

    She mentioned that the law opposing family violence is necessary for our community.  It was very good in the past but like other laws it needs to be amended in parallel with social development.  Regarding this law, as it is within the framework of a family which is here more run by social parameters and education, its implementation faces many obstacles.  Therefore, some families and the community in general accept this law with difficulty.  Notwithstanding, the law needs to be amended in a way that the drawbacks at the time of its implementation could be addressed.  And efforts could made to organize family relationship with law. 

     

  • How the law can be actually implemented?

     

    She said that regarding actual implementation of the law, in fact it appears to be a greater loss for women.  The family violence offices should have been looked like hospitals in the implementation of the law and should have been organized for solving family violence persistently.  And they should have solved the problems not like the courts, i.e. efforts for solving the problems should be made until it is unsolvable.  After that complaint letters can be prepared and presented to the court for trial.  But if the problem became bigger and even if the plaintiff gave up her lawsuit, they will be punished at least by fines, for example fines of transports.  

     

  • What is your suggestion for better implementing the law?

     

    She referred to that there are many suggestions for the government and parliament.  For example, when a motion for a law amendment is drafted resources should be obtained from the courts and organizations, then it can go to parliament not the other way around that the parliament draft the motion then the courts merely implement it and the reconciliation committee is behind and even in some crimes the it is nonexistent.  And female genital mutilation is discussed in one article whereas its law, article, crime and punishment should have been looked like any other crime laws or other laws whose articles and crimes hav different punishment seperately.  And when protection right is given a place should be set for the person on the same date by a court’s decision i.e. the accused and their relatives should be summoned, a place should be set and the time for returning to home should be set with the consent of both parties. And a governmental foundation should be established for supervising children even if it is for the time being as the government’s responsibility for protecting family individuals and children will solve many problems.        

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

  1. Reconciliation Committee with Lawyers’ Membership

 

A lawyer who is a member of Reconciliation Committee mentioned that the article (5) of the law talks about sending the complainants to Reconciliation Committee after the investigation is finished and before referring them to a special court.  This will not be very beneficial although having a Reconciliation Committee is useful.  As when the investigation is finished the parties who are angrier with each other already submitted evidences against each other to the court.  So, Reconciliation Committee cannot achieve its goals at the time.  Also, he said that in fact as far as he was informed good efforts had been made to implement the law, despite its drawbacks, by dint of a loyal and altruist judge of law and family.  And to some extent stability can be noticed in the law through the said judge and his tireless efforts.   

 

Regarding Reconciliation Committee he said, “As a lawyer I am a member of Reconciliation Committee of Directorate of Opposing Family Violence pertaining to Investigation Court for Family Violence.  The works of this Committee is well carried out and supervised by Family Counsel Center.  Albeit the Committee’s members exert their efforts to solve the cases of the parties, their aim is not achieved.  Often it is because the cases remained for too long in the courts and offices of family violence.  So, as the problems went bigger, the parties would not be willing to reconcile.  Or sometimes due to the notifications made by phone calls, one party might be present but the other one might not be present as their phone number might be switched off or changed.  This causes one party to be present and the other one be absent for several times.  In fact, this method of notification is legally not valid.  Therefore, I propose that prior to filing complaint or starting the investigation procedures, the case should be submitted to Reconciliation Committee.  Then the Committee will achieve its aim more.  This can be fulfilled by amending the law, which was mentioned in the article (5).  Also, as the Committee’s location is away from the city center, the parties having a case is being burdened with difficulties and forced not to be always present in front of the Committee.”    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA staff members meet with the judge of investigation court for opposing family violence.

 

 

 

Hawler Governorate

  1. Mental Health Hospital for the Victims of Family Violence

     

    Visiting Directorate of Opposing Violence against Family and Women and having first hand meetings with the Director and each Manager of the Offices of Qala, Mnara and Khabat to discuss on the latest changes in the way of implementing the law, the obstacles and the family violence victims’ situation, we found out the most important issue is the lack of a mental health hospital for the victims.  It was unanimously agreed that the lack of such a hospital in Halwler governorate caused a great problem for the relevant authorities and the victims as well. 

     

    The Director said, “The cases often need mental health hospital and we don’t know to where we transfer them to stay and get solution.  This leads such cases to be referred to

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA manager and staff members meet with the Director and Managers of the Offices of Hawler and Khabat.

     

    shelter houses.  As a result, it creates big problems for their employees and other cases.”  Then he stated, “ Sozi Daruni Hospital of Slemani is related to this situation but it has  a limited capacity and does not admit every case. Therefore, establishing a big mental health hospital is indispensable and work should be done on it.”

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    WOLA representative meets with the Head of Shaqlawa Office.

     

     

     

    Koya District

     

  • 1-Koya Office

     

    The Manager of Koya Office stated, “Our Office includes the Manager and (34) employees.  Also Taq Taq is within the district of Koya.  So, we as Koya Office have a section for this area, comprising of (8) employees.”

     

    Regarding the problems and obstacles in the way of them, the Office Manager listed the following:

     

  1. They as Koya Office do not have shortages of employees but they have a problem with the Office building as they are at a rented house and whenever the landowner needs the house they have to move out.
  2. In legal terms, the law opposing family violence has many drawbacks.But in spite of that they could solve all the problems that come to their Office, based on the law, until the law is amended.
  3. There is no any shelter house in their area where there should have been a shelter house.On the top of that they made efforts to solve the cases as far as the time was suitable, they refer their cases to Hawler Sherter House for they have a good coordination with them.And in case they receive a case in the middle of night and could not refer them to Hawler Shelter House, as they borrowed a room of employees from Koya jailhouse for needy times, they send the case there and shelter them until they complete the paper procedures.Finishing the legal procedures, they transfer the case to Hawler Shelter House.

     

     

     

     

     

  1. Investigation Court for Opposing Family Violence

     

    The Koya Office stated, “We have a good tie with the judge of Koya court.  He is hugely cooperating with us.  And as Koya has one judge for all the cases and does not have a special judge for the family problems, this led to the burdened responsibility on the shoulder of the judge of Koya for having accumulated cases.”  He said, “This is why there should be a special judge for violence against family and women in Koya district so as to expedite the works and settle the cases as soon as possible.”

     

     

  2. Reconciliation Committee

 

Koya Office Manager stated, “Based on the judge’s decision we set up a Reconciliation Committee in 2007.  It comprises of six members including:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Koya Office Manager.

 

 

  • A representative of the ministry of endowment and mullahs’ union.
  • A representative of ministry of work and social affairs
  • A representative of lawyers’ bar
  • A social researcher
  • A representative of mental health

 

“I as the Office Manager attend with them in most of the cases and supervise the Committee.  Moreover, Koya Office has a mobile team who continuously searches in the camps and remote areas with UNHCR to spread awareness and offer help to those who have problems so that they can be informed of the procedures and guidelines.”   

 

 

Halabja Governorate

  • 3Part of WOLA Activities in Halabja Governorate with pictures

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA organizes a seminar on how women should protect themselves at the time of facing violence.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA opens an awareness training session for the villages surrounding Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a popular counselling meeting on the problems of the citizens in Halabja governorate.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA holds a meeting with the other organizations of Halabja governorate on the problems of women.

 

 

 

Duhok Governorate

 

1.    Directorate of Opposing Violence against Family and Women

 

This Directorate was established in Duhok governorate city center in 2013.  In the Duhok governorate city center there are two offices namely Nzarke Office and Duhok Office.  Also, there are 8 offices in the districts of Duhok governorate like, ( Smel, Zakho, Akre, Barderash, Amedi, Shekhan, Brayati and Shangal)

 

2.    Family counsel center

 

FCC was set up in 2013.  It has 18 experts who holds high certificates including doctorate degrees.  Up to 3 experts will be available at FCC on daily basis for the purpose of reconciling the families having problems and discussing the problems with the people having cases of violence.  At FCC more than 3 cases are received and met daily to bring about reconciliation among them.  Sometimes reconciliation gets the better of them.  And sometimes it is difficult to obtain and is not solved there, especially with cases who are underaged married girls.  The Office Manager said, “Most of the cases are registered due to marital infidelity, misunderstanding, economic problems and beating.”  Also, she stated, “Some cases are transferred to us from the court and others directly come to us.”  Then she talked about her view of the law opposing family violence and said, “The law is very good and by which the women rights are protected.  In recent years people have better understood it.” 


  

WOLA representative meets with FCC manager.

 

3.   Duhok Office

 

Regarding the cases the Office Manager said, “We currently solve most of the cases ourselves.  At this Office all kinds of complaints are filed.  And up to grade four any complaints that are related to women are filed here.”  He also said, “In this Office there are 2 female officers and 3 male officers to investigate the cases.  To begin with, the Office Manager meets with the cases to determine the type of the case.  Then the investigation officer starts investigating them.”  Then he talked about that they are at work 24 hours a day to register and solve the cases.  Also, he said that even after working hours he is willing to deal with any ad hoc cases either through telephone call or presence.    

 

Later he mentioned that most of the cases are registered due to marital infidelity, swear words and economic problems.  Regarding the complaints that are not filed in the Office are those that are made between man and woman after divorce, especially because of children or other issues except beating, which is registered at the Office, are filed at the police stations.

 

Afterwards he said, “The women who were under threats are secretly investigated at the time of filing complaints, if need be, so that the woman can be protected.  Or she will be transferred to Nawa Center in Duhok at her request and the investigation judge’s decision.”  Duhok Office has a very good and continuous tie with the investigation judge and the Centers for cases’ information and solution. 

 


With regard to the law opposing family violence, the Office Manager talked about his view and said, “The law is very good and is applied very well.”  Also, he said, “Currently people understood the law.  They know how to ask for their rights based on this law compared to the old times when most of them felt shame to file a complaint.” 

WOLA representative meets with Duhok Office Manager.

 

 

 


WOLA representative meets with Nzarke Office Manager.

4.    Investigation court for opposing violence in Duhok

 

The investigation judge stated, “The number of complaints increased but some types of problems dwindled.  This is due to the fact that people’s understanding broadened more.  They look at women and life differently and better consider the rights of women.”  Also, she said, “In the old times complaints were only filed for big problems as it was shame in our community for women to be seen at the offices and courts.  But nowadays women come to file complaints even for the small problems.  For example, women file complaints saying that their husbands prevent them from doing a job, wearing clothes as they wish or going out with their friends.  And there are other similar problems.”

 

With regard to the judge’s contact with the offices and centers, she said, “I am continuously in contact with them even after the working hours to help any case and victim who needs help.  And those women who were under threats we often transfer them to the Center to be protected until the situation is calmed down.  But in some cases, the women refuse to stay at the Center.  And this is due to the community’s trend and people’s gossip.  In this case we have the pledge of the other party to punish them if they violate or harm the complainants. If there is any, the complainant can file another complaint against them.” 

 

Regarding the law opposing family violence, she mentioned that the law is very good and applied very well but it needs to be amended and have its legal problems addressed.       

    

 

 


WOLA representative meets with Duhok investigation judge

5.    Zakho district

 

Zakho Office

 

Zakho Office Manager mentioned that due to the broadness of Zakho area and presence of the camps there, a huge number of complaints is filed in their Office.  Also, complaints from both subdistricts of Rzgari and Darkar, which belong to Zakho district, are filed in that Office.  Also, he said, “Any complaints related to family, even family complaints related to property and estates, will be filed in this Office.”

 

“Regarding those problems for which complaints are filed are mostly due to misunderstanding among the families and misuse of social media and communication devices.  After the complaints are filed investigations are made with the cases and efforts for reconciliation and solution are made by our Office,” he said.  “Most cases are settled by the Offices themselves without being transferred to the courts.  But if it needs be, which is very rare, they will be referred to Zakho Court.  As for reconciliation, they will be transferred to Counselling Center in Duhok.” He added.  Then he mentioned that those cases that are under threats will be sent to Nawa Center in Duhok at the request of the cases and investigation judge to protect them until the threats are removed or the cases themselves request to leave the Center, specifically when the authority is certain that they are not under any threats any more.  Then he said, “We are continuously in contact with the centers and court to follow up the cases.”          

 

 

 

 


WOLA representative meets with Zakho Office Manager.

 

 

Garmian Administration

 

1.    Directorate for Opposing Violence against family and Women

 

With regard to this Administration, their Manager said, “This has been established since 2007.  At first its works were only following up procedures. As the law was put in to practice, the Administration could deal with the cases and investigate them.”  Concerning the law opposing family violence, he pointed to a number of cases as follows:

 

1.    This law has drawbacks; therefore, it should be amended as it seems to them the works are carried out with difficulties.  For example, the article (7) of the law talks about some routines which are related to daily life like murder cases which should not be investigated by such offices for family violence and should be transferred to police stations by judge’s order.  That is, the cases of article (7) of family violence should pertain to misdemeanor court not felony court.  But they investigate those cases that belong to felony court.

 

2.    Another drawback of the law is that it did not talk about the wrongdoings committed against men in the families.  For example, this law did not mention a case in which a wife attacks her husband or marital infidelity happens.

 

 

3.    Another more drawback is that the cases should be for the investigators, i.e. in the offices of opposing family violence the misdemeanor and felony investigators should be separated from each other.  So, an investigator should view misdemeanor cases and another investigator should view felony cases.

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the Director of Directorate Opposing Violence against Family and Women in Garmian.

 

2.    The Obstacles in the Way of Implementing the Law

 

Concerning the defects of this Directorate, the Director talked about that as Directorate of Opposing Violence against Women they have some problems in the way of implementing the law as follows:

 

v  The lack of employees and an allocated building.

v  The Garmian Shelter House is not sufficient and its working hours are few.

v  The lack of a mental health hospital to be designed for the victims of family violence.

v  The lack of a hotline.  Albeit there is a special contact number at the Office in order for them to be informed of the problems, it was supposed that the line (119) would be continuously on for 24 hours.  Also, it was not made to be used in that area as it needs more than (20) employees.  Fortunately, whoever faces a problem or needs to get through to their employees can dial (119) of Slemani.  Then, they will be immediately informed of the calling and will be at hand.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Kalar Office Manager.

 

3.    Shelter House for women in Garmian

 

This Shelter has been set up for 4 years.  It has a limited service as whoever comes to it should stay not more than 72 hours.  In some special situations and according to the decision of the family violence investigation judge the stay period of certain cases will be extended provided that the Shelter Manager approves of it. 

Those cases that come to the Shelter are mostly those who go to the offices of opposing family violence, Office (104) or other offices.  No any case will be admitted without the decision of the judge of the investigation court.  As the mentioned judge decides to transfer the case to the Shelter, an admission file will be made for her and kept there.     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with Women Shelter House Manager in Garmian.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with the judge of the court for opposing family violence in Kalar

 

 

6.    Garmian Family counsel center

 

“GFCC was established in 2017.  Those people who have problems and visit it will get counsel and solution their problems.  And even if their problems couldn’t be solved there, they would be followed up there after complaints are filed,” the GFCC Manager said.  Also, she pointed that whoever wants a lawyer they will provide them with a pro bono lawyer via WOLA.  Then she said that the GFCC comprises of some sections including:   

 

v  Management section:  where management affairs of GFCC is run.

v  Service section:  It is comprised of legal, social and mental sections

o   Legal section: where lawyers and legal counselling is provided.

o   Social section: where there is mediation and the parties are called to present them counselling at their own requests.

o   Mental section: It only deals with those cases that have mental problems as they identify and transfer them to Health Center with whom they are in contact and meet the cases in coordination. 

v  Awareness section: GFCC employees supervise this section. They are working on social awareness in all classes of citizens ranging from kindergarten to university students.  She also said that they continuously spread the awareness through panels, seminars and training courses from the beginning of the academic year to the end of it, especially at the time of launching campaigns of opposing violence against women.

v  Reconciliation committee section: currently it is comprised of (4) members including (2) lawyers, (1) social researcher and (1) mental researcher.  They are going to become (8) members in the near future as it was decided by Directorate General of Opposing Family Violence to increase the members to (8), of which (7) members should be employees from Family counsel center as they will be more conformed with the specified time mostly on ( Mondays and Wednesdays).  This decision is effective for expediting citizens’ issues in the Committee.  Also, the employees and Committee members think that this Committee should deal with the cases before they file complaints and involve in the investigations.  For it is the negative aspect of this law when the families are transferred to the Committee after they were broken up and separated.  Finally, a Committee member said that the problems are increasing and they are mostly resulted from threats, beating, misuse of communication devices, accusations and marital infidelity.       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with GFCC Manager.

7.    Kfri Office for Opposing Family Violence

 

The ordinance for establishing this Office was issued in 2007.  But it started investigating the cases and admitting them in 2007.  Previously it just carried out follow up procedures.

 

KOOFV Manager stated that the subdistricts of Saida, Shakal, Khan, Sarqala, Kulajo, Koks and other subdistricts pertain to them.  People come to them on daily bases at the time of having family problems and file complaints and they investigate them.  Regarding the law opposing family violence, he said, “The level at which the law is being implemented is good but we recommend it to be amended as in fact it has many drawbacks.  When a law is put in to practice, life, livelihood and tradition should be put in to consideration as tradition is the source of law.  Therefore, the committee who makes the law should consider the views of some governors and professors.  As one of the great faults of this law is that it referred to examples while in fact there should not be examples in law and there should be generic and plural expression.  The law should not say that for example these are violence and confined while it should be the same as Iraqi punishment law as it does not refer to any examples.  When there are examples in the law it becomes confined and does not go beyond the examples.” 

 

Then KOOFV Manager talked about another notable fault of this law and said, “Although this law named the Law of Opposing Family Violence, in fact it is not the case.  As the law rather refers to violence against women and never refers to violence against men.  So, it is an unjust law as man and woman complete one another in the society.”

 

Concerning Family Reconciliation Committee in Kfri, KOOFV Manager said that FRC is comprised of (5) members including (2) pro bono lawyers, (1) mullah and (2) KOOFV employees who are researchers.  And the FRC meeting time is not specified as the meetings are held according to the available cases, i.e. if a case files a complaint and the investigation judge refers them to FRC, FRC meeting will be held.  And in the law, it was stipulated that an amount of ID 30,000 be spent for an FRC meeting but until now nothing was spent for them.  Regarding training session, seminars and awareness dissemination, the Manager said, “We continuously hold them in kindergartens and schools, especially in November at the time of launching a campaign on violence against women.”      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WOLA representative meets with KOOFV Manager.

Raparin Administration

1.    Ranya Office

 

As we met with RO Manager, he said that there is only one Office throughout Raparin area other than that many other villages and subdistricts surrounding Ranya pertain to that Office. 

 

 

 

 

 

 

 


WOLA representative meets with RO Manager.

WOLA representative meets with Crime and Movement Section Manager

Statistics and planning section:  where the statistics of all cases that are admitted to them is collected and all information related to the complaints are registered.

 

Regarding the shortcomings that are in RO, RO Manager said,” We have many shortcomings with respect to staff.  Also, we have few officers and employees.  Moreover, we don’t have a budget other than the fact that we are financially supported by the organizations. 

 

I asked the RO Manager whether the presence of one Office is sufficient to the family problems in the area.  In response he said, “We are under a great pressure.  So, there should be some other offices in the area.  For example, an office for opposing family violence in each of Haji Awa and Chwarqurna is necessary.  Also, there should be two offices in Ranya town so as to decrease the pressure on us and better implement our works here.”  Then he referred to that the lack of investigation court for family violence creates another problem and makes them not to be able to solve the cases in a shortest period of time.  

 

Regarding the reasons behind the family problems, the RO Manager said, “The low level of education among family individuals causes problems.  As up to date patriarchal culture is prevalent in part of community families.  Also, some people who do not believe in legal system do not solve their differences through law when they face violence.”

 

He also mentioned that there is many violence with regard to economy as most of the cases who come to them talk about that their husbands do not spend money on them.  There are cases whose husbands expelled them do not spend money on them and their children.  That is another reason behind the cases problems.  With regard to marital infidelity and sexual assault, there are less cases.  Sometimes there are outside intervention into the family’s life as in many times it creates problems for the family.  Also, as the parties do not behave correctly towards one another and misunderstand one another, problems are going to be created.      

 

 

 

 


WOLA representative meets with the Director of Directorate for Opposing Violence

2.    Shelter

 

RO Manager mentioned that when someone, being physically abused, comes to them, they directly transfer her to the nearest health center to be treated and so that they can have initial medical report.  Then after they obtain a deposition from her, they will transfer her to a court.  Afterwards, the court decides to put her in Raparin jailhouse as they do not have a shelter.  So, they are obliged to put her in the jailhouse if none of her relatives received her.  Often the case goes to her relative’s house on her responsibility.  If there is no one to take care of her, they will transfer her to Slemani Shelter House.  So, the RO Manager said, “This is the problem for us and the safety of the case.  Therefore, it is high time a special shelter be set up for sheltering family violence victims in this administration. “

 

3.    Hotline

 

Regarding a hotline, the Director of Directorate for Opposing Violence against Family and Women said,” When someone having a problem contacts number (119) they will be answered from Slemani.  Then we will be informed about the case.  Afterwards, we will help them as far as we can.  And we will follow up the case and make efforts to solve it.  Often, the case only asks for guidelines and we provide her with them.”

 

As for another question we directed to the Director whether they have female officer.  In response he said, “Most of those who work at the sections are females.  But we do not have female officers other than that we have female employees.”

 

4.    Ranya Investigation Court

 

Concerning RIC, other than the investigation cases, all family cases are viewed in RIC.  This is due to the lack of a court for opposing family violence in Ranya.  So, this created a situation that they can not differentiate between the family cases and other cases as it was mentioned in the law opposing family violence. 

 

The lack of a special court for family problems led to the fact that they take long times until they are settled.  This is why it is necessary for forming a special court for the family problems as it was mentioned in the law. 

 

 

 

Questionnaire

 

In this report we conducted a questionnaire in Kurdistan region regarding the law opposing family violence so as to know to what extent the citizens are aware of the law opposing family violence and to what extent they have information on the court for opposing family violence.  Or if they faced a problem, did they come to the court?  To what extent the Reconciliation Committee were cooperative to them and made efforts to solve their problems.  Then they were asked about the kinds of violence which were committed against them.  With these and other questions, we found out that very few citizens are familiar with the law opposing family violence or the court for opposing family violence.  Therefore, we find that the relevant authorities should take serious action towards implementing the law opposing family violence through helping the citizens be aware of having such a law. 

 

 

Questionnaire Results

 

Age of the participants

14 - 50

Sex

Both

Participants’ place

Kurdistan region

 

 

Question 1: To what extent do you have information on the law opposing family violence?

 

 

No

To some extent

Much

67

96

60

38%

56%

6%

 

As the result of this questionnaire we found out 38% of the participants do not have any information on the law opposing family violence, 56% of them to some extent are familiar with it and those who are completely aware of it were very few who are 6% of them.  This is why this should be taken in to consideration as the law being issued for many years and applied in the court is known by few people.  It is worth to be mentioned that those who participated in the questionnaire were people with problems and visited the courts.  So, they should have been quite aware of it.  At this point we will find out that if another questionnaire was conducted among people who did not visited the courts, it would be impossible for them to have a reasonable information on the law.  This is why it is necessary for the relevant authorities and organization to work more on disseminating awareness.   

 

Question 2: To what extent do you have information on the court for opposing family violence?

 

No

To some extent

Much

94

108

18

42.72%

49%

8.18%

 

From here we found out as the citizens do not have information on the law, so they do not have information on the court for opposing family violence.  Therefore, working on citizens’ awareness of having such a court is very necessary.   

Question 3:  To what extent do you agree with the Reconciliation Committee members?  Could they be cooperative, as required, to solve your problem? 

  

No

To some extent

Much

63

96

53

29.71%

45.28%

25%

 

From here we found out that to some extent Reconciliation Committee could play this great role.  As the rate is not very high it is for the RC members to play a better role in tackling the cases and bringing about family reconciliation.  At the same time more attention should be given to such committee and required budgets should be allocated for them for expert fees and all required provisions.  Also, they should be more open handed in their works so as to improve their role of reconciling the families.

 

Question 4: What kind of violence was committed against you?

 

Mental

Physical

Sex

130

100

15

53%

40.81%

6.12%

 

From this result we found out that most of the victims faced violence.  In the families, mental violence was committed against the victims like insults, swear words.  This is why complete attention should be given to the mental side of the victims.  At the time of their visiting to the relevant authorities, efforts should be made to rebuild the mental side of the victims.  And mental health hospital should be opened for them.

 

Question 5: To what extent did the judge and employees of the court for opposing family violence cooperate with you and facilitate your work?

 

No

To some extent

Much

42

123

56

19%

55.65%

25.33%

 

From here we found out the judges and members of the courts cooperated with the family cases, as required.  This is commendable.  But those people who do not have good opinion of the courts are not few.  And the reason behind this attributed to the legal procedures, enormity of the cases and scarcity of judges and employees.  As when a citizen files a complaint do not go to the court because the cases take very long time there until they are settled due to the enormity of cases and scarcity of judges and employees.  Therefore, the citizens feel disturbed and discomfort towards the courts. 

 

Question 6: Was the investigation with you made in secret?

 

 

 

No

Yes

122

99

55.72%

40.72%

 

Based on the law opposing family violence, investigations of the family cases should be confidential.  But this result tells us that the confidentiality that is necessary in such cases exists with a small percentage.  There are many reasons behind this among them is the lack of a special court for opposing family violence.  Another reason is that the misdemeanor court views all lawsuits and the investigation court has many complaint files.  On the other hand, as there is no a proper place for the investigation court, confusion is being made.  Also, the lack of a proper place for investigating the family cases, as often it happens that the investigation is made in a small room with the presence of several investigators, leads the cases not to be entirely confidential.  And all of these reasons are because of the negligence of relevant authorities. 

 

Question 7: Who committed violence against you?

Husband (man)

Wife (woman)

Brother

Father

Mother

Daughter

Others up to grade four

128

9

34

21

2

2

38

54.70%

3.84%

14.52%

8.97%

0.85%

0.85%

16.23%

 

As the result of this questionnaire we found out most of those who commit violence are males and husbands against their wives.  Therefore, males should be more made aware by opening varieties of awareness training sessions through which the violence rates could be decreased. 

 

Question 8: How long does it take to have your case solved at court?

 

1 – 3 months

3 – 6 months

6 months – 1 year and more

53

37

50

37.85%

26.42%

35.71%

 

 

   As the result we found out the problems that are in the courts take a long time until they are settled.  Often as the cases took a long time and did not get settlement, the complainants gave up their complaints.  This was often due to the scarcity of judges and employees of that court.  This is why the relevant authority should make serious efforts to provide more judges and employees for the courts so that the complainants cannot lose their rights by postponing their cases and to be hopeless in filing their complaints. 

 

 

 

Statistics

1.    The total statistics of the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region. 

 

Year of 2019

Year of 2018

Directorate

4628

3351

Hawler

2537

2586

Duhok

3226

2000

Slemani

999

1024

Garmian

807

555

Raparin

284

306

Soran

 

 

2.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2018.

 

 

 

Sexual assault

complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

22

2269

22

14

14

Hawler

35

2486

30

21

14

Duhok

45

1909

18

15

12

Slemani

12

991

12

6

3

Garmian

15

522

8

9

1

Raparin

6

290

7

2

1

Soran

145

9568

107

68

46

Total No.

 

 

3.    Kinds of statistics in the directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region in 2019. 

 

 

Sexual assault

Complaints

Putting oneself on fire

suicidal

Killing

Place

54

4494

25

29

16

Hawler

27

2449

27

17

7

Duhok

49

3427

22

16

12

Slemani

9

989

0

0

1

Garmian

15

579

10

2

2

Raparin

1

269

8

4

2

Soran

155

11907

102

69

41

Total No.

 

 

 

 

 

 

 

 

4.    The comparison of statistics of all directorates of opposing violence against families and women in Kurdistan region between 2018 and 2019.

Year

Killing

Suicidal

Putting oneself on fire

Complaints

Sexual Assault

2019

41

69

103

11907

155

2018

46

68

107

9568

145

Difference

-5

+1

-4

+2339

+10

 

From these statistics we found out that the numbers notably increased in all directorates, especially those of the complaints.  This tells us to work more on the law opposing family violence, make practical steps for implementing it and address the problems and difficulties in the way of its implementation.     

 

Statistics of violence in Mnara Office in Hawler Governorate

With comparison of six months between 2018 and 2019

 

 

First six months of 2018

First six months of 2019

509

 

576

 

 

 

Statistics of family violence in Raparin Administration area:

First six months of 2019

First six months of 2018

236

 

337

 

 

 

Statistics of marriage and divorce in Raparin administration area:

 

First six months of 2018

First six months of 2019

Marriage

1628

1486

Divorce

248

216

 

 

 

Statistics of Reconciliation Committee in Raparin area:

First six months of 2018

First six months of 2019

144

 

154

 

 

 

Statistics of the courts of opposing family violence in Slemani governorate in the first six months of 2019

 

Incoming

Closed

Transferred

1187

934

314

 

 

Statistics of WOLA cases in 2019

 

 

 

 

 

 

 

 

Recommendations

1.    Increasing the number of investigation courts in all governorates in a way to keep the cases confidential and facilitate the procedures works. 

2.    Forming a misdemeanor court for family problems in all governorates.

3.    Increasing the number of offices in all governorates so as to facilitate the cases’ works and help the victims due to enormity of the complaints. 

4.    Allocating required and appropriate buildings for the offices in a way that the places be proper and safe for the complainants and their employees and away from the neighborhoods and having sufficient securities for them.

5.    Increasing the number of women at the high administration positions related to the law implementation.

6.    Opening shelters for the family violence victims and separating them from other cases.

7.    More attention should be given to the mental aspect of family violence victims when the complaints are processed.  It is for the Ministry of Health and Ministry of Work and Social Affairs to take serious action to open mental hospitals for the victims.

8.    The relevant authorities, especially the Ministry of Interior, should take serious action to disseminate awareness on the law.

9.    Working on keeping the cases confidential in the courts and offices.

10. The Parliament should take serious action to amend the law opposing family violence in a way to address all the drawbacks that appeared during its implementation.  This can be done through working with the organizations, judges and relevant authorities who are implementing it. 

11. Providing the directorates and offices with all requirements of fuels, vehicles and police so that they can play better roles to implement the law.

12. Putting and specifying a generalized and uniformed mechanism for the courts, in terms of having types and specialties of the courts, in a way not to let any court to deal with the cases differently.

13. Appointing permanent and fixed members for Reconciliation Committees and allocating financial merits and administrative requirements for them so that they can play their important roles as a reconciliation committee to fulfill family reconciliation. 

14. Working on enlarging and developing the shelters that are currently present so as to become a safe haven for the victims in a way that their safety and future are protected.

15. Appointing mandated or pro bono lawyers for the family violence victims at the stage of investigation.

16. Setting up awareness and professional training sessions for the officers and investigators of the directorates and offices as technology is progressing and electronic crimes are increasing.

17. Transferring Reconciliation Committees to the Offices so as to solve more problems and fulfill more family reconciliations        

 

 

 


 


]]>
. (Legal Aspects of The Law against Domestic Violence in Kurdistan ( Research http://www.araste.co/news.aspx?id=218 http://www.araste.co/news.aspx?id=218 Sat, 06 Jun 2020 21:13:50 GMT Domestic Violence in KRG May 2020 Page 1 of 14
Legal Aspects of
The Law agnce
in Kurdi
Noor Omer
International
Studies and Law
May 2020



Domestic Violence in KRG May 2020 Page 2 of 14
Content
Introduction ...........................................................................................................................3
Purpose of the Law ...............................................................................................................4
Forms of Violence in terms of Family Relationships..............................................................6
Protections from Family Violence..........................................................................................7
The Roles of Agencies in KRG..............................................................................................9
Procedural Lawsuits .............................................................................................................9
How Does the law of Domestic and Family Violence Impact Children……………………9
The relationship between the Iraqi Criminal Law and the Law against Domestic Violence 10
Legal Codes and Punishments ..........................................................................................11
Conclusion ..........................................................................................................................12
References..........................................................................................................................13

Domestic Violence in KRG May 2020 Page 3 of 14
Introduction
The implementation of the Law against Domestic Violence in Kurdistan has experienced a set
of complications. The Law of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region – Iraq is referred to
as Law number (8) of 2011, passed by the Kurdistan Parliament. Legal and human rights activists still
debate as to whether this law will help decreasing domestic violence. More importantly, the legal
context of the Law of Combating Domestic Violence is perceived as nonconforming to the social
customs and norms by the Kurdish society. The incompatibility of the Law is a major force behind the
difficulties for implementing it in KRG. However, it is important to grasp the importance of the Law
in spite of the challenge(s) and incompetency set forth by the Kurdish society as Iraq still has no law
pertaining to Domestic Violence.
It is true that the Law might not have been perfectly designed to protect victims of domestic
and family violence. Nonetheless, the Law is indispensable and works as an incentive to breaking the
structure and institutionalization of norms associated with the tribal Kurdish society. Despite the
formation of the Law to combating gender-based violence, it has failed in protecting the victims. The
footages of case upon case recorded, confirm the fact that domestic violence is rather a plague in the
region, which needs immediate response from agencies involved with this issue. This essay is designed
to critically evaluate the legal aspects of the Law of Combating Domestic Violence in KRG in terms
of (1) its applicability; (2) the protections and (3) the punishments provided.

Domestic Violence in KRG May 2020 Page 4 of 14
Purpose of the Law
Any act of gender-based violence is considered to be a major violation of women’s human
rights worldwide.
1 In fact, victims of violence can be of any sex however, “domestic violence in most
cases is perpetrated by men against women.”
2 In light of these facts, the major purpose of the Law
seems to focus on establishing strategies of prevention, protection and prosecution of gender-based
violence in the region. Such strategies in turn are aimed at realizing the full advancement of women
and providing legal protection against the regime of terror they might encounter within family.
Nevertheless, the Law has proven to be ineffective in countering violence against women in the
Kurdish public and private sphere for several reasons. The scale and the intensification of genderbased violence has not been reduced to a large degree, chiefly because of the delayed implementation
of the Law. Zeynep N. Kaya writes that it is hard to ascertain whether the laws and institutional rules
are genuine or instrumental at the policy level.
3 Cases of domestic violence are registered on a regular
basis suggesting that the Law has no major impact on preventing domestic violence.
4
The data below demonstrates statistics of violence in 2010 compared to statistics of violence
in May 2019. Prior to passing the Law number (8) of 2011, the number of domestic violence cases
recorded are 4075 for 2010 while after passing the law, 986 cases of domestic violence are recorded
only in May 2019. If the 986 cases were to multiply by 12 [the number of months in 2019], then there
would be at least more than 11000 cases. Hence, not even the passing of the Law has not made a
difference in eliminating all forms of gender-based violence. Rather, the statistical rise suggest that the
major purpose of the Law to implement preventive measures against gender-based violence has failed.
1 Sulaiman, Ghuson N. "DOMESTIC VIOLENCE AGAINST WOMEN IN KURDISTAN REGION." PhD diss.,
University of Duhok, (2013), [p.2].
2 ibid.
3 Kaya, Zeynep N. "Gender and statehood in the Kurdistan region of Iraq." (2017).
4 Statistics of domestic violence in July, August and September in 2019. For more information see, Director
General of combating VAW. “Ministry of Interior of Combating Violence against Women.” (2019),
https://www.bgtakrg.org/en/
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 5 of 14
Table 1: Statistics of Violence in 2010
Data source: Human Rights Monitoring Project (2013)
Table 2: Statistics of Violence in May 2019
Data source: Director General of combating VAW (2019)
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 6 of 14
Forms of Violence in terms of Family Relationships
For the purpose of the Law number (8) of 2011, violence in the sphere of family relationships is
well defined in Article 1. First, family is defined as “a group of natural persons having marital or blood
relations up to the fourth degree and all the legally recognized family members.”
5 Second, domestic
violence is defined as “any act, statement, threat or omission committed on the basis of gender by one
member of the family against another member up to the fourth degree that result in physical,
psychological, sexual or economic harm or deprivation of rights.”
6 Article 2 of the Law gives 13
common, specific examples or acts that constitute domestic violence including:
“(1) Forced marriage; (2) Exchange marriage (marital exchange) and child marriage; (3)
Marriage to settle feuds; (4) forced divorce; (5) Cutting off social relation; (6) Forced prostitution; (7)
Female genital circumcision; (8) Forcing family member to leave employment; (9) Forcing children to
beg work and leave school; (10) Suicide as the result of domestic violence; (11) Abortion as the result
of domestic violence; (11) Physical punishment of family member and children under any excuses and
(13) Humiliating, insulting, belittling, intimidating, harming, psychological pressure, violation of rights
and forced sexual intercourse.”
7
Evaluation
Although the Law identifies major crimes of gender-based violence, it still lacks some legal
aspects that should have been considered by the lawmakers. Professor Sulaiman categorizes violence
against women in Iraqi Kurdistan into three classifications including (1) structural violence
(economic); (2) cultural violence (tradition and society) and (3) direct violence.
8 The Law does include
the last two classifications, cultural and direct violence. However, the millstone of restricting women
5 Al-Masalla. “Monitoring Report on the Implementation of Domestic Violence Law in Kurdistan Region.” Human
Rights Monitoring Project,
(2013); Article 1 (2).
6 ibid; Article 1 (3).
7 ibid; Article 2 (1).
8 Supra, note (1), [p.2].
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 7 of 14
from full advancement in public and private sphere is missing, economic violence. Women’s economic
independence is considered a way out of domestic violence and it is widely recognized as “a
prerequisite for enabling women to exercise control over their lives and to make genuine choices.”
9 In
fact, economic violence occurs when “a male abuser maintains control of the family finances, deciding
without regard to women how the money is to be spent or saved, thereby reducing women to complete
dependence for money to meet their personal needs.”
10 Thus, the lack of identifying economic violence
in the Law is a weakness because even if women want to take action to combat violence, they feel tied
up because “man is the house owner and provider for the daily life.”
11 Hence, to combat violence
against women, the law should have aimed at eliminating structural barriers and provided separate
article(s) to deal with economic violence in the region.
Protections from Family Violence
Under the law, victims of domestic violence have right to protection from domestic violence.12
First, the victims or their representative can file a complaint to report a case.13 Second, the victims
shall receive assistance form agents of health and education institutions.
14 Third, the victims have the
right to be protected from open investigations and information of the cases shall remain confidential.
15
Finally, shelter, social security net, healthcare and rehabilitation houses are provided for the victims
as well.
16 The protections also extend to cases when the complaint willfully wishes to withdraw the
case through the Domestic Violence Court. For instance, the protection order includes three conditions.
First, the defendant has to pledge not to attack the plaintiff or any of her family members.
17 Second,
9Gutiérrez, S. Laura. ”Women’s economic independence, a way out of violence: a toolkit for anti-violence centers
operators.” WE GO, (2017), [p.12].
10Fawole, Olufunmilayo I. "Economic violence to women and girls: is it receiving the necessary
attention?"
Trauma, Violence, & Abuse 9, no. 3 (2008): 167-177.
11 Supra, note (1), [p.2].
12 Supra, note (5), [p. 5]; Article 2 (2) of the Law.
13 Article 2 (3) (a).
14 Article 2 (3) (b).
15 Article 2 (3) (c).
16 Article 3.
17 Article 3 (1).
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 8 of 14
the victim should have the right to healthcare if she wishes.18 Third, as per the Court’s orders, the
defendant is prohibited from visiting the family home.
19 However, these protections do not fully
address nor meet the victims’ long-term needs thus the women cannot safely reintegrate into their
families or society.
20
In some cases, the Law fails to extend to individuals whose cases relate to gender-based
violence such as honor killing, rape or runaway women. These women are detained under Article 240
of the Iraqi Penal Code and the Law does not exercise legal agency. For instance, in KRG, a twentyone years old woman was raped and became pregnant though the perpetrator was punished merely for
1-year detention.
21 Besides, the woman was detained indefinitely under Article 240 to protect her from
being murdered by her family meanwhile she gave birth to the child in the detention center.
22 Only
after the birth she was moved to a shelter. There are three things to observe in these type of cases.
First, even though she is the victim of sexual violence, the protections provided by the Law of number
(8) of 2011 are ineffective and it does not have legal agency to rule the case for reasons unknown.
Second, since her family attempted to kill her, it is clear that the Law cannot possibly “change the way
people think and perceive the woman’s role in society.”
23 Finally, the male abuser was subject to 1-
year punishment, which suggests the fundamental flaws in the Law and its inability to deal with such
sensitive cases.
18 Article 3 (2).
19 Article 3 (3).
20 Supra, note (5), [p. 38].
21 ibid, [p.45].
22 ibid, [p.45].
23 ibid, [p.4].
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 9 of 14
The Role of Agencies in KRG
According to the Law, the major competent body monitoring the Law is the General Directorate
of Combating Violence against Women in the Ministry of Interior. The main task of this agency is to
follow up cases of domestic violence and assist victims in attaining justice. The Court of Domestic
Violence has the ultimate authority in deciding the cases admitted to it. Following, the Ministry of
Labor and Social Affairs shall provide shelter for victims of domestic violence in accordance with
Article 3 (2). In addition, the Ministry of Health stays in touch with the Ministry of Labor and Social
Affairs in order to provide health care and necessary rehabilitation for victims of domestic violence.
24
More importantly, the Ministry of Labor and Social Affairs is entrusted with establishing specialized
unit within the police force, staffed primarily by policewomen, to act on cases of domestic violence.
25
Accordingly, these entire specialized departments shall contribute to awareness raising in relation to
combating domestic violence.
26
Procedural Lawsuits
The procedures of filing a lawsuit in these cases concerns Article 2 (3) (a) of the Law. The Article
stipulates the victims of domestic violence or their legal representatives can file complaints in the
Court or inform investigator, police station or the police prosecutor. This means that if the plaintiff is
a child, then their legal representative such as father, mother or any other legal guardian represents her
or him. Nonetheless, the Law addresses child abuse merely in Article 2 in cases concerning (1) child
marriage; (2)
Forcing children to beg work and leave school and (3) Physical punishment of family member
and children under any excuses.
27
24 Article 3 (4).
25 Article 3 (6).
26 Article 3 (7).
27 Article 2.
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 10 of 14
The Relationship between the Iraqi Criminal Law and the Law against
Domestic Violence in KRG
If anything, gender inequality and the pandemic of gender-based violence combine both the
Iraqi Penal Code No. 111 of 1969 and the Law against Domestic Violence in KRG though in a
completely different way. One similar aspect is that both Iraq and the KRG became a signatory to the
Convention on the Elimination of Discrimination against Women (CEDAW) in 1986. However, they
both acceded with reservations, “particularly in relation to its family law that regulates marriage,
divorce and inheritance.”
28 Despite the fact that the Iraqi constitution expressly prohibits “all forms of
violence and abuse in family,”
29 the Iraqi Penal Code does not explicitly address/mention domestic
violence by name. Only the KRG has developed laws on domestic violence. Besides, the Iraqi Criminal
Law merely criminalizes physical assault and further supports gender-based violence as Article 41(1)
gives “a husband a legal right to “punish” his wife within limits prescribed by law or custom.”
30 In
addition, both laws resemble each other since they chiefly focus on reconciliation over protection and
justice for victims
31 though the Iraqi law rather prioritizes reconciliation.
28 Supra, note (3), [p. 6].
29 Human Rights Watch. “Iraq: Urgent Need for Domestic Violence Law.” hrw.org, (2020).
30 ibid.
31 ibid.
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 11 of 14
Legal Codes and Punishments
The legal punishments prescribed by the Law chiefly constitute violent acts within (1) Protection
orders; (2) female genital circumcision and (3) domestic violence overall. First, in case of violence
against protection order, Article 4 (4) stipulates that “the violator shall be arrested for a period no
longer than (48) hours or a minimum fine of (300,000) three hundred thousand Iraqi Dinars.”
32 Second,
regarding female genital circumcision, those who promote it shall be punished with “a fine ranging
from minimum (1,000,000) one million IQDs and maximum (5,000,000) five million IQDs.”
33 Further,
those who administer or/and participate in the process shall be punished with “a fine ranging from
minimum (1,000,000) one million IQDs and maximum (5,000,000) five million IQDs.”
34
Moreover, same punishment goes for anyone who administer and/or participate underage
female genital circumcision with a slightly heavier fine. It is equally important to mention that if the
perpetrator was a doctor, pharmacist, chemist or midwife or their assistants, the punishment is severer
and the Court will order the professional disqualification for maximum three years.
35 Third, Article 7
covers a wider range of domestic violence as anyone who engages in it will be punished with “(1) a
prison term ranging from minimum six months and maximum three years and/or (2) a fine ranging
from minimum one million IQDs and maximum five million IQDs.”
36 These sets of laws are without
prejudice to any heavier penalty provided for in the laws of KRG.
32 Supra, note (5).
33 ibid; Article 6 (1).
34 Article 6 (2).
35 Article 6 (4).
36 Article 7.
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 12 of 14
Conclusion
The Law against domestic violence is still an unfinished agenda in the region in which certain major
amendments are required to broaden the legal aspects of the Law. It is true that at policy level the KRG
has developed towards gender equality and the elimination of gender-based violence. However, the
Law has fundamental weaknesses such as the exclusion of economic violence, which could factor in
bettering women’s condition and quality of life in the region. Furthermore, the protections provided
by the Law do not serve victims of domestic violence because the lawmakers gave special attention to
reconciliation rather than highlighting social justice for the victims.

Domestic Violence in KRG May 2020 Page 13 of 14
References
The Parliament of Kurdistan-Iraq. “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan RegionIraq: Act No.8 from 2011.” (2011),
http://www.ekrg.org/files/pdf/combat_domestic_violence_english.pdf (in English)
https://www.parliament.krd/media/2316/%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%89-
%DA%98%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87-8-%D9%89-
%D8%B3%D8%A7%DA%B5%D9%89-2011-%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%89-
%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%87-
%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D9%88%D9%88%D9%86%D9%87-
%D9%88%D9%87-%D9%89-%D8%AE%DB%8E%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D9%84%D9%87-
%D8%AA%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D8%AA%DB%8C%DA%98%D9%89-
%D9%84%D9%87-%D9%87%D9%87-%D8%B1%DB%8E%D9%85%D9%89-
%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%80-
%D8%B9%DB%8E%D8%B1%D8%A7%D9%82.pdf
(in Kurdish)
Sulaiman, Ghuson N. "DOMESTIC VIOLENCE AGAINST WOMEN IN KURDISTAN REGION." PhD
diss., University of Duhok, (2013)
http://kugoo.uod.ac/etheses/f_o_h/book2/Domestic%20violence%20against%20women%20in%20k
urdistan%20region.pdf
Kaya, Zeynep N. "Gender and statehood in the Kurdistan region of Iraq." (2017).
http://eprints.lse.ac.uk/69197/1/GenderandStatehoodKRG.pdf
Statistics of domestic violence in July, August and September in 2019. For more information see,
Director General of combating VAW. “Ministry of Interior of Combating Violence against Women.”
(2019),
https://www.bgtakrg.org/en/
Al-Masalla. “Monitoring Report on the Implementation of Domestic Violence Law in Kurdistan
Region.”
Human Rights Monitoring Project, (2013
https://ar.iraqicivilsociety.org/wp-content/uploads/2014/01/Law-8-English-Final.pdf
Gutiérrez, S. Laura. ”Women’s economic independence, a way out of violence: a toolkit for antiviolence centers operators.” WE GO, (2017),
http://www.fundacionmujeres.es/img/Document/139720/documento.pdf
Fawole, Olufunmilayo I. "Economic violence to women and girls: is it receiving the necessary
attention?"
Trauma, Violence, & Abuse 9, no. 3 (2008): 167-177
https://www.researchgate.net/publication/5354240_Economic_Violence_To_Women_and_Girls
Human Rights Watch. “Iraq: Urgent Need for Domestic Violence Law.” hrw.org, (2020).
https://www.hrw.org/news/2020/04/22/iraq-urgent-need-domestic-violence-law
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 14 of 14
Gender-based Violence in KRG:
Legal Aspect of the Law against Domestic
Violence in Kurdistan
Author
Noor Kamaran Omer
Supervised
Ali Ahmed

. (Legal Aspects of The Law against Domestic Violence in Kurdistan ( Research
araste.co

Domestic Violence in KRG May 2020 Page 1 of 14
Legal Aspects of
The Law agnce
in Kurdi
Noor Omer
International
Studies and Law
May 2020



Domestic Violence in KRG May 2020 Page 2 of 14
Content
Introduction ...........................................................................................................................3
Purpose of the Law ...............................................................................................................4
Forms of Violence in terms of Family Relationships..............................................................6
Protections from Family Violence..........................................................................................7
The Roles of Agencies in KRG..............................................................................................9
Procedural Lawsuits .............................................................................................................9
How Does the law of Domestic and Family Violence Impact Children……………………9
The relationship between the Iraqi Criminal Law and the Law against Domestic Violence 10
Legal Codes and Punishments ..........................................................................................11
Conclusion ..........................................................................................................................12
References..........................................................................................................................13

Domestic Violence in KRG May 2020 Page 3 of 14
Introduction
The implementation of the Law against Domestic Violence in Kurdistan has experienced a set
of complications. The Law of Combating Domestic Violence in Kurdistan Region – Iraq is referred to
as Law number (8) of 2011, passed by the Kurdistan Parliament. Legal and human rights activists still
debate as to whether this law will help decreasing domestic violence. More importantly, the legal
context of the Law of Combating Domestic Violence is perceived as nonconforming to the social
customs and norms by the Kurdish society. The incompatibility of the Law is a major force behind the
difficulties for implementing it in KRG. However, it is important to grasp the importance of the Law
in spite of the challenge(s) and incompetency set forth by the Kurdish society as Iraq still has no law
pertaining to Domestic Violence.
It is true that the Law might not have been perfectly designed to protect victims of domestic
and family violence. Nonetheless, the Law is indispensable and works as an incentive to breaking the
structure and institutionalization of norms associated with the tribal Kurdish society. Despite the
formation of the Law to combating gender-based violence, it has failed in protecting the victims. The
footages of case upon case recorded, confirm the fact that domestic violence is rather a plague in the
region, which needs immediate response from agencies involved with this issue. This essay is designed
to critically evaluate the legal aspects of the Law of Combating Domestic Violence in KRG in terms
of (1) its applicability; (2) the protections and (3) the punishments provided.

Domestic Violence in KRG May 2020 Page 4 of 14
Purpose of the Law
Any act of gender-based violence is considered to be a major violation of women’s human
rights worldwide.
1 In fact, victims of violence can be of any sex however, “domestic violence in most
cases is perpetrated by men against women.”
2 In light of these facts, the major purpose of the Law
seems to focus on establishing strategies of prevention, protection and prosecution of gender-based
violence in the region. Such strategies in turn are aimed at realizing the full advancement of women
and providing legal protection against the regime of terror they might encounter within family.
Nevertheless, the Law has proven to be ineffective in countering violence against women in the
Kurdish public and private sphere for several reasons. The scale and the intensification of genderbased violence has not been reduced to a large degree, chiefly because of the delayed implementation
of the Law. Zeynep N. Kaya writes that it is hard to ascertain whether the laws and institutional rules
are genuine or instrumental at the policy level.
3 Cases of domestic violence are registered on a regular
basis suggesting that the Law has no major impact on preventing domestic violence.
4
The data below demonstrates statistics of violence in 2010 compared to statistics of violence
in May 2019. Prior to passing the Law number (8) of 2011, the number of domestic violence cases
recorded are 4075 for 2010 while after passing the law, 986 cases of domestic violence are recorded
only in May 2019. If the 986 cases were to multiply by 12 [the number of months in 2019], then there
would be at least more than 11000 cases. Hence, not even the passing of the Law has not made a
difference in eliminating all forms of gender-based violence. Rather, the statistical rise suggest that the
major purpose of the Law to implement preventive measures against gender-based violence has failed.
1 Sulaiman, Ghuson N. "DOMESTIC VIOLENCE AGAINST WOMEN IN KURDISTAN REGION." PhD diss.,
University of Duhok, (2013), [p.2].
2 ibid.
3 Kaya, Zeynep N. "Gender and statehood in the Kurdistan region of Iraq." (2017).
4 Statistics of domestic violence in July, August and September in 2019. For more information see, Director
General of combating VAW. “Ministry of Interior of Combating Violence against Women.” (2019),
https://www.bgtakrg.org/en/
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 5 of 14
Table 1: Statistics of Violence in 2010
Data source: Human Rights Monitoring Project (2013)
Table 2: Statistics of Violence in May 2019
Data source: Director General of combating VAW (2019)
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 6 of 14
Forms of Violence in terms of Family Relationships
For the purpose of the Law number (8) of 2011, violence in the sphere of family relationships is
well defined in Article 1. First, family is defined as “a group of natural persons having marital or blood
relations up to the fourth degree and all the legally recognized family members.”
5 Second, domestic
violence is defined as “any act, statement, threat or omission committed on the basis of gender by one
member of the family against another member up to the fourth degree that result in physical,
psychological, sexual or economic harm or deprivation of rights.”
6 Article 2 of the Law gives 13
common, specific examples or acts that constitute domestic violence including:
“(1) Forced marriage; (2) Exchange marriage (marital exchange) and child marriage; (3)
Marriage to settle feuds; (4) forced divorce; (5) Cutting off social relation; (6) Forced prostitution; (7)
Female genital circumcision; (8) Forcing family member to leave employment; (9) Forcing children to
beg work and leave school; (10) Suicide as the result of domestic violence; (11) Abortion as the result
of domestic violence; (11) Physical punishment of family member and children under any excuses and
(13) Humiliating, insulting, belittling, intimidating, harming, psychological pressure, violation of rights
and forced sexual intercourse.”
7
Evaluation
Although the Law identifies major crimes of gender-based violence, it still lacks some legal
aspects that should have been considered by the lawmakers. Professor Sulaiman categorizes violence
against women in Iraqi Kurdistan into three classifications including (1) structural violence
(economic); (2) cultural violence (tradition and society) and (3) direct violence.
8 The Law does include
the last two classifications, cultural and direct violence. However, the millstone of restricting women
5 Al-Masalla. “Monitoring Report on the Implementation of Domestic Violence Law in Kurdistan Region.” Human
Rights Monitoring Project,
(2013); Article 1 (2).
6 ibid; Article 1 (3).
7 ibid; Article 2 (1).
8 Supra, note (1), [p.2].
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 7 of 14
from full advancement in public and private sphere is missing, economic violence. Women’s economic
independence is considered a way out of domestic violence and it is widely recognized as “a
prerequisite for enabling women to exercise control over their lives and to make genuine choices.”
9 In
fact, economic violence occurs when “a male abuser maintains control of the family finances, deciding
without regard to women how the money is to be spent or saved, thereby reducing women to complete
dependence for money to meet their personal needs.”
10 Thus, the lack of identifying economic violence
in the Law is a weakness because even if women want to take action to combat violence, they feel tied
up because “man is the house owner and provider for the daily life.”
11 Hence, to combat violence
against women, the law should have aimed at eliminating structural barriers and provided separate
article(s) to deal with economic violence in the region.
Protections from Family Violence
Under the law, victims of domestic violence have right to protection from domestic violence.12
First, the victims or their representative can file a complaint to report a case.13 Second, the victims
shall receive assistance form agents of health and education institutions.
14 Third, the victims have the
right to be protected from open investigations and information of the cases shall remain confidential.
15
Finally, shelter, social security net, healthcare and rehabilitation houses are provided for the victims
as well.
16 The protections also extend to cases when the complaint willfully wishes to withdraw the
case through the Domestic Violence Court. For instance, the protection order includes three conditions.
First, the defendant has to pledge not to attack the plaintiff or any of her family members.
17 Second,
9Gutiérrez, S. Laura. ”Women’s economic independence, a way out of violence: a toolkit for anti-violence centers
operators.” WE GO, (2017), [p.12].
10Fawole, Olufunmilayo I. "Economic violence to women and girls: is it receiving the necessary
attention?"
Trauma, Violence, & Abuse 9, no. 3 (2008): 167-177.
11 Supra, note (1), [p.2].
12 Supra, note (5), [p. 5]; Article 2 (2) of the Law.
13 Article 2 (3) (a).
14 Article 2 (3) (b).
15 Article 2 (3) (c).
16 Article 3.
17 Article 3 (1).
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 8 of 14
the victim should have the right to healthcare if she wishes.18 Third, as per the Court’s orders, the
defendant is prohibited from visiting the family home.
19 However, these protections do not fully
address nor meet the victims’ long-term needs thus the women cannot safely reintegrate into their
families or society.
20
In some cases, the Law fails to extend to individuals whose cases relate to gender-based
violence such as honor killing, rape or runaway women. These women are detained under Article 240
of the Iraqi Penal Code and the Law does not exercise legal agency. For instance, in KRG, a twentyone years old woman was raped and became pregnant though the perpetrator was punished merely for
1-year detention.
21 Besides, the woman was detained indefinitely under Article 240 to protect her from
being murdered by her family meanwhile she gave birth to the child in the detention center.
22 Only
after the birth she was moved to a shelter. There are three things to observe in these type of cases.
First, even though she is the victim of sexual violence, the protections provided by the Law of number
(8) of 2011 are ineffective and it does not have legal agency to rule the case for reasons unknown.
Second, since her family attempted to kill her, it is clear that the Law cannot possibly “change the way
people think and perceive the woman’s role in society.”
23 Finally, the male abuser was subject to 1-
year punishment, which suggests the fundamental flaws in the Law and its inability to deal with such
sensitive cases.
18 Article 3 (2).
19 Article 3 (3).
20 Supra, note (5), [p. 38].
21 ibid, [p.45].
22 ibid, [p.45].
23 ibid, [p.4].
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 9 of 14
The Role of Agencies in KRG
According to the Law, the major competent body monitoring the Law is the General Directorate
of Combating Violence against Women in the Ministry of Interior. The main task of this agency is to
follow up cases of domestic violence and assist victims in attaining justice. The Court of Domestic
Violence has the ultimate authority in deciding the cases admitted to it. Following, the Ministry of
Labor and Social Affairs shall provide shelter for victims of domestic violence in accordance with
Article 3 (2). In addition, the Ministry of Health stays in touch with the Ministry of Labor and Social
Affairs in order to provide health care and necessary rehabilitation for victims of domestic violence.
24
More importantly, the Ministry of Labor and Social Affairs is entrusted with establishing specialized
unit within the police force, staffed primarily by policewomen, to act on cases of domestic violence.
25
Accordingly, these entire specialized departments shall contribute to awareness raising in relation to
combating domestic violence.
26
Procedural Lawsuits
The procedures of filing a lawsuit in these cases concerns Article 2 (3) (a) of the Law. The Article
stipulates the victims of domestic violence or their legal representatives can file complaints in the
Court or inform investigator, police station or the police prosecutor. This means that if the plaintiff is
a child, then their legal representative such as father, mother or any other legal guardian represents her
or him. Nonetheless, the Law addresses child abuse merely in Article 2 in cases concerning (1) child
marriage; (2)
Forcing children to beg work and leave school and (3) Physical punishment of family member
and children under any excuses.
27
24 Article 3 (4).
25 Article 3 (6).
26 Article 3 (7).
27 Article 2.
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 10 of 14
The Relationship between the Iraqi Criminal Law and the Law against
Domestic Violence in KRG
If anything, gender inequality and the pandemic of gender-based violence combine both the
Iraqi Penal Code No. 111 of 1969 and the Law against Domestic Violence in KRG though in a
completely different way. One similar aspect is that both Iraq and the KRG became a signatory to the
Convention on the Elimination of Discrimination against Women (CEDAW) in 1986. However, they
both acceded with reservations, “particularly in relation to its family law that regulates marriage,
divorce and inheritance.”
28 Despite the fact that the Iraqi constitution expressly prohibits “all forms of
violence and abuse in family,”
29 the Iraqi Penal Code does not explicitly address/mention domestic
violence by name. Only the KRG has developed laws on domestic violence. Besides, the Iraqi Criminal
Law merely criminalizes physical assault and further supports gender-based violence as Article 41(1)
gives “a husband a legal right to “punish” his wife within limits prescribed by law or custom.”
30 In
addition, both laws resemble each other since they chiefly focus on reconciliation over protection and
justice for victims
31 though the Iraqi law rather prioritizes reconciliation.
28 Supra, note (3), [p. 6].
29 Human Rights Watch. “Iraq: Urgent Need for Domestic Violence Law.” hrw.org, (2020).
30 ibid.
31 ibid.
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 11 of 14
Legal Codes and Punishments
The legal punishments prescribed by the Law chiefly constitute violent acts within (1) Protection
orders; (2) female genital circumcision and (3) domestic violence overall. First, in case of violence
against protection order, Article 4 (4) stipulates that “the violator shall be arrested for a period no
longer than (48) hours or a minimum fine of (300,000) three hundred thousand Iraqi Dinars.”
32 Second,
regarding female genital circumcision, those who promote it shall be punished with “a fine ranging
from minimum (1,000,000) one million IQDs and maximum (5,000,000) five million IQDs.”
33 Further,
those who administer or/and participate in the process shall be punished with “a fine ranging from
minimum (1,000,000) one million IQDs and maximum (5,000,000) five million IQDs.”
34
Moreover, same punishment goes for anyone who administer and/or participate underage
female genital circumcision with a slightly heavier fine. It is equally important to mention that if the
perpetrator was a doctor, pharmacist, chemist or midwife or their assistants, the punishment is severer
and the Court will order the professional disqualification for maximum three years.
35 Third, Article 7
covers a wider range of domestic violence as anyone who engages in it will be punished with “(1) a
prison term ranging from minimum six months and maximum three years and/or (2) a fine ranging
from minimum one million IQDs and maximum five million IQDs.”
36 These sets of laws are without
prejudice to any heavier penalty provided for in the laws of KRG.
32 Supra, note (5).
33 ibid; Article 6 (1).
34 Article 6 (2).
35 Article 6 (4).
36 Article 7.
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 12 of 14
Conclusion
The Law against domestic violence is still an unfinished agenda in the region in which certain major
amendments are required to broaden the legal aspects of the Law. It is true that at policy level the KRG
has developed towards gender equality and the elimination of gender-based violence. However, the
Law has fundamental weaknesses such as the exclusion of economic violence, which could factor in
bettering women’s condition and quality of life in the region. Furthermore, the protections provided
by the Law do not serve victims of domestic violence because the lawmakers gave special attention to
reconciliation rather than highlighting social justice for the victims.

Domestic Violence in KRG May 2020 Page 13 of 14
References
The Parliament of Kurdistan-Iraq. “The Act of Combating Domestic Violence in Kurdistan RegionIraq: Act No.8 from 2011.” (2011),
http://www.ekrg.org/files/pdf/combat_domestic_violence_english.pdf (in English)
https://www.parliament.krd/media/2316/%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%89-
%DA%98%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87-8-%D9%89-
%D8%B3%D8%A7%DA%B5%D9%89-2011-%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%89-
%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%87-
%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D9%88%D9%88%D9%86%D9%87-
%D9%88%D9%87-%D9%89-%D8%AE%DB%8E%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D9%84%D9%87-
%D8%AA%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D8%AA%DB%8C%DA%98%D9%89-
%D9%84%D9%87-%D9%87%D9%87-%D8%B1%DB%8E%D9%85%D9%89-
%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%80-
%D8%B9%DB%8E%D8%B1%D8%A7%D9%82.pdf
(in Kurdish)
Sulaiman, Ghuson N. "DOMESTIC VIOLENCE AGAINST WOMEN IN KURDISTAN REGION." PhD
diss., University of Duhok, (2013)
http://kugoo.uod.ac/etheses/f_o_h/book2/Domestic%20violence%20against%20women%20in%20k
urdistan%20region.pdf
Kaya, Zeynep N. "Gender and statehood in the Kurdistan region of Iraq." (2017).
http://eprints.lse.ac.uk/69197/1/GenderandStatehoodKRG.pdf
Statistics of domestic violence in July, August and September in 2019. For more information see,
Director General of combating VAW. “Ministry of Interior of Combating Violence against Women.”
(2019),
https://www.bgtakrg.org/en/
Al-Masalla. “Monitoring Report on the Implementation of Domestic Violence Law in Kurdistan
Region.”
Human Rights Monitoring Project, (2013
https://ar.iraqicivilsociety.org/wp-content/uploads/2014/01/Law-8-English-Final.pdf
Gutiérrez, S. Laura. ”Women’s economic independence, a way out of violence: a toolkit for antiviolence centers operators.” WE GO, (2017),
http://www.fundacionmujeres.es/img/Document/139720/documento.pdf
Fawole, Olufunmilayo I. "Economic violence to women and girls: is it receiving the necessary
attention?"
Trauma, Violence, & Abuse 9, no. 3 (2008): 167-177
https://www.researchgate.net/publication/5354240_Economic_Violence_To_Women_and_Girls
Human Rights Watch. “Iraq: Urgent Need for Domestic Violence Law.” hrw.org, (2020).
https://www.hrw.org/news/2020/04/22/iraq-urgent-need-domestic-violence-law
Domestic Violence in KRG May 2020 Page 14 of 14
Gender-based Violence in KRG:
Legal Aspect of the Law against Domestic
Violence in Kurdistan
Author
Noor Kamaran Omer
Supervised
Ali Ahmed

]]>
(کۆبوونەوەی راوێژکاری هەرێمی) دادوەران و ئەندامانی داواکاری گشتی ژن لە هەرێمی کوردستان http://www.araste.co/news.aspx?id=216 http://www.araste.co/news.aspx?id=216 Thu, 27 Feb 2020 17:22:31 GMT
- 27/2/2020 رۆژی دووه‌می کۆبوونەوەی راوێژکاری هەرێمی لە نێوان دادوەرانی ژن و ئەندامانی داواکاری گشتی ژن لە هەرێمی کوردستان و بەشێک لە رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و پارێزەران و لایەنەکانی جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوووتیژی خێزانی بەرێوەچوو.

- ئەم کۆبوونەوەیەش یەکێکە لە و چالاکیانەی کە رێکخراوی هاریکاریی یاسایی ژنان بە هاوکاری کۆنوسولگەری بەریتانی لە هەرێمی کوردستان ،ئەنجامی دەدات.
ئامانجی ئەم کۆبوونەوە راوێژکارییەش :
1-دروستکردنی پەیوەندیەکی باشترو تێگەشتنێکی زیاتر لە نێوان دادوەران و ئەندامانی داواکاری گشتی لە هەرێمی کوردستان لە نێوان رێکخراوەکان و لایەنە پەوەندیدارەکان بە جیچبەجێکردنی یاساکان.
2-بەهێزکردنی رۆڵی دادوەرانی ژن لەناو کۆمەڵگا.
3-دیاریکردنی کێشەو گرفتەکان لەناو دادگاکان.

- لەکۆبوونەوەکەدا هەریەک لە به‌ریزان دادوه‌ر (رحیم العجیلی)، د.چۆمان هه‌ردی و راستی ره‌نج له‌ زانکۆی ئه‌مرکی ، له‌نجه‌ جمال راهینه‌ری نیوده‌وله‌تی،چه‌ند بابه‌تیکیان پیشکه‌ش کرد
(کۆبوونەوەی راوێژکاری هەرێمی) دادوەران و ئەندامانی داواکاری گشتی ژن لە هەرێمی کوردستان
araste.co

- 27/2/2020 رۆژی دووه‌می کۆبوونەوەی راوێژکاری هەرێمی لە نێوان دادوەرانی ژن و ئەندامانی داواکاری گشتی ژن لە هەرێمی کوردستان و بەشێک لە رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و پارێزەران و لایەنەکانی جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوووتیژی خێزانی بەرێوەچوو.

- ئەم کۆبوونەوەیەش یەکێکە لە و چالاکیانەی کە رێکخراوی هاریکاریی یاسایی ژنان بە هاوکاری کۆنوسولگەری بەریتانی لە هەرێمی کوردستان ،ئەنجامی دەدات.
ئامانجی ئەم کۆبوونەوە راوێژکارییەش :
1-دروستکردنی پەیوەندیەکی باشترو تێگەشتنێکی زیاتر لە نێوان دادوەران و ئەندامانی داواکاری گشتی لە هەرێمی کوردستان لە نێوان رێکخراوەکان و لایەنە پەوەندیدارەکان بە جیچبەجێکردنی یاساکان.
2-بەهێزکردنی رۆڵی دادوەرانی ژن لەناو کۆمەڵگا.
3-دیاریکردنی کێشەو گرفتەکان لەناو دادگاکان.

- لەکۆبوونەوەکەدا هەریەک لە به‌ریزان دادوه‌ر (رحیم العجیلی)، د.چۆمان هه‌ردی و راستی ره‌نج له‌ زانکۆی ئه‌مرکی ، له‌نجه‌ جمال راهینه‌ری نیوده‌وله‌تی،چه‌ند بابه‌تیکیان پیشکه‌ش کرد

]]>
کۆبونەوەی دەستەی گشتی ڕێکخراو http://www.araste.co/news.aspx?id=215 http://www.araste.co/news.aspx?id=215 Sat, 28 Dec 2019 22:03:08 GMT
کۆبونەوەی دەستەی گشتی ڕێکخراو
بەئامادەبوونی ستاف و بەشێک لە خۆبەخشەکانی ڕێکخراوی wola تیمەکانمان لە ھەڵەبجە و کەلار کۆبونەوەی کۆتایی ساڵ ئەنجام دراوداڕشتنەوەی پلانی ستراتیجی و پلانی کار بۆ ساڵی داھاتوو بە ھیوای کارو چالاکی زیاتر.سوپاس بۆ ھەموو ستافە بەتواناکان و خۆبەخشە دڵسۆزەکانمان 
کۆبونەوەی دەستەی گشتی ڕێکخراو
araste.co

کۆبونەوەی دەستەی گشتی ڕێکخراو
بەئامادەبوونی ستاف و بەشێک لە خۆبەخشەکانی ڕێکخراوی wola تیمەکانمان لە ھەڵەبجە و کەلار کۆبونەوەی کۆتایی ساڵ ئەنجام دراوداڕشتنەوەی پلانی ستراتیجی و پلانی کار بۆ ساڵی داھاتوو بە ھیوای کارو چالاکی زیاتر.سوپاس بۆ ھەموو ستافە بەتواناکان و خۆبەخشە دڵسۆزەکانمان 

]]>
به‌شداری ریكخراوی WOLA لەکۆبونەوەی مانگانەی (GBV working group meeting) لە UNHCR http://www.araste.co/news.aspx?id=214 http://www.araste.co/news.aspx?id=214 Thu, 07 Nov 2019 21:49:44 GMT   پارێزەری ڕێکخراو (شاز نورالدين محیەدین) لەکۆبونەوەی مانگانەی (GBV working group meeting) لە UNHCRلە سلێمانی بابەتێکی پێشەکەش کرد لەسەر رێکخراوی ICOCA بۆ ئەو ڕێکخراوانەی کە بەشدار بون لە کۆبونەوەکەدا؛ ئەمەش وەک کارێکی تەواو کاری لەئەنجامی ئەو ۆرک شۆپەی کە پارێزەری ڕێکخراو لەلایەن (جمعية الامل العراقية و منظمة تموز للتنمية الاجتماعية و ICOCA) وەریگرتبوو ئەو ڕێکخراوانەی کە بەژداریان کردبوو زانیاریان لەسەر ICOCA نەبوو وە بابەتەکەیان بەلاوە گرنگ بوو ئەمەش وەک هەنگاوێکی تەواوکاری بۆ ئوە بابەتانەی کە ستافی رێکخراو وەری ئەگرن
به‌شداری ریكخراوی WOLA لەکۆبونەوەی مانگانەی (GBV working group meeting) لە UNHCR
araste.co

  پارێزەری ڕێکخراو (شاز نورالدين محیەدین) لەکۆبونەوەی مانگانەی (GBV working group meeting) لە UNHCRلە سلێمانی بابەتێکی پێشەکەش کرد لەسەر رێکخراوی ICOCA بۆ ئەو ڕێکخراوانەی کە بەشدار بون لە کۆبونەوەکەدا؛ ئەمەش وەک کارێکی تەواو کاری لەئەنجامی ئەو ۆرک شۆپەی کە پارێزەری ڕێکخراو لەلایەن (جمعية الامل العراقية و منظمة تموز للتنمية الاجتماعية و ICOCA) وەریگرتبوو ئەو ڕێکخراوانەی کە بەژداریان کردبوو زانیاریان لەسەر ICOCA نەبوو وە بابەتەکەیان بەلاوە گرنگ بوو ئەمەش وەک هەنگاوێکی تەواوکاری بۆ ئوە بابەتانەی کە ستافی رێکخراو وەری ئەگرن

]]>
به‌شداری ریكخراوی WOLA له‌ گفتوگۆیەکی تایبەت بە یاسای (روو بەڕوو بوونەوەی ئەشکەنجەدان)ی ساڵی 2019ی عێراق http://www.araste.co/news.aspx?id=213 http://www.araste.co/news.aspx?id=213 Thu, 07 Nov 2019 21:46:58 GMT
به‌شداریكردنی به‌شیك له‌ ستافی ریكخراو له‌ گفتوگۆیەکی تایبەت بە یاسای (روو بەڕوو بوونەوەی ئەشکەنجەدان)ی ساڵی 2019ی عێراق... بەئامادەبوونی ژمارەیەک یاساناس و چالاکوانی مەدەنی....
كه‌ له‌لایه‌ن نوسینگەی سلێمانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بەهاوکاری رێکخراوی کوردستان بۆ هەموان ریكخرابوو...
كه‌ بەشداربووان چەند راوسەرنجێکی بەجێیان بۆ دەوڵەمەندکردن و باشترکردنی یاساکە خستەڕوو...
به‌شداری ریكخراوی WOLA له‌ گفتوگۆیەکی تایبەت بە یاسای (روو بەڕوو بوونەوەی ئەشکەنجەدان)ی ساڵی 2019ی عێراق
araste.co


به‌شداریكردنی به‌شیك له‌ ستافی ریكخراو له‌ گفتوگۆیەکی تایبەت بە یاسای (روو بەڕوو بوونەوەی ئەشکەنجەدان)ی ساڵی 2019ی عێراق... بەئامادەبوونی ژمارەیەک یاساناس و چالاکوانی مەدەنی....
كه‌ له‌لایه‌ن نوسینگەی سلێمانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بەهاوکاری رێکخراوی کوردستان بۆ هەموان ریكخرابوو...
كه‌ بەشداربووان چەند راوسەرنجێکی بەجێیان بۆ دەوڵەمەندکردن و باشترکردنی یاساکە خستەڕوو...

]]>
به‌رده‌وامی كاری هاوبه‌شی ریكخراوی wola و زانكؤكان. http://www.araste.co/news.aspx?id=212 http://www.araste.co/news.aspx?id=212 Thu, 07 Nov 2019 21:44:24 GMT لە دریژەی کارو چالاکیەکانی رێکخراو لەگەڵ کۆلێژی کارو باری کۆمەڵایەتی / زانکۆی سلێمانی،
بۆ ساڵی سێیەم رێکخراو پێشوازی کرد لە ژمارەیەک خوێنندکار و لە دەستپێکدا لەلایەن بەرێوەبەری کارگێری رێکخراو ( ڤانا علی) پێشوازی کران و ئاشناکران بە کارو چالاکی و ئامانجەکانی رێکخراو.
به‌رده‌وامی كاری هاوبه‌شی ریكخراوی wola و زانكؤكان.
araste.co

لە دریژەی کارو چالاکیەکانی رێکخراو لەگەڵ کۆلێژی کارو باری کۆمەڵایەتی / زانکۆی سلێمانی،
بۆ ساڵی سێیەم رێکخراو پێشوازی کرد لە ژمارەیەک خوێنندکار و لە دەستپێکدا لەلایەن بەرێوەبەری کارگێری رێکخراو ( ڤانا علی) پێشوازی کران و ئاشناکران بە کارو چالاکی و ئامانجەکانی رێکخراو.

]]>
ريَكخراوي WOLA خوليَكي راهيَناني بؤ ئةندامةكاني ئةنجامدا http://www.araste.co/news.aspx?id=211 http://www.araste.co/news.aspx?id=211 Thu, 07 Nov 2019 21:42:06 GMT

 رێکخراوی هاریکاری یاسایی زنان خولێکی راهێنانی ئەنجامدا بۆ ئەندامان و چاودێرەکانی ريكخراو لەسەرجەم پارێزگاکان و ئیدارەی گەرمیان و راپەرین، کە تایبەت بوو بە شێوازی نووسینی راپۆرت ،
خولەکە لەلایەن بەرێز (بەختیار عبدالله) راوێژکاری رێکخراوی NED و مامۆستای زانکۆ وترایەوە ، کە تیایدا جۆرەکانی راپۆرت و چۆنیەتی ئامادەکردنی راپۆرتی کاریگەر روونکرایەوە،

بەو ئامانجەی بتوانین کە راپۆرتی دەوڵەمەنترو کاریگەرتر ئامادەبکەین بەشێوەیەکی گشتی و بەتایبەت لەسەر چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.

بەناوی رێکخراوەوە سوپاس و پێزانیمان بۆ بەرێز (بەختیار عبدالله) بۆ کات و زانیارییە گرنگەکانیان.

ريَكخراوي WOLA خوليَكي راهيَناني بؤ ئةندامةكاني ئةنجامدا
araste.co

 رێکخراوی هاریکاری یاسایی زنان خولێکی راهێنانی ئەنجامدا بۆ ئەندامان و چاودێرەکانی ريكخراو لەسەرجەم پارێزگاکان و ئیدارەی گەرمیان و راپەرین، کە تایبەت بوو بە شێوازی نووسینی راپۆرت ،
خولەکە لەلایەن بەرێز (بەختیار عبدالله) راوێژکاری رێکخراوی NED و مامۆستای زانکۆ وترایەوە ، کە تیایدا جۆرەکانی راپۆرت و چۆنیەتی ئامادەکردنی راپۆرتی کاریگەر روونکرایەوە،

بەو ئامانجەی بتوانین کە راپۆرتی دەوڵەمەنترو کاریگەرتر ئامادەبکەین بەشێوەیەکی گشتی و بەتایبەت لەسەر چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.

بەناوی رێکخراوەوە سوپاس و پێزانیمان بۆ بەرێز (بەختیار عبدالله) بۆ کات و زانیارییە گرنگەکانیان.

]]>
#Stop_Violence_In_Social_Media http://www.araste.co/news.aspx?id=210 http://www.araste.co/news.aspx?id=210 Thu, 07 Nov 2019 21:34:35 GMT On November 7, 2019, a focus group discussion was held in Halabja province for sixteen girls and women activists and journalists about how to deal with social media violence against females, this activity is a part of the awareness campaign for decreasing violence against women in social media, this campaign is implemented by NWE and WOLA organizations with the support of Internews Organization in Sulaimany, Halabja, and Kalar
#Stop_Violence_In_Social_Media
araste.co

On November 7, 2019, a focus group discussion was held in Halabja province for sixteen girls and women activists and journalists about how to deal with social media violence against females, this activity is a part of the awareness campaign for decreasing violence against women in social media, this campaign is implemented by NWE and WOLA organizations with the support of Internews Organization in Sulaimany, Halabja, and Kalar

]]>
advocate for comprehensive reparations for all victims of gross human rights violations perpetrated during the ISIS conflict in Iraq http://www.araste.co/news.aspx?id=209 http://www.araste.co/news.aspx?id=209 Thu, 07 Nov 2019 21:30:49 GMT

Coalition for Just Reparations is officially launched on November 6 in Erbil!

ASUDA, Better World Organization, Bishkoreen, Civil Development Organization , Emma Organization for Human Development, Ghasin Al-Zaiton organization for Youth, Hammurabi Organization for Human Rights, Harikar NGO , Iraqi Institution for Development, Jinda organization, Jiyan Foundation for Human Rights, Justice Organization for Minority Rights, Lotus flower, Methra Organization for Yarsani Culture and Development, National Center for Human Rights, Nisha Organization منظمة نيشا لتمكين الشباب , Peace and Freedom Organization, Shlomo Organization for Documentation, Tajdid Iraq Foundation for Economic Development, To Reconcile Organization, Turkmen Rescue Foundation, Women Leadership Institute, Women Legal Assistance Organization - WOLA , Yazda, Yezidi Organization for Documentation joined forces and formed the Coalition for Just Reparations (C4JR)

C4JR is an alliance of civil society organizations representing Iraq ́s linguistic, ethnic and religious diversity founded to advocate for comprehensive reparations for all victims of gross human rights violations perpetrated during the ISIS conflict in Iraq.

Besides introducing C4JR and outlining civil society efforts to advance reparations in different post-conflict settings, this event provided a forum for survivors to communicate what reparative measures they consider necessary to relevant

advocate for comprehensive reparations for all victims of gross human rights violations perpetrated during the ISIS conflict in Iraq
araste.co

Coalition for Just Reparations is officially launched on November 6 in Erbil!

ASUDA, Better World Organization, Bishkoreen, Civil Development Organization , Emma Organization for Human Development, Ghasin Al-Zaiton organization for Youth, Hammurabi Organization for Human Rights, Harikar NGO , Iraqi Institution for Development, Jinda organization, Jiyan Foundation for Human Rights, Justice Organization for Minority Rights, Lotus flower, Methra Organization for Yarsani Culture and Development, National Center for Human Rights, Nisha Organization منظمة نيشا لتمكين الشباب , Peace and Freedom Organization, Shlomo Organization for Documentation, Tajdid Iraq Foundation for Economic Development, To Reconcile Organization, Turkmen Rescue Foundation, Women Leadership Institute, Women Legal Assistance Organization - WOLA , Yazda, Yezidi Organization for Documentation joined forces and formed the Coalition for Just Reparations (C4JR)

C4JR is an alliance of civil society organizations representing Iraq ́s linguistic, ethnic and religious diversity founded to advocate for comprehensive reparations for all victims of gross human rights violations perpetrated during the ISIS conflict in Iraq.

Besides introducing C4JR and outlining civil society efforts to advance reparations in different post-conflict settings, this event provided a forum for survivors to communicate what reparative measures they consider necessary to relevant

]]>
advocate for comprehensive reparations for all victims of gross human rights violations perpetrated during the ISIS conflict in Iraq http://www.araste.co/news.aspx?id=208 http://www.araste.co/news.aspx?id=208 Thu, 07 Nov 2019 21:25:02 GMT


Coalition for Just Reparations is officially launched on November 6 in Erbil!

ASUDA, Better World Organization, Bishkoreen, Civil Development Organization , Emma Organization for Human Development, Ghasin Al-Zaiton organization for Youth, Hammurabi Organization for Human Rights, Harikar NGO , Iraqi Institution for Development, Jinda organization, Jiyan Foundation for Human Rights, Justice Organization for Minority Rights, Lotus flower, Methra Organization for Yarsani Culture and Development, National Center for Human Rights, Nisha Organization منظمة نيشا لتمكين الشباب , Peace and Freedom Organization, Shlomo Organization for Documentation, Tajdid Iraq Foundation for Economic Development, To Reconcile Organization, Turkmen Rescue Foundation, Women Leadership Institute, Women Legal Assistance Organization - WOLA , Yazda, Yezidi Organization for Documentation joined forces and formed the Coalition for Just Reparations (C4JR)

C4JR is an alliance of civil society organizations representing Iraq ́s linguistic, ethnic and religious diversity founded to advocate for comprehensive reparations for all victims of gross human rights violations perpetrated during the ISIS conflict in Iraq.

Besides introducing C4JR and outlining civil society efforts to advance reparations in different post-conflict settings, this event provided a forum for survivors to communicate what reparative measures they consider necessary to relevant stakeholders in

advocate for comprehensive reparations for all victims of gross human rights violations perpetrated during the ISIS conflict in Iraq
araste.co


Coalition for Just Reparations is officially launched on November 6 in Erbil!

ASUDA, Better World Organization, Bishkoreen, Civil Development Organization , Emma Organization for Human Development, Ghasin Al-Zaiton organization for Youth, Hammurabi Organization for Human Rights, Harikar NGO , Iraqi Institution for Development, Jinda organization, Jiyan Foundation for Human Rights, Justice Organization for Minority Rights, Lotus flower, Methra Organization for Yarsani Culture and Development, National Center for Human Rights, Nisha Organization منظمة نيشا لتمكين الشباب , Peace and Freedom Organization, Shlomo Organization for Documentation, Tajdid Iraq Foundation for Economic Development, To Reconcile Organization, Turkmen Rescue Foundation, Women Leadership Institute, Women Legal Assistance Organization - WOLA , Yazda, Yezidi Organization for Documentation joined forces and formed the Coalition for Just Reparations (C4JR)

C4JR is an alliance of civil society organizations representing Iraq ́s linguistic, ethnic and religious diversity founded to advocate for comprehensive reparations for all victims of gross human rights violations perpetrated during the ISIS conflict in Iraq.

Besides introducing C4JR and outlining civil society efforts to advance reparations in different post-conflict settings, this event provided a forum for survivors to communicate what reparative measures they consider necessary to relevant stakeholders in

]]>
كەمپینی هۆشیاری بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان لە تۆڕەكۆمەڵایەتیەكاند http://www.araste.co/news.aspx?id=207 http://www.araste.co/news.aspx?id=207 Thu, 07 Nov 2019 21:21:50 GMT ریكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ل ریكخراوی نوی،له‌ چوارچیوه‌ی پرۆژه‌یه‌كی نویدا به‌ناونیشانی "كەمپینی هۆشیاری بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان لە تۆڕەكۆمەڵایەتیەكاندا" كه‌له‌لایه‌ن ریكخراوی ئەنتەرنیوز هاوكاری دارایی ده‌كریت هه‌ستان به‌ ئەنجامدانی فۆكەس گروپێك لە پارێزگای هەڵەبجە بۆ شانزە كچ وژنی ڕۆژنامەنوس و چالاكوانی مەدەنی سەبارەت بە چۆنیەتی خۆپاراستن لەو توندوتیژیانەی كە ڕوبەڕوی ڕەگەزی مێ‌ دەبێتەوە لە ڕێگەی تۆڕەكۆمەڵایەتیەكانەوە
كەمپینی هۆشیاری بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان لە تۆڕەكۆمەڵایەتیەكاند
araste.co

ریكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ل ریكخراوی نوی،له‌ چوارچیوه‌ی پرۆژه‌یه‌كی نویدا به‌ناونیشانی "كەمپینی هۆشیاری بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان لە تۆڕەكۆمەڵایەتیەكاندا" كه‌له‌لایه‌ن ریكخراوی ئەنتەرنیوز هاوكاری دارایی ده‌كریت هه‌ستان به‌ ئەنجامدانی فۆكەس گروپێك لە پارێزگای هەڵەبجە بۆ شانزە كچ وژنی ڕۆژنامەنوس و چالاكوانی مەدەنی سەبارەت بە چۆنیەتی خۆپاراستن لەو توندوتیژیانەی كە ڕوبەڕوی ڕەگەزی مێ‌ دەبێتەوە لە ڕێگەی تۆڕەكۆمەڵایەتیەكانەوە

]]>
#Stop_Violence_In_Social_Media http://www.araste.co/news.aspx?id=206 http://www.araste.co/news.aspx?id=206 Thu, 07 Nov 2019 21:13:53 GMT On November 7, 2019, a focus group discussion was held in Halabja province for sixteen girls and women activists and journalists about how to deal with social media violence against females, this activity is a part of the awareness campaign for decreasing violence against women in social media, this campaign is implemented by NWE and WOLA organizations with the support of Internews Organization in Sulaimany, Halabja, and Kalar.
#Stop_Violence_In_Social_Media
araste.co

On November 7, 2019, a focus group discussion was held in Halabja province for sixteen girls and women activists and journalists about how to deal with social media violence against females, this activity is a part of the awareness campaign for decreasing violence against women in social media, this campaign is implemented by NWE and WOLA organizations with the support of Internews Organization in Sulaimany, Halabja, and Kalar.

]]>
women legal assistance organization conducted a regional workshop with the help of the American University in Sulaymaniyah and Ned American Association, regardless of how to apply the law Domestic Violence in Gender Centers in Kurdistan Universities http://www.araste.co/news.aspx?id=205 http://www.araste.co/news.aspx?id=205 Wed, 23 Oct 2019 16:52:50 GMT women legal assistance organization  conducted a regional workshop with the help of the American University in Sulaymaniyah and Ned American Association, regardless of how to apply the law Domestic Violence in Gender Centers in Kurdistan Universities
women legal assistance organization conducted a regional workshop with the help of the American University in Sulaymaniyah and Ned American Association, regardless of how to apply the law Domestic Violence in Gender Centers in Kurdistan Universities
araste.co

women legal assistance organization  conducted a regional workshop with the help of the American University in Sulaymaniyah and Ned American Association, regardless of how to apply the law Domestic Violence in Gender Centers in Kurdistan Universities

]]>
ریکخراوی WOLA وۆرک شۆپیکی هه‌ریمی له‌ زانکۆی ئه‌مریکی ئه‌نجامدا. http://www.araste.co/news.aspx?id=204 http://www.araste.co/news.aspx?id=204 Wed, 23 Oct 2019 16:37:04 GMT
🔶 رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بە هاوبەشی لەگەڵ بەشی جێندەری/زانکۆی ئەمریکی و بە هاوکاری رێکخراوی  NED ئەمریکی  وۆرک شۆپێکی هەرێمی ئەنجامدا لە زانکۆی ئەمریکی/سلێمانی.
🔷 لە وۆرک شۆپەکەدا  راوێژکاری رێکخراوی  NED  و نوێنەری ژمارەیەکی زۆر لە سەنتەری جێندەری  زانکۆکانی هەرێمی کوردستان بە زانکۆ تایبەت و حکومییەکان ئامادەبوون،کە تیایدا هەریەک لە بەرێوەبەری پرۆژە ،سەرۆکی رێکخراو ، د.چۆمان هەردی بەرێوەبەری سەنتەری جێندەر زانکۆی ئەمریکی و  د.هەناو حسن بەرێوەبەری سەنتەری جێندەر زانکۆی جیهان سلێمانی ،وتەی خۆیان پێشکەش کرد ، کە تیایدا گرنگی و رۆڵی یاساکە و میکانزمی کارکردنیان لەسەنتەرەکان روونکردەوە،دواتر ئامادەبووان گفتووگۆیەکی کراوەیان ئەنجامدا و راسپاردەو پێشنیاری خۆیان له‌ چوارچیوه‌ی كاری گروپ لەم لایەنەوە خستەروو.
🔷 ئامانج لە وۆرک شۆپەکەش دیاریکردنی باشترین میکانزم بوو بەمەبەستی چۆنیەتی کارکردن لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لەناو سەنتەری جێندەری زانکۆ تایبەت و حکومییەکان،و دواتر ئامادەکردنی  پرۆپۆزەلێکی تایبەت و کۆکردنەوەی راسپاردەکان و گەیاندنی بە وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی،بەمەبەستی کارکردن لەسەری.
بەناوی رێکخراوەوە سوپاسی تایبەتمان بۆ سەرجەم بەشداربووان و سەنتەری جێندەر /زانکۆی ئەمریکی 

ریکخراوی WOLA وۆرک شۆپیکی هه‌ریمی له‌ زانکۆی ئه‌مریکی ئه‌نجامدا.
araste.co

🔶 رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بە هاوبەشی لەگەڵ بەشی جێندەری/زانکۆی ئەمریکی و بە هاوکاری رێکخراوی  NED ئەمریکی  وۆرک شۆپێکی هەرێمی ئەنجامدا لە زانکۆی ئەمریکی/سلێمانی.
🔷 لە وۆرک شۆپەکەدا  راوێژکاری رێکخراوی  NED  و نوێنەری ژمارەیەکی زۆر لە سەنتەری جێندەری  زانکۆکانی هەرێمی کوردستان بە زانکۆ تایبەت و حکومییەکان ئامادەبوون،کە تیایدا هەریەک لە بەرێوەبەری پرۆژە ،سەرۆکی رێکخراو ، د.چۆمان هەردی بەرێوەبەری سەنتەری جێندەر زانکۆی ئەمریکی و  د.هەناو حسن بەرێوەبەری سەنتەری جێندەر زانکۆی جیهان سلێمانی ،وتەی خۆیان پێشکەش کرد ، کە تیایدا گرنگی و رۆڵی یاساکە و میکانزمی کارکردنیان لەسەنتەرەکان روونکردەوە،دواتر ئامادەبووان گفتووگۆیەکی کراوەیان ئەنجامدا و راسپاردەو پێشنیاری خۆیان له‌ چوارچیوه‌ی كاری گروپ لەم لایەنەوە خستەروو.
🔷 ئامانج لە وۆرک شۆپەکەش دیاریکردنی باشترین میکانزم بوو بەمەبەستی چۆنیەتی کارکردن لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لەناو سەنتەری جێندەری زانکۆ تایبەت و حکومییەکان،و دواتر ئامادەکردنی  پرۆپۆزەلێکی تایبەت و کۆکردنەوەی راسپاردەکان و گەیاندنی بە وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی،بەمەبەستی کارکردن لەسەری.
بەناوی رێکخراوەوە سوپاسی تایبەتمان بۆ سەرجەم بەشداربووان و سەنتەری جێندەر /زانکۆی ئەمریکی 

]]>
WOLA is working for the methodology of domestic violence law in the universities of the Kurdistan Region http://www.araste.co/news.aspx?id=203 http://www.araste.co/news.aspx?id=203 Wed, 02 Oct 2019 20:21:05 GMT

 the director and the lawyer of Wola organization visited the Ministry of Higher Education and Scientific Research in order to submit a proposal about (the l domestic violence law) to make it an official subject in law universities, including the suggestions and recommendations that were organized by the organization in 2018 and 2019 in the Kurdistan Region.
They also visited Mr. Dham Omar, General Secretary of the Ministry's Office, and Mrs. Amal Ali, Legal adviser at the Ministry .They stressed that they are working hard on this proposal and the recommendations we have made and will submit it to the Supreme Committee so that it becomes an official and major subject in the five-year system of teaching the law.

We would also like to thank Mrs. Amal Ali who is always helping us as a member of the Ministry.

WOLA is working for the methodology of domestic violence law in the universities of the Kurdistan Region
araste.co

 the director and the lawyer of Wola organization visited the Ministry of Higher Education and Scientific Research in order to submit a proposal about (the l domestic violence law) to make it an official subject in law universities, including the suggestions and recommendations that were organized by the organization in 2018 and 2019 in the Kurdistan Region.
They also visited Mr. Dham Omar, General Secretary of the Ministry's Office, and Mrs. Amal Ali, Legal adviser at the Ministry .They stressed that they are working hard on this proposal and the recommendations we have made and will submit it to the Supreme Committee so that it becomes an official and major subject in the five-year system of teaching the law.

We would also like to thank Mrs. Amal Ali who is always helping us as a member of the Ministry.

]]>
رێکخراوی WOLA کارده‌کات له‌ پیناو به‌ بابه‌تکردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو زانکۆکان. http://www.araste.co/news.aspx?id=201 http://www.araste.co/news.aspx?id=201 Wed, 02 Oct 2019 20:07:21 GMT 🔶 هه‌ریه‌ك له‌ به‌ریوه‌به‌ر و پاریزه‌ری ریكخراو سه‌ردانی وه‌زاره‌تی خویندنی بالاو تویژینه‌وه‌ی زانستی هه‌ریمی كوردستان،یان كرد به‌مه‌به‌ستی گه‌یاندنی پرۆپۆزه‌لیكی تایبه‌ت به‌(به‌بابه‌تكردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو كۆلیژه‌كانی یاسادا ) كه‌ تیایدا راسپارده‌و پیشنیاری هه‌ر 3 وۆرك شۆپی له‌ خۆگرتبوو كه‌ ریكخراو له‌ سالانی 2018 و 2019 له‌ هه‌ریمی كوردستان له‌و پیناوه‌ندا ئه‌نجامی دابوو .
🔷له‌ نزیكه‌وه‌ چاویان كه‌وت به‌ به‌ریز (دهام سمكو ) ئه‌مینداری گشتی دیوانی وه‌زاره‌ت و (ئه‌مه‌ل علی) راویژكاری یاسایی ،لای خۆیانه‌وه‌ به‌لینیاندا به‌وه‌ی كه‌وا كاری جدی ده‌كه‌ن له‌سه‌ر پرۆپۆزه‌ل و راسپارده‌كان به‌وجۆره‌ی كه‌ جیی خۆی بگریت و گه‌یاندنی به‌ لیژنه‌ی بالای دانانی پرۆگرام و پلانی سیسته‌می پینج ساله‌ی خویندنی یاسا.
🔷به‌ناوی ریكخراوه‌وه‌ سوپاسی تایبه‌تمان بۆ به‌ریز (ئه‌مه‌ل علی)كه‌ به‌رده‌وام وه‌كو نوینه‌ری وه‌زاره‌ت هاوكارو پشتیوانمان بوون
رێکخراوی WOLA کارده‌کات له‌ پیناو به‌ بابه‌تکردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو زانکۆکان.
araste.co

🔶 هه‌ریه‌ك له‌ به‌ریوه‌به‌ر و پاریزه‌ری ریكخراو سه‌ردانی وه‌زاره‌تی خویندنی بالاو تویژینه‌وه‌ی زانستی هه‌ریمی كوردستان،یان كرد به‌مه‌به‌ستی گه‌یاندنی پرۆپۆزه‌لیكی تایبه‌ت به‌(به‌بابه‌تكردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو كۆلیژه‌كانی یاسادا ) كه‌ تیایدا راسپارده‌و پیشنیاری هه‌ر 3 وۆرك شۆپی له‌ خۆگرتبوو كه‌ ریكخراو له‌ سالانی 2018 و 2019 له‌ هه‌ریمی كوردستان له‌و پیناوه‌ندا ئه‌نجامی دابوو .
🔷له‌ نزیكه‌وه‌ چاویان كه‌وت به‌ به‌ریز (دهام سمكو ) ئه‌مینداری گشتی دیوانی وه‌زاره‌ت و (ئه‌مه‌ل علی) راویژكاری یاسایی ،لای خۆیانه‌وه‌ به‌لینیاندا به‌وه‌ی كه‌وا كاری جدی ده‌كه‌ن له‌سه‌ر پرۆپۆزه‌ل و راسپارده‌كان به‌وجۆره‌ی كه‌ جیی خۆی بگریت و گه‌یاندنی به‌ لیژنه‌ی بالای دانانی پرۆگرام و پلانی سیسته‌می پینج ساله‌ی خویندنی یاسا.
🔷به‌ناوی ریكخراوه‌وه‌ سوپاسی تایبه‌تمان بۆ به‌ریز (ئه‌مه‌ل علی)كه‌ به‌رده‌وام وه‌كو نوینه‌ری وه‌زاره‌ت هاوكارو پشتیوانمان بوون

]]>
Established a workshop of the regionalism for the purpose of (how to systematize the law against domestic violence).in law schools http://www.araste.co/news.aspx?id=200 http://www.araste.co/news.aspx?id=200 Tue, 17 Sep 2019 16:24:11 GMT
women legal assistance organization was organized at a regional workshop on how to systematize domestic violence law in law schools, with the Ministry of Higher Education and with the help of the American NED.
In the presence of public and private law faculties and law enforcement agencies in order to determine the best ways.
Established a workshop of the regionalism for the purpose of (how to systematize the law against domestic violence).in law schools
araste.co

women legal assistance organization was organized at a regional workshop on how to systematize domestic violence law in law schools, with the Ministry of Higher Education and with the help of the American NED.
In the presence of public and private law faculties and law enforcement agencies in order to determine the best ways.

]]>
ئه‌نجامدانی وۆرك شۆپیكی هه‌ریمی تایبه‌ت به‌: (چۆنیه‌تی به‌بابه‌ت كردنی یاسای به‌ره‌نگاربووه‌نه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو كۆلیژه‌كانی یاسادا) http://www.araste.co/news.aspx?id=199 http://www.araste.co/news.aspx?id=199 Tue, 17 Sep 2019 16:04:42 GMT
🔷  ریکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان به‌ ئاماده‌بوونی ژماره‌یک له‌ کۆلیژی یاسای زانکۆ حکومی و تایبه‌ته‌کان له‌ هه‌ریمی کوردستان،هه‌روه‌ها ژماره‌یک له‌ لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌کان به‌ جیبه‌جیکردنی یاساکه‌ وۆرک شۆپیکی هه‌ریمی ئه‌نجامدا له‌ پیناو به‌بابه‌تکردنی یاساکه‌ له‌ کۆلیژه‌کانی یاسادا ،ئامانجی وۆرک شۆپه‌که‌ بریتی بوو له‌ :

🔻 خستنەروووی گرنگی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی و چۆنیەتی جێبەجێکردنی لەناو دادگاکان.
🔻 وەرگرتنی راوبۆچوونی کەسانی شارەزاو پسپۆر لە خستنەرووی گرنگی خوێندنی یاساکە لەناو کۆلیژەکانی یاسادا.
🔻وەرگرتنی بۆچون و رای کەسانی پسپۆر لە ( یاسا ناسان ،مامۆستایانی زانکۆ ، لایه‌نه‌ په‌یوه‌نیدیداره‌کان به‌ جیبه‌جیکردنی یاساکه‌)بەمەبەستی دۆزینەوە و دیاریکردنی باشترین میکانزم تاکو بتوانین لەرێگەیەوە یاساکە بکەین بە یەکێک لە بابەتە گرنگەکانی کۆلیژی یاسا.

🔷 که‌ تیایدا به‌ریوه‌به‌ری پرۆژه‌ -نوینه‌ری وه‌زاره‌تی خویندنی بالا و نوینه‌ری ئه‌نجوومه‌نی بالای کاروباری خانمان ووته‌یان پیشکه‌ش کرد و پلان و کاره‌کانیان له‌م پیناوه‌دا روونکرده‌وه‌ ،دواتر به‌شداربووان راوبۆچونه‌کانی خۆیان خسته‌روو له‌ چوارچیه‌ی کاری گرووپدا ،دواتر ریکخراو سه‌رجه‌م راسپارده‌کان له‌ چوارچیوه‌ی پرۆپۆزه‌لیک پیشکه‌ش به‌ وه‌زاره‌تی خویندنی بالا ده‌کات،به‌و مه‌به‌سته‌ی کاری له‌سه‌ربکریت و یاساکه‌ بکریت بابه‌تیک که‌ له‌ناو کولیژی یاساکان بخوینریت به‌ باشترین میکانیزم.

🔷ئه‌مه‌ش یه‌کیک بوو له‌و چالاکیانه‌ی ریکخراو به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ل وه‌زاره‌تی خویندنی بالا و تویژینه‌وه‌ی زانستی حکومه‌تی هه‌ریم و به‌ هاوکاری ریکخراوی NED امریکی ئه‌نجامی دا.

🔷به‌نای ریکخراوه‌وه‌ سوپاس و پیزانینمان بۆ سه‌رجه‌م ئه‌و کۆلیژ و که‌سایه‌تی و لایه‌نانه‌ی که‌ هاوکارو به‌شداربوون له‌گه‌لمان.
ئه‌نجامدانی وۆرك شۆپیكی هه‌ریمی تایبه‌ت به‌: (چۆنیه‌تی به‌بابه‌ت كردنی یاسای به‌ره‌نگاربووه‌نه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو كۆلیژه‌كانی یاسادا)
araste.co

🔷  ریکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان به‌ ئاماده‌بوونی ژماره‌یک له‌ کۆلیژی یاسای زانکۆ حکومی و تایبه‌ته‌کان له‌ هه‌ریمی کوردستان،هه‌روه‌ها ژماره‌یک له‌ لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌کان به‌ جیبه‌جیکردنی یاساکه‌ وۆرک شۆپیکی هه‌ریمی ئه‌نجامدا له‌ پیناو به‌بابه‌تکردنی یاساکه‌ له‌ کۆلیژه‌کانی یاسادا ،ئامانجی وۆرک شۆپه‌که‌ بریتی بوو له‌ :

🔻 خستنەروووی گرنگی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی و چۆنیەتی جێبەجێکردنی لەناو دادگاکان.
🔻 وەرگرتنی راوبۆچوونی کەسانی شارەزاو پسپۆر لە خستنەرووی گرنگی خوێندنی یاساکە لەناو کۆلیژەکانی یاسادا.
🔻وەرگرتنی بۆچون و رای کەسانی پسپۆر لە ( یاسا ناسان ،مامۆستایانی زانکۆ ، لایه‌نه‌ په‌یوه‌نیدیداره‌کان به‌ جیبه‌جیکردنی یاساکه‌)بەمەبەستی دۆزینەوە و دیاریکردنی باشترین میکانزم تاکو بتوانین لەرێگەیەوە یاساکە بکەین بە یەکێک لە بابەتە گرنگەکانی کۆلیژی یاسا.

🔷 که‌ تیایدا به‌ریوه‌به‌ری پرۆژه‌ -نوینه‌ری وه‌زاره‌تی خویندنی بالا و نوینه‌ری ئه‌نجوومه‌نی بالای کاروباری خانمان ووته‌یان پیشکه‌ش کرد و پلان و کاره‌کانیان له‌م پیناوه‌دا روونکرده‌وه‌ ،دواتر به‌شداربووان راوبۆچونه‌کانی خۆیان خسته‌روو له‌ چوارچیه‌ی کاری گرووپدا ،دواتر ریکخراو سه‌رجه‌م راسپارده‌کان له‌ چوارچیوه‌ی پرۆپۆزه‌لیک پیشکه‌ش به‌ وه‌زاره‌تی خویندنی بالا ده‌کات،به‌و مه‌به‌سته‌ی کاری له‌سه‌ربکریت و یاساکه‌ بکریت بابه‌تیک که‌ له‌ناو کولیژی یاساکان بخوینریت به‌ باشترین میکانیزم.

🔷ئه‌مه‌ش یه‌کیک بوو له‌و چالاکیانه‌ی ریکخراو به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ل وه‌زاره‌تی خویندنی بالا و تویژینه‌وه‌ی زانستی حکومه‌تی هه‌ریم و به‌ هاوکاری ریکخراوی NED امریکی ئه‌نجامی دا.

🔷به‌نای ریکخراوه‌وه‌ سوپاس و پیزانینمان بۆ سه‌رجه‌م ئه‌و کۆلیژ و که‌سایه‌تی و لایه‌نانه‌ی که‌ هاوکارو به‌شداربوون له‌گه‌لمان.

]]>
WOLA organization concluded activities in Sulaymaniyah Governorate in the framework of the integration project، with the assistance of USAID http://www.araste.co/news.aspx?id=198 http://www.araste.co/news.aspx?id=198 Tue, 16 Jul 2019 20:17:50 GMT  in this context، WOLA organization   visited the concerned parties in this project and participated in its activities in order to present the recommendations and the estimation recommendation
WOLA organization concluded activities in Sulaymaniyah Governorate in the framework of the integration project، with the assistance of USAID
araste.co

 in this context، WOLA organization   visited the concerned parties in this project and participated in its activities in order to present the recommendations and the estimation recommendation

]]>
رێکخراو کۆتایی هێنا بە چالاکیەکانی لە پارێزگای سلێمانی لە چوارچێوەی پرۆژەی (التکامل) بە پاڵپشتی (USAID) . http://www.araste.co/news.aspx?id=197 http://www.araste.co/news.aspx?id=197 Tue, 16 Jul 2019 19:48:01 GMT رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان کۆتایی هێنا بە چالاکیەکانی لە پارێزگای سليَماني لە چوارچێوەی پرۆژەی (التکامل) ، کە بە پاڵپشتی ئاژانسی امریکی بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتی (USAID) ئەنجامیدا، چالاکییەکان پێکهاتبوون لە:
1-ئەنجامدانی دووکۆربەندی ژنان لە پارێزگای هەڵەبجە و ناحیەی سیروان.
2-ئەنجامدانی دووکۆبوونەوەی راوێژکاری جەماوەری .
بە ئامانجی دەست نیشانکردنی کێشەو گرفتەکانی ژنان و هاوڵاتیان لەو ناوچانە لە رووی پرۆژە خزمەتگوزارییەکان و دیزاینکردنی لە چوارچێوەی بودجەی گشتی.
لە کۆتایدا بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو سەردانی لایەنەپیەوەنیدارەکانیان کرد له‌وانه‌ش (ئه‌نجوومه‌نی بالای كاروباری خانمان و ئه‌نجوومه‌نی پاریزگای سلیمانی) بەمەبەستی پێگەیاندنی کێشەوگرفتەکانی هاوڵاتیان و هەروەها پێشکەشکردنی راسپاردەو پێشنیار بۆ چارەسەرکردنیان کە سەرجەمیان لە رێگەی کۆربەندوو کۆبوونەوەکانەوە بەدەست هاتبوون،بەو ئومێدەی کاریان لەسەر بکرێت بەمەبەستی کەمکردنەوەی کێشە خزمەتگوزارییەکانی ژنان و هاوڵاتیان،
هەروها پێشکەشەکردنی سوپاسنامە بەسەرجەم ئەو کەسایەتی و لایەنانەی کە بەشداربوون لە پانێڵەکانماندا،
لەکۆتایدا بەناوی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو ،سوپاس و پێزانینمان بۆ سەرجەم ئەو لایەن و کەسایەتیانە کە هاوکار و یارمەتیدەرمان بوون، هه‌روه‌ها کە بەشداری چالاکیەکانمان بوون
رێکخراو کۆتایی هێنا بە چالاکیەکانی لە پارێزگای سلێمانی لە چوارچێوەی پرۆژەی (التکامل) بە پاڵپشتی (USAID) .
araste.co

رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان کۆتایی هێنا بە چالاکیەکانی لە پارێزگای سليَماني لە چوارچێوەی پرۆژەی (التکامل) ، کە بە پاڵپشتی ئاژانسی امریکی بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتی (USAID) ئەنجامیدا، چالاکییەکان پێکهاتبوون لە:
1-ئەنجامدانی دووکۆربەندی ژنان لە پارێزگای هەڵەبجە و ناحیەی سیروان.
2-ئەنجامدانی دووکۆبوونەوەی راوێژکاری جەماوەری .
بە ئامانجی دەست نیشانکردنی کێشەو گرفتەکانی ژنان و هاوڵاتیان لەو ناوچانە لە رووی پرۆژە خزمەتگوزارییەکان و دیزاینکردنی لە چوارچێوەی بودجەی گشتی.
لە کۆتایدا بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو سەردانی لایەنەپیەوەنیدارەکانیان کرد له‌وانه‌ش (ئه‌نجوومه‌نی بالای كاروباری خانمان و ئه‌نجوومه‌نی پاریزگای سلیمانی) بەمەبەستی پێگەیاندنی کێشەوگرفتەکانی هاوڵاتیان و هەروەها پێشکەشکردنی راسپاردەو پێشنیار بۆ چارەسەرکردنیان کە سەرجەمیان لە رێگەی کۆربەندوو کۆبوونەوەکانەوە بەدەست هاتبوون،بەو ئومێدەی کاریان لەسەر بکرێت بەمەبەستی کەمکردنەوەی کێشە خزمەتگوزارییەکانی ژنان و هاوڵاتیان،
هەروها پێشکەشەکردنی سوپاسنامە بەسەرجەم ئەو کەسایەتی و لایەنانەی کە بەشداربوون لە پانێڵەکانماندا،
لەکۆتایدا بەناوی بەرێوەبەر و ستافی رێکخراو ،سوپاس و پێزانینمان بۆ سەرجەم ئەو لایەن و کەسایەتیانە کە هاوکار و یارمەتیدەرمان بوون، هه‌روه‌ها کە بەشداری چالاکیەکانمان بوون

]]>
Public Hearing Session in the area of sirwan http://www.araste.co/news.aspx?id=196 http://www.araste.co/news.aspx?id=196 Sat, 22 Jun 2019 15:51:42 GMT
The USAID-Funded IGPA project
 in cooperation with the Women’s Legal Assistance Organization، holds 
 a Public Hearing Session on “People’s needs and problems and incorporating them in governmental service projects by providing a special budget

Public Hearing Session in the area of sirwan
araste.co

The USAID-Funded IGPA project
 in cooperation with the Women’s Legal Assistance Organization، holds 
 a Public Hearing Session on “People’s needs and problems and incorporating them in governmental service projects by providing a special budget

]]>
ئه‌نجامدانی کۆبوونه‌وه‌ی راویژکاری جه‌ماوه‌ری له‌ ناحیه‌ی سیروان http://www.araste.co/news.aspx?id=195 http://www.araste.co/news.aspx?id=195 Sat, 22 Jun 2019 15:39:39 GMT
رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە بەرواری 20/6/2019،هەستا بە ئەنجامدانی ( کۆبوونەوەی راویژکاری جەماوەری ) له‌ناحیه‌ی سیروان دەربارەی ( گفتووگۆکردن لەسەر کێشەکانی هاوڵاتیان و و وپێداویستیەکانیان لە پرۆژە خزمەتگوزارییەکانی حکومەت و دیزاین کردنی لە بودجەی گشتی). 
ئامانج لە کۆبوونەوەکە بەشداریکردنی هاوڵاتیان و لایەنە پەیوەندیدارەکانی حکومەت بوو لە ناحیه‌که‌ لە دیاریکردنی ئەو کێشە خزمەتگوزاری و ئیدارییانەی کە رووبەرووی هاوڵاتیان دەبێتەوە بەتایبەت لە رووی (ئاو و ئاوەرۆ و کارەبا ......). بە ئامادەبوونی کەناڵەکانی راگەیاندن و رێکخراوەکان و کابانی ماڵ و کاسبکاران و کەسانی ئیداری و سیاسی و و چەند بەرێزێک وەکو لایەنی پەیوەنیدار بە بابەتەکەوە ئەوانیش:
نوێنەری ناحیه‌.
نوێنەری بەرێوەبەرایەتی ئاو.
نوێنەری بەرێوەبەرایەتی کارەبا.
لە کۆتایی کۆبونەوەکەدا لەلایەن بەشداربووانەوە پێشنیار و راسپاردەی پێویست خرانەروو،بۆ چارەسەرکردن و بەرەو پێشچوونی کێشەکان لە پارێزگاکە و گەیاندنی بەلایەنی پەیوەندیدار.
ئەمەش یەکێکیکە لەو چالاکیانەی کە رێکخراو بە پاڵپشتی ئاژانسی ئەمریکی بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتی (USAID) لە چوارچێوەی پرۆژەی (التکامل) جێبەجێی دەکات
ئه‌نجامدانی کۆبوونه‌وه‌ی راویژکاری جه‌ماوه‌ری له‌ ناحیه‌ی سیروان
araste.co

رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە بەرواری 20/6/2019،هەستا بە ئەنجامدانی ( کۆبوونەوەی راویژکاری جەماوەری ) له‌ناحیه‌ی سیروان دەربارەی ( گفتووگۆکردن لەسەر کێشەکانی هاوڵاتیان و و وپێداویستیەکانیان لە پرۆژە خزمەتگوزارییەکانی حکومەت و دیزاین کردنی لە بودجەی گشتی). 
ئامانج لە کۆبوونەوەکە بەشداریکردنی هاوڵاتیان و لایەنە پەیوەندیدارەکانی حکومەت بوو لە ناحیه‌که‌ لە دیاریکردنی ئەو کێشە خزمەتگوزاری و ئیدارییانەی کە رووبەرووی هاوڵاتیان دەبێتەوە بەتایبەت لە رووی (ئاو و ئاوەرۆ و کارەبا ......). بە ئامادەبوونی کەناڵەکانی راگەیاندن و رێکخراوەکان و کابانی ماڵ و کاسبکاران و کەسانی ئیداری و سیاسی و و چەند بەرێزێک وەکو لایەنی پەیوەنیدار بە بابەتەکەوە ئەوانیش:
نوێنەری ناحیه‌.
نوێنەری بەرێوەبەرایەتی ئاو.
نوێنەری بەرێوەبەرایەتی کارەبا.
لە کۆتایی کۆبونەوەکەدا لەلایەن بەشداربووانەوە پێشنیار و راسپاردەی پێویست خرانەروو،بۆ چارەسەرکردن و بەرەو پێشچوونی کێشەکان لە پارێزگاکە و گەیاندنی بەلایەنی پەیوەندیدار.
ئەمەش یەکێکیکە لەو چالاکیانەی کە رێکخراو بە پاڵپشتی ئاژانسی ئەمریکی بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتی (USAID) لە چوارچێوەی پرۆژەی (التکامل) جێبەجێی دەکات

]]>
Participation of the Associate Director in a special conference against sexual violence in situations of war http://www.araste.co/news.aspx?id=194 http://www.araste.co/news.aspx?id=194 Sat, 22 Jun 2019 15:23:07 GMT
Participation of the Associate Director in a special conference against sexual violence in situations of war
araste.co

]]>
به‌شداریکردنی به‌ریوه‌به‌ری ریکخراو (شۆخان حمه‌رشید) له‌ پانیلیکی تایبه‌ت به‌ چوارەمین کۆنفرانسی رۆژی جیهانیی نەهێشتنی توندوتیژی سێکسی لەمیانی ململانێ چەکدارییەکاندا http://www.araste.co/news.aspx?id=193 http://www.araste.co/news.aspx?id=193 Sat, 22 Jun 2019 15:18:53 GMT
19/6/2019 لە تەلاری سەعد عەبدولڵا لە هەولێر، چوارەمین کۆنفرانسی تایبەت بە ڕۆژی جیهانی نەهێشتنی توندوتیژی سێکسی لە کاتی ململانییەکاندا لە ژێر دروشمی نێودەوڵەتی "گرنگی ئاراستەکانی بایەخدان بە رزگاربووان" و دروشمی نیشتمانی "کچان و ژنانی رفێنراو و ڕزگاربوو لە پێشنیەی ئەرکەکانماندایە، دەستدرێژی سێکسی لە کاتی جەنگدا راگرن" #EndRapeInWar سەرکەوتووانە بەڕێوەچوو. کۆنفرانسەکە لەلایەن بەرێز ئەمەل جلال بەڕێوەچوو، سەرەتا خاتوو پەخشان زەنگنە / ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی باڵای کاروباری خانمان وتەی دەستپێک و بەخێرهاتنی پێشەکەش کرد پاشان همیار عه‌بدولموغنی، وتەی نەتەوە یەکگرتووەکانی پێشکەشکرد. پانێڵی یەکەم کە لەلایەن بەرێز کۆسار کریم بەڕێوەچوو: تایبەت بوو بەو کارو چالاکییانەی سەبارەت بە نەهێشتنی توندوتیژی سێکسی لە کاتی ململانیەکاندا، ئەنجامدراون بە بەشداری بەڕێزان: - کوردۆ عومەر ، بەرێوەبەری گشتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان : (رۆلی سۆشیال میدیاو تەکنەلۆجیا و کاریگەری لە سەر زیادبونی توندوتیژی سیکسی لە کاتی ململانێدا) - تاڤگە عومەر ، بەرێوەبەری گشتی لە دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ : (توندوتیژی سێکسی لە کاتی ناکۆکی و جەنگ، تاوانێکی دژ بە مرۆڤایەتی) - بەهار عەلی ، بەرێوەبەری ڕێکخراوی ئێمە : (منداڵانی لە دایک بووی ئاکامی شەڕو دایکایەتی بە زۆر) - ئیڤانا چاپکاکۆڤا ، رێکخراوی یونسێف (رۆلی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان) پاشان پانێڵی دووەم کە لەلایەن بەرێز دادوەر بەدرەدین بەرزنجی بەڕێوەچوو بە بەشداری ئەم بەڕێزانە بوو: - حوسام عەبدولڵا عەلی ، بەرێوەبەری جێبەجیکار لە رێکخراوە ئێزیدی بۆ دیکۆمێنتاری : (بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش (2467 ) تایبەت بە توندوتیژی سیکسی کچان و ژنانی ئێزیدی بە نمونە) - شۆخان ئەحمەد، بەرێوەبەری رێکخراوی هاریکاری یاسایی : (توندوتیژی سێکسی لە نێوان یاسا کارپێکراوەکانی هەرێم و جێیەجێکردنی) - لیڤیا داس نیڤێس، ئاژانسی UNHCR - لەیلا تەعلۆ ، رزگاربوی دەستی تیرۆرستانی داعش : ( کچان و ژنانی ڕزگاربوو لە نێوان کیشەو چارەسەر) لە کۆتاییدا گفتوگۆی کراوە و پاشان راسپاردە و پێشنیازەکان خرانەڕوو.
به‌شداریکردنی به‌ریوه‌به‌ری ریکخراو (شۆخان حمه‌رشید) له‌ پانیلیکی تایبه‌ت به‌ چوارەمین کۆنفرانسی رۆژی جیهانیی نەهێشتنی توندوتیژی سێکسی لەمیانی ململانێ چەکدارییەکاندا
araste.co


19/6/2019 لە تەلاری سەعد عەبدولڵا لە هەولێر، چوارەمین کۆنفرانسی تایبەت بە ڕۆژی جیهانی نەهێشتنی توندوتیژی سێکسی لە کاتی ململانییەکاندا لە ژێر دروشمی نێودەوڵەتی "گرنگی ئاراستەکانی بایەخدان بە رزگاربووان" و دروشمی نیشتمانی "کچان و ژنانی رفێنراو و ڕزگاربوو لە پێشنیەی ئەرکەکانماندایە، دەستدرێژی سێکسی لە کاتی جەنگدا راگرن" #EndRapeInWar سەرکەوتووانە بەڕێوەچوو. کۆنفرانسەکە لەلایەن بەرێز ئەمەل جلال بەڕێوەچوو، سەرەتا خاتوو پەخشان زەنگنە / ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی باڵای کاروباری خانمان وتەی دەستپێک و بەخێرهاتنی پێشەکەش کرد پاشان همیار عه‌بدولموغنی، وتەی نەتەوە یەکگرتووەکانی پێشکەشکرد. پانێڵی یەکەم کە لەلایەن بەرێز کۆسار کریم بەڕێوەچوو: تایبەت بوو بەو کارو چالاکییانەی سەبارەت بە نەهێشتنی توندوتیژی سێکسی لە کاتی ململانیەکاندا، ئەنجامدراون بە بەشداری بەڕێزان: - کوردۆ عومەر ، بەرێوەبەری گشتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان : (رۆلی سۆشیال میدیاو تەکنەلۆجیا و کاریگەری لە سەر زیادبونی توندوتیژی سیکسی لە کاتی ململانێدا) - تاڤگە عومەر ، بەرێوەبەری گشتی لە دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ : (توندوتیژی سێکسی لە کاتی ناکۆکی و جەنگ، تاوانێکی دژ بە مرۆڤایەتی) - بەهار عەلی ، بەرێوەبەری ڕێکخراوی ئێمە : (منداڵانی لە دایک بووی ئاکامی شەڕو دایکایەتی بە زۆر) - ئیڤانا چاپکاکۆڤا ، رێکخراوی یونسێف (رۆلی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان) پاشان پانێڵی دووەم کە لەلایەن بەرێز دادوەر بەدرەدین بەرزنجی بەڕێوەچوو بە بەشداری ئەم بەڕێزانە بوو: - حوسام عەبدولڵا عەلی ، بەرێوەبەری جێبەجیکار لە رێکخراوە ئێزیدی بۆ دیکۆمێنتاری : (بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش (2467 ) تایبەت بە توندوتیژی سیکسی کچان و ژنانی ئێزیدی بە نمونە) - شۆخان ئەحمەد، بەرێوەبەری رێکخراوی هاریکاری یاسایی : (توندوتیژی سێکسی لە نێوان یاسا کارپێکراوەکانی هەرێم و جێیەجێکردنی) - لیڤیا داس نیڤێس، ئاژانسی UNHCR - لەیلا تەعلۆ ، رزگاربوی دەستی تیرۆرستانی داعش : ( کچان و ژنانی ڕزگاربوو لە نێوان کیشەو چارەسەر) لە کۆتاییدا گفتوگۆی کراوە و پاشان راسپاردە و پێشنیازەکان خرانەڕوو.

]]>
View Our report on the follow-up to the implementation of the Domestic Violence Act of 2019 http://www.araste.co/news.aspx?id=192 http://www.araste.co/news.aspx?id=192 Sat, 22 Jun 2019 14:09:03 GMT

View Our report on the follow-up to the implementation of the Domestic Violence Act of 2019 was presented at the press conference with the help of the (NED) American INGO

View Our report on the follow-up to the implementation of the Domestic Violence Act of 2019
araste.co

View Our report on the follow-up to the implementation of the Domestic Violence Act of 2019 was presented at the press conference with the help of the (NED) American INGO

]]>
خستنەرووی تازەترین راپۆرتی رێکخراو لەسەر (چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی). http://www.araste.co/news.aspx?id=191 http://www.araste.co/news.aspx?id=191 Sat, 22 Jun 2019 13:11:16 GMT
لە ساڵیادی دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لە بەرواری 21/6/2019،رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا تازەترین راپۆرتی خۆی لەسەر ( چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی) خستەروو، کە تیایدا سەرجەم کێشەو گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لە هەرێمی کوردستان ، راپرسی تایبەت لەسەر یاساکە،ئامارەکانی توندووتیژی خێزانی  و راسپاردەی پێویست بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان خرانەروو،بەو ئومێدەی کاریان لەسەر بکرێت و هەوڵبدرێت بۆ کەمکردنەوەی کێشەو رێگرییەکان.
ئەمەش یەکێکە لەو چالاکیانە کە رێکخراو بە هاوکاری رێکخراوی  NED امریکی ئەنجامی دەدات.

خستنەرووی تازەترین راپۆرتی رێکخراو لەسەر (چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی).
araste.co

لە ساڵیادی دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لە بەرواری 21/6/2019،رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا تازەترین راپۆرتی خۆی لەسەر ( چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی) خستەروو، کە تیایدا سەرجەم کێشەو گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لە هەرێمی کوردستان ، راپرسی تایبەت لەسەر یاساکە،ئامارەکانی توندووتیژی خێزانی  و راسپاردەی پێویست بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان خرانەروو،بەو ئومێدەی کاریان لەسەر بکرێت و هەوڵبدرێت بۆ کەمکردنەوەی کێشەو رێگرییەکان.
ئەمەش یەکێکە لەو چالاکیانە کە رێکخراو بە هاوکاری رێکخراوی  NED امریکی ئەنجامی دەدات.

]]>
Participation of lawyers in a capacity building workshop organized by UN Women http://www.araste.co/news.aspx?id=190 http://www.araste.co/news.aspx?id=190 Thu, 20 Jun 2019 19:04:55 GMT
UN Women Iraq office opened earlier today in Erbil a four-day workshop for representatives of civil society organisations on means of improving access to justice by female survivors of violence. The workshop، aims to familiarize participants with means of designing and implementing efficient activities and programmes to combat violence against women. The workshop، in which 42 representatives of various non-governmental organisations are taking part، also aims to orient participants on women’s rights within the framework of Iraq’s international commitments، raise awareness of challenges facing female survivors of violence and the need to enable them to access justice services and build the capacity of service providers to enable them to help survivors receive legal assistance. 
The workshop is held as part of the project "Strengthening the resilience of Syrian women and girls and host communities in Iraq"، implemented with the support of UN Women and the European Trust Fund (MADAD) and also in partnership with other international organisations
Participation of lawyers in a capacity building workshop organized by UN Women
araste.co

UN Women Iraq office opened earlier today in Erbil a four-day workshop for representatives of civil society organisations on means of improving access to justice by female survivors of violence. The workshop، aims to familiarize participants with means of designing and implementing efficient activities and programmes to combat violence against women. The workshop، in which 42 representatives of various non-governmental organisations are taking part، also aims to orient participants on women’s rights within the framework of Iraq’s international commitments، raise awareness of challenges facing female survivors of violence and the need to enable them to access justice services and build the capacity of service providers to enable them to help survivors receive legal assistance. 
The workshop is held as part of the project "Strengthening the resilience of Syrian women and girls and host communities in Iraq"، implemented with the support of UN Women and the European Trust Fund (MADAD) and also in partnership with other international organisations

]]>
بەشداریکردنی پارێزەرانی رێکخراو لە ۆرک شۆپێکی تایبەت بە (بنیادنانی تواناکان) لە لایەن (UN WOMEN). http://www.araste.co/news.aspx?id=189 http://www.araste.co/news.aspx?id=189 Thu, 20 Jun 2019 18:56:58 GMT بەشداریکردنی پارێزەرانی رێکخراو لە ۆرک شۆپێکی 4 رۆژە کە تایبەت بوو بە (بنیادنانی تواناکان) تایبەت بۆ رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی،لە لایەن (UN WOMEN)، بە ئامانجی پاراستنی مافەکانی ژنان و رووبەرووبوونەوەی توندووتیژی و  بە دیهینانی دادپەروەری بۆ ژنانی قوربانی دەستی توندووتیژی.
بەشداریکردنی پارێزەرانی رێکخراو لە ۆرک شۆپێکی تایبەت بە (بنیادنانی تواناکان) لە لایەن (UN WOMEN).
araste.co

بەشداریکردنی پارێزەرانی رێکخراو لە ۆرک شۆپێکی 4 رۆژە کە تایبەت بوو بە (بنیادنانی تواناکان) تایبەت بۆ رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی،لە لایەن (UN WOMEN)، بە ئامانجی پاراستنی مافەکانی ژنان و رووبەرووبوونەوەی توندووتیژی و  بە دیهینانی دادپەروەری بۆ ژنانی قوربانی دەستی توندووتیژی.

]]>
Wola Report on the implementation of the Law on Family Violence/2019 http://www.araste.co/news.aspx?id=188 http://www.araste.co/news.aspx?id=188 Sun, 16 Jun 2019 13:49:43 GMT
Preface
 As، WOLA (Woman Legal Assistance) organization، from the early beginnings of establishing combating domestic violence rule، we have held the vigilance of the rule with the cooperation of the American (NED) organization due to the significance of the rule to our Kurdish society. Firstly، we focused on the internal parts of the governorates، but after the period of nine years from the day of establishing and spreading several reports; we are going to widen our observation to the lost in thought areas. For that purpose، we have visited numbers of the districts and observed the rules implementation. To know how much rule are taken seriously? And how the rule is? 
 Also we have highlighted all the lumpers and troubles that face the rules implementation in the observing areas. Thus، we have shown the statistics of all the areas we have taken into consideration. Beyond this we fulfilled a census in the region in our report about combating the domestic violence rule and their courts work to know the popularity of the rule after the period of nine years. How much the families got bout the rule? And how much it is partial to popular the rule? Do the sacrifices of domestic violence agreed on the family violence judicial court duties and peaceful groups work?
Eventually، we have given enough instructions and suggestion to the concern parties after what we have obtained from that troubles and lumpers; it would be beneficial to solve the troubles in front of the fulfilling the rule or unless shrinking the lumpers. Therefore، the rule is going to regain its value. 

1. Sulemaniah Governorate 
1. Directorate of Combating Domestic Violence and Peace Committee:
Beyond the reports that were shown by the WOLA about the troubles، suggestions and solutions; fortunately، ministry of interior depends on rule (6) of 2009 and regarding their authority have come to conclusion to declare warning No. 4 in February 18th، 2018 by official number (19931) that included several issues and instructions; in first matter and seven part which related to Peace Committee: It is a committee that consists of the Family Advisory Centers to compromise between the disputed families according to matter (5) of the rules of combating domestic violence No. 8 in 2011 that leads by court. 
Nevertheless، third matter second party covered about Peace Committee department in the following ways:
1. This department’s duty is looking after those people who are sent by the courts to the centers for looking for their troubles and compromising. 
2. A committee or more declare that includes three expert in each of (Legal، Social، Psychology، Social Works) field that mostly obtained Bachelor degree or universities teachers. 
3. Solving those problems that are sent by the legal service committee، psychological committee، social committee، which the disputed parties demanding advisory without complain. 
4. Solving the problems that are sent directly to the advisory sections. 
5. The employees and the officers of the advisory committee cannot be a part of the advisory committees except the experts. 
Furthermore، fifth matter in these instructions، gives more detail about the peace committee works such as: 
First: Peace Committee in the family advisory center is made up by an official order from directorate. 
Second: a schedule is going to set by the directorate to the peace committee centers work. 
Third: the documents of court or police stations and offices are directly sends to the family advisory center/ peace committee to necessary work. 
Fourth: the peace committee must do necessary work for the problems during one week after the documents has been arrived the center and send its report to the required parties in fifteen days. 
Fifth: if the report was not sent in fifteen days; the committee will lose all the financial rights of the case. 
Sixth: a form must be created for the both disputed parties to fill and an optional promissory document will be taken from them after the case was solved. 
Seventh: those who have been mentioned in sixth، are ones who mentioned in third article in the basic Iraqi court rules by No. 23 in 1971; which are revived and interpreted that the sacrifice’s legal right or his/her legal delegate to complain. (Personal rime rights)
Eighth: a database must be prepared to the Family Advisory center to save all the information and peace committee reports، services، related documents and solutions that given to the disputed ones. 

In Eighth article written: 
First: the peace committees’ member must have expertise identity which has been permitted by the appealed courts of the area under the instructions. 
Second: for each report (30، 000) ID given to the expert from the directorate budget. 
The second article of these instructions covered about the purpose of the instruction: 
The purpose of these instructions in one hand is to organizing and systemizing Family Advisory Centers works which was declared before the instructions; on the other hand، to activate the centers works and given crucial solution to the complainers and the disputed ones that are sent by the courts; beyond all of these awaking of the violence ritual. 

2. Family Misdemeanor and Violence Court
The Misdemeanor Court judge of combating family domestic violence declared that he approximately got 124 to 125 cases when he took the job، but now he only has 90 cases. When we asked him about that the court deals with both misdemeanor and violence cases; could it be difficulties to the court? 
He said that، “actually، it isn’t that much difficult because the cases are not as much as out of control، despite of that we got enough hard working because of the various cases and expertise. 
However، the head of Sulemaniah Appealed Court Area discussed about having specialized misdemeanor court of family violence and they have got several meetings with WOLA، but lack of judges، employees، and place which all of them must be afforded are denied the process. 

3. Family violence Investigation Court
The judge of this court covered about that the court implements the combating family domestic violence rules which is rule No. 8 in 2011. The court area includes all the quarters of Sulemany، Qaradagh، and Bakrajo are all governed by one judge. 
The style of implementations is:
 In fact the area got many cases and the Judge of appealed court of Sulemany depend this court and he is going to plan for adding extra judges or distribute the court into two independent courts to fulfill the works properly. And all of this are taken into consideration after several endeavoring by the different parties more especially WOLA. They always try to give newest reports and to the Chief and other related parties. In 2018 we have got 4000 cases and for this year 1800 cases left backs to the Arabt Police station which is related Family Violence Investigation court of Sharazur and Bardaqaraman Police Station that related to Family Violence Investigation Court of Chamchamal by an official order from appealed court of Sulemany. The chief decision was the right one because he lacks that overloading on this court. Despite the case we have solved a third of them which are 4000 cases and now we only got 1250 cases for this year. 

4. Combating Domestic Violence Rule
According to the rule، the family investigation court chief have covered that this rule consists of 10 articles and has many incompletions that we couldn’t talk about all of those lacks، but we can start from the title which is not suitable “combating family from violence” does not hold the core meanings of the rule. Combating means to try to stop something bad from happening or getting worse while one reads he or she figures out that the rule means treating the troubles after it has arose. 
Then he talked about article no. 2 of the rule which covered about some crimes like (For Instance) it is also not flexible because it has already been covered in many other rules and set its sentence. In article no. 2 first part discussed about forced marriage which is already set in personal Iraqi court no. 188 in 1959 article 9 and its sentence has been set; or child marriage which is the same and covered in personal court article 10 parts 5. 
In article 6 it also labels about that husbands who forces their wives to penetration which also covered in penetration rule and the sentence fixed. In the same article in part seven it covers about female appendectomy which is also a repetition of article 412 Iraqi Investigation rules. And part 10 labels suicide which is the same of 408 of the Iraqi’s; in part 11 labels miscarrying which is another repetition of 417، 418، 419 of Iraqi’s. In twelves talks about family members torturing that already comes in 413، 414، 415 of Iraqi’s. In 13 labels swearing and bad words which also labels in the Iraqi’s in 433 and 434. So، the legislative one must be away from that sort of repetitions of the other rules which all of them have already been labeled. In spite all of these things، in article no. 2 third part first point labels that family domestic violence is personal not (Public Rights) but if we noticed the second part of the same article says that those ones who works in the medical centers، educational centers، and other official ones must try to shrink the crimes and troubles، so it is a public rights. Thus، these two parts of the same articles are against each other. 

Hawler Governorate 
1. Hot Line
This line established in October 2018 from all of the governorates of Kurdistan Region، their office located the directorate of woman violence combating which consists of 11 members، three women and eight men; it is online twenty four hours a day. They have two shifts daily and night shift. They answer those people who have problems or personally violated; whether the violation is domestic or outer. The members of this staff instruct those people to solve the problems or set a timetable to visit the advisory center. 
The principal of Minara Office about the line said that، “line 119 made the works much difficult، the line gets outer family cases، the duty belongs to us and the cases increasing.”
As a result of our research for the combating domestic family violence rule، we have got the following results:
1. Most of the domestic violence is because of financial problems. 
2. Most of the violence is against woman.
3. The offices that belong to the directorate of woman violence have got several problems like، lack of budget، services، and reasons of transformations. 
4. Having several cases at the Hawler centers made an obligatory situation to establishing more centers. 
5. The government is completely careless about the cases because solving the problems has a direct impact on the family status. 
6. In many related parties view، implementing the family domestic violence may arise many other cases because the rule full of incompletion. 


Halabja Governorate
1. Directorate of Combating Violence against Woman. 
From the early beginnings of inauguration of Halabja as a Governorate، WOLA endeavors to establish directorate of woman violence in this new governorate. Having this directorate is necessary for the area، so WOLA continuously on negotiation with the related parties and organizations especially in the festivals or world days like (8th March). As a result، Ministry of interior decided to establish the directorate in January 8th، 2019 by transmitting (Colonel Burhan Ahmed Abdullah) head of directorate of combating violence against woman from Saydsadiq district which belongs to Sulemaniah to Halabje Governorate. After a few weeks from the day of establishment، WOLA arranged a meeting with Colonel Burhan Ahmed Abdullah about the directorate works during that period of time، he said that they were at the beginnings of the work and they faced lack of buildings and there was only an official order without any practical work. Also، the directorate needs several employees that still do not have any dedication about that and the directorate must contain (8) departments with (26) parts، beside of having an office which needs necessary work to be done. The colonel didn’t hide that they need all the related parties to endeavor for the sake of inauguration of this directorate. He also talked about WOLA hard works in this field with the entire official parties like، governor، mayor، and head of human rights office are all cooperating to settle the directorate as soon as possible. 

2- Domestic Violence Courts
Though in 2015 a decision was issued for Halabja to become a governorate، justice wise the city hasn’t made a progress worth mentioning، for instance، until now none of (Appeals Court، Criminal Court، Domestic Violence Court، Employment Court، Juvenile Court، and Administrative Court، and some other courts) were opened each of which need to exist in the governorates. Regarding this، the organization’s representative interviewed the head of Halabja Court (Fareeq Hamasalih Abdullah) about the justice related works that have been done after the issue of making Halabja a government، he said: “it’s true، each of Appeals Court، Domestic Violence Court، Criminal Court and some others are very necessary to be opened in Halabja Governorate، and the Judicial Council fully supports the issue and is fully convinced that opening these courts is necessary، since based on the Judicial Authority Law of Kurdistan Region there should be Appeals Court and some other courts in each governorate، which don’t exist in Halabja Governorate، and the head of Appeals Court of Sulaimany is making real efforts to open some courts in Halabja. The former Halabja Governor tried very hard regarding this issue، and the current governor is still trying to do that، but as a matter of fact، the main problem as of this moment is lack of a facility، which is a huge challenge for the Governorate; we’re in continuous contact with Halabja Governor about this، even if the facility problem is solved، we will then face the problem of employment، because the number of judges and employees of the Presidency of Appeals Court in Sulaimany Area is only a few، and Halabja governorate belongs to the same court until an appeals court is opened in Halabja”. In his answer to the representative’s question on whether so far any justice related progress actually happen Halabja، the judge said: “though there are continuous efforts، there isn’t any actual progress، but the office of the Attorney General Representative became the office of the Attorney General. 

Dohuk Governorate
1- Directorate of Combating and Violence against Women and Domestic Violence:
This directorate was established in 2013، they have two offices in Dohuk Governorate، (Dohuk Office and Nizarke Office) they have 8 other offices in the districts، in (Akre، Barda Rash، Shekhan، Shangal، Zakho، Simel، Brayaty and Amedi)
For this report، we visited Dohuk office and Nizarke office in the city، visited Simel Office In Simel district، and visited Zakho office in Zakho and Shekhan District.

2- Zarke office
The manager of Zarke office argued that the Violence Law is a good law to resolve the family issues.
Based on his statistics، they receive at least 4 complaints on a daily basis، and the number gets to a maximum of 7 complaints per day. Based on the data from last year and until March they had a high number of complaints، but the numbers decreased for this year so far، and the manager links this to the better economic situation.
Regarding the complaints، the manager said that they’re mostly caused by infidelity، bad economy، texting unhealthy relationships on social media، he also mentioned that some SIM cards don’t have proper identifications and documents on their owner، which are used to text other people، and that makes works even more difficult for us because we don’t have enough information about the perpetrator. 
All types of complaints are made in Nizarke office، even if the defendants are not family members.
The manager also said that they don’t have any problems at their office، but the city of Dohuk needs another office so that the problems could be solved.

3- Dohuk Office
The Manager of Dohuk office says that Domestic Violence Law is a good possibility for peace in the families، but it also gives an opportunity for women to make a complaint even for the simplest problems.
As for this year’s data، the manager said we haven’t prepared the data for this year، but the number of complaints is decreasing.
Regarding the types of the complaints، the manager explained that the problems are caused by lack of understanding between the couples، infidelity، lack of family monitoring due to bad economy، and because of educational gap between the couples، in the meaning that men follow the tribal system and are afraid of what people say in a bad way، while the women are more educated، which causes mismatches and lack of understanding between them.
The manager of Dohuk office also disclosed that all family related complaints are made at their office by both men and women، and that they try as much as possible to solve the problems at their office without referring them to the court.

Garmyan Administration
1- Directorate of Combatting Domestic Violence:
The problems and challenges faced by the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan.
Even though throughout all our reports we addressed the problems and challenges of the directorate، and presented suitable suggestions and recommendations to solve the problems and conveyed them to the relevant actors، unfortunately most of the problems have not been solved yet، which creates obstacles for the implementation of the law as it is supposed to، the main problems are:

1- Lack of staff:
Regarding lack of staff، the Director of the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan said: “a huge problem for the directorate is lack of staff، especially police officers، no police officers were employed for our directorate for the last five years.
1. Not having a specific facility:
2. Lack of a fixed shelter:
3. Financial problems and lack of budget:
4. Lack of a special Psychiatric Hospital for the victims of violence:
5. Lack of a hot line، which is because of lack of staff and this، is because we don’t have enough employees specified to our directorate to fill the staff gap.
2- Peacebuilding Committee:
About the Peacebuilding Committee and the obstacles for their work، the Director of the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan said: “the committee has four members، two lawyers of Garmyan Court، and the other two are staff of the directorate، one of whom is a psychologist and the other is a social worker who sees the cases that are referred to them by the Court of Domestic Violence، so they mediate and bring about peace between the two sides of the complaint. In the near future، the number of the members will be increased to 9، due to the large number of cases، based on a decision by the Judicial Council، the members will have specialty in psychology، law، sociology، staff of the Ministry of Interior، it’s decided that they will be two complementing committees، and they will be having sessions 2 day a week to see the cases in Garmyan area. A member of the committee said that most of the problems are caused by the bad economy، the number of the problems especially increased after the economic crisis، the economical aspect affected the people’s life and it’s a main cause for the family problems. Most of the cases seen by the committees are (married couples) some of whom are still married and some are separated، some of the common problems are (threats، beating، abuse of communication means، accusations، and infidelity)، fortunately the committee could so far solve 60% of the problems. Another problem for the committee is lack of any financial reward in return for their efforts، they were supposed to be given 30 000 IQD for each session، but so far they weren’t given any money، which is why they submit their resignation every now and then.
3- District of Khanaqin
After the closure of Khanaqin Office in 2017، due to the coming of (Hashdy Sha’by) army and the worsened security situation of the area، this problem still continues، and the office has not been opened yet، they haven’t resumed their works. Regarding this issue، the manager of Khanaqin Office said: “ever since the office was closed، we are trying to reopen it، the ministry of interior promised us to solve the problem by designating some police officers for us from the Directorate of Garmian Police، but they، too، don’t have enough police officers، that’s why the problem was not solved and stayed as it is. We think the best solution to reopen the office is to employ police officers specifically for the office، and that we should have investigation authority and be able to follow up with the cases، as of right now، a promise is made to us to solve the problem and reopen the office in the latter way.”
“Because the existence of our office affected the awareness level of the people in the area، people are still contacting us for the family problems that happen، so the closure of the office in the area has certainly affected the awareness، education of the people، and the solution and follow up of the cases.”
Regarding how they carry out their works and their authority dealing with all those problems، the manager of the office said: “as of right now، we only have two mobile teams in the area of the Alwan IDP camp 1 and 2، and all they can do is follow up and don’t have authority to do anything else.”
One of the other problems in the district for the implementation of the law، is not having a specialized court to implement the law، and regarding this، the manager of Khanaqin office said: “the court that are in Khanaqin district are run by the Iraqi Government، not by Kurdistan Government، and they’re not willing to implement a law that is issued in Kurdistan، so if the security of the area is handed over to Peshmarga forces، there is a possibility to establish a specialized court، which will solve the problem.
4- Kifry Office:
Despite of the issues and problems we have shown in our previous reports، based on what the manager of Kifry Office said، till now there are many problems in the way of implementing the law and their works، including:
1. Lack of their own employees
2. Lack of required budget
3. Lack of a specialized court
5- The IDPs and the Combatting Domestic Violence Law:
Regarding this، the manager of Kifry Office said that since the IDPs are spread apart and there isn’t a camp to gather them together at one place، we’re only working on the cases that come to us and complain.
Most of the IDP’s problems happen due to their bad financial situation، because the men don’t have a job in the camps، which causes them problems.
Rapareen Administration
1- Directorate of Combatting Violence against Women
The director said that this directorate is crucial، because now people are aware، and they solve their problems through the law and not through the tribal way or the social way of resolving a problem، back in the past، a problem was solved in the social way، it was only solved for a short period of time and restarted again، but a case will be opened for the problem through the law and all statements and evidences will be recorded.
About the increase of the problems، he said that the complaints are generally increasing in number، and we cannot say that the number of the problems have increased just based on that، but we can say that the people have a higher level of awareness and they don’t want to resolve their problems in the social traditional way، so they come and make a complaint، then a file will be created، a promissory letter will be signed by the perpetrator، so then if they commit the crime again the file will be reopened again. In November 2018 there were two cases of burn، one passed away، regarding suicide cases through burning themselves، the number has decreased compared to the past years، but cases of suicide through hanging and poisoning has increased.
2- Family Counselling Center and Peace Building Committee:
A staff of this center said that the Family Counselling Center has two roles:
1- The center is for those people who have problems and don’t want to make a complaint، so both sides of the problem will be asked to come to the center، they will be talked to separately first and then they will be helped to face each other، and the problem will be solved as much as possible.
2- Peace Building Committee: is for those cases are notified officially by the court، then both sides will be asked to come، they will be talked to، to solve their problem. One of our other roles is meeting the children of separated couples، we take the children، and the parents can come to see them here، even then we still face many problems، so for this year we asked that seeing children shouldn’t be in our center. The staff also said that another activity is conducting some seminars this year with the help of two organizations in the educational facilities such as schools، institutes and universities on the problems of social media، early marriage and how to solve problems.

3- Ranya Office
Regarding how they follow up with the cases، the manager of the office said that in the beginning the cases come to us، they will be investigated with by the manager of the office، then the service department of the office will be notified، from which proper legal and social guidance will be provided by social workers، then the case will be referred to the Police of Arrest and Transfer so the statement of the complaintive will be taken and legal actions will be taken later.
Regarding the high number of the complaints، the manager said that despite of the many shortcomings such as lack of employees، running cost، lack of shelter and cars، our cases increase every day، the manager also said that only during this year، more than 350 cases were received، the number of problems has hugely increased to the extent that 40 cases were received in only one month، which is all because: the use of drugs، Peshmarga families، lack of education and awareness، and lack of trust between couples.
Poll
In this report we have achieved a poll in the whole areas of Kurdistan Region about Combating Family Violence to know how much the people aware of the rule or how much they know about the family violence court. When they refuged to the courts how much the judges and the employees are helpful to solve the problems? In this poll، both genders with all various ages were taken apart of it. As a result of this poll we can disclose that how much we in need with more effort، and plans with the related parties to generalize the rule…


Poll Result
Total Participants  506 Persons
Participant Age  15-26 26-60
214 292
Participant Gender Female  Male
361 145


Participant Job Students  Employees Housewife Worker
103 94 210 99
Participant Place Governorate District
376 130

Q/ how much do you have information about the combating woman violence rule?
None Average  most
275 162 69
%54.34 %32.01 %13.63

Through this poll we come to that conclusion that there isn’t enough information about the rule among the people of the various places. Most of them they do not have any information about it، and a few of them have a little about the rule. So، we must take this issue seriously because it is a crucial rule and everyone must have enough information about it. However، the poll was held in among those people who visited the courts. Thus، all of these results show the careless work of the related parties. It is a necessary to all of the centers and parts to generalize and spread enough information about this rule until each individual will gain that much of information about this rule.


Q/ how much do you have information about family violence court? 
None Average  most
270 169 67
%53.35 %33.39 %13.24
 As a result، we come to that conclusion as same as the rule that how they don’t have information about the rule they also do not have any information about the court. So، spreading information about the rule has a direct effect on this part. 
Q/ how much do you have information about the peace committee? And do you believe that they could solve problems?
None Average  most
167 197 133
%34.78 %38.73 %26.28
In this way، we could realize that peace committee was able to aware much enough about their roles among the society، but still the rate is not that much. So، the members of the committee and all of the parts must help them to implement their deeds successfully by paving the ground through services. At that time they will have that effect on the families to be strong and rebuild them as good as they want. 

Q/ you have faced which sort of violence?
Psychology Body sex
296 184 38
%7.50 %36.36 %7.50

We come to that conclusion that most of the sacrifices were got psychological assault by the families like swearing and ignoring. So، it must be taken seriously too aware of the sacrifices psychology. 



Q/ how much the judge and the employees help you to simplify and solve the problem?
None Average  most
117 269 120
%23.12 %53.16 %23.71

Fortunately، this poll shows that the judges and the employees are a good helping hand for the disputed and sacrifices، but still we need more cooperation from them.
Q/ did you hold a secret investigation?
Yes No
256 248
%49.01 %50.59

According to the combating family violence rule، family investigations must be held secretly، but as we see there isn’t taken that much seriously and this has many reasons like، not having a specialized court for the family troubles so all refers to the crime court، at that time the number of the cases are increases and confliction happens. Beyond of lacking particular place، at that time several cases investigate in the same place so the secrets are going to be disclosed. 
Q/ who has made violence against you?
Husband Wife Brother Sister others
250 24 45 49 138
%49.40 %4.74 %8.8 %9.6 %27.27
As a result، we can see that most of that violence held by male gender against their wives. So we must try to aware males through courses and various activities among the society. 
 Q/ how long your case remains at court?
1-3 months 3-6 months 6-1 year
149 93 113
%29.44 %18.37 %22.33

As we see، the cases take a long period of time at the courts، and sometimes some of the cases were abolished by the complainer because of remaining unsolved in the courts. These things mostly happen because of lacking judges and employees. So، related parts must take it seriously and try to dedicate more judges to the courts. 


Statistics
1. Al-Sulemaniah Governorate
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
2031 2039

Family Violence Court Investigation
2017 2018
7113 5298


Family Misdemeanor and Violence Court
2017 2018
427 301

West Office
2017 2018
1556 1804







Hawler Governorate
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
2909 3691

Family Violence Court Investigation
2017 2018
4029 6537


Family Misdemeanor and Violence Court
2017 2018
196 281


Duhok Governorate
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
2324 2620

Family Violence Court Investigation
2017 2018
4098 5336


Family Misdemeanor and Violence Court
2017 2018
368 565


Halabje Governorate
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
38 67

Saydsadiq Office 
2017 2018
110 114

Garmian Administration
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
902 1137

Kalar Office 
2017 2018
520 633

Peace Committee
2017 2018
101 146

Kifry Office
2017 2018
194 144

Kifry Peace Committee
2017 2018
14 6


Raparin Administration
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
545 582

Marriage and divorce statistics in Kurdistan region courts
Case Sort Hawler  Al-Sulemany Duhok Total
marriage 15025 13836 10902 39763
divorce 3598 4085 1509 9192
Second marriage 36 48 5 89

The WOLA Cases Statistics in 2019، that set volunteer judge
Case Sort Number
All kinds of divorce 57
On expense  14
Child observer 5
Nursery 2
Compliance 2
Total case  80
Legal Advisory  108
Total cases and legal advisory  188
Reasons
Financial
Family interfere 
Disagreement
Betrayal
Violence
Leaving 


2- Domestic Violence Courts
Though in 2015 a decision was issued for Halabja to become a governorate، justice wise the city hasn’t made a progress worth mentioning، for instance، until now none of (Appeals Court، Criminal Court، Domestic Violence Court، Employment Court، Juvenile Court، and Administrative Court، and some other courts) were opened each of which need to exist in the governorates. Regarding this، the organization’s representative interviewed the head of Halabja Court (Fareeq Hamasalih Abdullah) about the justice related works that have been done after the issue of making Halabja a government، he said: “it’s true، each of Appeals Court، Domestic Violence Court، Criminal Court and some others are very necessary to be opened in Halabja Governorate، and the Judicial Council fully supports the issue and is fully convinced that opening these courts is necessary، since based on the Judicial Authority Law of Kurdistan Region there should be Appeals Court and some other courts in each governorate، which don’t exist in Halabja Governorate، and the head of Appeals Court of Sulaimany is making real efforts to open some courts in Halabja. The former Halabja Governor tried very hard regarding this issue، and the current governor is still trying to do that، but as a matter of fact، the main problem as of this moment is lack of a facility، which is a huge challenge for the Governorate; we’re in continuous contact with Halabja Governor about this، even if the facility problem is solved، we will then face the problem of employment، because the number of judges and employees of the Presidency of Appeals Court in Sulaimany Area is only a few، and Halabja governorate belongs to the same court until an appeals court is opened in Halabja”. In his answer to the representative’s question on whether so far any justice related progress actually happened n Halabja، the judge said: “though there are continuous efforts، there isn’t any actual progress، but the office of the Attorney General Representative became the office of the Attorney General. 

Dohuk Governorate
4- Directorate of Combating and Violence against Women and Domestic Violence:
This directorate was established in 2013، they have two offices in Dohuk Governorate، (Dohuk Office and Nizarke Office) they have 8 other offices in the districts، in (Akre، Barda Rash، Shekhan، Shangal، Zakho، Simel، Brayaty and Amedi)
For this report، we visited Dohuk office and Nizarke office in the city، visited Simel Office in Simel district، and visited Zakho office in Zakho and Shekhan District.

5- Zarke office
The manager of Zarke office argued that the Violence Law is a good law to resolve the family issues.

Based on his statistics، they receive at least 4 complaints on a daily basis، and the number gets to a maximum of 7 complaints per day. Based on the data from last year and until March they had a high number of complaints، but the numbers decreased for this year so far، and the manager links this to the better economic situation.
Regarding the complaints، the manager said that they’re mostly caused by infidelity، bad economy، texting unhealthy relationships on social media، he also mentioned that some SIM cards don’t have proper identifications and documents on their owner، which are used to text other people، and that makes works even more difficult for us because we don’t have enough information about the perpetrator. 
All types of complaints are made in Nizarke office، even if the defendants are not family members.
The manager also said that they don’t have any problems at their office، but the city of Dohuk needs another office so that the problems could be solved.

6- Dohuk Office
The Manager of Dohuk office says that Domestic Violence Law is a good possibility for peace in the families، but it also gives an opportunity for women to make a complaint even for the simplest problems.
As for this year’s data، the manager said we haven’t prepared the data for this year، but the number of complaints is decreasing.
Regarding the types of the complaints، the manager explained that the problems are caused by lack of understanding between the couples، infidelity، lack of family monitoring due to bad economy، and because of educational gap between the couples، in the meaning that men follow the tribal system and are afraid of what people say in a bad way، while the women are more educated، which causes mismatches and lack of understanding between them.
The manager of Dohuk office also disclosed that all family related complaints are made at their office by both men and women، and that they try as much as possible to solve the problems at their office without referring them to the court.

Garmyan Administration
2- Directorate of Combatting Domestic Violence:
The problems and challenges faced by the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan.
Even though throughout all our reports we addressed the problems and challenges of the directorate، and presented suitable suggestions and recommendations to solve the problems and conveyed them to the relevant actors، unfortunately most of the problems have not been solved yet، which creates obstacles for the implementation of the law as it is supposed to، the main problems are:

2- Lack of staff:
Regarding lack of staff، the Director of the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan said: “a huge problem for the directorate is lack of staff، especially police officers; no police officers were employed for our directorate for the last five years.
6. Not having a specific facility:
7. Lack of a fixed shelter:
8. Financial problems and lack of budget:
9. Lack of a special Psychiatric Hospital for the victims of violence:
10. Lack of a hot line، which is because of lack of staff and this، is because we don’t have enough employees specified to our directorate to fill the staff gap.

2- Peacebuilding Committee:
About the Peacebuilding Committee and the obstacles for their work، the Director of the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan said: “the committee has four members، two lawyers of Garmyan Court، and the other two are staff of the directorate، one of whom is a psychologist and the other is a social worker who sees the cases that are referred to them by the Court of Domestic Violence، so they mediate and bring about peace between the two sides of the complaint. In the near future، the number of the members will be increased to 9، due to the large number of cases، based on a decision by the Judicial Council، the members will have specialty in psychology، law، sociology، staff of the Ministry of Interior، it’s decided that they will be two complementing committees، and they will be having sessions 2 day a week to see the cases in Garmyan area. A member of the committee said that most of the problems are caused by the bad economy، the number of the problems especially increased after the economic crisis، the economical aspect affected the people’s life and it’s a main cause for the family problems. Most of the cases seen by the committees are (married couples) some of whom are still married and some are separated، some of the common problems are (threats، beating، abuse of communication means، accusations، and infidelity)، fortunately the committee could so far solve 60% of the problems. Another problem for the committee is lack of any financial reward in return for their efforts، they were supposed to be given 30 000 IQD for each session، but so far they weren’t given any money، which is why they submit their resignation every now and then.

3- District of Khanaqin
After the closure of Khanaqin Office in 2017، due to the coming of (Hashdy Sha’by) army and the worsened security situation of the area، this problem still continues، and the office has not been opened yet، they haven’t resumed their works. Regarding this issue، the manager of Khanaqin Office said: “ever since the office was closed، we are trying to reopen it، the ministry of interior promised us to solve the problem by designating some police officers for us from the Directorate of Garmian Police، but they، too، don’t have enough police officers، that’s why the problem was not solved and stayed as it is. We think the best solution to reopen the office is to employ police officers specifically for the office، and that we should have investigation authority and be able to follow up with the cases، as of right now، a promise is made to us to solve the problem and reopen the office in the latter way.”
“Because the existence of our office affected the awareness level of the people in the area، people are still contacting us for the family problems that happen، so the closure of the office in the area has certainly affected the awareness، education of the people، and the solution and follow up of the cases.”
Regarding how they carry out their works and their authority dealing with all those problems، the manager of the office said: “as of right now، we only have two mobile teams in the area of the Alwan IDP camp 1 and 2، and all they can do is follow up and don’t have authority to do anything else.”
One of the other problems in the district for the implementation of the law، is not having a specialized court to implement the law، and regarding this، the manager of Khanaqin office said: “the court that are in Khanaqin district are run by the Iraqi Government، not by Kurdistan Government، and they’re not willing to implement a law that is issued in Kurdistan، so if the security of the area is handed over to Peshmarga forces، there is a possibility to establish a specialized court، which will solve the problem.

4- Kifry Office:
Despite of the issues and problems we have shown in our previous reports، based on what the manager of Kifry Office said، till now there are many problems in the way of implementing the law and their works، including:
4. Lack of their own employees
5. Lack of required budget
6. Lack of a specialized court
5- The IDPs and the Combatting Domestic Violence Law:
Regarding this، the manager of Kifry Office said that since the IDPs are spread apart and there isn’t a camp to gather them together at one place، we’re only working on the cases that come to us and complain.
Most of the IDP’s problems happen due to their bad financial situation، because the men don’t have a job in the camps، which causes them problems.

Rapareen Administration
3- Directorate of Combatting Violence against Women
The director said that this directorate is crucial، because now people are aware، and they solve their problems through the law and not through the tribal way or the social way of resolving a problem، back in the past، a problem was solved in the social way، it was only solved for a short period of time and restarted again، but a case will be opened for the problem through the law and all statements and evidences will be recorded.
About the increase of the problems، he said that the complaints are generally increasing in number، and we cannot say that the number of the problems have increased just based on that، but we can say that the people have a higher level of awareness and they don’t want to resolve their problems in the social traditional way، so they come and make a complaint، then a file will be created، a promissory letter will be signed by the perpetrator، so then if they commit the crime again the file will be reopened again. In November 2018 there were two cases of burn، one passed away، regarding suicide cases through burning themselves، the number has decreased compared to the past years، but cases of suicide through hanging and poisoning has increased.

4- Family Counselling Center and Peace Building Committee:
A staff of this center said that the Family Counselling Center has two roles:
4- The center is for those people who have problems and don’t want to make a complaint، so both sides of the problem will be asked to come to the center، they will be talked to separately first and then they will be helped to face each other، and the problem will be solved as much as possible.
5- Peace Building Committee: is for those cases are notified officially by the court، then both sides will be asked to come، they will be talked to، to solve their problem. One of our other roles is meeting the children of separated couples، we take the children، and the parents can come to see them here، even then we still face many problems، so for this year we asked that seeing children shouldn’t be in our center. The staff also said that another activity is conducting some seminars this year with the help of two organizations in the educational facilities such as schools، institutes and universities on the problems of social media، early marriage and how to solve problems.


6- Ranya Office
Regarding how they follow up with the cases، the manager of the office said that in the beginning the cases come to us، they will be investigated with by the manager of the office، then the service department of the office will be notified، from which proper legal and social guidance will be provided by social workers، then the case will be referred to the Police of Arrest and Transfer so the statement of the complaintive will be taken and legal actions will be taken later.
Regarding the high number of the complaints، the manager said that despite of the many shortcomings such as lack of employees، running cost، lack of shelter and cars، our cases increase every day، the manager also said that only during this year، more than 350 cases were received، the number of problems has hugely increased to the extent that 40 cases were received in only one month، which is all because: the use of drugs، Peshmarga families، lack of education and awareness، and lack of trust between couples.



Vie
Wola Report on the implementation of the Law on Family Violence/2019
araste.co

Preface
 As، WOLA (Woman Legal Assistance) organization، from the early beginnings of establishing combating domestic violence rule، we have held the vigilance of the rule with the cooperation of the American (NED) organization due to the significance of the rule to our Kurdish society. Firstly، we focused on the internal parts of the governorates، but after the period of nine years from the day of establishing and spreading several reports; we are going to widen our observation to the lost in thought areas. For that purpose، we have visited numbers of the districts and observed the rules implementation. To know how much rule are taken seriously? And how the rule is? 
 Also we have highlighted all the lumpers and troubles that face the rules implementation in the observing areas. Thus، we have shown the statistics of all the areas we have taken into consideration. Beyond this we fulfilled a census in the region in our report about combating the domestic violence rule and their courts work to know the popularity of the rule after the period of nine years. How much the families got bout the rule? And how much it is partial to popular the rule? Do the sacrifices of domestic violence agreed on the family violence judicial court duties and peaceful groups work?
Eventually، we have given enough instructions and suggestion to the concern parties after what we have obtained from that troubles and lumpers; it would be beneficial to solve the troubles in front of the fulfilling the rule or unless shrinking the lumpers. Therefore، the rule is going to regain its value. 

1. Sulemaniah Governorate 
1. Directorate of Combating Domestic Violence and Peace Committee:
Beyond the reports that were shown by the WOLA about the troubles، suggestions and solutions; fortunately، ministry of interior depends on rule (6) of 2009 and regarding their authority have come to conclusion to declare warning No. 4 in February 18th، 2018 by official number (19931) that included several issues and instructions; in first matter and seven part which related to Peace Committee: It is a committee that consists of the Family Advisory Centers to compromise between the disputed families according to matter (5) of the rules of combating domestic violence No. 8 in 2011 that leads by court. 
Nevertheless، third matter second party covered about Peace Committee department in the following ways:
1. This department’s duty is looking after those people who are sent by the courts to the centers for looking for their troubles and compromising. 
2. A committee or more declare that includes three expert in each of (Legal، Social، Psychology، Social Works) field that mostly obtained Bachelor degree or universities teachers. 
3. Solving those problems that are sent by the legal service committee، psychological committee، social committee، which the disputed parties demanding advisory without complain. 
4. Solving the problems that are sent directly to the advisory sections. 
5. The employees and the officers of the advisory committee cannot be a part of the advisory committees except the experts. 
Furthermore، fifth matter in these instructions، gives more detail about the peace committee works such as: 
First: Peace Committee in the family advisory center is made up by an official order from directorate. 
Second: a schedule is going to set by the directorate to the peace committee centers work. 
Third: the documents of court or police stations and offices are directly sends to the family advisory center/ peace committee to necessary work. 
Fourth: the peace committee must do necessary work for the problems during one week after the documents has been arrived the center and send its report to the required parties in fifteen days. 
Fifth: if the report was not sent in fifteen days; the committee will lose all the financial rights of the case. 
Sixth: a form must be created for the both disputed parties to fill and an optional promissory document will be taken from them after the case was solved. 
Seventh: those who have been mentioned in sixth، are ones who mentioned in third article in the basic Iraqi court rules by No. 23 in 1971; which are revived and interpreted that the sacrifice’s legal right or his/her legal delegate to complain. (Personal rime rights)
Eighth: a database must be prepared to the Family Advisory center to save all the information and peace committee reports، services، related documents and solutions that given to the disputed ones. 

In Eighth article written: 
First: the peace committees’ member must have expertise identity which has been permitted by the appealed courts of the area under the instructions. 
Second: for each report (30، 000) ID given to the expert from the directorate budget. 
The second article of these instructions covered about the purpose of the instruction: 
The purpose of these instructions in one hand is to organizing and systemizing Family Advisory Centers works which was declared before the instructions; on the other hand، to activate the centers works and given crucial solution to the complainers and the disputed ones that are sent by the courts; beyond all of these awaking of the violence ritual. 

2. Family Misdemeanor and Violence Court
The Misdemeanor Court judge of combating family domestic violence declared that he approximately got 124 to 125 cases when he took the job، but now he only has 90 cases. When we asked him about that the court deals with both misdemeanor and violence cases; could it be difficulties to the court? 
He said that، “actually، it isn’t that much difficult because the cases are not as much as out of control، despite of that we got enough hard working because of the various cases and expertise. 
However، the head of Sulemaniah Appealed Court Area discussed about having specialized misdemeanor court of family violence and they have got several meetings with WOLA، but lack of judges، employees، and place which all of them must be afforded are denied the process. 

3. Family violence Investigation Court
The judge of this court covered about that the court implements the combating family domestic violence rules which is rule No. 8 in 2011. The court area includes all the quarters of Sulemany، Qaradagh، and Bakrajo are all governed by one judge. 
The style of implementations is:
 In fact the area got many cases and the Judge of appealed court of Sulemany depend this court and he is going to plan for adding extra judges or distribute the court into two independent courts to fulfill the works properly. And all of this are taken into consideration after several endeavoring by the different parties more especially WOLA. They always try to give newest reports and to the Chief and other related parties. In 2018 we have got 4000 cases and for this year 1800 cases left backs to the Arabt Police station which is related Family Violence Investigation court of Sharazur and Bardaqaraman Police Station that related to Family Violence Investigation Court of Chamchamal by an official order from appealed court of Sulemany. The chief decision was the right one because he lacks that overloading on this court. Despite the case we have solved a third of them which are 4000 cases and now we only got 1250 cases for this year. 

4. Combating Domestic Violence Rule
According to the rule، the family investigation court chief have covered that this rule consists of 10 articles and has many incompletions that we couldn’t talk about all of those lacks، but we can start from the title which is not suitable “combating family from violence” does not hold the core meanings of the rule. Combating means to try to stop something bad from happening or getting worse while one reads he or she figures out that the rule means treating the troubles after it has arose. 
Then he talked about article no. 2 of the rule which covered about some crimes like (For Instance) it is also not flexible because it has already been covered in many other rules and set its sentence. In article no. 2 first part discussed about forced marriage which is already set in personal Iraqi court no. 188 in 1959 article 9 and its sentence has been set; or child marriage which is the same and covered in personal court article 10 parts 5. 
In article 6 it also labels about that husbands who forces their wives to penetration which also covered in penetration rule and the sentence fixed. In the same article in part seven it covers about female appendectomy which is also a repetition of article 412 Iraqi Investigation rules. And part 10 labels suicide which is the same of 408 of the Iraqi’s; in part 11 labels miscarrying which is another repetition of 417، 418، 419 of Iraqi’s. In twelves talks about family members torturing that already comes in 413، 414، 415 of Iraqi’s. In 13 labels swearing and bad words which also labels in the Iraqi’s in 433 and 434. So، the legislative one must be away from that sort of repetitions of the other rules which all of them have already been labeled. In spite all of these things، in article no. 2 third part first point labels that family domestic violence is personal not (Public Rights) but if we noticed the second part of the same article says that those ones who works in the medical centers، educational centers، and other official ones must try to shrink the crimes and troubles، so it is a public rights. Thus، these two parts of the same articles are against each other. 

Hawler Governorate 
1. Hot Line
This line established in October 2018 from all of the governorates of Kurdistan Region، their office located the directorate of woman violence combating which consists of 11 members، three women and eight men; it is online twenty four hours a day. They have two shifts daily and night shift. They answer those people who have problems or personally violated; whether the violation is domestic or outer. The members of this staff instruct those people to solve the problems or set a timetable to visit the advisory center. 
The principal of Minara Office about the line said that، “line 119 made the works much difficult، the line gets outer family cases، the duty belongs to us and the cases increasing.”
As a result of our research for the combating domestic family violence rule، we have got the following results:
1. Most of the domestic violence is because of financial problems. 
2. Most of the violence is against woman.
3. The offices that belong to the directorate of woman violence have got several problems like، lack of budget، services، and reasons of transformations. 
4. Having several cases at the Hawler centers made an obligatory situation to establishing more centers. 
5. The government is completely careless about the cases because solving the problems has a direct impact on the family status. 
6. In many related parties view، implementing the family domestic violence may arise many other cases because the rule full of incompletion. 


Halabja Governorate
1. Directorate of Combating Violence against Woman. 
From the early beginnings of inauguration of Halabja as a Governorate، WOLA endeavors to establish directorate of woman violence in this new governorate. Having this directorate is necessary for the area، so WOLA continuously on negotiation with the related parties and organizations especially in the festivals or world days like (8th March). As a result، Ministry of interior decided to establish the directorate in January 8th، 2019 by transmitting (Colonel Burhan Ahmed Abdullah) head of directorate of combating violence against woman from Saydsadiq district which belongs to Sulemaniah to Halabje Governorate. After a few weeks from the day of establishment، WOLA arranged a meeting with Colonel Burhan Ahmed Abdullah about the directorate works during that period of time، he said that they were at the beginnings of the work and they faced lack of buildings and there was only an official order without any practical work. Also، the directorate needs several employees that still do not have any dedication about that and the directorate must contain (8) departments with (26) parts، beside of having an office which needs necessary work to be done. The colonel didn’t hide that they need all the related parties to endeavor for the sake of inauguration of this directorate. He also talked about WOLA hard works in this field with the entire official parties like، governor، mayor، and head of human rights office are all cooperating to settle the directorate as soon as possible. 

2- Domestic Violence Courts
Though in 2015 a decision was issued for Halabja to become a governorate، justice wise the city hasn’t made a progress worth mentioning، for instance، until now none of (Appeals Court، Criminal Court، Domestic Violence Court، Employment Court، Juvenile Court، and Administrative Court، and some other courts) were opened each of which need to exist in the governorates. Regarding this، the organization’s representative interviewed the head of Halabja Court (Fareeq Hamasalih Abdullah) about the justice related works that have been done after the issue of making Halabja a government، he said: “it’s true، each of Appeals Court، Domestic Violence Court، Criminal Court and some others are very necessary to be opened in Halabja Governorate، and the Judicial Council fully supports the issue and is fully convinced that opening these courts is necessary، since based on the Judicial Authority Law of Kurdistan Region there should be Appeals Court and some other courts in each governorate، which don’t exist in Halabja Governorate، and the head of Appeals Court of Sulaimany is making real efforts to open some courts in Halabja. The former Halabja Governor tried very hard regarding this issue، and the current governor is still trying to do that، but as a matter of fact، the main problem as of this moment is lack of a facility، which is a huge challenge for the Governorate; we’re in continuous contact with Halabja Governor about this، even if the facility problem is solved، we will then face the problem of employment، because the number of judges and employees of the Presidency of Appeals Court in Sulaimany Area is only a few، and Halabja governorate belongs to the same court until an appeals court is opened in Halabja”. In his answer to the representative’s question on whether so far any justice related progress actually happen Halabja، the judge said: “though there are continuous efforts، there isn’t any actual progress، but the office of the Attorney General Representative became the office of the Attorney General. 

Dohuk Governorate
1- Directorate of Combating and Violence against Women and Domestic Violence:
This directorate was established in 2013، they have two offices in Dohuk Governorate، (Dohuk Office and Nizarke Office) they have 8 other offices in the districts، in (Akre، Barda Rash، Shekhan، Shangal، Zakho، Simel، Brayaty and Amedi)
For this report، we visited Dohuk office and Nizarke office in the city، visited Simel Office In Simel district، and visited Zakho office in Zakho and Shekhan District.

2- Zarke office
The manager of Zarke office argued that the Violence Law is a good law to resolve the family issues.
Based on his statistics، they receive at least 4 complaints on a daily basis، and the number gets to a maximum of 7 complaints per day. Based on the data from last year and until March they had a high number of complaints، but the numbers decreased for this year so far، and the manager links this to the better economic situation.
Regarding the complaints، the manager said that they’re mostly caused by infidelity، bad economy، texting unhealthy relationships on social media، he also mentioned that some SIM cards don’t have proper identifications and documents on their owner، which are used to text other people، and that makes works even more difficult for us because we don’t have enough information about the perpetrator. 
All types of complaints are made in Nizarke office، even if the defendants are not family members.
The manager also said that they don’t have any problems at their office، but the city of Dohuk needs another office so that the problems could be solved.

3- Dohuk Office
The Manager of Dohuk office says that Domestic Violence Law is a good possibility for peace in the families، but it also gives an opportunity for women to make a complaint even for the simplest problems.
As for this year’s data، the manager said we haven’t prepared the data for this year، but the number of complaints is decreasing.
Regarding the types of the complaints، the manager explained that the problems are caused by lack of understanding between the couples، infidelity، lack of family monitoring due to bad economy، and because of educational gap between the couples، in the meaning that men follow the tribal system and are afraid of what people say in a bad way، while the women are more educated، which causes mismatches and lack of understanding between them.
The manager of Dohuk office also disclosed that all family related complaints are made at their office by both men and women، and that they try as much as possible to solve the problems at their office without referring them to the court.

Garmyan Administration
1- Directorate of Combatting Domestic Violence:
The problems and challenges faced by the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan.
Even though throughout all our reports we addressed the problems and challenges of the directorate، and presented suitable suggestions and recommendations to solve the problems and conveyed them to the relevant actors، unfortunately most of the problems have not been solved yet، which creates obstacles for the implementation of the law as it is supposed to، the main problems are:

1- Lack of staff:
Regarding lack of staff، the Director of the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan said: “a huge problem for the directorate is lack of staff، especially police officers، no police officers were employed for our directorate for the last five years.
1. Not having a specific facility:
2. Lack of a fixed shelter:
3. Financial problems and lack of budget:
4. Lack of a special Psychiatric Hospital for the victims of violence:
5. Lack of a hot line، which is because of lack of staff and this، is because we don’t have enough employees specified to our directorate to fill the staff gap.
2- Peacebuilding Committee:
About the Peacebuilding Committee and the obstacles for their work، the Director of the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan said: “the committee has four members، two lawyers of Garmyan Court، and the other two are staff of the directorate، one of whom is a psychologist and the other is a social worker who sees the cases that are referred to them by the Court of Domestic Violence، so they mediate and bring about peace between the two sides of the complaint. In the near future، the number of the members will be increased to 9، due to the large number of cases، based on a decision by the Judicial Council، the members will have specialty in psychology، law، sociology، staff of the Ministry of Interior، it’s decided that they will be two complementing committees، and they will be having sessions 2 day a week to see the cases in Garmyan area. A member of the committee said that most of the problems are caused by the bad economy، the number of the problems especially increased after the economic crisis، the economical aspect affected the people’s life and it’s a main cause for the family problems. Most of the cases seen by the committees are (married couples) some of whom are still married and some are separated، some of the common problems are (threats، beating، abuse of communication means، accusations، and infidelity)، fortunately the committee could so far solve 60% of the problems. Another problem for the committee is lack of any financial reward in return for their efforts، they were supposed to be given 30 000 IQD for each session، but so far they weren’t given any money، which is why they submit their resignation every now and then.
3- District of Khanaqin
After the closure of Khanaqin Office in 2017، due to the coming of (Hashdy Sha’by) army and the worsened security situation of the area، this problem still continues، and the office has not been opened yet، they haven’t resumed their works. Regarding this issue، the manager of Khanaqin Office said: “ever since the office was closed، we are trying to reopen it، the ministry of interior promised us to solve the problem by designating some police officers for us from the Directorate of Garmian Police، but they، too، don’t have enough police officers، that’s why the problem was not solved and stayed as it is. We think the best solution to reopen the office is to employ police officers specifically for the office، and that we should have investigation authority and be able to follow up with the cases، as of right now، a promise is made to us to solve the problem and reopen the office in the latter way.”
“Because the existence of our office affected the awareness level of the people in the area، people are still contacting us for the family problems that happen، so the closure of the office in the area has certainly affected the awareness، education of the people، and the solution and follow up of the cases.”
Regarding how they carry out their works and their authority dealing with all those problems، the manager of the office said: “as of right now، we only have two mobile teams in the area of the Alwan IDP camp 1 and 2، and all they can do is follow up and don’t have authority to do anything else.”
One of the other problems in the district for the implementation of the law، is not having a specialized court to implement the law، and regarding this، the manager of Khanaqin office said: “the court that are in Khanaqin district are run by the Iraqi Government، not by Kurdistan Government، and they’re not willing to implement a law that is issued in Kurdistan، so if the security of the area is handed over to Peshmarga forces، there is a possibility to establish a specialized court، which will solve the problem.
4- Kifry Office:
Despite of the issues and problems we have shown in our previous reports، based on what the manager of Kifry Office said، till now there are many problems in the way of implementing the law and their works، including:
1. Lack of their own employees
2. Lack of required budget
3. Lack of a specialized court
5- The IDPs and the Combatting Domestic Violence Law:
Regarding this، the manager of Kifry Office said that since the IDPs are spread apart and there isn’t a camp to gather them together at one place، we’re only working on the cases that come to us and complain.
Most of the IDP’s problems happen due to their bad financial situation، because the men don’t have a job in the camps، which causes them problems.
Rapareen Administration
1- Directorate of Combatting Violence against Women
The director said that this directorate is crucial، because now people are aware، and they solve their problems through the law and not through the tribal way or the social way of resolving a problem، back in the past، a problem was solved in the social way، it was only solved for a short period of time and restarted again، but a case will be opened for the problem through the law and all statements and evidences will be recorded.
About the increase of the problems، he said that the complaints are generally increasing in number، and we cannot say that the number of the problems have increased just based on that، but we can say that the people have a higher level of awareness and they don’t want to resolve their problems in the social traditional way، so they come and make a complaint، then a file will be created، a promissory letter will be signed by the perpetrator، so then if they commit the crime again the file will be reopened again. In November 2018 there were two cases of burn، one passed away، regarding suicide cases through burning themselves، the number has decreased compared to the past years، but cases of suicide through hanging and poisoning has increased.
2- Family Counselling Center and Peace Building Committee:
A staff of this center said that the Family Counselling Center has two roles:
1- The center is for those people who have problems and don’t want to make a complaint، so both sides of the problem will be asked to come to the center، they will be talked to separately first and then they will be helped to face each other، and the problem will be solved as much as possible.
2- Peace Building Committee: is for those cases are notified officially by the court، then both sides will be asked to come، they will be talked to، to solve their problem. One of our other roles is meeting the children of separated couples، we take the children، and the parents can come to see them here، even then we still face many problems، so for this year we asked that seeing children shouldn’t be in our center. The staff also said that another activity is conducting some seminars this year with the help of two organizations in the educational facilities such as schools، institutes and universities on the problems of social media، early marriage and how to solve problems.

3- Ranya Office
Regarding how they follow up with the cases، the manager of the office said that in the beginning the cases come to us، they will be investigated with by the manager of the office، then the service department of the office will be notified، from which proper legal and social guidance will be provided by social workers، then the case will be referred to the Police of Arrest and Transfer so the statement of the complaintive will be taken and legal actions will be taken later.
Regarding the high number of the complaints، the manager said that despite of the many shortcomings such as lack of employees، running cost، lack of shelter and cars، our cases increase every day، the manager also said that only during this year، more than 350 cases were received، the number of problems has hugely increased to the extent that 40 cases were received in only one month، which is all because: the use of drugs، Peshmarga families، lack of education and awareness، and lack of trust between couples.
Poll
In this report we have achieved a poll in the whole areas of Kurdistan Region about Combating Family Violence to know how much the people aware of the rule or how much they know about the family violence court. When they refuged to the courts how much the judges and the employees are helpful to solve the problems? In this poll، both genders with all various ages were taken apart of it. As a result of this poll we can disclose that how much we in need with more effort، and plans with the related parties to generalize the rule…


Poll Result
Total Participants  506 Persons
Participant Age  15-26 26-60
214 292
Participant Gender Female  Male
361 145


Participant Job Students  Employees Housewife Worker
103 94 210 99
Participant Place Governorate District
376 130

Q/ how much do you have information about the combating woman violence rule?
None Average  most
275 162 69
%54.34 %32.01 %13.63

Through this poll we come to that conclusion that there isn’t enough information about the rule among the people of the various places. Most of them they do not have any information about it، and a few of them have a little about the rule. So، we must take this issue seriously because it is a crucial rule and everyone must have enough information about it. However، the poll was held in among those people who visited the courts. Thus، all of these results show the careless work of the related parties. It is a necessary to all of the centers and parts to generalize and spread enough information about this rule until each individual will gain that much of information about this rule.


Q/ how much do you have information about family violence court? 
None Average  most
270 169 67
%53.35 %33.39 %13.24
 As a result، we come to that conclusion as same as the rule that how they don’t have information about the rule they also do not have any information about the court. So، spreading information about the rule has a direct effect on this part. 
Q/ how much do you have information about the peace committee? And do you believe that they could solve problems?
None Average  most
167 197 133
%34.78 %38.73 %26.28
In this way، we could realize that peace committee was able to aware much enough about their roles among the society، but still the rate is not that much. So، the members of the committee and all of the parts must help them to implement their deeds successfully by paving the ground through services. At that time they will have that effect on the families to be strong and rebuild them as good as they want. 

Q/ you have faced which sort of violence?
Psychology Body sex
296 184 38
%7.50 %36.36 %7.50

We come to that conclusion that most of the sacrifices were got psychological assault by the families like swearing and ignoring. So، it must be taken seriously too aware of the sacrifices psychology. 



Q/ how much the judge and the employees help you to simplify and solve the problem?
None Average  most
117 269 120
%23.12 %53.16 %23.71

Fortunately، this poll shows that the judges and the employees are a good helping hand for the disputed and sacrifices، but still we need more cooperation from them.
Q/ did you hold a secret investigation?
Yes No
256 248
%49.01 %50.59

According to the combating family violence rule، family investigations must be held secretly، but as we see there isn’t taken that much seriously and this has many reasons like، not having a specialized court for the family troubles so all refers to the crime court، at that time the number of the cases are increases and confliction happens. Beyond of lacking particular place، at that time several cases investigate in the same place so the secrets are going to be disclosed. 
Q/ who has made violence against you?
Husband Wife Brother Sister others
250 24 45 49 138
%49.40 %4.74 %8.8 %9.6 %27.27
As a result، we can see that most of that violence held by male gender against their wives. So we must try to aware males through courses and various activities among the society. 
 Q/ how long your case remains at court?
1-3 months 3-6 months 6-1 year
149 93 113
%29.44 %18.37 %22.33

As we see، the cases take a long period of time at the courts، and sometimes some of the cases were abolished by the complainer because of remaining unsolved in the courts. These things mostly happen because of lacking judges and employees. So، related parts must take it seriously and try to dedicate more judges to the courts. 


Statistics
1. Al-Sulemaniah Governorate
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
2031 2039

Family Violence Court Investigation
2017 2018
7113 5298


Family Misdemeanor and Violence Court
2017 2018
427 301

West Office
2017 2018
1556 1804







Hawler Governorate
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
2909 3691

Family Violence Court Investigation
2017 2018
4029 6537


Family Misdemeanor and Violence Court
2017 2018
196 281


Duhok Governorate
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
2324 2620

Family Violence Court Investigation
2017 2018
4098 5336


Family Misdemeanor and Violence Court
2017 2018
368 565


Halabje Governorate
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
38 67

Saydsadiq Office 
2017 2018
110 114

Garmian Administration
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
902 1137

Kalar Office 
2017 2018
520 633

Peace Committee
2017 2018
101 146

Kifry Office
2017 2018
194 144

Kifry Peace Committee
2017 2018
14 6


Raparin Administration
Directorate of Combating Violence against Woman
2017 2018
545 582

Marriage and divorce statistics in Kurdistan region courts
Case Sort Hawler  Al-Sulemany Duhok Total
marriage 15025 13836 10902 39763
divorce 3598 4085 1509 9192
Second marriage 36 48 5 89

The WOLA Cases Statistics in 2019، that set volunteer judge
Case Sort Number
All kinds of divorce 57
On expense  14
Child observer 5
Nursery 2
Compliance 2
Total case  80
Legal Advisory  108
Total cases and legal advisory  188
Reasons
Financial
Family interfere 
Disagreement
Betrayal
Violence
Leaving 


2- Domestic Violence Courts
Though in 2015 a decision was issued for Halabja to become a governorate، justice wise the city hasn’t made a progress worth mentioning، for instance، until now none of (Appeals Court، Criminal Court، Domestic Violence Court، Employment Court، Juvenile Court، and Administrative Court، and some other courts) were opened each of which need to exist in the governorates. Regarding this، the organization’s representative interviewed the head of Halabja Court (Fareeq Hamasalih Abdullah) about the justice related works that have been done after the issue of making Halabja a government، he said: “it’s true، each of Appeals Court، Domestic Violence Court، Criminal Court and some others are very necessary to be opened in Halabja Governorate، and the Judicial Council fully supports the issue and is fully convinced that opening these courts is necessary، since based on the Judicial Authority Law of Kurdistan Region there should be Appeals Court and some other courts in each governorate، which don’t exist in Halabja Governorate، and the head of Appeals Court of Sulaimany is making real efforts to open some courts in Halabja. The former Halabja Governor tried very hard regarding this issue، and the current governor is still trying to do that، but as a matter of fact، the main problem as of this moment is lack of a facility، which is a huge challenge for the Governorate; we’re in continuous contact with Halabja Governor about this، even if the facility problem is solved، we will then face the problem of employment، because the number of judges and employees of the Presidency of Appeals Court in Sulaimany Area is only a few، and Halabja governorate belongs to the same court until an appeals court is opened in Halabja”. In his answer to the representative’s question on whether so far any justice related progress actually happened n Halabja، the judge said: “though there are continuous efforts، there isn’t any actual progress، but the office of the Attorney General Representative became the office of the Attorney General. 

Dohuk Governorate
4- Directorate of Combating and Violence against Women and Domestic Violence:
This directorate was established in 2013، they have two offices in Dohuk Governorate، (Dohuk Office and Nizarke Office) they have 8 other offices in the districts، in (Akre، Barda Rash، Shekhan، Shangal، Zakho، Simel، Brayaty and Amedi)
For this report، we visited Dohuk office and Nizarke office in the city، visited Simel Office in Simel district، and visited Zakho office in Zakho and Shekhan District.

5- Zarke office
The manager of Zarke office argued that the Violence Law is a good law to resolve the family issues.

Based on his statistics، they receive at least 4 complaints on a daily basis، and the number gets to a maximum of 7 complaints per day. Based on the data from last year and until March they had a high number of complaints، but the numbers decreased for this year so far، and the manager links this to the better economic situation.
Regarding the complaints، the manager said that they’re mostly caused by infidelity، bad economy، texting unhealthy relationships on social media، he also mentioned that some SIM cards don’t have proper identifications and documents on their owner، which are used to text other people، and that makes works even more difficult for us because we don’t have enough information about the perpetrator. 
All types of complaints are made in Nizarke office، even if the defendants are not family members.
The manager also said that they don’t have any problems at their office، but the city of Dohuk needs another office so that the problems could be solved.

6- Dohuk Office
The Manager of Dohuk office says that Domestic Violence Law is a good possibility for peace in the families، but it also gives an opportunity for women to make a complaint even for the simplest problems.
As for this year’s data، the manager said we haven’t prepared the data for this year، but the number of complaints is decreasing.
Regarding the types of the complaints، the manager explained that the problems are caused by lack of understanding between the couples، infidelity، lack of family monitoring due to bad economy، and because of educational gap between the couples، in the meaning that men follow the tribal system and are afraid of what people say in a bad way، while the women are more educated، which causes mismatches and lack of understanding between them.
The manager of Dohuk office also disclosed that all family related complaints are made at their office by both men and women، and that they try as much as possible to solve the problems at their office without referring them to the court.

Garmyan Administration
2- Directorate of Combatting Domestic Violence:
The problems and challenges faced by the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan.
Even though throughout all our reports we addressed the problems and challenges of the directorate، and presented suitable suggestions and recommendations to solve the problems and conveyed them to the relevant actors، unfortunately most of the problems have not been solved yet، which creates obstacles for the implementation of the law as it is supposed to، the main problems are:

2- Lack of staff:
Regarding lack of staff، the Director of the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan said: “a huge problem for the directorate is lack of staff، especially police officers; no police officers were employed for our directorate for the last five years.
6. Not having a specific facility:
7. Lack of a fixed shelter:
8. Financial problems and lack of budget:
9. Lack of a special Psychiatric Hospital for the victims of violence:
10. Lack of a hot line، which is because of lack of staff and this، is because we don’t have enough employees specified to our directorate to fill the staff gap.

2- Peacebuilding Committee:
About the Peacebuilding Committee and the obstacles for their work، the Director of the Directorate of Combatting Violence against Women/Garmyan said: “the committee has four members، two lawyers of Garmyan Court، and the other two are staff of the directorate، one of whom is a psychologist and the other is a social worker who sees the cases that are referred to them by the Court of Domestic Violence، so they mediate and bring about peace between the two sides of the complaint. In the near future، the number of the members will be increased to 9، due to the large number of cases، based on a decision by the Judicial Council، the members will have specialty in psychology، law، sociology، staff of the Ministry of Interior، it’s decided that they will be two complementing committees، and they will be having sessions 2 day a week to see the cases in Garmyan area. A member of the committee said that most of the problems are caused by the bad economy، the number of the problems especially increased after the economic crisis، the economical aspect affected the people’s life and it’s a main cause for the family problems. Most of the cases seen by the committees are (married couples) some of whom are still married and some are separated، some of the common problems are (threats، beating، abuse of communication means، accusations، and infidelity)، fortunately the committee could so far solve 60% of the problems. Another problem for the committee is lack of any financial reward in return for their efforts، they were supposed to be given 30 000 IQD for each session، but so far they weren’t given any money، which is why they submit their resignation every now and then.

3- District of Khanaqin
After the closure of Khanaqin Office in 2017، due to the coming of (Hashdy Sha’by) army and the worsened security situation of the area، this problem still continues، and the office has not been opened yet، they haven’t resumed their works. Regarding this issue، the manager of Khanaqin Office said: “ever since the office was closed، we are trying to reopen it، the ministry of interior promised us to solve the problem by designating some police officers for us from the Directorate of Garmian Police، but they، too، don’t have enough police officers، that’s why the problem was not solved and stayed as it is. We think the best solution to reopen the office is to employ police officers specifically for the office، and that we should have investigation authority and be able to follow up with the cases، as of right now، a promise is made to us to solve the problem and reopen the office in the latter way.”
“Because the existence of our office affected the awareness level of the people in the area، people are still contacting us for the family problems that happen، so the closure of the office in the area has certainly affected the awareness، education of the people، and the solution and follow up of the cases.”
Regarding how they carry out their works and their authority dealing with all those problems، the manager of the office said: “as of right now، we only have two mobile teams in the area of the Alwan IDP camp 1 and 2، and all they can do is follow up and don’t have authority to do anything else.”
One of the other problems in the district for the implementation of the law، is not having a specialized court to implement the law، and regarding this، the manager of Khanaqin office said: “the court that are in Khanaqin district are run by the Iraqi Government، not by Kurdistan Government، and they’re not willing to implement a law that is issued in Kurdistan، so if the security of the area is handed over to Peshmarga forces، there is a possibility to establish a specialized court، which will solve the problem.

4- Kifry Office:
Despite of the issues and problems we have shown in our previous reports، based on what the manager of Kifry Office said، till now there are many problems in the way of implementing the law and their works، including:
4. Lack of their own employees
5. Lack of required budget
6. Lack of a specialized court
5- The IDPs and the Combatting Domestic Violence Law:
Regarding this، the manager of Kifry Office said that since the IDPs are spread apart and there isn’t a camp to gather them together at one place، we’re only working on the cases that come to us and complain.
Most of the IDP’s problems happen due to their bad financial situation، because the men don’t have a job in the camps، which causes them problems.

Rapareen Administration
3- Directorate of Combatting Violence against Women
The director said that this directorate is crucial، because now people are aware، and they solve their problems through the law and not through the tribal way or the social way of resolving a problem، back in the past، a problem was solved in the social way، it was only solved for a short period of time and restarted again، but a case will be opened for the problem through the law and all statements and evidences will be recorded.
About the increase of the problems، he said that the complaints are generally increasing in number، and we cannot say that the number of the problems have increased just based on that، but we can say that the people have a higher level of awareness and they don’t want to resolve their problems in the social traditional way، so they come and make a complaint، then a file will be created، a promissory letter will be signed by the perpetrator، so then if they commit the crime again the file will be reopened again. In November 2018 there were two cases of burn، one passed away، regarding suicide cases through burning themselves، the number has decreased compared to the past years، but cases of suicide through hanging and poisoning has increased.

4- Family Counselling Center and Peace Building Committee:
A staff of this center said that the Family Counselling Center has two roles:
4- The center is for those people who have problems and don’t want to make a complaint، so both sides of the problem will be asked to come to the center، they will be talked to separately first and then they will be helped to face each other، and the problem will be solved as much as possible.
5- Peace Building Committee: is for those cases are notified officially by the court، then both sides will be asked to come، they will be talked to، to solve their problem. One of our other roles is meeting the children of separated couples، we take the children، and the parents can come to see them here، even then we still face many problems، so for this year we asked that seeing children shouldn’t be in our center. The staff also said that another activity is conducting some seminars this year with the help of two organizations in the educational facilities such as schools، institutes and universities on the problems of social media، early marriage and how to solve problems.


6- Ranya Office
Regarding how they follow up with the cases، the manager of the office said that in the beginning the cases come to us، they will be investigated with by the manager of the office، then the service department of the office will be notified، from which proper legal and social guidance will be provided by social workers، then the case will be referred to the Police of Arrest and Transfer so the statement of the complaintive will be taken and legal actions will be taken later.
Regarding the high number of the complaints، the manager said that despite of the many shortcomings such as lack of employees، running cost، lack of shelter and cars، our cases increase every day، the manager also said that only during this year، more than 350 cases were received، the number of problems has hugely increased to the extent that 40 cases were received in only one month، which is all because: the use of drugs، Peshmarga families، lack of education and awareness، and lack of trust between couples.



Vie

]]>
راپۆرتی چاودیری جیبه‌جیکردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی/2019 http://www.araste.co/news.aspx?id=184 http://www.araste.co/news.aspx?id=184 Sun, 16 Jun 2019 13:29:50 GMT


رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
ئەمریکی(NED)بەهاوکاری رێکخراوی



راپۆرتی چاودێریکردن وجێبەجێکردنی
یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

هەرێمی کوردستان-عیراق
2019



ئامادەکردنى
ستافــــى پـــڕۆژە




 
ناوەڕۆک
- پێشەکی
یەکەم/ پارێزگای سلێمانی.
- 1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی تندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان.
- 2-هێڵی گەرم.
- 3-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
- 4- دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی.
- 5-یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.
دووەم/ پارێزگای هەولێر
1-هێڵی گەرم.
2-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
3-نووسینگەی قەڵا.
4- نووسینگەی منارە.
5-لیژنەی ئاشتەوایی.
6- قەزای خەبات.

سێهەم/ پارێزگای هەڵەبجە
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی.
2-دادگای توندووتیژی خێزانی.
3-فەرمانگەی داواکاری گشتی.
4-نووسینگەی سیدسادق.
5-کارو چالاکییەکانی رێکخراو لە پارێزگاکە.

چوارەم/ پارێزگای دهۆک
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان.
2-نووسینگەی نزارکێ.
3-نووسینگەی دهۆک.
4- سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
5- دادگای توندووتیژی خێزانی.
6-قەزای سمیل
7-قەزای زاخۆ.
8- قەزای شێخان.

 پێنجەم / ئیدارەی گەرمیان.
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
2-کێشەکانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان 
3-لیژنەی ئاشتەوایی.
4-سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
5- قەزای خانەقین.
6-قەزای کفری.
1-نووسینگەی کفری.
2-رۆڵی وەزارەتەکانی پەروەردەو تەندروستی لە جێبەجێکردنی یاساکە.
3-لیژنەی ئاشتەوایی.
4-ئاوارەکان و یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

شەشەم/ئیدارەی راپەرین:
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
2- سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
3- نووسینگەی رانیە.
 
حەوتەم/ راپرسی.... 
هەشتەم/ ئامارەکان.....
نۆیەم/ خستنەڕووی راسپاردە....







 
 



پێشەکی
وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان، هەر لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە، ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی (NED)ی ئەمریکی، لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگەی کوردی، لەسەرەتای چاودێریییەکانماندا، بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی 9 ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە، هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین، ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستە چاودێریمان نەکردووە، بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زورێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە، تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟.
هەروەها دەستنیسانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە، 
لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێرییکەمان گرتوێتیوە.
لە وانەش گرنگتر توانیومانە لەم راپۆرتەماندا راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زوربەی ناوچەکانی هەرێم، لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی، تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی 9 ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە، هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.
لە کۆتایدا، لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان، بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە، تاکو یاساکە بتوانێ ئەو گرنگیەیە خۆی هەبێ کەهەیەتی. 







 



پارێزگای سلێمانی
1- بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و لیژنەی ئاشتەوای یاخود هۆبەی ئاشتەوای:
دوای ئەوەی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە سەرجەم راپۆرتەکانیدا ئاماژەی بە کێشەو گرفتەکانی لیژنەی ئاشتەوایی کرد بە تایبەت کێشە ئیدارییەکان و راسپاردە و پێشنیاری گونجاوی بۆ چارەسەرکردنیان خستەروو، لە دەرئەنجامدا بە خۆشحاڵییەوە
 وەزارەتی ناوخۆ بەپێی یاسای وەزارەتی ناوخۆ ژ 6 ساڵی 2009 پاڵپشت بەو دەسەڵاتەی پێیان دراوە بڕیاریان دا بە دەرچوانی ڕێنمای ژمارە (4) کە لە 18/2/2018 بە ژمارە نوسراوی (19931) دەرچووە کە لەچەند مادەیەک و بڕگەیەک پێکدێت ئەوەی کە پەیوەندی بە لیژنەی ئاشتەواییەوە هەیە لە مادەی یەکەم بڕگەیی 7 ئاماژە بەوە دەکات کە لیژنەی ئاشتەوایی :- 
ئەو لیژنەیەیە کە لە بەشی سەنتەرەکانی ڕاوێژکاری خێزانی پێکدەهێنرێت بە مەبەستی کارکردن بۆ ئەنجامدانی ئاشتەوای لە نێوان ئەو لایەنانەی بە پێی مادەی 5 لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژ 8 ساڵی 2011 لەلایەن دادگاوە ئاڕاستە دەکرێت.
هەروەها مادەی سیًیەم بەشی دووەم باس لە هۆبەی لیژنەی ئاشتەوای دەکات بە چەند خاڵێک :-
1- ئەرکی ئەم هۆبەیە وەرگرتنی ئەو کەیسانەیە کە لەلایەن دادگاکانەوە ڕەوانەی بەشی سەنتەرەکان دەکرێت وە ڕێکخستنی کارەکان و وەڵام دانەوەیان بەمەبستی ئاشتەوای لە نێوانیان.
2- لیژنەیەک یان زیاتر پێکدەهێنرێت لە 3 شارەزا لە بواری (یاسا، دورونی، کۆمەڵایەتی، کاری کۆمەڵایەتی) کە هەڵگری بڕوانامەی بە کەلۆریۆسبن و باشتر وایە لە مامۆستایانی زانکۆبن.
3- چارەسەر کردنی ئەو کێشانەی لەلایەن هۆبەی خزمەتگوزاری یاسای و دەرونی و کۆمەڵایەتی ڕەوانە دەکرێن کە لایەنە ناکۆکەکان ئامادەی تۆمارکردنی سکاڵا ناکەن بە ئارەزوو مەندانە داوای ڕاوێژ دەکەن بۆ چارەسەرکردنی کێشەکەیان.
4- چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی لە ڕێگای هێڵی گەرم ڕەوانەی بەشی سەنتەر دەکریًت.
5- نابێت ئەفسەر یان فەرمان بەرانی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتژی دژی ئافرەتان ئەندامبن لە لیژنەی ئاشتەوای جگە لەوانەی کە پلەی شارەزایان هەیە.
هەروەها مادە پێنج لەم ڕێنمایەدا باس لە کارە ڕاییەکانی کارکردنی لیژنەی ئاشتەوای دەکات بەم شێوەیە :- 
یەکەم : لیژنەی ئاشتەوای لە بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی بە فەرمانێکی کارگێڕی پێک دەهێندرێت لەلایەن بەڕێوبەرایەتی.
دووەم : خشتەیەک لەلایەن بەڕێوبەرایەتی ڕێکدەخرێت تێیدا ئەرکی کارکردنی ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای بەشیوەی مانگانە ڕێکدەخرێت.
سێیەم : نوسراوەکانی دادگا یان یەکەی پۆلیس یان نوسینگە ڕاستەوخۆ ئاڕاستەی بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی / هۆبەی ئاشتەوای دەکرێت بە مەبەستی ئەنجامدانی کاری پێویست.
چوارەم : پێویستە لیژنەی ئاشتەوای لە ماوەی یەک هەفتە دا لە گەیشتنی نوسراوەکان کاری پێویست ئەنجامبدات وە لەو ماوەی 15 ڕۆژدا ڕاپۆرتی کۆتایی ڕەوانەی لایەنی داواکاری نوسراوەکان بکرێتەوە.
پێنجەم : ئەگەر لە ماوەی 15 ڕۆژدا ڕاپۆرتەکە ئامادە نەکرا لیژنەکە هەموو مافە دارایەکانی شارەزای ئەو کەیسە لە دەست دەدات.
شەشەم : فۆڕمێکی تایبەت بە وەرگرتنی کەیسەکانی ئارەزوومەندانە ئامادە دەکرێت کە زانیاری هەردوو لایەنی ناکۆکی تێدا تۆمار دەکرێت لەگەڵ بەڵێن نامەیەک کە بە ئارەزوومەندانە داوای چارەسەر کردنی کێشەکەیان دەکرێت.
حەوتەم : ئەو کەیسانەی کە لە بڕگەی 6 سەرەوە ئاماژەی پێکراوە ئەوانەن کە لە مادە 3 یاسای بنەماکانی دادگای کردنی سزای عێراقی ژمارە 23 ساڵی 1971 هەموار کراو ئاماژەیان بۆ کراوە کە سکاڵا کردن مافی ڕاستەوخۆی قوربانی یان نوێنەری یاساییەتی (تاوانەکانی مافی تایبەت).
هەشتەم : داتابەیسێکی ئەلیکترۆنی بۆ بەشی سەنتەری ڕوێژکاری خێزانی ئامادە دەکرێت تیایدا ئەو خزمەتگوزاریانەی پێشکەش بە لایەنە ناکۆکەکان وەکە ڕاوێژ و ڕاپۆرتی لیژنەی ئاشتەوای یان چارەسەرکردنی کێشەکان و هەموو نوسراوەکانی پەیوەست بەم بابەتە جێگیر دەکرێت.
وە لە مادەی هەشتەمدا هاتووە :-
یەکەم : دەبێت ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای ناسنامەی شارەزایان هەبێت کە بەپێی یاسا و رێنمایەکان لە سەرۆکایەتی دادگاکانی تێهەڵچونەوەی ناوچەی تایبەتمەند دەردەچێت.
دووەم : بۆ هەر ڕاپۆرتێک بڕی 30، 00 سی هەزار لە بوودجەی بەرێوبەرایەتی وەکو کرێی شارەزا بۆ هەرکەسێک.
وە مادەی دووەمی ئەم ڕێنمایە مەبەستی دەرچوونی ئەم ڕێنماییەی باس کردووە کە تیایدا هاتووە : مەبەستی دەرچوونی ئەم ڕێنمایە ڕێکخستنەوەی کاری سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی کە پێش دەرچوونی ئەم ڕێنمایە هێنراوەتە کایەوە بۆ کاراکردنی زیاتری ڕۆڵیان و چالاک کردنی زیاتری ئەو خزمەتگووزاریانەی کە پێشکەش بە هاوڵاتیان دەکرێت لەم بەشی سەنتەرانە و هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی ئەو کەیسانەی لەلایەن دادگاکانەوە ئاڕاستە دەکرێت بە مەبەستی ئەنجامدانی ئاشتەوای لە نێوان لایەنەکان و هۆشیارکردنەوەیان لەبارەی نەریتی دیاردەی توندوتیژی.
یەکێک لە ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی سەبارەت بەوەی کە چی گرنگیەک هەیە لەوەی لژنەی ئاشتەوای لەناو دادگاوە گوێزراوەتەوە بۆ بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی؟
لە وەڵامدا وتی :-
 گرنگی ئەم هوبەیە لەوەدایە کە ئەو مادەیی جێبەجێکردنی یاساکە لە ئەستۆی بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی دایە وە ئەم لیژنەی ئاشتەوایەش لە ناو یاساکەدایە بە بۆچوونی من شتەکان پەرت ئەبوون کاتێک لیژنەی ئاشتەوای لە دادگابێت و یاساکەش لە بەڕێوبەرایەتی جێ بەجێ بکرێت وە دوای ئەو هەموارە ئەجام ئەدرێت بۆ ئەوەیە کە هەموو یاساکە بەڕێوبەرایەتی لێی بەرپرسیاربێت هەم لە سکاڵا تۆمارکردن و هەم لە ڕێکارەکان هەم لە ئاشتەوایی کردنیش، وە گرینگیەکەی لەوە دایە کە گواستنەوەی لیژنەکە بۆ بەڕێوبەرایەتی ڕەنگە قورسایەک دروست بکات بۆ لایەنەکانی دۆسیەکە بەڵام بەپێی ئەو ماوەیەی کە لەناو دادگاکاندا بووە دەرکەوت کە ئەو ئەزموونە سەرکوتوو نەبووە چونکە کێشە و گرفتەکان زۆربووە لە ڕووی ئیداریەوە بۆی ئەم ئەرکە کەوتۆتە سەر بەڕێوبەرایەتی کە خۆی سەرپەرشتی بکات چونکە لیژنەی ئاشتەوای هەر دانیشتنی لیژنەکە نییە بەڵکو پێویستی بە ئیدارەدانیش هەیە چوونکە پێویستی بە ڕێکخستنی کاتی دانیشتنەکان و دابینگردنی پێداویستیەکان هەیە.
وە بەپێی وتەی ئەوانەی کە لە لیژنەکەدان باسی ئەوە ئەکەن کە لە ڕابردوودا سەرکەوتو نەبووە بۆیە خراوەتە سەر بەڕێوبەرایەتی بۆئەوەی یاساکە بە باشی جێبەجێ بکرێت چوونکە قسە لەسەر ئەوە دەکرێک کە یاساکە بەباشی جێبەجێ ناکرێت بۆئەوەی بەرپرسیاریەتی دیاری بکرێت وە ئەگەر ئاشتەوای یەکێکە لە کۆڵەکەکانی جێبەجێ کردنی یاساکە چوونکە ئاماجی سەرەکی یاساکە جێبەجێکردنی ئاشتەوایە نەک ڕێکار بگیرێتە بەر بۆیە زیاتر گرنگی بە ئاشتەوای ئەدرێت چوونکە بە بۆچوونی بەڕێزیان پێویستە زیاتر گرنگی بە ئاشتەوای بدرێت نەک ڕێکار بگیرێتە بەر بەرامبەریان وە دەبێت لیژنەی ئاشتەوای کارابێت نەک ئەو کارە ڕۆتینیانەی کە لە ڕبردوودا کراوە کە کۆمەڵک ڕاپۆر بنوسرێت وە ئاماژەی بەوەشدا کە دەبێت ئەو کارمەندانەی لەو هۆبەیەدا کار دەکەن دەبێت کەسانی زۆر پسپۆر و تایبەتمەندبن واتا خاوەن پسپۆر و شارەزایبن بۆ ئەوەی بتوانن بە باشترین شێوە ئەو کارە بەڕێوەببەن چوونکە بەڕاستی ئەو کارە قورسە، هەموومان دەزانین کە ئەمڕۆ کۆمەڵگا توشی کۆمەڵک کێشە بووە ناکرێت ئێمە یاساکە بەشێوەیەکی تووند جێبەجێ بکەین چوونکە کێشەکان گەورە دەبن و بونی کێشەی کۆمەڵایەتی مانای ئەوە نیە کە خێزانەکان هەڵوەشێتەوە.
وە پرسیارێکی تر ئاڕستەی بەڕێزیان کرا کە چی گرنگیەک هەیە کە لیژنەی ئاشتەوای ببێت بە هۆبەیەک لە هۆبەکانی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی سەربەبەڕێوبەرایەتی ؟ 
لە وەڵامدا وتی :- بوونی ئەم لیژنە بەوەی بکرێت بە هۆبەیەک ئەمە بڕیاری وەزارەتی ناوخۆیە لەگەڵ ئەنجوومەنی دادوەری ئەم هەماهەنگیەیان کردووە و چەند ڕێنمایەکیان دەرکردووە کە کارەکانی ئەم لیژنەیە چۆن ڕێکبخرێت چوونکە لە ڕابردوو هیچ ڕێنمایەک نەبوو بۆ کارکردنی ئەم لیژنەیە تەنها کۆمەڵێک خۆبەخش هەبوون و کاریان کردوە لە لیژنەیە.
بۆیە لە داهاتوودا هەوڵ ئەدەن کە ئەم لیژنەیە کارا بکرێت لە ڕێگای کردنەوەی خول و کۆمەڵک سیمیناری تایبەت کە چۆن کەسانی شارەزا بێنە ناو ئەو لیژنەیەوە بۆ ئەوەی بە باشترین شێوە مەبەستەکە جێبەجێ بکرێت کە ئەویش ئاشتەواییە.
کاتێک سکاڵاکارێک سکاڵا دەکات کۆمەڵێک ڕێکار دەگیرێتە بەر دوای ئەوە ئەدرێت بە لیژنەی ئاشتەوای بۆیە قسە لەسەر ئەوەیە کە هەمواری یاساکە بکرێت کە لیژنەی ئاشتەوای بخرێتە سەرەتاوە بۆ ئەوەی کە ئەم لیژنەیە ئیستا بۆتە هۆبەیەک وەک ئەوەی بخرێتە سەرەتاوە وە ئاماژەی بەوە کرد کە یەکێک لە هۆکارەکانی زیادبوونی جیابوونەوەی هاوسەران جێبەجێ کردنی یاساکە بەشێوەیەکی توند بۆیە نابێت ڕێکارەکان بە تووندی بگیرێتە بەر بەڵکو ئەبێت بارودۆخی کۆمەڵایەتی ڕەچاو بکرێت ناکرێت یاسایەک لە وڵاتێکی تر جێبەجێ بکرێت هەر ئەو یاسایەش لێرە جێبەجێ بکرێت بەڵکو دەبێت یاساکە لە واقعی کۆمەڵگەوە دابنرێت و جێبەجێ بکرێت چوونکە ئەگەر وانەبێت کێشەکان زیاتر دەبێت وە دادگاکانیش هاوکار و هاوڕان کە ئەم یاسایە لە پێناوی ئاشتەوای جێبەجێ بکرێت بۆیە هەوڵئەدەین بە هەموو لایەک کە یاساکە بە باشترین شێوە جێبەجێ بکەین چوونکە دەبێت یاسای خێزانی زۆر جیاوازبێت لە یاسای سزادان و یاساکانی تر چوونکە ئەگەر یاسا کانیتر تووندبێت ڕەنگە باشتربێت بەڵام یاسای خێزانی نابێت بەو شێوەیە بێت بەڵکە دەبێت لە خزمەتی ئاشتەوای خێزانەکان بێت. 
وە ئێستا کۆمەلًێک دابوونەریت کەمبۆتەوە، پێشتر ئافرەت نەی ئەتونی سکاڵا تۆمار بکات بەڵام ئێستا ئەتوانێت بۆیە دەبێت یاساکە بەشێوەیەک جێبەجێ بکرێت کە شیرازەی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگاکەمان تێک نەچێت چوونکە دواجار هەموو کۆمەلگا زەرەر مەند ئەبێت و چوننکە خێزان هەڵئەوەشێتەوە تەنها قوربانی ئەو دووکەسە نیە بەلکو مناڵیشە وە دوو بنەماڵە لە یەکتری دەبن و دوو خێزانیش لە یەکتر دەبن.
وە سەبارەت بەو کەسانەی کە خۆبەخشن لە لیژنەکەدا ئاماژەی بەوە کرد کە خۆبەخشەکان هەر ئەمێنەوە بەڵام ڕەنگە پێویستی بە ڕێکخستنی هەبێت و کاتەکانیان کەمتر دەبێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەل لێپرسراوی هۆبەی ئاشتەوایی.
 
رێنمایی ژمارە (4)

2-هێڵی گەرم (119) :-
بە فەرمانێکی وزاری ئەم هێڵە دامەزراوە و مانگی 11 ی 2018 دەست بەکار بووە.
ئەم هێڵە بە کارمەند و ئەفسەرەوە 12 کەسن و 24 کاتژمێر کارمەندەکانیان ئامادەن بۆ وەڵام دانەوەی ئەو پەیوەندیانەی کە تووشی کێشەی خێزانی بوونەتەوە یاخود ئەو ئافرەتانەی کە تووشی توندوتژی دەبن وتا ئەم هێڵە بە دەرەجەی یەک تایبەتە بە ئافرەت بەڵام خیزانیش دەگرێتەوە وە حاڵەتیش هەیە کە باوک پەیوەندی ئەکات ئەیەوێت سکاڵا لەسەر کوڕەکەی تۆماربکات لێپرسراوی ئەم هێڵە ئاماژەی بەوە کرد ئەو پەیوەندیانەی وەردەگیرێن ڕێنمایان پێدەدرێت و ڕاوێژیان پێدەدرێت وە ئەگەر لەمانە دەرچوو ڕەوانەی یەکێک لە نوسینگەکانیان دەکەین ئەگەر لەناو شاربوو بۆ ئەوەی سکاڵا تۆمار بکەن وە ئەم هێڵە جگە لە پارێزگای سلێمانی سەرجەم قەزا و ناحیەکانیش دەگرێتەوە کە لە دەوروبەری پارێزگای سلێمانیدان وە پەیوەندیکردن بە هێڵی گەرمی 119 بە ئاسیا ە کۆڕەک و زەین بێ بەرامبەرە وە کارمەندەکان بەردەوام لە ئامادە باشیدان بۆ وەڵامدانەوەی هەر حاڵەتێکی لەناکاو وە پەیوەندیەکی ڕاستەوخۆمان هەیە لەگەڵ 104 چوونکە هەنێک حاڵەتی لە ناکاو هەیە دەبێت دەست بەجێ فریای بکەون ئێمە بۆ ئەوان پەیوەندی دەکەین وە بە هاوکاری و هەماهەنگی ئەوان زوتر بەڕێوە دەچێت.
وە ئاماژەی بەوە کرد کە ئەو کەسانەی کارمەندن لەم هێڵە سەرجەم کارمەندەکان بە خۆشمەوە دەورەی تایبەت بینراوە بۆ ئەو حاڵەتەی کە تەلەفوون دەکات و لە حاڵەتی پەشۆکاویە و سترێسێکی زۆری لەسەرە یاخود هەوڵی هەڵی گەورەتری دەدات ئێمە ڕێنمای ئەکەین و هێوری ئەکەینەوە دڵنەوای ئەکەین و ڕێنمای پێ دەدەین بۆ ئەوەی کێشەکە قورستر نەکات لە خۆی و پشت بە ئێمە ببەستێت.
وە ئەم دەورانەی بینراوە هەمووی عەمەلی بووە و هەنێک حاڵەت وا پێویست ئەکات کە ڕەوانەی سەنتەری ڕاوێژکاری خیزانی بکرێت چوونکە نایەوێت سکاڵا تۆمار بکات تەنا ئەیەوێت قسە لەگەڵ کەسێک بکات ئێمەش ڕەوانەی لای ئەوانی دەکەین.
وە ئاماژەی بەوەدا کە هەردوو ڕەگەز پەیوەندی دەکەن بەڵام بەزۆری ڕەگەزی مێیە وە جۆرەها کیشەی تیایە لەوانەش ئیهانە و هەڕەشە و جنێو و بڵاوکردنەوەی وێنە لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکاندا وە زنیاری تەواویان ئەدەینێ کە چۆن سکاڵا تۆمار بکەن لەسەر قسەکانی خۆی ڕێنمای دەکەین وە ئەگەر باری دارای لاوازبوو پێیان دەڵێین بە هاوکاری ڕێکخراوەکان پارێزەریان بێ بەرامبەر بۆ دابین دەکرێت.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسرای هێلی گەرم/سلێمانی

 


3-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
دادوەری دادگای کەتنی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ئاماژەی بەوەدا کە کاتێک دەست بەکار بووە 124 بۆ 125 دۆسیە هەبووە بەڵام لە ئیستادا بووە بە 90 دۆسیە و بە پرسیارێک لە بەڕێزیان ئەم کە ئەم دادگایە دووجۆر دۆسیە دەبینینێت هەم دۆسیەی کەتن و هەم دۆسیەکانی توندوتیژی ئایا بار گرانی بۆ ئەمان دروست نەکردووە ؟
لە وەڵامدا وتی :- کە ئەمە بار گرانیەکی ئەوتۆی دروست نەکردووە چوونکە ژمارەی داواکان بەو جۆرە زۆرە نییە کە نەتوانین بەڕێوەی ببەین ڕاستە بۆ ئێمە ناخۆشە چونکە لە یەک کاتدا دوو پسۆری جیایە هەر یەکەیان تایبەتمەندی خۆی هەیە.
وە سەبارەت بە بەبوونی دادگای کەتنی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان بەڕێز سەرۆکی دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی سلێمانی ئاماژەی بەوە کرد کە بوونی ئەم دادگایە پیویستە و چەندین جار رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ئەم مەبەستە سەردانی کردوین دانیشتنمان لەسەرکردووە بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەم دادگایە پێویستی بە دادوەر و فەرمانبەر و شوێنی تایبەت هەیە وە هەموو ئەمانەش بە تێچووی خۆی هەیە بۆیە لە ئَستادا ناتوانین ئەم دادگایە بکەینەوە.

4-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی.
 دادوەری ئەم دادگایە ئاماژەی بەوە کرد کە ئەم دادگایە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لە هەرێمی کوردستان بە ژمارەی 8 ی ساڵی 2011 جێ بەجێ ئەکات وە لە سنووری دەسەڵاتی ئێمە بریتیە لە هەموو سنووری گەڕەکەکانی ناو شاری سلێمانی وە هەروەها قەرەداغ و بازیان و بەکرەجۆ ئەمانە هەمووی یەک دادوەر کارەکانی دەکات.

چۆنیەتی بەڕێوە چوونی کەیسەکان لەم دادگایە :
- بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە لەم دادگایە کەیسەکان زۆرن وە بەڕاستی سەرۆکایەتی دادگای تێهەڵچونەوەی ناوچەی سلێمانی پشتگیری زۆری ئەم دادگایە دەکات وەهەروەها لە بەرنامەیەتی کە دادوەری تازە دابمەزرێنێت یاخود ڕاژەکەی بگوازێتەوە لە شارەکانی ترەوە دادگاکەمان بۆ بکات بە دوو دادگای لێکۆڵینەوە بۆئەوەی بتوانین ئیشەکان زیاتر بە باشی بەڕێ بکەین وە لە پار ساڵدا نزیکەی 4000 چوار هەزار کەیسمان هەبووە وە لەو 4000 کەیسە نزیکەی 1800 کەیس ماوەتەوە بۆ ساڵی 2019 وە بە فەرمانی کارگێڕی دادگای تێهەڵچونەوەی ناوچەی سلێمانی بنکەی پۆلیسی عەربەت لەگەڵ بنکەی پۆلیسی بەردەقارەمان لای ئێمە نەماوە بەڵکو ئێستا بنکەی پۆلیسی عەربەت سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەگاربوونەوەی توندوتژیی خێزانیی شارەزوورە وە بنکەی پۆلیسی بەردەقارەمان سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانییە لە چەمچەماڵ کە ئەم بڕیارەی سەرۆکایەتی دادگا لە جێی خۆیایەتی لەبەر ئەوەی مەبەستی ئەووە بووە کە ئەو ئەرکە قورسەی لە سەر ئەم دادگایە سوک بکات چونکە کەیسەکان و کێشەکان لەبەردەم دادگادا زۆرن لە کاتی ئێستادا، بەنیسبەت بەڕێوەچوونی کەیسەکان زیاتر لە سێ بەشی کەیسەکان لە ساڵ 2018 یەکلا کراونەتەوە لە کۆی نزیکەی 4000 کەیس وە ئێستا 1250 کەیسمان ماوە بۆ ساڵی 2019.
سەبارەت بە جۆر و چۆنیەتی ئەو کێشانەی کە ئەم دادگایە کاری لەسەر دەکات بەڕێز دادوەر وتی :- ئەوەی کە دادگای ئێمە کاری لەسەردەکا ئەو کێشانە دەبینێت کە سزاکەی تا پێنج ساڵە و جۆری تاوانەکە لە جۆری کەتنە (جنح) وە ئەبێت تاوانێکیش بێت قابیلی ئاشتەوای (ێلح) بێت واتا ئێمە لە ڕووی یاساییەوە تایبەتمەندترین جۆریان دەبێت بە دوو مەرج یەکەمیان بریتیە لەوەی کە جۆری تاوانەکە دەبێت کەتن بێت وە ئەو کەتنەش مافی کەسێتی تیابێت و مافی گشتی تیانەبێت وە بەڕێزیان وتیان کە ئێمە هاوڕاین لەگەڵ ئەم بابەتە، ئەم دادگایە تەنها ئەو کەیسانە ببینێت کەتنە و لەگەڵیشیدا تاوانەکە قابیلی ئاشتەوای بێت چونکە مادە 5 یاساکە باس لەوە دەکات کە لەسەر دادگا پێویستە لایەنەکانی کێشەکە ڕەونەی لیژنەی ئاشتەوای بکات بۆ ئەوەی ئەشتیان بکاتەوە، بۆیە ئەگەر سەرنجی ئەم ماددەیە بدەین ڕووندەبێتەوە کە حیکمەتی یاساکە ئەوەندەی مەبەستیەتی خێزانەکان ئاشت کاتەوە مەبەستی نییە خێزانەکان سزا بدات ئەمە جانبێکیانە وە جانبێکی تر لە تاوانەکانی کوشتن (قتل) وە تاوانەکانی لە بار بردنی منداڵ (الڕجهاچ) کە لە ئەنجامی توندوتیژی خێزانی دەکەونەوە ئەم جۆرە کەیسانە مافی گشتی تیایە ئەگەر تنازل و ێلح ی تیابکرێت دادگا بۆی نییە کێشەکە دابخات بۆیە ئەگەر حیکمەتی یاساکە لێک بدەینەوە بەپێی مادە 5 ئەبێت ئەم کەیسانەش ڕەوانەی لیژنەی ئاشتەوای بکرێت لە کاتێکدا ئەم تاوانانە قابیلی ئاشتەوای نین وە ئاشتەوای هیچ کاریگەری نابێت لەسەر سزاکە وە ئێستاش دەستەی فراوان لە دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی کوردستان بە بڕیاری ژمارە 62/دەستەی فراوان / 2016 لە بەرواری 31/7/2016 تەئیدی بۆچوونەکەی ئێمە دەکات کە دەڵێت دادگای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژی تایبەتمەندە تەنها بە بینینی ئەو تاوانانەی کەتن و قابیلی ئاشتەواین واتا بۆنمونە ئەگەر ئافرەتێک پیاوەکەی لێی بدات لە ئەنجامی ئەو لێدانى پلەی پەکەوتەی دروستکات ئێمە سروشتی تاوانەکە دیاری ناکەین بەپَی مادەی 7 ی یاسای بەرەنگار توندویژی خێزانی بەڵکو دیاری دەکەین بە ماددەی 412 ی یاسای سزادان و ئەمەش لە تایبەتمەندی جۆری ئێمە نییە بۆیە هەواڵەی دادگای لێکۆڵینەوەی ئاسای دەکرێت.
- ماددە 4 لە یاساکە باس لە فەرمانی پاراستن ئەکات بەڕێز ددوەر ئاماژەی بەوە کرد کە فەرمانی پاراستن لە واقعدا جێ بەجێ کردنی زۆر زەحمەتە چونکە ئەم فەرمانی پاراستنە تەنها بۆ ڕەگەزی مێ نییە بەڵکو بۆ هەردوو ڕەگەزە بۆیە ئەگەر ئەم فەرمانی پاراستنە بۆ پیاوەکە دەرچوو ئایا ژنەکە بچێت لەکوێ بژی ؟ یان ئەگەر بە پێچەوانەوەبوو.
بەپرسیارێک لە بەڕێزیان ئەم یاسایە لەناو خەڵک و کۆمەڵگادا واڕۆشتووە کە بە خراپی و بە تووندی جێ بەجێ دەکرێت ئەمەش بۆچوونی خەڵکە؟ وە زیاتر لایەنی ئافرەت ئەگرێت ؟
بەڕێزیان وتیان :- 
بەپێی یاسا ئەم دادگایە تاوانەکانی ناو خێزان دەبینێت تا دەرەجە 4 ئەگەر سکاڵاکار نێر بێت یان مێ بێت کاتێک کە شکات دەکات ئێمە سەیری واقعی تاواەکە دەکەین وە وتیشی شەخسی خۆم هەرگیز بیر لەوە ناکەمەوە ئەمە ژنە یانە پیاوە بەڵکو سەیری واقعی تاوانەکە دەکەم وە بپێی مەترسی تاوانەکە هەڵسەنگاندنی خۆم دەکەم وە بەپێی ئەو دەسەڵاتەی کە یاسا پێی داوم لە دەستگیر کردنی تۆمەتبار و ئازادکرنی بەچاووی ئەوە سەیری ناکەم ئەمە مێ یە یاخود نێرە بەڵکو سەیری واقعی تاوانەکە و مەترسی لەسەر تۆمەتلێکراو دەکەم. وە ئەگەر شکاتەکە لەسەر شتێکی سادە بوو بۆنمونە جنێو من هەڵسەنگاندن هاوسەرەکان لەیەک نزیک بکەمەوە نەک تەوقیفی کەم وە ڕاگرتنەکەی من نەبێتە هۆکاری ئەوەی ڕقیان لەیەک بێتەوە دەرەنجامەکەی بە خراپی بشکێتەوە و جیابوونەوە ڕووبدات و ژیانیان لێ بشێوێنێت بۆیە زۆر بە دەقیقی و بە وردی بڕیاردەدەم لەسەر ڕاگرتنی تۆمەتبار یان ئازاد کردنی وە هەرکەسێک یەت بۆلام تۆمەتباربێت ئەبێت وتەی سکاڵا کار و شایەتەکان بخوێنمەوە هەموو جارێک ئینجا بریاری خۆم دەدەم بە هیچ شێوەیەک لەسەر ئەساسی ئەوەی تۆمەتبار ژنە یان پیاوە بڕیار نادەم بەڵکو بزانم بەڵگەکان چییە وە واقعەکە چییە ئینجا هەڵسەنگاندنی خۆم دەکەم وە هەڵسەنگاندنەکانم بۆ خزمەتی خێزانەکان و ئاشتەوای بکەم بکەم بۆ ئەوەی لێک ترازان ڕوونەدات، وە ئەگەر دڵنیابووم کە ڕاگرتنی تۆمەتبار خێزانەکان ئاشت دەکاتەوە بێ دوودڵی تۆمەتبار ڕادەگرم وە ئەگەر دڵنیاشبووم کە ڕگرتنی تۆمەتبار کێشەی خێزانەکان زیاد دەکات دەست بەجێ بڕیار دەدەم تۆمەتبار ئازاد بکەن

5-یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی :
سەبارەت بە یاساکە دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی خێزانی ئاماژەی بەوە کرد کە ئەم یاسایە لە 10 مادە پێک هاتووە کە ئەم 10 مادەیە چەندێک بیخوێنیتەوە ئەوەندە کەم و کوڕی لێ دەردەکەوێت هەتاوەکو دراسە و توێژینەوەی لەسەر بکەی زیاتر کەلینەکانی دەردەکەوێت وە کەم و کوڕیەکانی زۆرن لەوە ئەچێت نەتوانرێت هەمووی باس بکرێت بەڵام ئەوەی کە زۆر باوە هەر لە ناوی یاساکەوە دەست پێ دەکەین دەڵێین یاسای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژی کە خۆی ناو و ناونیشانی یاساکە لەگەڵ ناوەڕۆکەکەی دا ناگونجێت چوونکە کە تۆ ئەڵێی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزان بەرەنگاربونەوە بۆ شتێک یەت کە مەترسی دەستی پێ کردووە یاخود خەریکە دەست پێ دەکات تۆ یەیت سەدی ئەو مەترسیە دەکەیت و بەرەنگاری دەبیتەوە بەڵام کە یاساکە دەخوێنیتەوە یاساکە بریتیە لەوەی کەوا دوای ئەوەی تاوانەکە ڕوودەدات واتا دوای ئەوەی کە توندوتیژیەکە دەکەوێتەوە ڕۆڵی یاساکە دەست پێ دەکات کەواتە وشەی بەرەنگاربوونەوە لەجێی خۆیدا نییە.
پاشان بەڕێزیان ئاماژەیان بە ماددەی 2 لە یاساکەدا کرد کە کۆمەڵێک تاوانی هێناوە وەکو نمونە (على سبیل المپال) باس کردووە کە ئەمەش لەجێی خۆیدا نییە لەبەر ئەوەی ئەم تاوانانە لە زۆربەی یاسا بەکارەکان باس کراوە و سزای بۆ دانراوە وە مادە 2 بڕگەی 1 باس لە بەزۆر بەشوودان دەکات کە ئەمە لە یاسای باری کەسیەتی عێراقی ژ. 188 ساڵی 1959 لە ماددەی 9 باسی کردووە و سزاشی بۆ داناوە یاخود بە شودانی منداڵ کە ئەمەش چارەسەر کراوە لە یاسای باری کەسێتی ماددەی 10 بڕگەی 5.
وە بڕگەی 6 ماددەی باس لەوە دەکات کە مێرد بەزۆر ژنی خۆی ناچاری بەدڕەوشتی و کاری داوێن پیسی بکات ئەمەش لە یاسای نەهێشتنی کاری بەدڕەوشتی باس کراوە سزاشی بۆ داندراوە، هەروەها بڕگەی 7 هەمان ماددە باس لە خەتەنە کردنی مێینە دەکات ئەمەش لە مادە 412 یاسای سزادانی عێراقی باسی کردووە، پاشان بڕگەی 10 باس لە خۆکوشتن دەکات کە ئەمەش لە مادە 408 لە یاسای سزادانی عێراقی باسی کردووە و بڕگەی 11 باسی لە لەباربردن دەکات کە ئەمەش لە مادەکانی 417، 418، 419، ی یاسای سزادان باسی کراوە وە بڕگەی 12 باس لە لێدانی تاکەکانی خێزان و منداڵ دەکات ئەمەش لە مادەکانی 413 و 414، 415 ی یاسای سزادانی عێراقی باس کراوە، هەروەها بڕگەی 13 باس لە سوکایەتی و جنێوپێدان دەکات کە ئەمەش لە مادە 433 و 434 لە یاسای سزادان باسکراوە بۆیە یاسا دانەر نەئەبوایە ئەم مادەیە بهێنێت مادام لە یاساکانیتر چارەسەر کراوە بۆیە ئەمە جێگای هەڵوێست لەسەر کردنە هەروەها مادە 2 بڕگە 3 بەشی 1 باس لەوە دەکات کە تاوانەکانی توندوتیژی خێزانی تاوانی کەسین (مافی گشتی) تیادانیە بەڵام کە تێبینی بەشی دووی هەمان مادە دەکەین باس لەوە دەکات ئەوانەی کە لە بواری تەندروستی و پەروەردە و بنکە فەرمیەکان کار دەکەن لەسەریانە هەواڵ بدەن کە تاوانێک ڕودەدات لە بواری توندوتیژی خێزانی بۆیە ئەگەر وابێت کەواتە تاوانەکە مافی گشتی تیایە کە ئەو دووانە دەتوانن سکاڵا بجوڵێن بۆیە بە ڕوونی دەردەکەوێت کە ئەم دوو بڕگەیە دژ بەیەکن.

 



پارێزگای هەولێر
1-هێلی گەرم
ئەم هێڵە لە مانگی ١٠ی ٢٠١٨ دامەزرا و لە هەموو پاریزگاکانی کوردستان هەیە، ئۆفیسەکەیان لەناو بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتانە کە لە ١١ ئەندام پێکدێن، ٣ی ئافرەت و ٨ پیاون، ئەم هێڵە ٢٤ کاتژمێر کراوەیە، بەشێک لە ئەندامەکان بەرۆژ دەوام دەکەن و بەشیکیان خەفارەتی شەوانیان هەیە، وەڵامی ئەو پەیوەندییانە دەدەنەوە کە لەلایەن ئەو کەسانەی کێشەیەک یا توندوتیژیییەکیان بەرامبەر دەکرێت، جا ئەو توندوتیژیانە لە ناوەوەی خێزان بیت یا لە دەرەوەی خیزان، کارمەندانی ئەم هێلە رێنمونی کەسەکە دەکەن بۆ چۆنیەتی چارەسەرکردنی کیشەکەیان، یا کاتێکیان بۆ دادەنرێت بۆ ئەوەی سەردانی سەنتەری راوێژکاری بکەن.
 بەرێوەبەری نووسینگەی منارە سەبارەت بەو هێڵە گوتی "هێلی ١١٩ باری ئێمەی قورستر کردووە، ئەم هێڵە کەیسەکانی دەرەوەی خێزانیش وەردەگرێت، ئەرکەکەی دەکەوێتە سەر ئێمە و کەیسەکانی زیادکردووە".
 ژووری هێڵی گەرم/هەولێر.

2-دادگای کەتن
دادوەری دادگای کەتنی هەولێر کە کێشە خێزانییەکان و کێشەکانی دەرەوەی خێزانیش دەبینێت، رایگەیاند کە بۆ ئەوەی کارەکان نەوەستێ ئێمە هەول و ماندووبوونی زۆر دەدەین.
هەروەها گوتی " ئێمە رۆژانە لێرە رووداوی زۆر ناخۆش دەبینین، کێشە خێزانییەکان زۆرزۆرن، زۆربەشیان ئەوانەن کە لەتەمەنی بچووک هاوسەرگیریان کردووەەکە.لە بواری جێبەجێکردن، ئایا هیچ بریار یا 
یا کەمچێ نوێ 
3-نووسینگەی قەڵا
بەرێوەبەری نووسینگەی قەلا سەبارەت بەو کێشە و کەمووکوریانەی کە لە نووسینگەکەیان هەیە رایگەیاند نەک هەر کەمی نەکردووە بەلکو لەئێستادا زۆر زیادی کردووە، "تا ئێستا چەندین جار داوامان کردووە ئەو کێشانەمان بۆ چارەسەر بکەن، وەکو بەریوەبەرایەتی لەگەڵ لێژنەی ژنانی پەرلەمان دانیشتین بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان، بەڵام ئەوەی دەیبینین بارودۆخ رۆژ بەرۆژ بەرەو خراپی دەروات، چونکە کێشەکانی نێو کۆمەڵگە بەرەو زیادبوون دەروات، کەمو کوریەکانی ئێمەش هەروەکو خۆیەتی، هەر لەسەرەتادا ئەو نووسینگانە لە ژێر پالەپەستۆیەکی زۆر درووست بوون، تائێستاش ئەو پاڵە پەستۆیە هەر ماوە لەسەر نووسینگەکان، ماندووبوون و هەوڵەکانی ئێمە بۆ باشتربوونی کۆمەڵگەیە، بەلام بەداخەوە ئێمە ئەو باس بوونە نابینین".
بەپیی وتەی بەرێوەبەری نووسینگە لە ئێستادا کتاب دەرچووە کە دەبێت ئەو نووسینگانە کەیسەکانی دەرەوەی خێزانیش وەربگرن و کاری لەسەر بکەن.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی قەڵا.
4-نووسینگەی منارە
بەرێوەبەری نووسینگەی منارە کە بۆ ماوەی دوو مانگ دەبێت دەست بەکار بووە پێشتر لە دەرەوەی توندوتیژی کاریکردووە، بەڵام لەئیستادا لە وەکو بەریوەبەری ئەم نووسینگەیە دەست بەکار بووە، سەبارەت بە کارەکانی نووسینگە گوتی "ئێمە لێرە هەموو هەوڵ و ماندووبوونێک دەدەین بۆ ئەوەی کارەکان بەرێکی ئەنجام بدرێن، بەتایبەت لەگەڵ کەیسەکان ئێمە لیکۆڵینەوەو ئیجرائاتی تەواو دەکەین، لەبەر ئەوەی هەندێجار لە سکاڵا شتی ناراست دوترێت، وە ئێمە لە نووسینگە ئاشتەوایی ناکەین، چونکە هەندیجار هەمان کێشە دووبارە دەبێتەوە و دواتر تاوانبارمان دەکەن".
هەروەها باسی لەوە کرد کە ئەوان وەکو نووسینگە کەموو کوریان زۆر زۆرە، بەتایبەت لەرووی ئابوووری و میلاکەوە، "پیویستە حکومەت رەچاوی بارودۆخی نووسینگەکان بکات یا وەکو مەرکەزەکان حسان بکرێین، یا ئەوەی بودجە و پێوستی تەواومان بۆ ئامادەبکەن، چونکە ئیمە شەوانیش دیین بۆ نووسینگە و کارەکانی ئیمە یەکجار زۆرە".
بەریوەبەری نووسینگەی منارە زۆربوونی ژمارەی سکالاکانی بۆ چەند هۆکارێک گەراندەوە، بەبروای ئەو درامای تورکی، هەندێ بەرنامە لە هەندێ کەنالی تەلەڤزیۆنی، خراپ بەکار‌هێنانی مۆبایل و ئینتەرنێت کۆمەڵگەی کوردییان بەرەو ئاقارێکی خراپ بردووە و ئەوەش کاریگەری لەسەر تێکدانی خێزان درووست کردووە، راشیگەیاند کە زۆربەی ئەو کێشانەی کە دێن بۆ لایان خیانەتی هاوسەرگیرییە.
بۆیە بە پێویستی دەزانێت کە سەرەرای کارەکانی نووسینگە هەموو لا هەوڵ بدەن بۆ هووشیارکردنەوەی تاک و کۆمەڵگە، بەتایبەتی رۆڵی مامۆستایانی ئاینی بە گرنگ وەسف کرد لەم بوارە.
سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی، بەریوەبەری نووسینگە گوتی " یاساکە پێویستە بە زووترین کات هەموار بکرێتەوە، بەتایبەت لیژنەی ئاشتەوایی دەبیت پیش بخرێت، چونکە کاریگەری باشتری دەبێت، هەروەها دەبێت".
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی منارە


5-لێژنەی ئاشتەوایی
 زۆربەی زۆری ئەوانەی پەیوەندییان بە یاسای توندوتیژی خێزانی هەیە و کاری تێدا دەکەن، تێبینیان هەیە لەسەر ئەم لێژنەیە، هەموو لا لەسەر ئەوە کۆکن کە ئەو لێژنەیە پێویستە بهێنرێتە پێش سکاڵا تۆمارکردن و دادگای لێکۆڵینەوە لە کێشە خێزانییەکان.
لە ئێستادا ئەم لێژنەیە لەنێو بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان کار دەکەن، کە تەنها لە ٨ ئەندام پێک دێن، ئەوانیش نوێنەری وەزارەتەکانی "ناوەخۆ و کار و ئەوقاف"ن، نوێنەری وەزارەتەکانی تر بەهۆی ئەوەی کە ئەم لێژنەیە هیچ ئیمتیازاتێکی تێدا نەبوو بۆیان لە لێژنەکە هاتوونەتە دەرەوە.
ئەم لێژنەیە رۆژانە هەفتەی چوار رۆژ دادەنیشن بۆ چارەسەر کردنی کێشە خێزانییەکان، کە رۆژانە لە چوار کەیس تێناپەرێت.
ئەم لێژنەیە لە مانگی ١١ ی سالی ٢٠١٨ کارەکانی وەستا، هیچ دایشتنیکیان لەگەڵ هیچ کەیسێک ئەنجام نەدا، بەهۆی کەمی ئەندامان چونکە زۆربەی ئەندامەکانی وازیان لەو لیژنەیە هێنا، لە مانگی دوازدە تەنها ٨ ئەندام لەو لێژنەیە دەستیان بە کار کردەوە، بەشێکیش لە ئەندامەکان گۆراون.


  6- قە‌زای خەبات:
ا-نوووسینگە‌ی خه‌بات:
ئەم نووسینگەیە لە ناحیەی خەباتە، کە نزیکەی ٣٧ کیلۆمەتر لە پاریزگای هەولیر دوورە، ئێمە کە سەردانی ئەو نووسینگەیەمان کرد چەند کەسێک کە کێشەیەکی خێزانییان هەبوو لەلای بەرێوەبەری نووسینگە بوون، نزیکەی دوو کاتژمێر چاوەروانمان کرد تا بەرێوەبەر کارەکانی لەگەڵ ئەوان تەواو کرد، دوای ئەوە بەرێوەبەری نووسینگە باسی لەوە کرد کە کێشەی ئەم خێزانە زۆر گەورە بووە، بەلام هەر لە نێو نووسینگە کیشەکە چارەسەر کراوە، بێ ئەوەی ببێت بە سکاڵا، بەرێوەبەری نووسینگەی خەبات زیاد لە ٣٠ پەراوی لە ژێر دەستدا بوو، هەموو ئەم پەراوانە کیشە بوون، بەلام بی ئەوەی ببن بە سکاڵا چارەسەریان کردوون و بەردەوام بەدواداچوونیش بۆ کێشەکان دەکەن، هەر بەهۆی هەوڵ و ماندووبوونی زۆری بەریوەبەری نووسینگە بە نووسراوێکی فەرمی لێژنەیەکی خۆبەخس لەنێو نووسینگەی خەبات کراوەتەوە بۆ ئاشتکردنەوەی ئەو کێشانەی کە دەکرێت چارەسەربکرێن بەر لەوەی ببن بە سکاڵا و رەوانەی دادگا بکرێن، ئەم لیژنەیە لە چوار ئەندام پێکهاتووە (بەریوەبەری نووسینگەکە و کۆمەڵناسێک و مامۆستایه‌کی ئایینی و لێکۆڵەرێکی دادی)ن، وا بریارە لە ٣٠/مانگی ئۆکتۆبەر یەکەمین رۆژی دەستبەکارکردنیان بیت.
بەریوەبەری نووسینگە ئەوەشی راگەیاند کە هەموو رۆژێک دوای کاتژمیر ٢ سەردانی کەمپی کەورگۆسک دەکات بۆ ئەوەی لە نزیکەوە گوێ لە کیشە و گرفتەکانییان بگرێت و چارەسەری گونجاویان بۆ بدۆزێتەوە و بەشداری لە چالاکی و دانیشتنەکانیان بکات.
بەپیی ئامارەکان لە ناحییەی خەبات رێژەی توندوتیژی لە ئاستێکی بەرزدایە، بەتایبەت توندوتیژی دژ بە ژنان، چاند مانگێک بوو کوشتن لە ناحییەی خەبات زۆر بوو، بەریوەبەری نووسینگە پێی راگەیاندین کە چەند مانگیک بوو لەسەر یەک هەموو مانگێک ژنێک دەکوژرا، بەلام لەمانگی هەشتەوە تائیستا هیچ ژنیک نەکوژراوە، هەروەها رایگەیاند کە رۆژانە زیاتر لە ١٥ قەزیە هەیە، کەمترین رێژەی قەزیە لە رۆژێکدا (٥-٧) قەزیەیە، زۆربەی ئەو قەزیانەش تودوتیژین بەرامبەر بە ژن، بەشی زۆری کیشەکانیش کێشەی ئابوورین.

ب - کەمپی دارەشەکران:
ئەم کەمپە سەربە قه‌زای خەباتە، لەنێو ئەم کەمپەدا ئۆفیسێکی تایبەت بە تیم مۆبایلی خەبات هەیە بۆ کێشە و گرفتی خێزانەکانی نیو کەمپی دارەشەکران، کە لە ئەفسەرێک و دوو مفەوز و شوفێرێک پێکدێن، بەریوەبەری تیم مۆبایلی دارەشەکران رایگەیاند |ئەو کیشە خێزانییانەی کە لەنێو کەمپدا هەنە ئێمە هەوڵ دەدەین کە ئاشتەوایی بکەین لە نێوانیاندا، ئەگەر کێشەکە چارەسەر نەکرا دەکەین بە پەراوو دەینێرین بۆ نوسینگەی دارەشەکران و لەویوە دەنێردرین بۆ دادگای عەنکاوە|.
بەرێوەبەری تیم مۆبایلی ئەم کەمپە ئەوەی دووپات کردەوە کە زۆربەی هەرە زۆری کێشەکانی نێو کەمپ بەهۆی باری دارایی خیزانەکانەوەیە.
 
  چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی خەبات. 

**-لەئەنجامی بەدواداچوونەکانمان بۆ یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی له‌ پاریزگای هه‌ولیر و قه‌زای خه‌بات گەیشتینە چەند ئەنجامێک"
1. زۆربەی هەرە زۆری کێشەکانی نێو خێزان بەهۆی خراپی باری دارایییەوەیە.
2. زۆربەی توندوتیژییەکانی نێو خێزان بەرامبەر بە ژن دەکریت.
3. نووسینگەکانی سەر بە بەرێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ئافرەتان چەندین کێشە و گرفتیان هەیە، وەکو نەبوونی میلاکی تەواو لە نووسینگەکان و سەیارەو بودجەی پیویست بۆ جێبەجێکردنی کارەکانیان.
4. بەهۆی زۆربونی ژمارەی کەیسەکان لە نووسینگەکان، کردنەوەی نووسینگەی زیاتر لە پاریزگای هەولیر پێویستییەکی هەنووکەییە.
5. حکومەت هیچ لەخەمی چارەسەری کێشەکان نییە، چونکە چارەسەرکردنی کیشەکانی ئەو بەرێوەبەرایەتییە، کاریگەری دەبێت لەسەر رەوشی خیزان و باشتر کەمکردنەوەی کیشە خیزانییەکان.
6. بەبروای زۆرێک له لایەنی پەیوەندیدار بە جیبەجێکردنی یاسای توندوتیژی خێزانی، یاساکە خۆی پرە لە کەمو کوری و گرفتی بۆ کارەکانی ئەوان درووست کردووە.


 



پارێزگای هەڵەبجە
1: بەڕیوەبەرایەتى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان.
لەگەڵ بەپارێزگابوونى هەڵەبجەدا ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان هەوڵەکانى خستۆتە گەڕ لە چوارچێوەی کەمپینێک بەئاڕاستەى کردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەم پارێزگایەدا، کەبونى زۆر پێویستە بۆیە بەردەوام لەگەڵ ڕێکخراوەکان و لایەنە پەیوەندى دارەکان لەهەوڵدا بووە بۆ ئەم مەبەستە وە لەو پێناوەشدا بەتایبەت لەبۆنەکانى وەک (8)ى مارس و چەند بۆنەیەکى تردا ڕێکخراوى ناوبراو بەهاوبەشى لەگەڵ ڕێکخراوەکانى دیکەدا چەندین چالاکى یان ئەنجام داوە کەتیایدا جەختیان لەکردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو کردۆتەوە هەر بۆیە ئەنجامى ئەم هەوڵ و ماندوبونانە لەکۆتایى دا لەبەروارى (8/1/2019) وەزارەتى ناوخۆ بڕیارى دا بەکردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو وە گواستنەوەى میلاکى بەڕێز (ڕائد بورهان احمد عبداللە) بەڕێوەبەرى نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لە قەزاى سەیدسادق لەمیلاکى پارێزگاى سلێمانى بۆ سەر میلاکى بەڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەپارێزگاى هەڵەبجە، پاش چەند هەفتەیەک لەبڕیارى ناوبراو ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ بەڕێز (ڕائد بورهان احمد عبداللە) سەبارەت بەکردنەوەى بەڕێوبەرایەتى ناوبراو و ئەو کارانەى کە ئەنجام دراون لەم بوارە لەڕوى جێ بەجێ کردنەوە ناوبراو وتى کەتائێستا تەنها فەرمانێکە و دەرچووە بەڵام لەڕووى جێ بەجێ کردنەوە بەفعلى هیچ شتێکی وا نەکراوە و لەسەرەتاى کارەکانمان دا لەئێستا لەپارێزگاى هەڵەبجە ڕوبەڕوى قەیرانى بینا بوینەتەوە کە شوێنێکى گونجاو لەئاست پێویستى بەڕێوەبەرایەتیەکى لەم شێوەیەدا بێت بونى نیە وە پاشان بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو پێویستى بەمیلاکە کە تائێستا هیچ میلاکى بۆ دابین نەکراوە وە ئاماژەى دا بەوەى کەبەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەپارێزگاى هەڵەبجە دەبێت کەلە (8) بەش و (26) هۆبە پێک بێت لەگەڵ کردنەوەى نوسینگەیەک لەهەمان کاتدا کەئەمەش پێویستى بەوەیەکە ئیشى جدى لەسەر بکرێت وەناوبراو سەرەڕاى هەوڵ و ماندوبونەکانى لەم بوارەدا بە ئاڕاستەى چونە بوارى جێ بەجێ کردنى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو بەڵام ئاماژەى دا بەوەى کە بەتەنها لایەنێک ناکرێت و دەبێت هەموان لەهەوڵ دابین کە بەزووى ئەم بەڕێوبەرایەتیە بکرێتەوە وەهەروەها ناوبراو ئاماژەى دا بەوەى کە رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان رۆڵی گرنگی بینیوە لە کردنەوەی بەرێەبەرایەتییەکە لە رێگەی کارو چالاکی و کەمپینەکانیەوە و هەروەها لایەنە پەیوەندى دارەکانى هەڵەبجە وەک پارێزگار و قائم قام و بەرپرسى نوسینگەى مافى مرۆڤ لەپارێزگاى هەڵەبجە بەردەوام هاوکارن لەچونە بوارى جێ بەجێ کردنى ئەم بەڕێوەبەرایەتیە وە جەختى کردەوە کە دەبێت بگەنە ئەنجام و سەرجەم ئەو قەیرانانەش کە لە ئێستادا ڕێگرن تێپەڕێنین. 

 










چاوپێکەوتنى ئەندامانى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى نوسینگەى توندوتیژى دژى ژنان لە قەزاى سیدسادق









چاوپێکەوتنى ئەندامانى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى نوسینگەى مافى مرۆڤ لە پارێزگاى هەڵەبجە
2-دادگاکانی توندووتیژی خێزانی
 هەر چەندە لە ساڵى 2015 وە هەڵەبجە بڕیارى بە پارێزگابوونى دەرچووە بەڵام لەڕووى دادوەرى یەوە هیچ پێش کەوتنێکى بەرچاوى بەخۆیەوە نەدیوە کە شیاوى باس کردنبێت بەنمونە تائێستاش هەریەک لە دادگاکانى (تێهەڵچوونەوە، دادگاى تاوانەکان، دادگاى توندوتیژى خێزانى، دادگاى کار، نەوجەوانان، دادگاى کارگێڕى) و چەند دادگایەکى پێویستى دیکەى تیادا نەکراوەتەوە کە هەریەک لەمانە لە پارێزگاکان دا دەبێ بونیان هەبێت، بەم بۆنەیەوە نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنى لەگەڵ سەرۆکى دادگاى هەڵەبجە بەڕێز دادوەر (فریق حمە ێالح عبدالله) کرد سەبارەت بەو کارانەى کەلەڕووى دادوەرى یەوە لە پارێزگاى هەڵەبجە لە دواى بە پارێزگابوونى هەڵەبجەوە کراون ناوبراو بەم شێوازە دوا:- بەڵێ هەریەک لەدادگاکانى تێهەڵچوونەوە و توندوتیژى خێزانى و تاوانەکان و چەند دادگایەکى دیکە زۆر پێویستە کە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا بکرێنەوە وە ئەنجومەنى دادوەرى پشتگیرى تەواوى بابەتەکە دەکات و بڕواى تەواوى هەیە کە کردنەوەى ئەم دادگایانە زۆر پێویستن چونکە بەپێى یاساى دەستەڵاتى دادوەرى هەرێمى کوردستان مافى هەموو پارێزگایەکە کە دادگاى تێهەڵچوونەوە و چەند دادگایەکى دیکەى تیادا بێت کە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا بونى نیە وەهەروەها سەرۆکى دادگاى تێهەڵچوونەوەى ناوچەى سلێمانى بەتایبەت لەئێستادا بەردەوام لە هەوڵى جدى دایە بەمەبەستى کردنەوەى چەند دادگایەک لە پارێزگاى هەڵەبجە وەهەروەها پارێزگارى پێشووى هەڵەبجە هەوڵى تەواوى دا لەم پێناوەدا وە پارێزگارى ئێستاش هەوڵەکانى بەردەوامە بەڵام لەڕاستى دا لە ئێستادا گرفتى سەرەکى نەبوونى بینایە و قەیرانى بینا لەم ساتەدا تەنگى بەپارێزگاى هەڵەبجە هەڵچنیوە وەبەردەوام لەگەڵ پارێزگارى هەڵەبجە لەپەیوەندى داین بۆ ئەم مەبەستە هەر چەندە وەک وتمان گرفتى سەرەتاى و سەرەکى نەبونى بینایە بەڵام گەر بیناش دابین بکرێت دواتر کێشەى میلاکیش دێتە پێشەوە چونکە ژمارەى دادوەر و فەرمانبەران لەسنورى سەرۆکایەتى دادگاى تێهەڵچونەوەى ناوچەى سلێمانى زۆر کەمە و پارێزگاى هەڵەبجەش سەر بەسەرۆکایەتى ناوبراوە تا ئەو ساتەى دادگاى تێهەڵچوونەوە دەکرێتەوە لە پارێزگاى هەڵەبجە، لەوەڵامى پرسیارى نوێنەرى ڕێکخراو کە ئایا تائەم ساتە بەفعلى هیچ بەرەو پێش چوونێک لەڕووى دادوەرى یەوە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا ڕوى داوە ناوبراو وتى هەر چەندە هەوڵەکان بەردەوامن بەڵام بە فعلى هیچ بەرەو پێش چوونێک ڕووى نەداوە تەنها جێگرایەتى داواکارى گشتى بووە بە فەرمانگەى داواکارى گشتى هەر ئەوەندە
















چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ سەرۆکى دادگاى هەڵەبجە









 
3: فەرمانگەى داواکارى گشتى لەپارێزگاى هەڵەبجە
لە 15/2/2017 سەرۆکایەتى داواکارى گشتى بڕیارى دا کە جێگرایەتى داواکارى گشتى هەڵەبجە بکات بەفەرمانگەى داواکارى گشتى بۆ دوان لەسەر ئەم بابەتە نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنى لەگەڵ سەرۆکى فەرمانگەى داواکارى گشتى ئەنجام دا سەبارەت بە دوان لەسەر فەرمانگەى ناوبراو لایەنى دادوەرى لەم پارێزگایە بەڕێزیان بەم شێوە دوا:-
 بەرەو پێش چوونێکى بەرچاو لەپارێزگاى هەڵەبجە لەڕووى دادوەرى یەوە ڕووى نەداوە لەدواى بە پارێزگابوونى هەڵەبجە هەرچەندە هەوڵ دراوە و هەوڵەکانیش بەردەوامن بەئاڕاستەى کردنەوەى چەند دادگایەک وەئەوەى بەفعلى کرابێت لە (15/2/2017) جێگرایەتى داواکارى گشتى بەفەرمانى سەرۆکایەتى داواکارى گشتى گۆڕا بۆ فەرمانگەى داواکارى گشتى هەرچەندە ئەمە خزمەتێکى گەورە بووە و بەرەو پێش چوونێک ڕووى دا لەڕووى داواکارى گشتى یەوە بەڵام لەهەمان کاتدا چەند کێشەیەکیش بونى هەیە بۆ نمونە فەرمانگەى داواکارى گشتى پێویستى بەوەیە کە (23) فەرمانبەر کەم ترى نەبێت بەڵام لەئێستادا فەرمانگە داواکارى گشتى هەڵەبجە (5) پێنج فەرمانبەر بونى هەیە وەهەروەها بینایەکى سەربەخۆ بونى نیە و تەواوى کارەکانمان لەچەند ژورێک لەناو بیناى دادگاى هەڵەبجەدا بەڕێ دەکەین و بودجەیەکى سەربەخۆ بونى نیە ناوبراو ئاماژەى دا بەوەى کە هەرچەندە بەرەو پێش چونى بەرچاو لەم پارێزگایەدا لەڕوى دادوەرى یەوە ڕوى نەداوە بەڵام لەلایەنى پەیوەندى دار بەتایبەت لەئێستادا لە هەوڵى جدى دایە بەئاڕاستەى بەرەو پێش چونى ئەم بابەتە








چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ سەرۆکی داوکاری گشتی/هەڵەبجە. 

4: نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان – سەیدسادق 
نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لە سەیدسادق لەساڵى (2007) فەرمانى کردنەوەى بۆ دەرچووە بەڵام لەساڵى (2009) ەوە چوەتە بوارى جێبەجێکردنەوە هەر لەکاتى دروست بونیەوە تا ئەم ساتە بەڕێز ڕائد (بورهان احمد عبداللە) بوەتە بەرپرسى نوسینگەى ناوبراو، سنورى دەسەڵاتى ئەم نوسینگەیە سەیدسادق و پارێزگاى هەڵەبجە و قەزاى شارەزوور و قەزاى سەیدسادق ئەگرێتەوە، نوسینگەى ناوبراو بەدواداچوون بۆ کەیسە خێزانیەکان دەکات لەم ناوچانەدا وە دەسەڵاتى لێکۆڵینەوەیان پێدراوە بەتایبەت لەقەزاى سەیدسادق کەبەپێى تایبەتمەندى شوێنى سنوورى کاریانە و لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان دەکەن، قەزاى سەیدسادق لە سێ بنکەى پۆلیس پێکهاتووە کە بریتین لەبنکەکانى (حەسار، سەیدسادق، بەرزنجە) کەپەیوەندیەکى بەهێز هەیە لەنێوان ئەم بنکانە و نوسینگەى ناوبراودا هەیە، نوسینگەى ناوبراو لە پێنج هۆبە پێک هاتووە کەبریتین لەهۆبەکانى 1- کارگێڕى 2- بەدواداچوون و ئامار 3- خزمەتگوزارى یاساى و دەرونى و کۆمەڵایەتى 4- ئامار و ئاین

5- جوڵان و تاوان
هەریەک لەم هۆبانە ئەرکێکى قورس لەئەستۆیان دایە و بەدڵسۆزانە و خۆنەویستانە کار و بارەکانیان بەڕێ دەکەن تەنانەت ڕوودەدات هەندێک کەیس سەرەڕاى بونى کێشە لەنێوان خێزانەکان دا بەڵام مەبەستیان نیە بچنە بەردەم دادگا و لەڕێگەى کەسانى پسپۆڕ لەم نوسینگەیەدا چەندین کێشەى لەو شێوەیە چارەسەرکراون لەم حاڵەتەدا وەک کەیسى نوسینگە مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت.

 

5-گرنگترین ئەو کارو چالاکیانەی کە نوووسینگەی رێکخراو لە ساڵی 2018 لە پارێزگای هەڵەبجە ئەنجامی داون.
 ئەو کار و چالاکیانەى کە ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان ئەنجامى داون لەچەند مانگى ڕابردودا لەپڕۆسەى (چاودێرى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى ژمارە 8ى ساڵى 2011 ى دەرچوو لەپەرلەمانى کوردستان) بە هاوکارى ڕێکخراوى (NED) ى ئەمریکى 
1- بینینى چەندین داواى بەرامبەر لەدادگاکانى پارێزگاى هەڵەبجە و قەزاى سەیدسادق بۆ دانیشتوانى ئەو ناوچانە تا یەکلابونەوەى داواکان و هەروەها پێشکەشکردنى ڕاوێژى بەردەوام بە دانیشتوانى ئەو ناوچانە
2- بەمەبەستى بڵاوکردنەوەى هۆشیارى یاساى و کۆمەڵایەتى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لە ڕادیۆى دەگى نوێ لە مانگێک دا دوو بەرنامە پێشکەش دەکات بەناوى (کلیلى کۆمەڵگا) کە هەر بەرنامەیەک باسى لە بابەتێکى گرنگى یاساى یان کۆمەڵایەتى ئەکرێت و تیشک دەخرێتە سەر گرنگ ترین بابەتى ڕۆژ.

 
3- بەشدارى ئەندامانى ڕێکخراو وەک چاودێرى پرۆسەى هەڵبژاردنەکانى پەرلەمانى کوردستان
 
4- بەشدارى ئەندامانى ڕێکخراو لە چوارەمین ڤیستیڤاڵى هەنار بۆ بەرهەمە خۆماڵیەکانى هەڵەبجە و هەورامان و شارەزوور.

 
5- چالاکى هاوبەشى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان و زانکۆى هەڵەبجە/ بەشى یاسا کە تیایدا بڕوانامەى بەشداربوون بەخشرایە خوێندکارانى زانکۆى هەڵەبجە/ بەشى یاسا کە لە خولى هاوینەى ڕێکخراو بەشى یاساى زانکۆى هەڵەبجە بەشداربوون.
 
6- ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان بەهاوبەشى لەگەڵ ڕێکخراوى نوێ و دەستەى سەربەخۆى مافەکانى مرۆڤ چالاکیەکى هاوبەشیان لە (25) ى نۆڤەمبەر ئەنجام دا کە بەڕێ پێوانێک دەستى پێکرد لەبەردەم ڕێکخراوى نوێ بۆ بەردەم پارێزگاى هەڵەبجە کە تیایدا کۆمەڵێک داوا و ڕاسپاردە خرانەڕوو.
 

7- لە (13/10/2018) لە باخى گشتى هەڵەبجە سێ یەمین پێشانگاى بەخشین و ئاڵوگۆڕکردنى کتێب بە هاوبەشى ڕێکخراوى هاریکارىیاساى ژنان و چەند دەستە و ڕێکخراوێکى تر ئەنجام درا.

 

8- خستنە ڕووى چواردەمین ڕاپۆرتى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لە بەروارى (26/12/2018) سەبارەت بە (چاودێرى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى) کە تیایدا ڕێگریەکانى بەردەم جێ بەجێکردنى یاساکە خرانەڕوو وە هۆکارەکانیش خرانەڕوو پاشان ڕێنماى و چارەسەر خرایەڕوو بۆ لایەنى پەیوەندیدار بە ئومێدى جێ بەجێکردنى یاساکە وەک خۆى.
 

9- بەشدارى ڕێکخراو لە حەوتەمین کۆنفرانسى تۆڕى ڕێکخراوەکانى هەڵەبجە لە بەروارى (22/1/2019) کە تیایدا لە کەش و هەوایەکى دیموکرات دا پڕۆسەى هەڵبژاردنى ستافى نوێى کارگێڕى ئەنجام درا بۆ ماوەى دوو ساڵى داهاتوو.

 

10- ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان وەک ئەندامێکى هەمیشەى ناو تۆڕى ڕێکخراوەکانى هەڵەبجە بەشدارى زۆربەى چالاکیەکانە کەماندوو نەناسانە لەهەر ڕووداو پێشهات و بۆنەیەک دا جێ دەستیان دیارە و بەردەوامن لەکار و چالاکیەکانیان.
 

ئەمانە و چەندین چالاکى دیکە کە ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان ئەنجامى داون وە بەردەوامیشە لەئەنجامدانى چالاکیەکانى بەمەبەستى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى و خستنەڕووى ڕێگریەکان و پاشان ڕێنماى و چارەسەرەکان خراونەتەڕوو بۆ لایەنى پەیوەندیدار بەئاڕاستەى جێبەجێکردنى یاساى ناوبراو 


 



پارێزگای دهۆک
١- بە رێو بە رایە تی بە رە نگار بوونە وەی توندوتیژی دژی ئافرە تان و خێزان :
ئە م بە رێوبە رایە تیە لە سالی ٢٠١٣ دامە زراوە، دوو نو سینگە    یان لە سە نتە ری پارێزگای دهوک هە ن (نو سینگەی دهوک، نوسینگە ی نزارکێ)و لە قە زاکان ٨ نوسینگەی تریان هەن لە (ئاکرێ، بە ردە رەش، شێخان، شنگال، زاخو، سێمێل، برایە تی، ئامێدی).
بو ئەم راپورتەمان ئێمە سە ردانی نوسینگەکانی سەنتە ی باژێر (دهوک و نزارکێ) مانکردو(نو سینگە ی سێمێل) لە قەزای سێمێلمان کرد، و(نوسینگە ی زاخو) لە قەزای زاخو و شیخان.

٢- نو سینگە ی نزارکێ
بە رێو بە ری نو سینگە ی نزارکێ وا رونیکردەوە کە یاسای توندوتیژی یاسایێکی باشە بو چارە سە ر کردنی کێشە خێزانییە کان.
بە پێی وتە ی بە رێوبە ری نوسینگە ی نزارکێ روژانە تا وە کو ٤ سکالا تومار دە کرێ بە لایە نی زورە وە هندێ روژ تاکو ٧ سکالا تومار دە کرێ، بە پێی داتا کانی سالی رابردووی تا وە کو مانگێ سێ سکالا کانیان زوور بون بە لام لە م سالە دا ژمارە ی سکالاکان تاوە کو ئێستا کە م بوو نە تە وە بە پێی پێشبینی بە رێوبە ری نوسینگە کە چاک بونی باری ئابووری هوکاری کە م بونە وە ی سکالاکانە.
سە بارە ت بە بابە تی سکاڵاکان رایگە یاند کە زوور بە یان بە هوی خیانە تی هاوسە رگیری و لێدان و خراپی باری ئابووری، هە ر وە ها گە ف کردن لە سوشیال میدیا پە یوە ندیە نا دروستە کان ئاماژە بە وە ش کر کە ئە و سیمکارتا نە موستمسکاتی پێویستان نینە گە ف ئاراستە ی کە سە کان دە کرێت کادە کان بومان سە خت دە کرێ بە هوی نە بونی زانیاری پێویست لە سە ر تومە تبار.
لە نو سینگە ی نزارکێ هە موو جورە سکالا کان تومار دە کرێن تە نانە ت کە سی شکایە تلێکراو ئە ندامی خێزانیش نە بێ.
بە رێوبە ری نوسینگە یی نزارکێ راگە یاند هێچ کێشە ک لە نو سینگە کە مان نییە بە لام سە نتە ری پارێزگای دهوک پێویستی بە نوو سینگە یە کی تر هە یە بە بوونە ی ئە وە کێشە کان چارە سە ر بکرێن.

٣- نو سینگە ی دهوک
بە پیێ گوتنی بە رێوبە ری نو سینگە ی دهوک یاسایی توندوتیژی خێزانی ئە گە رێکی باشە بو ئاشتە وایی خێزانی بە لام بووە دە رفە تێک بو ئافرە ت بو تومارکردنی سکالا لە سە کێشە زوور بچوکە کانیش.
سەبارەت بە داتاکانی ئەم ساڵ بە ر ێو بە ری نو سینگە ی دهوک ووتی کە تا ئێستا داتا کانی ئە م سالە ئاما دە نە کردوون بە لام ژمارە ی سکالا کان بە رە و کە مبون رویشتووە.
جو رە کانی سکالا کان کە لە نو سگە ی دهوک تومار دە کرێت بە رێو بە ر ئە وە رونکردە وە کە کێشە کان بە هوی لە یە کتر تێنە گە یشتنی ئافرە ت و پیاو و خیانە تی هاوسە ر گیری چاودێری نە کردنی خێزان بە هوی کە می باری ئابووری، وە بە هو ی بونی جیوازی ئاستی روشە نبیری واتە پیاو پە یرە وی سیستە می عە شائیرە تگەری دە کات و ترس بوون لە سە ر قسە کانێ خە لک بە نە گونجاوی لە کاتێکدا ئاستی روشە نبیری ئافرە ت لە مە بە دە ر ترە ئە مە ش دە بێتە هوی نە گونجاوی و لێک تێنە گە یشتن لە نێوانیان.
بە رێوبە ری نو سینگە ی دهوک وا ئاشکرای کرد کە هە مو سکالا کانی تایبە ت بە خێزان لە لا یەنیان تومار دە کرێت چ ژن یان پیاو بێ، ئە وە ش راگە یاند هە ولی زوو بو ئە وە دە دە ین کە کیشە کان لە لای خویان چارە سە ر دە کرێن بە بێ ئە وە ی رە وانە دادگا بکرێت 
 

چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی دهۆک
.
٤- سە نتە ری راوێژکاری ئافرەت و خێزان
لە سالی ٢٠١٢ ئە م سە نتە رە دامە زراوە، لە ئێستا دا ١٥ خە بیریان هە یە هە مووان کە سانی پروفیسور و پسپورن تە نانە ت نوژدارێکی دە رونیش یان هە یە، روژانە بە لایە نی زورە وە تا وە کو سێ کە یس وە ردە گرێن بە لام زیاتر وە ریناگرێن، سێ لە خە بیرە کان لە گە ل کە یسە کان دادە نیشن بوو ئاشتە وایی کردنی هە ردوو لا، بە پێ داوای خاوە ن کە یسە کان روژانە دە بێ ئافرە تێکی خە بیر لە ژووری ئاشتە وای ئاما دە ببێت، خە بیرە کان بە هە موو شیان هە ولی ئاشتەوا کردنی هە ر دوو لا دەدە ن.
بە رپرسی سە نتە رە کە ئە وە ش راگە یاند گە ر هە بوو خاوە ن کە یسە کان پێویستی بە نوژدا رێکی دە رونیی دەرە وەی سە نتە ر هە بێت ئێمە خومان بە خورایی چا رە سە ری بوو دە کە ین لە لای نوژدارێکی پسپور.
بە رپرسی سە نتە رە کە وای پێمان راگە یاند کە کاروبارە کان بە رێک و پێکی بە رێوە دە روان بە لام کێشە ی نە بوونی شوێنێکی گونجاو بو مندالان هە یە کە لە کاتی دانیشتنی کە یسە کان ئێمە حە زناکە ین مندال لە ژووری ئاشتە وایی ئاما دە بێت بە هوی ئە وە زوور لە جاران دایک و باوک دە نگیان بە رز دە بێت و بێ رێزی بە رامبە ر یە کتر دە کە ن کە دە بێتە هوی تێک چونی دە رونی مندال دە ترسێ و دە لە رزێ، زوور لە جاران ئێمە لە لای خومان و فە رمانبە رە کان چاودێری مندال دە کە ین وە بە هوی نە بونی شوێنی گونجاو و تا یبە ت بە مندال نا توانین هاوێش بکرێ و دە گری.


 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری سەنتەری راوێژکاری خێزانی/دهۆک


٥-دادگای توندوتیژی خێزانی
دادوە ری لێکولینە وە توندوتیژی دادگا پێی وا یە نە رێنییە کان لە یاسای توندوتیژی دا زوور ترن لە ئە رێنییە کان، لە م یاسا یە دا لە بری ئە وە ی خێزان کۆ بکاتە وە لە یە کتر دە کرێتە وە، و ە نابێت لە یاسادا (على سبیل المپال) هە بێت دە بێت (علی سبیل الحێل) بێت واتە بە نوسراوی بێت، لە گە ل ئە و ە ش لە یاسای سزادان و یاسای (احوال الشخێیە) هە موو مافی ئافرە ت پێ دە دا ت.
بە پیێ بروای دادوە ر پیێ وایە زوور گرنگە ئە م یاسا یە بە زوترین کات رێک بخرێت و راست بکرێت و دە بێت لە لایە ن کە سانی پسپور و شارە زای و تایبە تی یاسایی راست بکرێتە وە چو نکە کومە لگا بە هویە وە لە ناو دە چێت، لە گە ل ئە وە ش کو مە لگا لە یاسای توندوتیژی بە شێوە یە کی نا دروست تێدە گات دە بێت زیاتر هە ولی ئە وە بدرێت بو تێگە یاندن لە یاسای توندوتیژی بە شێوە کی راست و دروست.
سە بارە ت بە کە یسە کانی دادوە ری لێکولینە وە ی توندوتیژی وا راگە یاند کە نە وەکو سالانە بە لکو مانگانە کە یسە کان بە رە و زیاد بون دە روون، و دادوە ر زوور لە ئە گە رەکا نی کێشە و کە یسە خێزانییە کان بو خراب بە کار هێنانی ئامێرە ئە لکترونیە کان و سوشیال میدیاکان دە گە رێنێتە وە.
ئە م یاسایە بە رێژە ی ٩٥٪‏ لە هە موو شوێنە بە رپرسیارە کان جێبە جێ دە کرێت، دادوە ری لێکولینە وە ئە وە ش را گە یاند لە هە ندێ لە کە یسە کان بە تە واوی یاسا کە جێبە جێ ناکرێت چو نکە دە بێتە هوی لە ناو چونی خێزان نە ک ئاشتکرتنە وە یان و ئێمە ش ناما نە وێ خێزان و کومالگا کانمان لە ناو بچێت.
تاوە کو ٩٠٪‏ لە کە یسە کانی دادگای لێکولینە وە چارە سە ر دە کرێن، وە ئە و کە یسانە بە جیابونە وە کوتاییان پێ دێ دوای جیا بو نە وە ش سکالا تومار دە کرێن بە هوی بونی مندال لە نێوانیان لە کاتی دیداری مندال لە گە ل خێزانە کە ی.
وە بە درێژی دان لە گفتوگو کە مان ئە وە ش راگە یاند کە زوور بە ی کە یسە کان لە دە وری ئە وە دان کە کە سە کان لە تە مە نێکی نا گونجاو دا پە یوە ندی نا دروست ئە نجام ئە دە ن وە سوزی هاوسە رگیری پێیان ئە دە ن بە لام جێبە جێ ناکرێن، هە ر وە ها خیانە تی ها وسە رگیری و نە بوونی ئابووری پێویست، و ئافرە ت داوای جیا بونە وە لە خێزانە کەی دە کات تا وە کو بە تە نها ژیان بکات لە گە ل ئە وە ش بە بیێ هە بونی هیچ پێدا ویستیێک بو ژیانە کە ی.
  
چاوپێَکەتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی/دهۆک
6-قە زای سێمێل
- نو سینگە ی سێمێل/قە زای سێمێل
بە رێوبە ری نو سینگە ی سێمێل سە بارە ت بە یاسای توندوتیژی دژی ئافرە تان پێی وا یە یاسای توندوتیژی یاسایێکی باش نیە چونکە ئافرە ت لە خێزان جیا کردوتە وە و یاسایێک بو دانا نراوە ئە وە ش را گە یاند لە یاسا دا تە نها کە سی تاوانبار و کە سی بێ گوناه هە یە ئە ویش بۆ ژن و پیاو دانراوە هیچ یاسایێکی تر نییە ژن لە پیاو جیا کرد بێتە وە، پێی وایە یاسای توندوتیژی یاسایێکی نە گونجاوە و یاسای عقوبات لە وە باشترە، لە گە ل ئە وە ش نە دە بوو ئە م یاسا یە لە ئێستا دا لە کومە لگای ئێمە دا دابنرابا چو نکە بە شێوە کی نا دروست بە کار دە ێنن و بە چاوێکی تر سە ری دە کە ن وە ئافرە ت ئە م یاسایە بە بە هانە دە زانێت بە خوی بە کار دێنێت چو نکە پیاو پێی وا یە نابێت خێزانە کە ی بگاتە ئە و ئاستانە روو بە روی یاسا و سزا ببێت و خە لک قسە یان لە سە ر بکە ن هە ر لە بە ر ئە وە ش رێچکەی بێیدەنگی دە گرێتە بە ر بو هە موو کێشە کان تا وە کو لە ناو عە شیرە ت و کومە لگا دا روو بە رووی قسە نە بێت، ئافرە تیش ئە مە بە دە ر فە ت دە بینێت.
سە بارە ت بە و سکالا نە ی کە لە نو سینگە ی سێمێل تومار دە کرێت بە رێوبە ررایکه‌یاند کە روژا نە تە نها یە ک تا دوو سکالا ئێمە تومار دە کرێین و لە سالی ٢٠١٨ دا ١٠٠ سکالا لە لای ئێمە تومار کراون و لە م سالە دا داتامان تومار نە کردوینە تە وە تا وە کو ئێستا بە لام بە گشتی لە م سالە دا سکالاکان کە م ترن، وە ئێمە فە رمانبە رە کانی خو مان لە گە ل خاوە ن سکالاکان دادە نیشین بوو چارە سە ر کردنی کێشە کان زوور بە ییان چارە سە ر دە کرێین بە بێ ئە وە ی رە وانە ی داگا بکرێت، وە سکالا لە لایە ن پیاو و ژنیش لە نو سینگە کە تومار دە کرێن.
سە بارە ت بە و کێشانە کە سکالا یان لە سە ر تومار دە کرێن لە لا یە ن نو سینگە ی سێمێل بە رێو بە ر راگە یاند زوور بە ی کێشە کان لە لا یە نی ئابووری و کە می دارای پێویست و گوێ نە گرتنی ئافرە ت بە خێزانە کە ی و لە یە ک تێنە گە یشتنی ژن و پیاو و هە روه ها سکالا دە ربارە ی هێنانی ژنی دووەم کە لە لا یە ن ژنی یەکە مە وە سکالا کە تومار دە کرێت، وە هە ندێک جار لە سە ر مولکیە ت.
سە بارە ت بە کێشە کانی نو سینگە کە ئە وە را گە یاند کە هیچ کێشە یە کی ناو خو یی یان نینە بە لام شوێنی نو سینگە کە نا گونجاوە چو نکە لە ناو مالان دا دانراوە.


7-قە زای زاخو
 -نوسینگە ی زاخو
ئە م نوسینگە لە سالی ٢٠٠٩ دامە زراوە، لە ئێستا دانیشتن لە گە ل خاوە ن سکالا کان دە کرێن بو ئاشت بو نە وە یان بە بێ ئە وە ی رە وانە ی دادگا بکرێت، لە بە ر فراوانی قە زای زاخو و هە ر وە ها کە مپە کانی دە وریان روژانە نێزیکە ی ٢٠ سکالا تومار دە کرێن، لە سالی ٢٠١٨ تا وە کو ٤٥٠ سکالا یان تومار کراوە نێزیکە ی ٧٥ سکالا لە نوسینگە ی زاخو چارە سە ر کراون ئە وانی تریش رە وانە ی دادگا کراون.
سە بارە ت بە یاسای توندوتیژی بە رێو بە ری نو سینگە ی زاخو راگە یاند یاسا بە گشتی خراب نییە بە لام کە م و کورتی تێدا هە ن و دە بێت زوو چارە سە ر بکرێت لە لا یە ن کە سە کانی پسپوری و تایبە تی یاسایی، لە سالی ٢٠١١ لە کاتی دە رکردنی یاسایی توندوتیژی ناونرا بە یاسای توندوتیژی دژی خیزان، بە پێی رای بە رێو بە ر ئە گە ر یاسای پاراستنی ئافرەت بوایە ئە مە کاریگە ریکە بە شێوە کی تر دە بوو.
لە گە ل ئە وە ش بە رێو بە ر بە درێژی پێدانی گفتوگو کە ئە گە رە کانی زووری سکالا کان دە گە رێنێتە وە بو کە می ئابووری و خراب بە کار هێنانی تورە کومە لایە تییە کان و پێ نە دانی مافە رە واییە کانی تاکە کە سی و خیانە تی هاوسە ر گیری، و لە نوسینگە ی زاخو سکالا لە لایە ن هە موو تاکە کانی خێزان تومار دە کرێ.
سە بارە ت بە کێشە کانی نو سینگە کە بە رێو بە ر گوتی کە کێشە ی نە بونی ئۆتومبێل بو کارو بارە کانی نو سینگە یان هە یە و پێویستی بە سە نتە رێکی راوێژکاری خێزانی یان هە یە بو قە زای زاخو.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی زاخۆ



8- قەزای شێخان:

1-نووسینگەی شێخان:
ئەم نووسینگەیە دەکەوێتە ناوچەی شێخان، ئەوانەی سکاڵا لەو نوسینگەیە تۆمار دەکەن ئەگەر کێشەکەیان چارەسەر نەکرێت رەوانەی دادگای قەسرۆک دەکرێن، بەلام ئەگەر خاوەن کێشەکە بەهۆی دووری رێگا نەیتوانی بچێتە قەسرۆک، ئەوا دەبێت لە نوسینگەی پۆلیس کە سەر بە موێلە سکالا تۆمار بکاتەوە بۆ ئەوەی لە دادگای شێخان کێشەکەی یەکلا بکریتەوە، چونکە دادگای شیخان کار بە یاسای سزادانی عێراقی دەکات نەک یاسای توندوتیژی خێزانی، ئەم نووسینگانەش بەپیی یاسای توندوتیژی خیزانی درووستکراون، لەبەر ئەوەی شێخان لەرووی تەشریعییەوە سەر بە عیراقە، بەلام لە دادگای قەسرۆک یاسای توندوتیژی خێزانی کاریی پێدەکرێت.
ئەو نووسینگەیەش وەکوو هەموو نووسینگەکانی تر بەپیی یاسای توندوتیژی خێزانی درووست کراوە بۆ کەیسە خێزانییەکان، بەلام تا ئیستاش هەر لەسەر لۆگۆکەی (بەرێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی دژی ئافرەتان) نووسراوە، زۆربەی ئەوانەشی سکالا لەم نووسینگەیە تۆمار دەکەن ژنانن.
پێکهاتەی ئەم نووسینگەیە بەو شێوەیە
ژمارەی کارمەند: 13
پیاو: 12
ژن: ١
 

 2-دادگای شێخان
تا ساڵێک بەر لەئێستا لەدادگای شیخان دادوەرێک هەبوو بۆ جیبه‌جیکردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی و ئەو کەیسانەی کە لە نووسینگەی شێخان بەپێی یاسای توندوتیژی خێزانی سکالایان تۆمار دەکرد ده‌چووه‌ لای ئه‌م دادوه‌ر و ده‌یبینی، بەڵام لە ئێستادا ئەم دادوه‌ره‌ نه‌ماوه‌ که‌ تایبه‌تبیت به‌ بینینی که‌یسه‌ خیزانییه‌کان وبه‌و بیانووه‌ی که‌ شیخان له‌ رووی تشریعییه‌وه‌ سه‌ر به‌ حکومه‌تی ناوه‌ندییه‌، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر که‌سیک سکالاتۆمار بکات له‌ نوسینگه‌ی شیخان و کیشه‌ی خیزانی هه‌بیت ئه‌وان ره‌وانه‌ی ده‌که‌ن بۆ دادگای قه‌سرۆک چونکه‌ له‌وی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی جیبه‌جی ده‌کریت، به‌لام ئه‌گه‌ر که‌یسه‌که‌ نه‌توانیت یان نه‌یه‌ویت بجیته‌ قه‌سرۆک ئه‌وه‌ هه‌ر له‌ دادگای شیخان که‌یسه‌که‌ی ده‌مینیته‌وه‌ و به‌ یاساییه‌کی تر بریاری بۆ ده‌رده‌کریت دوور له‌ یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیزی خیزانیی.

  
 نووسینگه‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی دژی ئافره‌تان/شیخان 


 



ئیدارەی گەرمیان
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
سەبارەت بە کاروبارەکانی ئەم بەڕێوەبەرایەتیە لەساڵی 2018 بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی : ئەرکی سەرەکی ئێمە لێکۆڵینەوە بووە لەکەیسەکانی توندو تیژی، وە ئەو تاوانبارانەی کەتاوانیان ئەنجام داوە لەکەیسی توندو تیژی ڕادەستی دادگایی بکەین و ڕێکاری یاسای ئەنجام بدەین و، وە ئێمە پلانمان هەیە زیاتر بۆ ئەوەی چینی گەنجان ببینین و ئاگاداری بڵاوکراوەکانمان بن سەبارەت بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەناویاندا، وە ئێمەیەکەم شت لەپلانەکانمان ئەنجامدانی خولە بۆتوێژەرەکانی کۆمەلایەتی لەناو خوێندنگاکان بۆچالاک کردنی ڕۆڵی توێژەرەکان لەناو خوێندنگا لەچارەسەرکردنی کێشەی خوێندکاران کە ئەمەشمان دابەش کردووە بۆ پلانێکی (4 بۆ 5) خول وە پلانێکی ترمان بەشداری کردنە لەکۆبونەوەی دایکان و باوکان لەسەرجەم خوێندنگاکان بۆ پێدانی ڕێنمایی و چۆنێتی هەڵسوکەوت کردن لەگەڵ خوێندکاران وە کۆنتاکمان هەبێ لەگەڵیان لەڕێگەی ژمارە مۆبایلەکانی خۆمانەوە کەلەکاتی هەرکێشە و ناکۆکیەک بتوانن پەیوەندیمان پێوە بکەن، وەپلانێکی ترمان ئەوەیە کەهەر لەناو خوێندنگاکان هۆشیاری بدەینە خوێندکاران لە خوێندکارانی بنەڕەتی و دواناوەندی و پەیمانگا و زانکۆکانیش وە خولەکانی ئێمە زیاتر دەربارەی توند و تیژی و خراب بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی کردن و، وە کێشەکانی خەڵک لەچاوساڵەکانی تر زیادی کردووە و حاڵەتی کوشتنیش زیادی کردووە وەلەگەڵ زانکۆی گەرمیان بەرنامەمان هەیە کەکۆنفرانسێکی زانستیان لەگەڵ ئەنجام بدەین بەهاوکاری ڕێکخراوی ئەڵمانی کەسەبارەت بە کێشەکانی کۆمەڵگا لە ڕووی یاسایی و شەرعەوە هەروەها بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ژنان وتی ئێمە ئەمانەوێت لەبەینی یاسا و شەرعا ربگێک دروست بکەین وە داوامان کردووە کەمامۆستایانی زانکۆ چەندتوێژینەوەیەکمان بۆ بکەن دەربارەی ئەو بابەتە، وەهەر سەبارەت بەم کۆنفرانسە لە زانکۆی گەرمیان بڕیارە ئەنجام بدرێت لەبەشی یاسایی زانکۆکە وەسەبارەت بە ڕۆڵی وەزارەتی تەندروستی لەجێ بەجێ کردنی یاسایی بەرەنگاربوونەوەی توند و تیژی دژی خێزانی وتی : ئێمە لەگەڵ نەخۆشخانەکانی سنوری گەرمیان پەیوەندیمان هەیە هەرچی حاڵەتێکی نەخوازرا و ڕوویان تێبکات یەکسەر ئێمە ئاگادار ئەکەنەوە، وە بەپێچەوانەشەوە ئێمە حاڵەتی وامان هەیە کەپێویستیان بەچارەسەرە دەینێرینە نەخۆشخانەکان بۆ ئەوەی چارەسەریان بۆ بکرێت وە ئێمە وە کو بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لیستی خەفەریاتی خۆمان نەسخەیەکی ئەدەین بەوان بۆ ئەوەی لەهەر ڕووداوێک ئاگادامان لەیەک بێ.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری یەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/گەرمیان.

2-کێشەو گرفتەکانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/گەرمیان.
هەرچەندە لەسەرجەم راپۆرتەکانماندا کێشەو گرفتەکانی ئەو بەرێوەبەرایەتیەمان دیاریکردوەو خستومانەتەروو وە راسپاردەو پێشنیاری گونجاومان بۆ چارەسەرکردنی خستۆتەروو و گەیاندوومانەتە لایەنی پەیوەندیدار بەڵام جێگەی داخە تا ئیستەش زۆرێک لە کێشەکان چارەسەرنەکراون و رێگری لەبەردەم جێبەجێکردنی یاساکە وەکو خۆی دروست کردووە، گرنگترین کێشەکانیش بریتین لە:

1. نەبوونی کارمەند :
سەبارەت بەکێشەی کەمی کارمەند بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :کێشەی گەورەی بەردەم بەڕێوەرەایەتی نەبوونی کارمەندە بەتایبەتی پۆلیس ئەوە بۆماوەی (5) ساڵیش ئەبێ یەک پۆلیسمان بۆدانەمەزراوە 
2. نەبوونی بینای تایبەت :
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :بینایی تایبەتی سەربەخۆی خۆمان یەکێکی ترە لەکێشەکانی بەڕێوەبەرایەتیەکەمان کەتائێستا بینایەکمان نی یە تایبەت بێت بەبەڕێوەبەرایەتیەکەمان.
3. نەبوونی شەڵتەری بەردەوام :
سەبارەت بەم کێشەیە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی : ئەم شەڵتەرە لێرە کاتیە و بەردەوام نی یە ئەوژنانەی ئەچنە ئەوێ تەنیا ئەتوانن بۆماوەی (72) سەعات لەوێ بمێننەوە ئێمە داوامان کردووە لەوەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی کاتی شەڵتەرەکە زیاد بکرێت یان بکرێتە بەردەوام بەڵام تا ئێستا جوابیان نەداوەتەوە هەرچەندە ئەم شەڵتەرە کاتیە هێشتا سودێکی زۆری هەیە لەبەرئەوەی هەندێ حاڵەت هەیە کاتی زۆردرەنگە مەترسی ڕێگاوبانیش هەیە ناکرێ بەوکاتە ببرێتەسلێمانی و بەیانی بهێنرێتەوە تا ڕادەیەکی باش سوودی زۆرە بەڵام کاتەکەی زیاد بکرێ باشترە.
4. گرفتی دارایی و کەمی بودجە:
سەبارەت بەگرفتی دارایی و کێشە و کەمی بودجە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :کەمی بودجە گرفتێکی زۆر زۆر گەورەیە بۆ بەڕێوەبەرایەتیەکەمان بۆ (6) دائرەی سەر بەبەڕێوەبەرایەتیەکەمان تەنها (1.250.000) یەک ملیۆن و دوو سەد و پەنجا هەزار دینار، کەئەو بڕە پارەیە زۆر کەمە و بەهیچ شێوەیەک بەشمان ناکات وە کێشەیە بۆمان وە ئێمەهەر لەبەرکەمی بودجە و خراپی باری دارایمان کێشەی کەمی سەیارەمان هەیە وە ئەو سەیارانەشی کەهەمانە هەمووی کۆن بوون و خراپ بوون پێویستی بەچاککردنەوە هەیە وە ڕێکخراوەکان بەشێوەیەکی باش هاوکاریمان ئەکەن لە دابینکردنی هەندێک لەپێداویستی و کەرەستەکانی بەڕێوەبەرایەتی و نوسینگەکانمان سەنتەری ڕاوێژکاری و خێزانی، وەدابینکردنی سەیارە و سایەق بەشێوەی گرێبەست بۆ سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی و هۆبەی توندوتیژی ڕزگاری .
5. نەبوونی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بۆ قوربانیەکانی دەستی توند و تیژی :
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی :بۆئەم مەبەستە بەشێوەی کتابی ڕەسمی داوام لەئیدارەی گەرمیان کردووە کەنەخۆشخانەیەکی دەروونی تایبەت هەبێت بۆ قوربانیانی دەستی توندوتیژیەکە و کەسی پسپۆریشی تێدا بێت ئەمەش کێشەکانمان چارەسەر ئەکات و بەشێک لەکێشەکان کەم ئەکاتەوە و دواجاریش کێشەکانی توندوتیژی کەم ئەبن، یان کەنەخۆشخانەکەش نەبێت هەر سەنتەرێکی دەروونی هەبێت و دکتۆری دەروونی تێدابێت باشترە چونکە ئێمە تەنها دەروون ناسمان هەیە و دکتۆری دەروونیمان نی یە.
6. نەبوونی هیلی گەرمە هۆ کاری نەکردنەوەی دەگەڕێتەوە بو کەمی و نەبوونی کارمەند لەبەر ئەوەی میلاکمان کەمە و بەشی دابین کردنی کارمەندی پیویست ناکات.

3-لیژنەی ئاشتەوایی
 

سەبارەت بە لیژنەی ئاشتەوایی و گرفتەکانی بەردەم کارەکانی لیژنەکە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونیەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە گەرمیان ووتی لیژنەکە پێکدێت لە (4) ئەندام (2) ئەدامیان پارێزەرن و سەر بە دادگای گەرمیانن و دوانیشیان سەر بە بەڕێوەبەرایەتیە، کە یەکێکیان دەروونناسە و ئەوی تریان کۆمەڵناسە ئەو کەیسانە ئەبێت کە دادگای توند و تیژی خێزانی هەواڵەی ئەکات بۆیان بۆ نێوەند گیری و ئاشتەوای لە نێوان لایەنەکانی داواکە. وە لە داهاتوویەکی نزیکدا ئەندامەکان زیاد دەکرێن بۆ (9) ئەندام لەبەر زۆری کەیسەکان کە بەپێ ی بڕیاری ئەنجومەنی دادوەری ئەندامانی لیژنەکە زیاد دەکرێت و کە ئەوانیش پسپۆڕی دەروونی و یاسایی و کۆمەڵایەتین سەر بە وەزارەتی ناوخۆ، کە بڕیارە ببنە (2) دوو لیژنەی هاوبەش کاتی دانیشتنی لیژنەکە زیاد بکرێت بۆ (2) دوو ڕۆژ لە هەفتەیەکدا بۆ بینینی کەیسە خێزانیەکانی سنووری گەرمیان، وە ئەندامێکی لیژنەکە باسی لەوەکرد کە زۆربەی کێشەکان بەهۆی خراپی بارودۆخی ئابووریەوە و بەتایبەتی دوای ئەم قەیرانی داراییە کێشەکان زیادیان کردووە، لایەنە ماددیەکە کاری کردووەتە سەر باروگوزەرانی خەڵکی و هۆکارێکی سەرەکیە بۆ کێشە خێزانیەکان زۆرترین کێشەی ئەو کەسانەی کە ئەچنە بەردەم لیژنەکە کێشەی (ژن و مێردن) هەندێکیان هێشتا هاوسەری یەکترین و هەندێکی تریشیان جیابوونەتەوە لە یەکتر دیارترین (هەڕەشە و لێدان و خراپ بەکارهێنانی ئامێری پەیوەندی و تۆمەت و ناپاکی هاوسەرێتیە) خۆشبەختانە لیژنە توانیویەتی لە (60%) کێشەکان چارەسەر بکات وە گرفتێکی تری ئەندامانی لیژنەکە نەبوونی هیچ دەسکەوتێکی ماددیە لە بەرامبەر ماندوبونیان کە بڕیار بوو بۆ هەر بینینی داوایەک و دانیشتنێک لە لیژنەکە بڕی (30) سی هەزار دیناریان پێ بدرێت بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ بڕەپارەیەکیان پێ نەدراوە هەر ئەوەش وای کردووە ماوەیەک جارێک ئەندامەکان داوای دەست لەکارکێشانەوە بکەن.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ ئەندامی لیژنەی ئاشتەوایی/گەرمیان

4-سەنتەری راوێژکاری خێزانی
سەبارەت بە سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی، بەڕێوبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی ئەم سەنتەرە لەساڵی 2017 دامەزراوە ئێمە هەوڵمان داوە سەرجەم ئەو پێداویستیانەی گرنگن لەڕاوێژی یاسایی کۆمەڵایەتی دەروونی دابمەزرێنن وەبەهاوکاری ڕێکخراوی هاوکاری ئەڵمانی توانیومانە پێداویستی و کەرەستەکانی ناو بیناکە دابین بکەین وە ئێستا سەنتەرەکە، ئێمە لەو سەنتەرە هەوڵمان داوە ئەوکەسانەی کێشەیان هەیە و سەردانی ئەوێ دەکەن ڕاوێژیان لەگەڵ بکرێت و چارەسەر بکرێت بۆی ئەگەر نەتوانرا چارەسەر بکرێ ئەوا دوای سکاڵا ئێمە ئەتوانین لەدەرەوە متابەعەی کەیسەکەی بکەین وەئەم سەنتەرە لەوەتەی دامەزراوە بەشی تایبەت بووە بە چاوپێکەوتنی منداڵ لەولایەن دایک و باوکانەوە لەکاتی چاوپێکەوتنەکە لەوێ ئەنجام ئەدرێت و شوێنی تایبەتی تەرخان کراوە و هەموو پێداویستەیەکانی منداڵی تێدایە، وەلەلایەن کارمەندەکانی خۆمانەوە چاودێری ئەکرێن، بەڵام لەمەودوا بەگوێرەی بڕیاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وە هەیکەلی تەنزیمی سەنتەرەکە دایان ناوە کەلەمەودوا بینینی منداڵ لەوێ نەمێنێت وە لەئێستادا لیژنەی ئاشتەوایی ئێمەش لەوسەنتەرە دادەنیشێت کەدوو ئەندامی ئێمەی تێدایە لەگڵ دوو پارێزەر ئەو کەسانەی کە ئەچنە دادگاوە دادگا هەواڵەی لیژنەکەی دەکا هەرلەو سەنتەرە قسەیان لەگەڵ ئەکرێ و ڕێنماییان پێشکەش ئەکرێ لەلایەن ئەندامانی لیژنەوە بۆ ئەوەی کێشەکان چارەسەر بکرێت 

5-قەزای خانەقین
دوای ئەوەی لە ساڵی 2017 نووسینگەی خانەقین داخرا بەهۆی هاتنی سوپای حەشدی شعبی و تێکچوونی بارودۆخی ئەمنی ناوچەکە، تاوەکو ئیستەش ئەم کێشەیە هەر بەردەوامەو نووسینگەکە نەکراوەتەوە و دەستی نەکردۆتەوە بەکارەکانی، سەبارەت بەم بابەتە لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین باسی لەوەکرد هەر لەسەرەتای داخستنی نووسینگەکەوە ئێمە لە هەوڵداین بۆ کردنەوەی بۆ ئەم مەبەستەش وەزارەتی ناوخۆ بەڵینی پێداین بە چارەسەرکردنی بە تنسیب کردنی پۆلیس لە بەرێوەبەرایەتی پۆلیسی گەرمیان، بەڵام ئەوانیش کێشەی کەمی پۆلیسیان هەیە، بۆیە کێشەکە چارەسەرنەکراو بەم شێوەیە مایەوە، وە پێمان وایە باشترین چارەسەر بۆ کردنەوەی نووسینگەکە ئەوەیە کە پۆلیسی تایبەتی بۆ دابمەزرێت و دەسەڵاتی لێکۆلێنەوەمان هەبێت و بتوانین بەدواداچون بکەین بۆ حاڵەتەکان، وە لە ئیستادا بەڵێنمان پێدراوە بە چارەسەرکردن و کردنەوەی نووسینگەکە بەو شێوەیە.
چونکە بوونی نووسینگەکەی ئێمە کاریگەری زۆری هەبوو لەسەر رۆشنبیری خەڵکی ناوچەکە تاوەکو ئیستەش خەڵک پەیوەندی بە ئێمەوە دەکات بۆ ئەو کێشە خێزانییانەی کە روودەدەن بۆیە نەمانی نووسینگەکە لەو ناوچەیە بە دڵنیاییەوە کاریگەری هەبووە لەسەر رۆشنبیری و چارەسەر و بەدواداچوونی کەیسەکان.
سەبارەت بە چۆنیەتی ئەنجامدانی کارەکانیان و دەسەڵاتەکانیان لەگەڵ هەموو ئەو گرفتانە لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد لە کاتی ئێستادا تەنها دووتیم موبایلمان هەیە لە سنوری کەمپی ئاوارەکانی ئەڵوەنی یەک و دوو کە تەنها دەتوانین بەدواداچوون بکەین و هیچ دەسەڵاتێکی ترمان نییە.
یەکێکی تر لە کێشەکان کە لە قەزاکە هەیە و گرفت بۆ جێبەجێکردنی یاساکە دروست دەکات نەبوونی دادگای تایبەتە بە جێبەجێکردنی یاساکە، سەبارەت بەم کێشەیە لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین باسی لەوەکرد ئەو دادگایانەی کە لە خانەقین هەن سەر بە حکومەتی عێراقین نەک هەرێمی کوردستان بۆیە ئامادەنین یاساکە کە لە هەرێمی کوردستان دەرچووە جێبەجێی بکەن، بۆیە ئەگەر ئاسایشی ناوچەکە بکەوێتەوە دەست پێشمەرگە و ئاسایشی هەرێم ئەوە ئەگەر هەیە دادگای تایبەتمەند دابمەزرێت و ئەو کێشەیەش چارەسەر بێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەر رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین.

6-نووسینگەی کفری
1-کێشەو گرفتەکانی نووسینگەکە.
سەرەرای ئەو کێشەو گرفتانەی کە لە راپۆرتەکانی پێشووماندا خستوومانەتەروو تائێستەش چەندین گرفت و کێشە هەن کە بەپێی ووتەی لێپرسراوی نووسینگەی کفری رێگری بۆ دروست کردن لە جێبەجێکردنی یاساکە و کارەکانیان، لەوانەش:
.1نەبوونی میلاک:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد کێشەی سەرەکی ئێمە نەبونی میلاکە وەچەندین جار بەچەن شێوەی جیاواز داوامان کردوە تەنانەت لەپەرلەمانی کوردستان کەسەردانمان کردوون ماوەیەک پێش ئیستا ئەو کێشەیەمان پێوتن و پێشنیاریشمان کرد ئەگەر دامەزراندن نیە ئەوە دەتوانن بەتەنسیب کارمەندمان بۆ بنێرن بەڵام تائێستا هیچ نەکراوە. 
لە ئیستادا لەبیست پۆلیس زیاتریشمان پێویستە بۆ حەراکات و تەحقیق و هێنان و بینینی کەیسە. ئێمە لەنەبونی پۆلیس زۆرترین ئەرکمان خستوەت سەرخۆمان، تەنانەت زۆرجار ئۆتۆمبێلیش نیە بە ئۆتۆمبێلی شەخسی کاردەکەین و و زۆرجاریش بە عیلاقاتی شەخسی لەگەڵ پۆلیس و ئاسایش کارێک رادەپەرێنین.
2. نەبوونی بودجەی پێوویست:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد :بوجەمان وەک بەرێوبەرایەتی نیە، تەنها هەندێک رێخراو هەیە هاوکاریمان دەکات . هاوکارییەکانیان وەک هەندێک جار پارەیەو هەندێک جار کرینی قرتاسیەو بەکرێ گرتنی ئۆتۆمبێل و هەندێک شتی لەو شێوەیە..
3. نەبوونی دادگای تایبەتمەند:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد ئێمە دادگایی تایبەت لەسنورەکەماندا نییە تەنها لەکەلار دادگایەک هەیە ئەویش تایبەتمەند نییە و ئێمە هەموو کێشەکانمان دەخەینە بەردەستی هەمان دادوەر کەکێشەکانی تر دەبینێتـ لەدادگایی لێکۆڵینەوە وەک قەتل و دزی و هەموو کێشەکان، لەکاتێکدا کەیسی توندو تیژی دادوەر و دادگایی تایبەتی ئەوێت.ئەوەش کێشەکەی ئەوەنە زۆرە زۆرجار دادوەر تەنها بیست فایلی ئێمەو سی بۆ سیو پێنج کەیسی پۆلیسی کفری بۆ ئەچێت جار هەیە ئەو دادوەرە بریارێک دەدات لەکەیسێکدا بەڵام دوایی بەتەلەفۆن پێیی ئەڵێین بەو شێوەیە نیەو ئەویش لەبەر مەشغەڵەت و زۆری کەیسەکانە کە بەوشێوەیە دەبێت..

2- ڕِۆڵی وەزارەتەکانی پەروەردە و تەندرووستی لە جێبەجێکردنی یاساکەدا:
سەبارەت بەم بایەتە لێپرسراوی نووسینگەی کفری ئاماژەی بەوەکرد کە پەروەدە زۆر گرنگە چونکە لەمنداڵیەوە دەبیێت فێربکرێن نەترسن لەپۆلیس، وەتائێستا لەگەل پەروەدە پەیوەندیمان هەیە لەگەڵیان بەڵام زۆرباش نیە، وە تەندروستیش بەهەمان شێوەو هاوکاری دەکەن و بەڵام قەیران کاریگەری لەسەر هەموو شتێک کردوە و وەکو پیویست نییە..

3. لیژنەی ئاشتەوایی:
لیژنەی ئاشتەوایی لە ئیدارەی گەرمیان پێکهاتوە لە چەند ئەندامێک کە ئەندامێکی بەروێوەبەرایەتی ومامۆستایەکی ئاینی و ئەندامی دادگای تیادایە، ئەم لیژنەیە بە شیوەیەکی جێگیر و کاتیکی جێگرییان نیە بۆ دانیشتن بەڵکو ئەگەر کەیس هەبێت بە تەلەفۆن لیژنەکە کۆدەکرێنەوە.

4. ئاوارەکان و یاسای بەرەنگاربونەوەی توندووتیژی خێزانی:
سەبارەت بە لاینە لێپرسراوی نووسینگەی کفری ئاماژەی بەوەکرد لەبەر ئەوەی ئاوارەکان لە سنورەکەی ێمە بڵاوبونەتەوە کەمپێک نییە کە کۆیان بکاتەوە بۆیە تەنها کار لەسەر ئەو کێشانە دەکەین کە خیان دێنە لامان و سکاڵا تۆمار دەکەن.
زۆربەی کێشەی ئاوارەکانیش بەهۆی خراپی باری دارایینانەوە روودەدات چونکە پیاوەکان لە کەمپا بێکارن و ئەمەش کێشەیان بۆدروست دەکات.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی کفری
 

ئیدارەی راپەرین
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان
بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتییەکە باسی لەوەکرد بوونی ئەم بەڕێوبەرایەتیە زۆر گرنکە چەنکە ئێستا خەڵک هۆشیارە کێشەکانیان لە ڕێگەی یاساوە چارەسەر ئەکەن نەک لەڕێگای سوڵح و ڕێگای کۆمەڵایەتیەوە کە جاران کێشەکان لە ڕێگای کۆمەڵایەتیەوە چارەسەر دەکران هەر ماوەیەکی کەم بوو دواتر کێشەکە سەری هەڵدەدایەوە بەڵام ئێستا لە ڕێگەی یاساوە مەلەفی بۆ دەکرێتەوە و وتە و بەڵگەکان لەناو مەلەفەمە تۆمار دەکرێت.
سەبارەت بە زیادبوونی کێشەکان ئاماژەی بەوە کرد کە سکاڵاکان بەشێوەیەکی گشتی ڕوو لە زیادبونن بۆ ئەوەش ناتوانین بڵێین مانای ئەوەیە کە کێشەکان زیادیان کردووە بەڵکو ئەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە خەڵک ئێستا هۆشیارە و نایانەوێ کێشەکانیان بە ڕێگای کۆمەڵایەتی چارەسەرکەن بۆیە دێت سکاڵا دەکات و ئەوکاتە مەلەف دروست دەکرێت و بەڵێنامەی پێ پڕدەکرێتەوە وە ئەگەربێتو جارێکیتر تاوانەکە دووبارە بکاتەوە ئەوکاتە مەلەفەکە دێتەوە بەردەست، بۆ نموونە لە مانگی 11 ی 2018 دوو حاڵەتی سووتان هەبووە یەکێکیان گیانی لە دەستدا، سەبارەت بە ڕێژەی خۆسوتاندن بەراورد بە ساڵانی ڕابرددو کەمی کردووە بەڵام خۆکوشتن زیادی کردووە کە ئەمەشیان بە خۆ خنکاندن و دەرمانخواردن ئەنجام دەدرێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەریرێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی تندووتیژی دژی ئافرەتان /ئیدارەی راپەرین.

2-سەنتەری راوێژکاری خێزانی و لیژنەی ئاشتەوایی.
کارمەندێکی ئەم بەشە ئاماژەی بەوەدا کە سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی دوو ئیشی هەیە :
1- سەنتەر بۆ ئەو کەسانەیە کە کێشەیان هەیە و نایانەوێ سکاڵابکەن بۆیە هەر لەناو سەنتەر هەردوو لایەن بانگ دەکرێت سەرەتا بەجیا قسەیان لەگەڵ دەکرێت بۆ باس کردن لە کێشەکەیان دواتر ڕووبەڕوی یەک ئەکرێنەوە و کیشەکان بە گوێرەی توانا چارەسەر ئەکرێت.
2- لیژنەی ئاشتەوای: بۆ ئەو کەیسانەیە کە لە دادگا بەنوسراو هەواڵ دەکرێن دواتر سکاڵا کار و تۆمەتبار بانگ دەکرێن و قسەیان لەگەڵ دەکرێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەکەین.
یەکێکی تر لە کارەکانمان بینینی منداڵە بۆ ئەو هاوسەرانەی کە جیابونەتەوە، ئێمە منداڵکان وەردەگرین لێرە دایک یان باوککە منداڵکانین دەبینن، لەو کاتەشدا زۆرجار کێشەمان بۆ دروست دەبێت بۆیە ئەمساڵ داوامان کردووە کە بینینی منداڵ لای ئێمە نەمێنێت.
وە ئاماژەی بەوەدا کە یەکێکی تر لە چالاکیەکانمان بۆ ئەمساڵ بە هاوکاری دوو ڕێکخراو چەند سیمینارێک ئەنجام دەدرێت لە ناوەندەکانی خوێندن و پەیمانگا و زانکۆکان سەبارەت بە کێشەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و هاوسەرگیری خوار 18 و چۆنیەتی چارەسەرکردنی کێشەکان.

3-نوسینگەی ڕانیە:
لێپرسراوی نوسینگەکە سەبارەت بە چۆنیەتی بەدواداچوون بۆ کەیسەکان وتی سەرەتا کەیسەکان دێتە لای ئێمە و لێکۆڵینەوەیان لەگەڵ دەکەین یەکەمجار لەلایەن بەرپرسی نوسینگە ئەنجام دەدرێت دواتر هەواڵی هۆبەی خزمەتگوزاری نوسینگە دەکرێت لەوێوە ڕێنمای یاسای و کۆمەڵایەتی و دەروونی لەلایەن توێژەرەوە پێشکەش دەکرێت، دواتر هەواڵەی هۆبەی جوڵان و تاوان دەکرێت بەمەبەستی وەرگرتنی وتەی سکاڵا کار و و دواتر کەیسەکە رێکاری یاسای وەردەگرێت.
سەبارەت بە زۆری سکاڵاکان وتی (سەرەڕای کەم و کوڕی زۆر لە ڕووی میلاک و نەسریە و نەبوونی شەڵتەر و نەبونی سەیارە ڕۆژ بە ڕۆژ کەیسەکانمان زیاتر دەبێت ئاماژەی بەوەشدا کە تەنیا لەمساڵدا زیاتر لە 350 هەزار سکاڵا وەرگیراوە، وە کێشەکان لە ئێستادا زۆر زیادیان کردووە تەنیا لە ماوەی یەک مانگدا 40 سکاڵا وەرگیراوە هۆکارەکەشی دەگەرێتەوە بۆ : کاریگەری مادەی هۆشبەر، خێزانی پێشمەرگە، نەبوونی کەمی ئاستی هۆشیاری، نەبوونی متمانە لە نێوانیاندا.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخرا لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی رانیە

 
 




 
ڕاپرسى
لەم راپۆرتەماندا راپرسییەکی سەرتاسەریمان ئەنجامداوە لە هەرێمی کوردستان لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەمەبەستى ئەوەى بزانرێت ئایا هاوڵاتیان تا چەند شارەزاییان هەیە لەسەر یاساى ناوبراو یاخود تا چە ندە زانیارییان هەیە لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى، وە ئایا کاتێک ڕویان لە دادگا کردووە تا چەندە دادوەر و فەرمانبەران هاوکاربوون و یارمەتى دەر بوون لەچارەسەرکردنى کێشەکە و بەدەمەوە هاتنى هاوڵاتیان لە راپرسییەکەشدا هەردوو رەگەز بە هەموو تەمەنەکانەوە بەشداربوون، بەهۆى دەرئەنجامەکانى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە ئایا لە داهاتوودا کار و پلان و بەرنامەمان چى بێت و بۆمان دەردەکەوێت کەپێویستە لایەنە پەیوەندى دارەکان کارى جدى بکەن بەئاڕاستەى جێ بەجێکردنى یاساکە و هۆشیار کردنەوەى هاوڵاتیان لەبوونى یاسایەکى لەم جۆرە.


 
دەرئەنجامی راپرسی
کۆى بەشداربوو 506 کەس

تەمەنى بەشداربوو 15-26 26-60
214 292

ڕەگەزى بەشداربوو مێ نێر
361 145

پیشەی بەشداربوو خوێندکار فەرمانبەر ژنی ماڵ کاسب
103 94 210 99

شوێنی بەشداربوو پارێزگا قەزا
376 130

پ/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى؟
نیمە تا ڕادەیەک زۆر
275 162 69
54.34% 32.01% 13.63%
لەمەوە بۆمان ڕووندەبێتەوە کە زۆرینەى بەشداربوانى ڕاپرسییەکە هیچ زانیارییەکیان لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى نیە وە ڕێژەیەکى کەم تاڕادەیەک زانیارییان هەیە وە هیچ بەشداربوویەکى ڕاپرسیەکە شارەزاى تەواوى نیە لەسەر یاساى ناوبراو کە ئەمەش ڕێژەیەکى ترسناکە و جێگاى هەڵوەستەکردنە چونکە لە ڕاستى دا یاساکە یاسایەکى گرنگە و کاتێکی زۆر بەسەر دەرچوونیدا تێپەریووە بۆیەپێویستە سەرجەم تاکەکانى کۆمەڵگا زانیاریان هەبێ لەسەر یاساکە بەڵام سەرەڕاى گرنگى یاساکە وەک بۆمان ڕوون بویەوە کەسانێکى کەم زانیاریان لەسەر یاساکە هەبوو ئەمە لە کاتێکدایە ئەنجام دانى ئەم ڕاپرسیە لەناو ئەو هاوڵاتیانەدا بووە کە ڕوویان لە دادگاکان کردووە و دۆسیەیان هەبووە، لەمەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە تا ئەم ساتەش کارى جدى نەکراوە بە ئاڕاستەى جێ بەجێ کردنى یاساکەو بڵاوکردنەوەى هۆشیارى یاساىی لەسەر یاساکە، بۆیە زۆر پێویستە کە لایەنە پەیوەندى دارەکان تەواوى ڕێکارەکان بگرنەبەر وەکو وەزارەتى ناوخۆ وەک چۆن لە یاساکەدا باس کراوە بایەخی تەواو بدات بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە وکە کەسانى تایبەتمەند دابین بکات بە مەبەستى هۆشیار کردنەوەى تاکەکانى کۆمەڵگا سەبارەت بە یاساکە وە هەروەها پێویستە لەسەر ڕێکخراوەکان رۆڵی زیاتر ببینن لە بە بڵاوکردنەوەى هۆشیارى لەسەر یاساکە.

پ/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى؟
نیمە تا ڕادەیەک زۆر
270 169 67
53.35% 33.39% 13.24%
 لەمەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە وەک چۆن هاوڵاتیان شارەزاییان نیە لەسەر یاساکە بە هەمان شێوە زانیارییان لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى زۆر کەمە، بۆیە کارکردن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە یارمەتی دەردەبێت لەسەر ئەم لایەنەش.

پ/ تا چەند ڕازیت لە ئەندامانى لیژنەى ئاشتەواى، ئایا توانیویانە وەکو پێویست هاوکاربن و کێشەکەت بۆ چارەسەربکەن؟
نەخێر تا ڕادەیەک زۆر
176 197 133
34.78% 38.73% 26.28%
لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت کەوا لیژنەى ئاشتەواى تارادەیەک توانیویانە ئەو رۆڵە گرنگە ببینن کە هەیانە بەڵام لەیەر ئەوەی رێژەکە زۆر بەرزنییە پێوویستە لەسەر ئەندامانی لیژنەکان کە باشتر بتوانن رۆڵی بەرچاو ببینین لە رایکردنی کەیسەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی و لە هەمان کاتدا پێویستە بایەخى زیاتر بەم لیژنانە بدرێت و بودجەى پێویست دابین بکرێت بۆ کرێ ى شارەزاى و دابین کردنى سەرجەم پێداویستە یەکان، دەست کراوەى زیاتر لە کار و بارەکانیان تاکو بتوانن ئەو ڕۆڵە گرنگەى کە هەیان بووە لەپێک هێنانەوەى خێزانەکان و دروست کردنى ئاشتەواى لەنێوانیاندا زیاتر و باشترى بکەن.
پ/ چ جۆرە توندوتیژیەکت بەرامبەر ئەنجام دراوە؟
دەرونى جەستەى جنسی
296 184 38
58.49% 36.36% 7.50%
لەم دەرئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆربەی قوربانییەکان ڕووبەڕووى توندوتیژى بونەتەوە لەخێزانەکان توندوتیژى دەرونیان بەرامبەر ئەنجام دراوە وەک ئیهانەکردن، جنێودان بۆیە پێویستە بایەخی تەواو بەلایەنى دەروونى قوربانیەکان بدرێت لە کاتی سەردانیکردنیان بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و هەڵ بدرێت بۆ دوبارە بیاننانەوەی لایەنی دەرونی قوربانییەکان و کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان. 

پ/ تا چەند دادوەر و فەرمانبەرانى دادگاى توندوتیژى خێزانى هاوکارت بوون و کارئاسانیان بۆ کردویت؟
هیچ تا ڕادەیەک زۆر
117 269 120
23.12% 53.16% 23.71%
لەمەوە بۆمان دەردەکەوێت تا ڕادەیەک دادگاکان توانیویانە هاوکارى کەیسە خێزانیەکان بێت، کە جێگای دەست خۆشیە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئە کەسانەی کە نارازین لە کاروباری ناودادگاکان رێژەیەکی کەم نییە بۆیە پێویستە کاری جدی تر لەسەر ئەم لایەنە بکرێت بۆ کەمکردنەوەی رێژەکە لەلایەن دادوەران و فەرمانبەرانی ناو دادگاکان لە رێگەی هاوکاری و رێنمایی زیاتری قوربانییەکان.

پ/ ئایا لێکۆڵینەوە لە گەڵتدا بە نهێنى بووە؟
بەڵێ نەخێر
248 256
49.01% 50.59%
بەپێى یاساى بەرەنگابوونەوەى خێزان لە توندوتیژى دەبێت لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان بەنهێنى بێت بەڵام ئەم دەرئەنجامانە پێمان ئەڵێت ئەو نهێنى پارێزیەى کە پێویستە لەم جۆرە کەیسانەدا هەبێ بەڕێژەیەکى کەم بونى هەیە وە ئەمەش چەندین هۆکارى هەیە لەوانەش نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەند بە کەیسە خێزانیەکان و بینینى هەموو جۆرە داواکان لەلایەن دادگاى کەتن و زۆری ژمارەی داواکان لە دادگای لێکۆڵینەوەو نەبوونی شوێنی گونجاو بۆ دادگای لێکۆڵینەوە کەئەمەش تێکەڵاوى دروست دەکات و هەروەها نەبوونى شوێنى گونجاو بۆ لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان کە زۆر جار ڕووئەدات لێکۆڵینەوە لە ژورێکى بچوک دا ئەکرێت لەکاتێک دا چەند لێکۆڵەرێک بونیان هەیە ئەمانەو چەندین هۆکارى دیکە وادەکات کە نەتوانرێ نهێنى تەواو بپارێزرێ.


پ/ چ کەسێک توندوتیژى بەرامبەر ئەنجام داویت؟
هاوسەر (پیاو) خێزان
(ژن) برا باوک کەسانی تر تا پلە 4 
250 24 45 49 138 
49.40% 4.74% 8.8% 9.6% 27.27% 
لە ئەنجامى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان دەردەکەوێت کەزۆرینەى ئەوانەى کە توندوتیژى بەکارئەهێنن نێرینەن وە لە نێرینەش دا زۆربەى ئەوانەى توندوتیژیان بەکارهێناوە پیاوانن بەرامبەر هاوسەرەکانیان بۆیە پێویستە زیاتر هەوڵى هۆشیارى نێرینە بدرێت بەکردنەوەى خولى جۆراوجۆرى هۆشیارى تا لەو ڕێگەیەوە بتوانرێت ڕێژەى توندوتیژیەکان کەم بکرێنەوە.

پ/ ماوەى چەنێکە کێشەکەت لە دادگایە؟
1-3 مانگ 3-6 مانگ 6-1 ساڵ  
149 93 113  
29.44% 18.37% 22.33%  
لە ئەنجام دا بۆمان دەردەکەوێت کە ئەو کێشانەى کە لە دادگاکان دان ماوەیەکى زۆریان پێ ئەچێت تا یەکلادەبنەوە تەنانەت زۆر جار ڕووى داوە بەهۆى ئەوەى کە ماوەیەکى زۆرى خایاندووە کێشەکە یەکلانەبوەتەوە سکاڵاکار وازى لەسکاڵاکەى هێناوە ئەمەش زۆر جار هۆکارەکەى ئەگەڕێتەوە بۆ کەمى دادوەر و فەرمانبەرى ئەو دادگایە بۆیە پێویستە لایەنى پەیوەندیدار هەوڵى جدى بدات کە دادوەر و فەرمانبەرى زیاتر دابین بکات بۆ دادگاکان تا چیدى بەهۆى دواکەوتنى کاتەوە مافى سکاڵاکار نەفەوتێت و بێ ئومێد نەبێ لەتۆمارکردنى سکاڵاکەى.


 
ئامارەکان
1-پارێزگای سلێمانی
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
2039 2031
 *دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
5298 7113

*دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 301 427

 
 

*نووسینگەی رۆژئاوا:
2018 2017
 1804 1556 



2-پارێزگای هەولێر
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 3691 2909 

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
6537 4029

*دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 281 196 

3-پارێزگای دهۆک
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 2620 2324

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 5336 4098 

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 565 368

4-پارێزگای هەڵەبجە
*ئامارەکانی توندووتیژی لە پارێزگای هەڵەبجە:
2018 2017
 67 38

*نووسینگەی سیدسادق:
2018 2017
 114 110


5-ئیدارەی گەرمیان
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 1137 902 

*نووسینگەی کەلار:
2018 2017
633 520

*لیژنەی ئاشتەوایی:
2018 2017
146 101

*نووسینگەی کفری
2018 2017
144 194

*لیژنەی ئاشتەوایی کفری:
2018 2017
6 14
 

6-ئیدارەی راپەرین
بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان
2018 2017
 582 545 
 
*ئاماری تایبەت بە حاڵەتەکانی گرێبەستی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە دادگاکانی هەرێمی کوردستان:
جۆری حاڵەت هەولێر سلێمانی دهۆک کۆی گشتی
گرێبەستی هاوسەرگیری 15025 13836 10902 39763
جیابوونەوە 3598 4085 1509 9192
هاوسەرگیری دووەم 36 48 5 89

ئاماری کەیسەکانی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ساڵی 2019، کە توانیوویەتی پارێزەری خوبەخشیان بۆ دابین بکات.

جۆری کەیس ژمارە
جیابوونەوە، بە هەموو جۆرەکانیەوە 57
نفقە(خەرجی) 14
بینینی مناڵ(مشاهدە) 5
دایەنی (حچانە) 2
داواکردنی گوێرایەڵی (مگاوعە) 2
کۆی گشتی کەیس 80
((راوێژی یاسایی)) 108
کۆی گشتی
کەیس و راوێژی یاسایی 188

هۆکارەکان
دارایی  
تداخلی خێزانی  
نەگونجان  
ناپاکی هاوسەری(خیانە)  
توندووتیژی  
جێهێشتن  
 
ئەم ئامارانە چیمان پێدەڵێن؟
لەم ئامارانەوە بۆمان روون دەبێتەوە کەوا کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم ناوچەکانی هەرێمی کوردستان بە رێژەیەکی ئەکجار زۆر روویان لە زیادبوون کردەوە و ساڵانەش ریچژەکە بەرەو زیادبوون دەروات.
ئەمەش دەرخەری ئەوەیە کە پێویستە بایەخێکی زیاتر بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خیزانی بدرێت و کاری زیاتری لەسەر بکرێت، هەوڵ بدرێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەو گرفتەکانی بەردەمجێبەجێکردنی یاساکە لە دامەزراندن و زیادکردنی دادگای تایبەتمەند و بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان.
وە پێویستە بایەخی تەاو بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت بە تایبەت لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لە کاتێکدا لایەنە پەیوەندیدارەکانی وەکو حکومەت و پەرلەمان بە هۆی کیشە دارایی و سیاسیەکانەوە لە ئیستادا هیچ بایخێک بە کیشە کۆمەڵایەتییەکان نادەن.


 
راسپاردە
1-زیادکردنی ژمارەی دادگاکانی لێکۆڵینەوە لەسەرجەم پارێزگاکان بە جۆرێک بێتە هۆی پاراستنی نهێنی کەیسەکان و ئاسانکاری لە بەرێەچوونی رێکارەکان، به‌ تایبه‌ت لە قه‌زای شیخان و خانه‌قین جونکه‌ تا ئیسته‌ یاساکه‌ له‌م ناوچانه‌ جیبه‌جیناکریت به‌بیانووی نه‌بوونی دادگای تایبه‌ت بۆیه‌ کردنه‌وه‌ی دادگاکان به‌تایبه‌ت له‌م دوو قه‌زایه‌ کاریگه‌ری و گرنگی زۆری ده‌بیت له‌ جیبه‌جیکردنی یاساکه‌ و که‌مکردنه‌وه‌ی پیشلکارییه‌کان و هه‌روه‌ها له‌ رووی ئیداری و سیاسیشه‌وه‌ ده‌ستکه‌وتیکی گرنگ ده‌بیت بۆ هه‌ریمی کوردستان. 
2-دامەزراندنی دادگای کەتن تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم پارێزگاکان.
3-زیادکردنی ژمارەی نووسینگەکان لەسەرجەم پارێزگاکان بەمەبەستی ئاسانکاری لە بەرێوەچوونی کەیسەکان و هاوکاریکردنی قوربانییەکان بە هۆی زۆربوونی ژمارەی سکاڵاکان.
4-دابینکردنی بینای پێویست و شیاو بۆ نووسینگەکان بە جۆرێک شوێنێکی گونجاوو سەلامەت بێت بۆ سکاڵاکارەکان و فەرمانبەرەکانی و بە جۆرێک کە دوربێت لە ناو گەرەکەکان و دابینکردنی ئاسایشی تەواو بۆیان. 
5-زیادکردنی ژمارەی ئافرەتان لە پۆستە ئیدارییە باڵاکانی پەیوەست بە جێبەجێکردنی یاساکە.
6-کردنەوەی شێڵتەری تایبەت بە قوربانیانی توندووتیژی خێزانی و جیاکردنەوەیان لە حاڵەتەکانی تر.
7-بایەخی زیاتر بدرێت بەلایەنی دەروونی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی لە کاتی بەرێوەچوونی سکاڵاکان و لەسەر وەزارەتی تەندروستی و کارو کاروباری کۆمەڵایەتییە کە هەوڵی جدی بدەن بۆ کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.
8-- کاری جدی بکرێت لە پێناو کردنەوەی نووسینگەی خانەقین و هەوڵدان بۆ جێبەجێکردنی یاساکە لەو قەزایە وەکو خۆی، بەتایبەت لە دوای هاتنی سوپای حکومەتی عێراقی بۆ قەزاکە، 
 9-لایەنەپەیوەندیدارەکان و بەتایبەت وەزارتی ناوخۆ کاری جدی بکەن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە
10-کارکردن لە پێناو پاراستنی نهێنی کەیسەکان لەناو دادگا و نووسینکەکان
11-پێویستە پەرلەمان کاری جدی بکات بەمەبەستی هەموارکردنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەجۆرێک کە سەرجەم کەمووکورتیەکان چارەسەربکرێن کە لە کاتی جێبەجێکردنی یاساکە دەرکەوتوون ئەمەش بە کارکردن لەگەڵ رێکخراوەکان و دادوەران و لایەنەپەوەندیدارەکان بەجێبەجێکردنی یاساکە.
12-دابینکردنی سەرجەم پێداویستی بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان لە سوتەمەنی و ئۆتۆمبێل و پۆلیسی پێویست تابتوانن رۆڵی باش ببینن لە جێبەجێکردنی یاساکە.



رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
ئەمریکی(NED)بەهاوکاری رێکخراوی



راپۆرتی چاودێریکردن وجێبەجێکردنی
یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

هەرێمی کوردستان-عیراق
2019



ئامادەکردنى
ستافــــى پـــڕۆژە




 
ناوەڕۆک
- پێشەکی
یەکەم/ پارێزگای سلێمانی.
- 1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی تندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان.
- 2-هێڵی گەرم.
- 3-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
- 4- دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی.
- 5-یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.
دووەم/ پارێزگای هەولێر
1-هێڵی گەرم.
2-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
3-نووسینگەی قەڵا.
4- نووسینگەی منارە.
5-لیژنەی ئاشتەوایی.
6- قەزای خەبات.

سێهەم/ پارێزگای هەڵەبجە
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی.
2-دادگای توندووتیژی خێزانی.
3-فەرمانگەی داواکاری گشتی.
4-نووسینگەی سیدسادق.
5-کارو چالاکییەکانی رێکخراو لە پارێزگاکە.

چوارەم/ پارێزگای دهۆک
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان.
2-نووسینگەی نزارکێ.
3-نووسینگەی دهۆک.
4- سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
5- دادگای توندووتیژی خێزانی.
6-قەزای سمیل
7-قەزای زاخۆ.
8- قەزای شێخان.

 پێنجەم / ئیدارەی گەرمیان.
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
2-کێشەکانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان 
3-لیژنەی ئاشتەوایی.
4-سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
5- قەزای خانەقین.
6-قەزای کفری.
1-نووسینگەی کفری.
2-رۆڵی وەزارەتەکانی پەروەردەو تەندروستی لە جێبەجێکردنی یاساکە.
3-لیژنەی ئاشتەوایی.
4-ئاوارەکان و یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

شەشەم/ئیدارەی راپەرین:
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
2- سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
3- نووسینگەی رانیە.
 
حەوتەم/ راپرسی.... 
هەشتەم/ ئامارەکان.....
نۆیەم/ خستنەڕووی راسپاردە....







 
 



پێشەکی
وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان، هەر لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە، ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی (NED)ی ئەمریکی، لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگەی کوردی، لەسەرەتای چاودێریییەکانماندا، بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی 9 ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە، هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین، ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستە چاودێریمان نەکردووە، بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زورێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە، تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟.
هەروەها دەستنیسانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە، 
لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێرییکەمان گرتوێتیوە.
لە وانەش گرنگتر توانیومانە لەم راپۆرتەماندا راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زوربەی ناوچەکانی هەرێم، لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی، تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی 9 ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە، هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.
لە کۆتایدا، لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان، بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە، تاکو یاساکە بتوانێ ئەو گرنگیەیە خۆی هەبێ کەهەیەتی. 







 



پارێزگای سلێمانی
1- بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و لیژنەی ئاشتەوای یاخود هۆبەی ئاشتەوای:
دوای ئەوەی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە سەرجەم راپۆرتەکانیدا ئاماژەی بە کێشەو گرفتەکانی لیژنەی ئاشتەوایی کرد بە تایبەت کێشە ئیدارییەکان و راسپاردە و پێشنیاری گونجاوی بۆ چارەسەرکردنیان خستەروو، لە دەرئەنجامدا بە خۆشحاڵییەوە
 وەزارەتی ناوخۆ بەپێی یاسای وەزارەتی ناوخۆ ژ 6 ساڵی 2009 پاڵپشت بەو دەسەڵاتەی پێیان دراوە بڕیاریان دا بە دەرچوانی ڕێنمای ژمارە (4) کە لە 18/2/2018 بە ژمارە نوسراوی (19931) دەرچووە کە لەچەند مادەیەک و بڕگەیەک پێکدێت ئەوەی کە پەیوەندی بە لیژنەی ئاشتەواییەوە هەیە لە مادەی یەکەم بڕگەیی 7 ئاماژە بەوە دەکات کە لیژنەی ئاشتەوایی :- 
ئەو لیژنەیەیە کە لە بەشی سەنتەرەکانی ڕاوێژکاری خێزانی پێکدەهێنرێت بە مەبەستی کارکردن بۆ ئەنجامدانی ئاشتەوای لە نێوان ئەو لایەنانەی بە پێی مادەی 5 لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژ 8 ساڵی 2011 لەلایەن دادگاوە ئاڕاستە دەکرێت.
هەروەها مادەی سیًیەم بەشی دووەم باس لە هۆبەی لیژنەی ئاشتەوای دەکات بە چەند خاڵێک :-
1- ئەرکی ئەم هۆبەیە وەرگرتنی ئەو کەیسانەیە کە لەلایەن دادگاکانەوە ڕەوانەی بەشی سەنتەرەکان دەکرێت وە ڕێکخستنی کارەکان و وەڵام دانەوەیان بەمەبستی ئاشتەوای لە نێوانیان.
2- لیژنەیەک یان زیاتر پێکدەهێنرێت لە 3 شارەزا لە بواری (یاسا، دورونی، کۆمەڵایەتی، کاری کۆمەڵایەتی) کە هەڵگری بڕوانامەی بە کەلۆریۆسبن و باشتر وایە لە مامۆستایانی زانکۆبن.
3- چارەسەر کردنی ئەو کێشانەی لەلایەن هۆبەی خزمەتگوزاری یاسای و دەرونی و کۆمەڵایەتی ڕەوانە دەکرێن کە لایەنە ناکۆکەکان ئامادەی تۆمارکردنی سکاڵا ناکەن بە ئارەزوو مەندانە داوای ڕاوێژ دەکەن بۆ چارەسەرکردنی کێشەکەیان.
4- چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی لە ڕێگای هێڵی گەرم ڕەوانەی بەشی سەنتەر دەکریًت.
5- نابێت ئەفسەر یان فەرمان بەرانی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتژی دژی ئافرەتان ئەندامبن لە لیژنەی ئاشتەوای جگە لەوانەی کە پلەی شارەزایان هەیە.
هەروەها مادە پێنج لەم ڕێنمایەدا باس لە کارە ڕاییەکانی کارکردنی لیژنەی ئاشتەوای دەکات بەم شێوەیە :- 
یەکەم : لیژنەی ئاشتەوای لە بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی بە فەرمانێکی کارگێڕی پێک دەهێندرێت لەلایەن بەڕێوبەرایەتی.
دووەم : خشتەیەک لەلایەن بەڕێوبەرایەتی ڕێکدەخرێت تێیدا ئەرکی کارکردنی ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای بەشیوەی مانگانە ڕێکدەخرێت.
سێیەم : نوسراوەکانی دادگا یان یەکەی پۆلیس یان نوسینگە ڕاستەوخۆ ئاڕاستەی بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی / هۆبەی ئاشتەوای دەکرێت بە مەبەستی ئەنجامدانی کاری پێویست.
چوارەم : پێویستە لیژنەی ئاشتەوای لە ماوەی یەک هەفتە دا لە گەیشتنی نوسراوەکان کاری پێویست ئەنجامبدات وە لەو ماوەی 15 ڕۆژدا ڕاپۆرتی کۆتایی ڕەوانەی لایەنی داواکاری نوسراوەکان بکرێتەوە.
پێنجەم : ئەگەر لە ماوەی 15 ڕۆژدا ڕاپۆرتەکە ئامادە نەکرا لیژنەکە هەموو مافە دارایەکانی شارەزای ئەو کەیسە لە دەست دەدات.
شەشەم : فۆڕمێکی تایبەت بە وەرگرتنی کەیسەکانی ئارەزوومەندانە ئامادە دەکرێت کە زانیاری هەردوو لایەنی ناکۆکی تێدا تۆمار دەکرێت لەگەڵ بەڵێن نامەیەک کە بە ئارەزوومەندانە داوای چارەسەر کردنی کێشەکەیان دەکرێت.
حەوتەم : ئەو کەیسانەی کە لە بڕگەی 6 سەرەوە ئاماژەی پێکراوە ئەوانەن کە لە مادە 3 یاسای بنەماکانی دادگای کردنی سزای عێراقی ژمارە 23 ساڵی 1971 هەموار کراو ئاماژەیان بۆ کراوە کە سکاڵا کردن مافی ڕاستەوخۆی قوربانی یان نوێنەری یاساییەتی (تاوانەکانی مافی تایبەت).
هەشتەم : داتابەیسێکی ئەلیکترۆنی بۆ بەشی سەنتەری ڕوێژکاری خێزانی ئامادە دەکرێت تیایدا ئەو خزمەتگوزاریانەی پێشکەش بە لایەنە ناکۆکەکان وەکە ڕاوێژ و ڕاپۆرتی لیژنەی ئاشتەوای یان چارەسەرکردنی کێشەکان و هەموو نوسراوەکانی پەیوەست بەم بابەتە جێگیر دەکرێت.
وە لە مادەی هەشتەمدا هاتووە :-
یەکەم : دەبێت ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای ناسنامەی شارەزایان هەبێت کە بەپێی یاسا و رێنمایەکان لە سەرۆکایەتی دادگاکانی تێهەڵچونەوەی ناوچەی تایبەتمەند دەردەچێت.
دووەم : بۆ هەر ڕاپۆرتێک بڕی 30، 00 سی هەزار لە بوودجەی بەرێوبەرایەتی وەکو کرێی شارەزا بۆ هەرکەسێک.
وە مادەی دووەمی ئەم ڕێنمایە مەبەستی دەرچوونی ئەم ڕێنماییەی باس کردووە کە تیایدا هاتووە : مەبەستی دەرچوونی ئەم ڕێنمایە ڕێکخستنەوەی کاری سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی کە پێش دەرچوونی ئەم ڕێنمایە هێنراوەتە کایەوە بۆ کاراکردنی زیاتری ڕۆڵیان و چالاک کردنی زیاتری ئەو خزمەتگووزاریانەی کە پێشکەش بە هاوڵاتیان دەکرێت لەم بەشی سەنتەرانە و هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی ئەو کەیسانەی لەلایەن دادگاکانەوە ئاڕاستە دەکرێت بە مەبەستی ئەنجامدانی ئاشتەوای لە نێوان لایەنەکان و هۆشیارکردنەوەیان لەبارەی نەریتی دیاردەی توندوتیژی.
یەکێک لە ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی سەبارەت بەوەی کە چی گرنگیەک هەیە لەوەی لژنەی ئاشتەوای لەناو دادگاوە گوێزراوەتەوە بۆ بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی؟
لە وەڵامدا وتی :-
 گرنگی ئەم هوبەیە لەوەدایە کە ئەو مادەیی جێبەجێکردنی یاساکە لە ئەستۆی بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی دایە وە ئەم لیژنەی ئاشتەوایەش لە ناو یاساکەدایە بە بۆچوونی من شتەکان پەرت ئەبوون کاتێک لیژنەی ئاشتەوای لە دادگابێت و یاساکەش لە بەڕێوبەرایەتی جێ بەجێ بکرێت وە دوای ئەو هەموارە ئەجام ئەدرێت بۆ ئەوەیە کە هەموو یاساکە بەڕێوبەرایەتی لێی بەرپرسیاربێت هەم لە سکاڵا تۆمارکردن و هەم لە ڕێکارەکان هەم لە ئاشتەوایی کردنیش، وە گرینگیەکەی لەوە دایە کە گواستنەوەی لیژنەکە بۆ بەڕێوبەرایەتی ڕەنگە قورسایەک دروست بکات بۆ لایەنەکانی دۆسیەکە بەڵام بەپێی ئەو ماوەیەی کە لەناو دادگاکاندا بووە دەرکەوت کە ئەو ئەزموونە سەرکوتوو نەبووە چونکە کێشە و گرفتەکان زۆربووە لە ڕووی ئیداریەوە بۆی ئەم ئەرکە کەوتۆتە سەر بەڕێوبەرایەتی کە خۆی سەرپەرشتی بکات چونکە لیژنەی ئاشتەوای هەر دانیشتنی لیژنەکە نییە بەڵکو پێویستی بە ئیدارەدانیش هەیە چوونکە پێویستی بە ڕێکخستنی کاتی دانیشتنەکان و دابینگردنی پێداویستیەکان هەیە.
وە بەپێی وتەی ئەوانەی کە لە لیژنەکەدان باسی ئەوە ئەکەن کە لە ڕابردوودا سەرکەوتو نەبووە بۆیە خراوەتە سەر بەڕێوبەرایەتی بۆئەوەی یاساکە بە باشی جێبەجێ بکرێت چوونکە قسە لەسەر ئەوە دەکرێک کە یاساکە بەباشی جێبەجێ ناکرێت بۆئەوەی بەرپرسیاریەتی دیاری بکرێت وە ئەگەر ئاشتەوای یەکێکە لە کۆڵەکەکانی جێبەجێ کردنی یاساکە چوونکە ئاماجی سەرەکی یاساکە جێبەجێکردنی ئاشتەوایە نەک ڕێکار بگیرێتە بەر بۆیە زیاتر گرنگی بە ئاشتەوای ئەدرێت چوونکە بە بۆچوونی بەڕێزیان پێویستە زیاتر گرنگی بە ئاشتەوای بدرێت نەک ڕێکار بگیرێتە بەر بەرامبەریان وە دەبێت لیژنەی ئاشتەوای کارابێت نەک ئەو کارە ڕۆتینیانەی کە لە ڕبردوودا کراوە کە کۆمەڵک ڕاپۆر بنوسرێت وە ئاماژەی بەوەشدا کە دەبێت ئەو کارمەندانەی لەو هۆبەیەدا کار دەکەن دەبێت کەسانی زۆر پسپۆر و تایبەتمەندبن واتا خاوەن پسپۆر و شارەزایبن بۆ ئەوەی بتوانن بە باشترین شێوە ئەو کارە بەڕێوەببەن چوونکە بەڕاستی ئەو کارە قورسە، هەموومان دەزانین کە ئەمڕۆ کۆمەڵگا توشی کۆمەڵک کێشە بووە ناکرێت ئێمە یاساکە بەشێوەیەکی تووند جێبەجێ بکەین چوونکە کێشەکان گەورە دەبن و بونی کێشەی کۆمەڵایەتی مانای ئەوە نیە کە خێزانەکان هەڵوەشێتەوە.
وە پرسیارێکی تر ئاڕستەی بەڕێزیان کرا کە چی گرنگیەک هەیە کە لیژنەی ئاشتەوای ببێت بە هۆبەیەک لە هۆبەکانی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی سەربەبەڕێوبەرایەتی ؟ 
لە وەڵامدا وتی :- بوونی ئەم لیژنە بەوەی بکرێت بە هۆبەیەک ئەمە بڕیاری وەزارەتی ناوخۆیە لەگەڵ ئەنجوومەنی دادوەری ئەم هەماهەنگیەیان کردووە و چەند ڕێنمایەکیان دەرکردووە کە کارەکانی ئەم لیژنەیە چۆن ڕێکبخرێت چوونکە لە ڕابردوو هیچ ڕێنمایەک نەبوو بۆ کارکردنی ئەم لیژنەیە تەنها کۆمەڵێک خۆبەخش هەبوون و کاریان کردوە لە لیژنەیە.
بۆیە لە داهاتوودا هەوڵ ئەدەن کە ئەم لیژنەیە کارا بکرێت لە ڕێگای کردنەوەی خول و کۆمەڵک سیمیناری تایبەت کە چۆن کەسانی شارەزا بێنە ناو ئەو لیژنەیەوە بۆ ئەوەی بە باشترین شێوە مەبەستەکە جێبەجێ بکرێت کە ئەویش ئاشتەواییە.
کاتێک سکاڵاکارێک سکاڵا دەکات کۆمەڵێک ڕێکار دەگیرێتە بەر دوای ئەوە ئەدرێت بە لیژنەی ئاشتەوای بۆیە قسە لەسەر ئەوەیە کە هەمواری یاساکە بکرێت کە لیژنەی ئاشتەوای بخرێتە سەرەتاوە بۆ ئەوەی کە ئەم لیژنەیە ئیستا بۆتە هۆبەیەک وەک ئەوەی بخرێتە سەرەتاوە وە ئاماژەی بەوە کرد کە یەکێک لە هۆکارەکانی زیادبوونی جیابوونەوەی هاوسەران جێبەجێ کردنی یاساکە بەشێوەیەکی توند بۆیە نابێت ڕێکارەکان بە تووندی بگیرێتە بەر بەڵکو ئەبێت بارودۆخی کۆمەڵایەتی ڕەچاو بکرێت ناکرێت یاسایەک لە وڵاتێکی تر جێبەجێ بکرێت هەر ئەو یاسایەش لێرە جێبەجێ بکرێت بەڵکو دەبێت یاساکە لە واقعی کۆمەڵگەوە دابنرێت و جێبەجێ بکرێت چوونکە ئەگەر وانەبێت کێشەکان زیاتر دەبێت وە دادگاکانیش هاوکار و هاوڕان کە ئەم یاسایە لە پێناوی ئاشتەوای جێبەجێ بکرێت بۆیە هەوڵئەدەین بە هەموو لایەک کە یاساکە بە باشترین شێوە جێبەجێ بکەین چوونکە دەبێت یاسای خێزانی زۆر جیاوازبێت لە یاسای سزادان و یاساکانی تر چوونکە ئەگەر یاسا کانیتر تووندبێت ڕەنگە باشتربێت بەڵام یاسای خێزانی نابێت بەو شێوەیە بێت بەڵکە دەبێت لە خزمەتی ئاشتەوای خێزانەکان بێت. 
وە ئێستا کۆمەلًێک دابوونەریت کەمبۆتەوە، پێشتر ئافرەت نەی ئەتونی سکاڵا تۆمار بکات بەڵام ئێستا ئەتوانێت بۆیە دەبێت یاساکە بەشێوەیەک جێبەجێ بکرێت کە شیرازەی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگاکەمان تێک نەچێت چوونکە دواجار هەموو کۆمەلگا زەرەر مەند ئەبێت و چوننکە خێزان هەڵئەوەشێتەوە تەنها قوربانی ئەو دووکەسە نیە بەلکو مناڵیشە وە دوو بنەماڵە لە یەکتری دەبن و دوو خێزانیش لە یەکتر دەبن.
وە سەبارەت بەو کەسانەی کە خۆبەخشن لە لیژنەکەدا ئاماژەی بەوە کرد کە خۆبەخشەکان هەر ئەمێنەوە بەڵام ڕەنگە پێویستی بە ڕێکخستنی هەبێت و کاتەکانیان کەمتر دەبێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەل لێپرسراوی هۆبەی ئاشتەوایی.
 
رێنمایی ژمارە (4)

2-هێڵی گەرم (119) :-
بە فەرمانێکی وزاری ئەم هێڵە دامەزراوە و مانگی 11 ی 2018 دەست بەکار بووە.
ئەم هێڵە بە کارمەند و ئەفسەرەوە 12 کەسن و 24 کاتژمێر کارمەندەکانیان ئامادەن بۆ وەڵام دانەوەی ئەو پەیوەندیانەی کە تووشی کێشەی خێزانی بوونەتەوە یاخود ئەو ئافرەتانەی کە تووشی توندوتژی دەبن وتا ئەم هێڵە بە دەرەجەی یەک تایبەتە بە ئافرەت بەڵام خیزانیش دەگرێتەوە وە حاڵەتیش هەیە کە باوک پەیوەندی ئەکات ئەیەوێت سکاڵا لەسەر کوڕەکەی تۆماربکات لێپرسراوی ئەم هێڵە ئاماژەی بەوە کرد ئەو پەیوەندیانەی وەردەگیرێن ڕێنمایان پێدەدرێت و ڕاوێژیان پێدەدرێت وە ئەگەر لەمانە دەرچوو ڕەوانەی یەکێک لە نوسینگەکانیان دەکەین ئەگەر لەناو شاربوو بۆ ئەوەی سکاڵا تۆمار بکەن وە ئەم هێڵە جگە لە پارێزگای سلێمانی سەرجەم قەزا و ناحیەکانیش دەگرێتەوە کە لە دەوروبەری پارێزگای سلێمانیدان وە پەیوەندیکردن بە هێڵی گەرمی 119 بە ئاسیا ە کۆڕەک و زەین بێ بەرامبەرە وە کارمەندەکان بەردەوام لە ئامادە باشیدان بۆ وەڵامدانەوەی هەر حاڵەتێکی لەناکاو وە پەیوەندیەکی ڕاستەوخۆمان هەیە لەگەڵ 104 چوونکە هەنێک حاڵەتی لە ناکاو هەیە دەبێت دەست بەجێ فریای بکەون ئێمە بۆ ئەوان پەیوەندی دەکەین وە بە هاوکاری و هەماهەنگی ئەوان زوتر بەڕێوە دەچێت.
وە ئاماژەی بەوە کرد کە ئەو کەسانەی کارمەندن لەم هێڵە سەرجەم کارمەندەکان بە خۆشمەوە دەورەی تایبەت بینراوە بۆ ئەو حاڵەتەی کە تەلەفوون دەکات و لە حاڵەتی پەشۆکاویە و سترێسێکی زۆری لەسەرە یاخود هەوڵی هەڵی گەورەتری دەدات ئێمە ڕێنمای ئەکەین و هێوری ئەکەینەوە دڵنەوای ئەکەین و ڕێنمای پێ دەدەین بۆ ئەوەی کێشەکە قورستر نەکات لە خۆی و پشت بە ئێمە ببەستێت.
وە ئەم دەورانەی بینراوە هەمووی عەمەلی بووە و هەنێک حاڵەت وا پێویست ئەکات کە ڕەوانەی سەنتەری ڕاوێژکاری خیزانی بکرێت چوونکە نایەوێت سکاڵا تۆمار بکات تەنا ئەیەوێت قسە لەگەڵ کەسێک بکات ئێمەش ڕەوانەی لای ئەوانی دەکەین.
وە ئاماژەی بەوەدا کە هەردوو ڕەگەز پەیوەندی دەکەن بەڵام بەزۆری ڕەگەزی مێیە وە جۆرەها کیشەی تیایە لەوانەش ئیهانە و هەڕەشە و جنێو و بڵاوکردنەوەی وێنە لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکاندا وە زنیاری تەواویان ئەدەینێ کە چۆن سکاڵا تۆمار بکەن لەسەر قسەکانی خۆی ڕێنمای دەکەین وە ئەگەر باری دارای لاوازبوو پێیان دەڵێین بە هاوکاری ڕێکخراوەکان پارێزەریان بێ بەرامبەر بۆ دابین دەکرێت.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسرای هێلی گەرم/سلێمانی

 


3-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
دادوەری دادگای کەتنی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ئاماژەی بەوەدا کە کاتێک دەست بەکار بووە 124 بۆ 125 دۆسیە هەبووە بەڵام لە ئیستادا بووە بە 90 دۆسیە و بە پرسیارێک لە بەڕێزیان ئەم کە ئەم دادگایە دووجۆر دۆسیە دەبینینێت هەم دۆسیەی کەتن و هەم دۆسیەکانی توندوتیژی ئایا بار گرانی بۆ ئەمان دروست نەکردووە ؟
لە وەڵامدا وتی :- کە ئەمە بار گرانیەکی ئەوتۆی دروست نەکردووە چوونکە ژمارەی داواکان بەو جۆرە زۆرە نییە کە نەتوانین بەڕێوەی ببەین ڕاستە بۆ ئێمە ناخۆشە چونکە لە یەک کاتدا دوو پسۆری جیایە هەر یەکەیان تایبەتمەندی خۆی هەیە.
وە سەبارەت بە بەبوونی دادگای کەتنی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان بەڕێز سەرۆکی دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی سلێمانی ئاماژەی بەوە کرد کە بوونی ئەم دادگایە پیویستە و چەندین جار رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ئەم مەبەستە سەردانی کردوین دانیشتنمان لەسەرکردووە بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەم دادگایە پێویستی بە دادوەر و فەرمانبەر و شوێنی تایبەت هەیە وە هەموو ئەمانەش بە تێچووی خۆی هەیە بۆیە لە ئَستادا ناتوانین ئەم دادگایە بکەینەوە.

4-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی.
 دادوەری ئەم دادگایە ئاماژەی بەوە کرد کە ئەم دادگایە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لە هەرێمی کوردستان بە ژمارەی 8 ی ساڵی 2011 جێ بەجێ ئەکات وە لە سنووری دەسەڵاتی ئێمە بریتیە لە هەموو سنووری گەڕەکەکانی ناو شاری سلێمانی وە هەروەها قەرەداغ و بازیان و بەکرەجۆ ئەمانە هەمووی یەک دادوەر کارەکانی دەکات.

چۆنیەتی بەڕێوە چوونی کەیسەکان لەم دادگایە :
- بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە لەم دادگایە کەیسەکان زۆرن وە بەڕاستی سەرۆکایەتی دادگای تێهەڵچونەوەی ناوچەی سلێمانی پشتگیری زۆری ئەم دادگایە دەکات وەهەروەها لە بەرنامەیەتی کە دادوەری تازە دابمەزرێنێت یاخود ڕاژەکەی بگوازێتەوە لە شارەکانی ترەوە دادگاکەمان بۆ بکات بە دوو دادگای لێکۆڵینەوە بۆئەوەی بتوانین ئیشەکان زیاتر بە باشی بەڕێ بکەین وە لە پار ساڵدا نزیکەی 4000 چوار هەزار کەیسمان هەبووە وە لەو 4000 کەیسە نزیکەی 1800 کەیس ماوەتەوە بۆ ساڵی 2019 وە بە فەرمانی کارگێڕی دادگای تێهەڵچونەوەی ناوچەی سلێمانی بنکەی پۆلیسی عەربەت لەگەڵ بنکەی پۆلیسی بەردەقارەمان لای ئێمە نەماوە بەڵکو ئێستا بنکەی پۆلیسی عەربەت سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەگاربوونەوەی توندوتژیی خێزانیی شارەزوورە وە بنکەی پۆلیسی بەردەقارەمان سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانییە لە چەمچەماڵ کە ئەم بڕیارەی سەرۆکایەتی دادگا لە جێی خۆیایەتی لەبەر ئەوەی مەبەستی ئەووە بووە کە ئەو ئەرکە قورسەی لە سەر ئەم دادگایە سوک بکات چونکە کەیسەکان و کێشەکان لەبەردەم دادگادا زۆرن لە کاتی ئێستادا، بەنیسبەت بەڕێوەچوونی کەیسەکان زیاتر لە سێ بەشی کەیسەکان لە ساڵ 2018 یەکلا کراونەتەوە لە کۆی نزیکەی 4000 کەیس وە ئێستا 1250 کەیسمان ماوە بۆ ساڵی 2019.
سەبارەت بە جۆر و چۆنیەتی ئەو کێشانەی کە ئەم دادگایە کاری لەسەر دەکات بەڕێز دادوەر وتی :- ئەوەی کە دادگای ئێمە کاری لەسەردەکا ئەو کێشانە دەبینێت کە سزاکەی تا پێنج ساڵە و جۆری تاوانەکە لە جۆری کەتنە (جنح) وە ئەبێت تاوانێکیش بێت قابیلی ئاشتەوای (ێلح) بێت واتا ئێمە لە ڕووی یاساییەوە تایبەتمەندترین جۆریان دەبێت بە دوو مەرج یەکەمیان بریتیە لەوەی کە جۆری تاوانەکە دەبێت کەتن بێت وە ئەو کەتنەش مافی کەسێتی تیابێت و مافی گشتی تیانەبێت وە بەڕێزیان وتیان کە ئێمە هاوڕاین لەگەڵ ئەم بابەتە، ئەم دادگایە تەنها ئەو کەیسانە ببینێت کەتنە و لەگەڵیشیدا تاوانەکە قابیلی ئاشتەوای بێت چونکە مادە 5 یاساکە باس لەوە دەکات کە لەسەر دادگا پێویستە لایەنەکانی کێشەکە ڕەونەی لیژنەی ئاشتەوای بکات بۆ ئەوەی ئەشتیان بکاتەوە، بۆیە ئەگەر سەرنجی ئەم ماددەیە بدەین ڕووندەبێتەوە کە حیکمەتی یاساکە ئەوەندەی مەبەستیەتی خێزانەکان ئاشت کاتەوە مەبەستی نییە خێزانەکان سزا بدات ئەمە جانبێکیانە وە جانبێکی تر لە تاوانەکانی کوشتن (قتل) وە تاوانەکانی لە بار بردنی منداڵ (الڕجهاچ) کە لە ئەنجامی توندوتیژی خێزانی دەکەونەوە ئەم جۆرە کەیسانە مافی گشتی تیایە ئەگەر تنازل و ێلح ی تیابکرێت دادگا بۆی نییە کێشەکە دابخات بۆیە ئەگەر حیکمەتی یاساکە لێک بدەینەوە بەپێی مادە 5 ئەبێت ئەم کەیسانەش ڕەوانەی لیژنەی ئاشتەوای بکرێت لە کاتێکدا ئەم تاوانانە قابیلی ئاشتەوای نین وە ئاشتەوای هیچ کاریگەری نابێت لەسەر سزاکە وە ئێستاش دەستەی فراوان لە دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی کوردستان بە بڕیاری ژمارە 62/دەستەی فراوان / 2016 لە بەرواری 31/7/2016 تەئیدی بۆچوونەکەی ئێمە دەکات کە دەڵێت دادگای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژی تایبەتمەندە تەنها بە بینینی ئەو تاوانانەی کەتن و قابیلی ئاشتەواین واتا بۆنمونە ئەگەر ئافرەتێک پیاوەکەی لێی بدات لە ئەنجامی ئەو لێدانى پلەی پەکەوتەی دروستکات ئێمە سروشتی تاوانەکە دیاری ناکەین بەپَی مادەی 7 ی یاسای بەرەنگار توندویژی خێزانی بەڵکو دیاری دەکەین بە ماددەی 412 ی یاسای سزادان و ئەمەش لە تایبەتمەندی جۆری ئێمە نییە بۆیە هەواڵەی دادگای لێکۆڵینەوەی ئاسای دەکرێت.
- ماددە 4 لە یاساکە باس لە فەرمانی پاراستن ئەکات بەڕێز ددوەر ئاماژەی بەوە کرد کە فەرمانی پاراستن لە واقعدا جێ بەجێ کردنی زۆر زەحمەتە چونکە ئەم فەرمانی پاراستنە تەنها بۆ ڕەگەزی مێ نییە بەڵکو بۆ هەردوو ڕەگەزە بۆیە ئەگەر ئەم فەرمانی پاراستنە بۆ پیاوەکە دەرچوو ئایا ژنەکە بچێت لەکوێ بژی ؟ یان ئەگەر بە پێچەوانەوەبوو.
بەپرسیارێک لە بەڕێزیان ئەم یاسایە لەناو خەڵک و کۆمەڵگادا واڕۆشتووە کە بە خراپی و بە تووندی جێ بەجێ دەکرێت ئەمەش بۆچوونی خەڵکە؟ وە زیاتر لایەنی ئافرەت ئەگرێت ؟
بەڕێزیان وتیان :- 
بەپێی یاسا ئەم دادگایە تاوانەکانی ناو خێزان دەبینێت تا دەرەجە 4 ئەگەر سکاڵاکار نێر بێت یان مێ بێت کاتێک کە شکات دەکات ئێمە سەیری واقعی تاواەکە دەکەین وە وتیشی شەخسی خۆم هەرگیز بیر لەوە ناکەمەوە ئەمە ژنە یانە پیاوە بەڵکو سەیری واقعی تاوانەکە دەکەم وە بپێی مەترسی تاوانەکە هەڵسەنگاندنی خۆم دەکەم وە بەپێی ئەو دەسەڵاتەی کە یاسا پێی داوم لە دەستگیر کردنی تۆمەتبار و ئازادکرنی بەچاووی ئەوە سەیری ناکەم ئەمە مێ یە یاخود نێرە بەڵکو سەیری واقعی تاوانەکە و مەترسی لەسەر تۆمەتلێکراو دەکەم. وە ئەگەر شکاتەکە لەسەر شتێکی سادە بوو بۆنمونە جنێو من هەڵسەنگاندن هاوسەرەکان لەیەک نزیک بکەمەوە نەک تەوقیفی کەم وە ڕاگرتنەکەی من نەبێتە هۆکاری ئەوەی ڕقیان لەیەک بێتەوە دەرەنجامەکەی بە خراپی بشکێتەوە و جیابوونەوە ڕووبدات و ژیانیان لێ بشێوێنێت بۆیە زۆر بە دەقیقی و بە وردی بڕیاردەدەم لەسەر ڕاگرتنی تۆمەتبار یان ئازاد کردنی وە هەرکەسێک یەت بۆلام تۆمەتباربێت ئەبێت وتەی سکاڵا کار و شایەتەکان بخوێنمەوە هەموو جارێک ئینجا بریاری خۆم دەدەم بە هیچ شێوەیەک لەسەر ئەساسی ئەوەی تۆمەتبار ژنە یان پیاوە بڕیار نادەم بەڵکو بزانم بەڵگەکان چییە وە واقعەکە چییە ئینجا هەڵسەنگاندنی خۆم دەکەم وە هەڵسەنگاندنەکانم بۆ خزمەتی خێزانەکان و ئاشتەوای بکەم بکەم بۆ ئەوەی لێک ترازان ڕوونەدات، وە ئەگەر دڵنیابووم کە ڕاگرتنی تۆمەتبار خێزانەکان ئاشت دەکاتەوە بێ دوودڵی تۆمەتبار ڕادەگرم وە ئەگەر دڵنیاشبووم کە ڕگرتنی تۆمەتبار کێشەی خێزانەکان زیاد دەکات دەست بەجێ بڕیار دەدەم تۆمەتبار ئازاد بکەن

5-یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی :
سەبارەت بە یاساکە دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی خێزانی ئاماژەی بەوە کرد کە ئەم یاسایە لە 10 مادە پێک هاتووە کە ئەم 10 مادەیە چەندێک بیخوێنیتەوە ئەوەندە کەم و کوڕی لێ دەردەکەوێت هەتاوەکو دراسە و توێژینەوەی لەسەر بکەی زیاتر کەلینەکانی دەردەکەوێت وە کەم و کوڕیەکانی زۆرن لەوە ئەچێت نەتوانرێت هەمووی باس بکرێت بەڵام ئەوەی کە زۆر باوە هەر لە ناوی یاساکەوە دەست پێ دەکەین دەڵێین یاسای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژی کە خۆی ناو و ناونیشانی یاساکە لەگەڵ ناوەڕۆکەکەی دا ناگونجێت چوونکە کە تۆ ئەڵێی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزان بەرەنگاربونەوە بۆ شتێک یەت کە مەترسی دەستی پێ کردووە یاخود خەریکە دەست پێ دەکات تۆ یەیت سەدی ئەو مەترسیە دەکەیت و بەرەنگاری دەبیتەوە بەڵام کە یاساکە دەخوێنیتەوە یاساکە بریتیە لەوەی کەوا دوای ئەوەی تاوانەکە ڕوودەدات واتا دوای ئەوەی کە توندوتیژیەکە دەکەوێتەوە ڕۆڵی یاساکە دەست پێ دەکات کەواتە وشەی بەرەنگاربوونەوە لەجێی خۆیدا نییە.
پاشان بەڕێزیان ئاماژەیان بە ماددەی 2 لە یاساکەدا کرد کە کۆمەڵێک تاوانی هێناوە وەکو نمونە (على سبیل المپال) باس کردووە کە ئەمەش لەجێی خۆیدا نییە لەبەر ئەوەی ئەم تاوانانە لە زۆربەی یاسا بەکارەکان باس کراوە و سزای بۆ دانراوە وە مادە 2 بڕگەی 1 باس لە بەزۆر بەشوودان دەکات کە ئەمە لە یاسای باری کەسیەتی عێراقی ژ. 188 ساڵی 1959 لە ماددەی 9 باسی کردووە و سزاشی بۆ داناوە یاخود بە شودانی منداڵ کە ئەمەش چارەسەر کراوە لە یاسای باری کەسێتی ماددەی 10 بڕگەی 5.
وە بڕگەی 6 ماددەی باس لەوە دەکات کە مێرد بەزۆر ژنی خۆی ناچاری بەدڕەوشتی و کاری داوێن پیسی بکات ئەمەش لە یاسای نەهێشتنی کاری بەدڕەوشتی باس کراوە سزاشی بۆ داندراوە، هەروەها بڕگەی 7 هەمان ماددە باس لە خەتەنە کردنی مێینە دەکات ئەمەش لە مادە 412 یاسای سزادانی عێراقی باسی کردووە، پاشان بڕگەی 10 باس لە خۆکوشتن دەکات کە ئەمەش لە مادە 408 لە یاسای سزادانی عێراقی باسی کردووە و بڕگەی 11 باسی لە لەباربردن دەکات کە ئەمەش لە مادەکانی 417، 418، 419، ی یاسای سزادان باسی کراوە وە بڕگەی 12 باس لە لێدانی تاکەکانی خێزان و منداڵ دەکات ئەمەش لە مادەکانی 413 و 414، 415 ی یاسای سزادانی عێراقی باس کراوە، هەروەها بڕگەی 13 باس لە سوکایەتی و جنێوپێدان دەکات کە ئەمەش لە مادە 433 و 434 لە یاسای سزادان باسکراوە بۆیە یاسا دانەر نەئەبوایە ئەم مادەیە بهێنێت مادام لە یاساکانیتر چارەسەر کراوە بۆیە ئەمە جێگای هەڵوێست لەسەر کردنە هەروەها مادە 2 بڕگە 3 بەشی 1 باس لەوە دەکات کە تاوانەکانی توندوتیژی خێزانی تاوانی کەسین (مافی گشتی) تیادانیە بەڵام کە تێبینی بەشی دووی هەمان مادە دەکەین باس لەوە دەکات ئەوانەی کە لە بواری تەندروستی و پەروەردە و بنکە فەرمیەکان کار دەکەن لەسەریانە هەواڵ بدەن کە تاوانێک ڕودەدات لە بواری توندوتیژی خێزانی بۆیە ئەگەر وابێت کەواتە تاوانەکە مافی گشتی تیایە کە ئەو دووانە دەتوانن سکاڵا بجوڵێن بۆیە بە ڕوونی دەردەکەوێت کە ئەم دوو بڕگەیە دژ بەیەکن.

 



پارێزگای هەولێر
1-هێلی گەرم
ئەم هێڵە لە مانگی ١٠ی ٢٠١٨ دامەزرا و لە هەموو پاریزگاکانی کوردستان هەیە، ئۆفیسەکەیان لەناو بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتانە کە لە ١١ ئەندام پێکدێن، ٣ی ئافرەت و ٨ پیاون، ئەم هێڵە ٢٤ کاتژمێر کراوەیە، بەشێک لە ئەندامەکان بەرۆژ دەوام دەکەن و بەشیکیان خەفارەتی شەوانیان هەیە، وەڵامی ئەو پەیوەندییانە دەدەنەوە کە لەلایەن ئەو کەسانەی کێشەیەک یا توندوتیژیییەکیان بەرامبەر دەکرێت، جا ئەو توندوتیژیانە لە ناوەوەی خێزان بیت یا لە دەرەوەی خیزان، کارمەندانی ئەم هێلە رێنمونی کەسەکە دەکەن بۆ چۆنیەتی چارەسەرکردنی کیشەکەیان، یا کاتێکیان بۆ دادەنرێت بۆ ئەوەی سەردانی سەنتەری راوێژکاری بکەن.
 بەرێوەبەری نووسینگەی منارە سەبارەت بەو هێڵە گوتی "هێلی ١١٩ باری ئێمەی قورستر کردووە، ئەم هێڵە کەیسەکانی دەرەوەی خێزانیش وەردەگرێت، ئەرکەکەی دەکەوێتە سەر ئێمە و کەیسەکانی زیادکردووە".
 ژووری هێڵی گەرم/هەولێر.

2-دادگای کەتن
دادوەری دادگای کەتنی هەولێر کە کێشە خێزانییەکان و کێشەکانی دەرەوەی خێزانیش دەبینێت، رایگەیاند کە بۆ ئەوەی کارەکان نەوەستێ ئێمە هەول و ماندووبوونی زۆر دەدەین.
هەروەها گوتی " ئێمە رۆژانە لێرە رووداوی زۆر ناخۆش دەبینین، کێشە خێزانییەکان زۆرزۆرن، زۆربەشیان ئەوانەن کە لەتەمەنی بچووک هاوسەرگیریان کردووەەکە.لە بواری جێبەجێکردن، ئایا هیچ بریار یا 
یا کەمچێ نوێ 
3-نووسینگەی قەڵا
بەرێوەبەری نووسینگەی قەلا سەبارەت بەو کێشە و کەمووکوریانەی کە لە نووسینگەکەیان هەیە رایگەیاند نەک هەر کەمی نەکردووە بەلکو لەئێستادا زۆر زیادی کردووە، "تا ئێستا چەندین جار داوامان کردووە ئەو کێشانەمان بۆ چارەسەر بکەن، وەکو بەریوەبەرایەتی لەگەڵ لێژنەی ژنانی پەرلەمان دانیشتین بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان، بەڵام ئەوەی دەیبینین بارودۆخ رۆژ بەرۆژ بەرەو خراپی دەروات، چونکە کێشەکانی نێو کۆمەڵگە بەرەو زیادبوون دەروات، کەمو کوریەکانی ئێمەش هەروەکو خۆیەتی، هەر لەسەرەتادا ئەو نووسینگانە لە ژێر پالەپەستۆیەکی زۆر درووست بوون، تائێستاش ئەو پاڵە پەستۆیە هەر ماوە لەسەر نووسینگەکان، ماندووبوون و هەوڵەکانی ئێمە بۆ باشتربوونی کۆمەڵگەیە، بەلام بەداخەوە ئێمە ئەو باس بوونە نابینین".
بەپیی وتەی بەرێوەبەری نووسینگە لە ئێستادا کتاب دەرچووە کە دەبێت ئەو نووسینگانە کەیسەکانی دەرەوەی خێزانیش وەربگرن و کاری لەسەر بکەن.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی قەڵا.
4-نووسینگەی منارە
بەرێوەبەری نووسینگەی منارە کە بۆ ماوەی دوو مانگ دەبێت دەست بەکار بووە پێشتر لە دەرەوەی توندوتیژی کاریکردووە، بەڵام لەئیستادا لە وەکو بەریوەبەری ئەم نووسینگەیە دەست بەکار بووە، سەبارەت بە کارەکانی نووسینگە گوتی "ئێمە لێرە هەموو هەوڵ و ماندووبوونێک دەدەین بۆ ئەوەی کارەکان بەرێکی ئەنجام بدرێن، بەتایبەت لەگەڵ کەیسەکان ئێمە لیکۆڵینەوەو ئیجرائاتی تەواو دەکەین، لەبەر ئەوەی هەندێجار لە سکاڵا شتی ناراست دوترێت، وە ئێمە لە نووسینگە ئاشتەوایی ناکەین، چونکە هەندیجار هەمان کێشە دووبارە دەبێتەوە و دواتر تاوانبارمان دەکەن".
هەروەها باسی لەوە کرد کە ئەوان وەکو نووسینگە کەموو کوریان زۆر زۆرە، بەتایبەت لەرووی ئابوووری و میلاکەوە، "پیویستە حکومەت رەچاوی بارودۆخی نووسینگەکان بکات یا وەکو مەرکەزەکان حسان بکرێین، یا ئەوەی بودجە و پێوستی تەواومان بۆ ئامادەبکەن، چونکە ئیمە شەوانیش دیین بۆ نووسینگە و کارەکانی ئیمە یەکجار زۆرە".
بەریوەبەری نووسینگەی منارە زۆربوونی ژمارەی سکالاکانی بۆ چەند هۆکارێک گەراندەوە، بەبروای ئەو درامای تورکی، هەندێ بەرنامە لە هەندێ کەنالی تەلەڤزیۆنی، خراپ بەکار‌هێنانی مۆبایل و ئینتەرنێت کۆمەڵگەی کوردییان بەرەو ئاقارێکی خراپ بردووە و ئەوەش کاریگەری لەسەر تێکدانی خێزان درووست کردووە، راشیگەیاند کە زۆربەی ئەو کێشانەی کە دێن بۆ لایان خیانەتی هاوسەرگیرییە.
بۆیە بە پێویستی دەزانێت کە سەرەرای کارەکانی نووسینگە هەموو لا هەوڵ بدەن بۆ هووشیارکردنەوەی تاک و کۆمەڵگە، بەتایبەتی رۆڵی مامۆستایانی ئاینی بە گرنگ وەسف کرد لەم بوارە.
سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی، بەریوەبەری نووسینگە گوتی " یاساکە پێویستە بە زووترین کات هەموار بکرێتەوە، بەتایبەت لیژنەی ئاشتەوایی دەبیت پیش بخرێت، چونکە کاریگەری باشتری دەبێت، هەروەها دەبێت".
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی منارە


5-لێژنەی ئاشتەوایی
 زۆربەی زۆری ئەوانەی پەیوەندییان بە یاسای توندوتیژی خێزانی هەیە و کاری تێدا دەکەن، تێبینیان هەیە لەسەر ئەم لێژنەیە، هەموو لا لەسەر ئەوە کۆکن کە ئەو لێژنەیە پێویستە بهێنرێتە پێش سکاڵا تۆمارکردن و دادگای لێکۆڵینەوە لە کێشە خێزانییەکان.
لە ئێستادا ئەم لێژنەیە لەنێو بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان کار دەکەن، کە تەنها لە ٨ ئەندام پێک دێن، ئەوانیش نوێنەری وەزارەتەکانی "ناوەخۆ و کار و ئەوقاف"ن، نوێنەری وەزارەتەکانی تر بەهۆی ئەوەی کە ئەم لێژنەیە هیچ ئیمتیازاتێکی تێدا نەبوو بۆیان لە لێژنەکە هاتوونەتە دەرەوە.
ئەم لێژنەیە رۆژانە هەفتەی چوار رۆژ دادەنیشن بۆ چارەسەر کردنی کێشە خێزانییەکان، کە رۆژانە لە چوار کەیس تێناپەرێت.
ئەم لێژنەیە لە مانگی ١١ ی سالی ٢٠١٨ کارەکانی وەستا، هیچ دایشتنیکیان لەگەڵ هیچ کەیسێک ئەنجام نەدا، بەهۆی کەمی ئەندامان چونکە زۆربەی ئەندامەکانی وازیان لەو لیژنەیە هێنا، لە مانگی دوازدە تەنها ٨ ئەندام لەو لێژنەیە دەستیان بە کار کردەوە، بەشێکیش لە ئەندامەکان گۆراون.


  6- قە‌زای خەبات:
ا-نوووسینگە‌ی خه‌بات:
ئەم نووسینگەیە لە ناحیەی خەباتە، کە نزیکەی ٣٧ کیلۆمەتر لە پاریزگای هەولیر دوورە، ئێمە کە سەردانی ئەو نووسینگەیەمان کرد چەند کەسێک کە کێشەیەکی خێزانییان هەبوو لەلای بەرێوەبەری نووسینگە بوون، نزیکەی دوو کاتژمێر چاوەروانمان کرد تا بەرێوەبەر کارەکانی لەگەڵ ئەوان تەواو کرد، دوای ئەوە بەرێوەبەری نووسینگە باسی لەوە کرد کە کێشەی ئەم خێزانە زۆر گەورە بووە، بەلام هەر لە نێو نووسینگە کیشەکە چارەسەر کراوە، بێ ئەوەی ببێت بە سکاڵا، بەرێوەبەری نووسینگەی خەبات زیاد لە ٣٠ پەراوی لە ژێر دەستدا بوو، هەموو ئەم پەراوانە کیشە بوون، بەلام بی ئەوەی ببن بە سکاڵا چارەسەریان کردوون و بەردەوام بەدواداچوونیش بۆ کێشەکان دەکەن، هەر بەهۆی هەوڵ و ماندووبوونی زۆری بەریوەبەری نووسینگە بە نووسراوێکی فەرمی لێژنەیەکی خۆبەخس لەنێو نووسینگەی خەبات کراوەتەوە بۆ ئاشتکردنەوەی ئەو کێشانەی کە دەکرێت چارەسەربکرێن بەر لەوەی ببن بە سکاڵا و رەوانەی دادگا بکرێن، ئەم لیژنەیە لە چوار ئەندام پێکهاتووە (بەریوەبەری نووسینگەکە و کۆمەڵناسێک و مامۆستایه‌کی ئایینی و لێکۆڵەرێکی دادی)ن، وا بریارە لە ٣٠/مانگی ئۆکتۆبەر یەکەمین رۆژی دەستبەکارکردنیان بیت.
بەریوەبەری نووسینگە ئەوەشی راگەیاند کە هەموو رۆژێک دوای کاتژمیر ٢ سەردانی کەمپی کەورگۆسک دەکات بۆ ئەوەی لە نزیکەوە گوێ لە کیشە و گرفتەکانییان بگرێت و چارەسەری گونجاویان بۆ بدۆزێتەوە و بەشداری لە چالاکی و دانیشتنەکانیان بکات.
بەپیی ئامارەکان لە ناحییەی خەبات رێژەی توندوتیژی لە ئاستێکی بەرزدایە، بەتایبەت توندوتیژی دژ بە ژنان، چاند مانگێک بوو کوشتن لە ناحییەی خەبات زۆر بوو، بەریوەبەری نووسینگە پێی راگەیاندین کە چەند مانگیک بوو لەسەر یەک هەموو مانگێک ژنێک دەکوژرا، بەلام لەمانگی هەشتەوە تائیستا هیچ ژنیک نەکوژراوە، هەروەها رایگەیاند کە رۆژانە زیاتر لە ١٥ قەزیە هەیە، کەمترین رێژەی قەزیە لە رۆژێکدا (٥-٧) قەزیەیە، زۆربەی ئەو قەزیانەش تودوتیژین بەرامبەر بە ژن، بەشی زۆری کیشەکانیش کێشەی ئابوورین.

ب - کەمپی دارەشەکران:
ئەم کەمپە سەربە قه‌زای خەباتە، لەنێو ئەم کەمپەدا ئۆفیسێکی تایبەت بە تیم مۆبایلی خەبات هەیە بۆ کێشە و گرفتی خێزانەکانی نیو کەمپی دارەشەکران، کە لە ئەفسەرێک و دوو مفەوز و شوفێرێک پێکدێن، بەریوەبەری تیم مۆبایلی دارەشەکران رایگەیاند |ئەو کیشە خێزانییانەی کە لەنێو کەمپدا هەنە ئێمە هەوڵ دەدەین کە ئاشتەوایی بکەین لە نێوانیاندا، ئەگەر کێشەکە چارەسەر نەکرا دەکەین بە پەراوو دەینێرین بۆ نوسینگەی دارەشەکران و لەویوە دەنێردرین بۆ دادگای عەنکاوە|.
بەرێوەبەری تیم مۆبایلی ئەم کەمپە ئەوەی دووپات کردەوە کە زۆربەی هەرە زۆری کێشەکانی نێو کەمپ بەهۆی باری دارایی خیزانەکانەوەیە.
 
  چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی خەبات. 

**-لەئەنجامی بەدواداچوونەکانمان بۆ یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی له‌ پاریزگای هه‌ولیر و قه‌زای خه‌بات گەیشتینە چەند ئەنجامێک"
1. زۆربەی هەرە زۆری کێشەکانی نێو خێزان بەهۆی خراپی باری دارایییەوەیە.
2. زۆربەی توندوتیژییەکانی نێو خێزان بەرامبەر بە ژن دەکریت.
3. نووسینگەکانی سەر بە بەرێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ئافرەتان چەندین کێشە و گرفتیان هەیە، وەکو نەبوونی میلاکی تەواو لە نووسینگەکان و سەیارەو بودجەی پیویست بۆ جێبەجێکردنی کارەکانیان.
4. بەهۆی زۆربونی ژمارەی کەیسەکان لە نووسینگەکان، کردنەوەی نووسینگەی زیاتر لە پاریزگای هەولیر پێویستییەکی هەنووکەییە.
5. حکومەت هیچ لەخەمی چارەسەری کێشەکان نییە، چونکە چارەسەرکردنی کیشەکانی ئەو بەرێوەبەرایەتییە، کاریگەری دەبێت لەسەر رەوشی خیزان و باشتر کەمکردنەوەی کیشە خیزانییەکان.
6. بەبروای زۆرێک له لایەنی پەیوەندیدار بە جیبەجێکردنی یاسای توندوتیژی خێزانی، یاساکە خۆی پرە لە کەمو کوری و گرفتی بۆ کارەکانی ئەوان درووست کردووە.


 



پارێزگای هەڵەبجە
1: بەڕیوەبەرایەتى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان.
لەگەڵ بەپارێزگابوونى هەڵەبجەدا ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان هەوڵەکانى خستۆتە گەڕ لە چوارچێوەی کەمپینێک بەئاڕاستەى کردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەم پارێزگایەدا، کەبونى زۆر پێویستە بۆیە بەردەوام لەگەڵ ڕێکخراوەکان و لایەنە پەیوەندى دارەکان لەهەوڵدا بووە بۆ ئەم مەبەستە وە لەو پێناوەشدا بەتایبەت لەبۆنەکانى وەک (8)ى مارس و چەند بۆنەیەکى تردا ڕێکخراوى ناوبراو بەهاوبەشى لەگەڵ ڕێکخراوەکانى دیکەدا چەندین چالاکى یان ئەنجام داوە کەتیایدا جەختیان لەکردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو کردۆتەوە هەر بۆیە ئەنجامى ئەم هەوڵ و ماندوبونانە لەکۆتایى دا لەبەروارى (8/1/2019) وەزارەتى ناوخۆ بڕیارى دا بەکردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو وە گواستنەوەى میلاکى بەڕێز (ڕائد بورهان احمد عبداللە) بەڕێوەبەرى نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لە قەزاى سەیدسادق لەمیلاکى پارێزگاى سلێمانى بۆ سەر میلاکى بەڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەپارێزگاى هەڵەبجە، پاش چەند هەفتەیەک لەبڕیارى ناوبراو ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ بەڕێز (ڕائد بورهان احمد عبداللە) سەبارەت بەکردنەوەى بەڕێوبەرایەتى ناوبراو و ئەو کارانەى کە ئەنجام دراون لەم بوارە لەڕوى جێ بەجێ کردنەوە ناوبراو وتى کەتائێستا تەنها فەرمانێکە و دەرچووە بەڵام لەڕووى جێ بەجێ کردنەوە بەفعلى هیچ شتێکی وا نەکراوە و لەسەرەتاى کارەکانمان دا لەئێستا لەپارێزگاى هەڵەبجە ڕوبەڕوى قەیرانى بینا بوینەتەوە کە شوێنێکى گونجاو لەئاست پێویستى بەڕێوەبەرایەتیەکى لەم شێوەیەدا بێت بونى نیە وە پاشان بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو پێویستى بەمیلاکە کە تائێستا هیچ میلاکى بۆ دابین نەکراوە وە ئاماژەى دا بەوەى کەبەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەپارێزگاى هەڵەبجە دەبێت کەلە (8) بەش و (26) هۆبە پێک بێت لەگەڵ کردنەوەى نوسینگەیەک لەهەمان کاتدا کەئەمەش پێویستى بەوەیەکە ئیشى جدى لەسەر بکرێت وەناوبراو سەرەڕاى هەوڵ و ماندوبونەکانى لەم بوارەدا بە ئاڕاستەى چونە بوارى جێ بەجێ کردنى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو بەڵام ئاماژەى دا بەوەى کە بەتەنها لایەنێک ناکرێت و دەبێت هەموان لەهەوڵ دابین کە بەزووى ئەم بەڕێوبەرایەتیە بکرێتەوە وەهەروەها ناوبراو ئاماژەى دا بەوەى کە رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان رۆڵی گرنگی بینیوە لە کردنەوەی بەرێەبەرایەتییەکە لە رێگەی کارو چالاکی و کەمپینەکانیەوە و هەروەها لایەنە پەیوەندى دارەکانى هەڵەبجە وەک پارێزگار و قائم قام و بەرپرسى نوسینگەى مافى مرۆڤ لەپارێزگاى هەڵەبجە بەردەوام هاوکارن لەچونە بوارى جێ بەجێ کردنى ئەم بەڕێوەبەرایەتیە وە جەختى کردەوە کە دەبێت بگەنە ئەنجام و سەرجەم ئەو قەیرانانەش کە لە ئێستادا ڕێگرن تێپەڕێنین. 

 










چاوپێکەوتنى ئەندامانى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى نوسینگەى توندوتیژى دژى ژنان لە قەزاى سیدسادق









چاوپێکەوتنى ئەندامانى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى نوسینگەى مافى مرۆڤ لە پارێزگاى هەڵەبجە
2-دادگاکانی توندووتیژی خێزانی
 هەر چەندە لە ساڵى 2015 وە هەڵەبجە بڕیارى بە پارێزگابوونى دەرچووە بەڵام لەڕووى دادوەرى یەوە هیچ پێش کەوتنێکى بەرچاوى بەخۆیەوە نەدیوە کە شیاوى باس کردنبێت بەنمونە تائێستاش هەریەک لە دادگاکانى (تێهەڵچوونەوە، دادگاى تاوانەکان، دادگاى توندوتیژى خێزانى، دادگاى کار، نەوجەوانان، دادگاى کارگێڕى) و چەند دادگایەکى پێویستى دیکەى تیادا نەکراوەتەوە کە هەریەک لەمانە لە پارێزگاکان دا دەبێ بونیان هەبێت، بەم بۆنەیەوە نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنى لەگەڵ سەرۆکى دادگاى هەڵەبجە بەڕێز دادوەر (فریق حمە ێالح عبدالله) کرد سەبارەت بەو کارانەى کەلەڕووى دادوەرى یەوە لە پارێزگاى هەڵەبجە لە دواى بە پارێزگابوونى هەڵەبجەوە کراون ناوبراو بەم شێوازە دوا:- بەڵێ هەریەک لەدادگاکانى تێهەڵچوونەوە و توندوتیژى خێزانى و تاوانەکان و چەند دادگایەکى دیکە زۆر پێویستە کە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا بکرێنەوە وە ئەنجومەنى دادوەرى پشتگیرى تەواوى بابەتەکە دەکات و بڕواى تەواوى هەیە کە کردنەوەى ئەم دادگایانە زۆر پێویستن چونکە بەپێى یاساى دەستەڵاتى دادوەرى هەرێمى کوردستان مافى هەموو پارێزگایەکە کە دادگاى تێهەڵچوونەوە و چەند دادگایەکى دیکەى تیادا بێت کە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا بونى نیە وەهەروەها سەرۆکى دادگاى تێهەڵچوونەوەى ناوچەى سلێمانى بەتایبەت لەئێستادا بەردەوام لە هەوڵى جدى دایە بەمەبەستى کردنەوەى چەند دادگایەک لە پارێزگاى هەڵەبجە وەهەروەها پارێزگارى پێشووى هەڵەبجە هەوڵى تەواوى دا لەم پێناوەدا وە پارێزگارى ئێستاش هەوڵەکانى بەردەوامە بەڵام لەڕاستى دا لە ئێستادا گرفتى سەرەکى نەبوونى بینایە و قەیرانى بینا لەم ساتەدا تەنگى بەپارێزگاى هەڵەبجە هەڵچنیوە وەبەردەوام لەگەڵ پارێزگارى هەڵەبجە لەپەیوەندى داین بۆ ئەم مەبەستە هەر چەندە وەک وتمان گرفتى سەرەتاى و سەرەکى نەبونى بینایە بەڵام گەر بیناش دابین بکرێت دواتر کێشەى میلاکیش دێتە پێشەوە چونکە ژمارەى دادوەر و فەرمانبەران لەسنورى سەرۆکایەتى دادگاى تێهەڵچونەوەى ناوچەى سلێمانى زۆر کەمە و پارێزگاى هەڵەبجەش سەر بەسەرۆکایەتى ناوبراوە تا ئەو ساتەى دادگاى تێهەڵچوونەوە دەکرێتەوە لە پارێزگاى هەڵەبجە، لەوەڵامى پرسیارى نوێنەرى ڕێکخراو کە ئایا تائەم ساتە بەفعلى هیچ بەرەو پێش چوونێک لەڕووى دادوەرى یەوە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا ڕوى داوە ناوبراو وتى هەر چەندە هەوڵەکان بەردەوامن بەڵام بە فعلى هیچ بەرەو پێش چوونێک ڕووى نەداوە تەنها جێگرایەتى داواکارى گشتى بووە بە فەرمانگەى داواکارى گشتى هەر ئەوەندە
















چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ سەرۆکى دادگاى هەڵەبجە









 
3: فەرمانگەى داواکارى گشتى لەپارێزگاى هەڵەبجە
لە 15/2/2017 سەرۆکایەتى داواکارى گشتى بڕیارى دا کە جێگرایەتى داواکارى گشتى هەڵەبجە بکات بەفەرمانگەى داواکارى گشتى بۆ دوان لەسەر ئەم بابەتە نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنى لەگەڵ سەرۆکى فەرمانگەى داواکارى گشتى ئەنجام دا سەبارەت بە دوان لەسەر فەرمانگەى ناوبراو لایەنى دادوەرى لەم پارێزگایە بەڕێزیان بەم شێوە دوا:-
 بەرەو پێش چوونێکى بەرچاو لەپارێزگاى هەڵەبجە لەڕووى دادوەرى یەوە ڕووى نەداوە لەدواى بە پارێزگابوونى هەڵەبجە هەرچەندە هەوڵ دراوە و هەوڵەکانیش بەردەوامن بەئاڕاستەى کردنەوەى چەند دادگایەک وەئەوەى بەفعلى کرابێت لە (15/2/2017) جێگرایەتى داواکارى گشتى بەفەرمانى سەرۆکایەتى داواکارى گشتى گۆڕا بۆ فەرمانگەى داواکارى گشتى هەرچەندە ئەمە خزمەتێکى گەورە بووە و بەرەو پێش چوونێک ڕووى دا لەڕووى داواکارى گشتى یەوە بەڵام لەهەمان کاتدا چەند کێشەیەکیش بونى هەیە بۆ نمونە فەرمانگەى داواکارى گشتى پێویستى بەوەیە کە (23) فەرمانبەر کەم ترى نەبێت بەڵام لەئێستادا فەرمانگە داواکارى گشتى هەڵەبجە (5) پێنج فەرمانبەر بونى هەیە وەهەروەها بینایەکى سەربەخۆ بونى نیە و تەواوى کارەکانمان لەچەند ژورێک لەناو بیناى دادگاى هەڵەبجەدا بەڕێ دەکەین و بودجەیەکى سەربەخۆ بونى نیە ناوبراو ئاماژەى دا بەوەى کە هەرچەندە بەرەو پێش چونى بەرچاو لەم پارێزگایەدا لەڕوى دادوەرى یەوە ڕوى نەداوە بەڵام لەلایەنى پەیوەندى دار بەتایبەت لەئێستادا لە هەوڵى جدى دایە بەئاڕاستەى بەرەو پێش چونى ئەم بابەتە








چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ سەرۆکی داوکاری گشتی/هەڵەبجە. 

4: نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان – سەیدسادق 
نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لە سەیدسادق لەساڵى (2007) فەرمانى کردنەوەى بۆ دەرچووە بەڵام لەساڵى (2009) ەوە چوەتە بوارى جێبەجێکردنەوە هەر لەکاتى دروست بونیەوە تا ئەم ساتە بەڕێز ڕائد (بورهان احمد عبداللە) بوەتە بەرپرسى نوسینگەى ناوبراو، سنورى دەسەڵاتى ئەم نوسینگەیە سەیدسادق و پارێزگاى هەڵەبجە و قەزاى شارەزوور و قەزاى سەیدسادق ئەگرێتەوە، نوسینگەى ناوبراو بەدواداچوون بۆ کەیسە خێزانیەکان دەکات لەم ناوچانەدا وە دەسەڵاتى لێکۆڵینەوەیان پێدراوە بەتایبەت لەقەزاى سەیدسادق کەبەپێى تایبەتمەندى شوێنى سنوورى کاریانە و لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان دەکەن، قەزاى سەیدسادق لە سێ بنکەى پۆلیس پێکهاتووە کە بریتین لەبنکەکانى (حەسار، سەیدسادق، بەرزنجە) کەپەیوەندیەکى بەهێز هەیە لەنێوان ئەم بنکانە و نوسینگەى ناوبراودا هەیە، نوسینگەى ناوبراو لە پێنج هۆبە پێک هاتووە کەبریتین لەهۆبەکانى 1- کارگێڕى 2- بەدواداچوون و ئامار 3- خزمەتگوزارى یاساى و دەرونى و کۆمەڵایەتى 4- ئامار و ئاین

5- جوڵان و تاوان
هەریەک لەم هۆبانە ئەرکێکى قورس لەئەستۆیان دایە و بەدڵسۆزانە و خۆنەویستانە کار و بارەکانیان بەڕێ دەکەن تەنانەت ڕوودەدات هەندێک کەیس سەرەڕاى بونى کێشە لەنێوان خێزانەکان دا بەڵام مەبەستیان نیە بچنە بەردەم دادگا و لەڕێگەى کەسانى پسپۆڕ لەم نوسینگەیەدا چەندین کێشەى لەو شێوەیە چارەسەرکراون لەم حاڵەتەدا وەک کەیسى نوسینگە مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت.

 

5-گرنگترین ئەو کارو چالاکیانەی کە نوووسینگەی رێکخراو لە ساڵی 2018 لە پارێزگای هەڵەبجە ئەنجامی داون.
 ئەو کار و چالاکیانەى کە ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان ئەنجامى داون لەچەند مانگى ڕابردودا لەپڕۆسەى (چاودێرى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى ژمارە 8ى ساڵى 2011 ى دەرچوو لەپەرلەمانى کوردستان) بە هاوکارى ڕێکخراوى (NED) ى ئەمریکى 
1- بینینى چەندین داواى بەرامبەر لەدادگاکانى پارێزگاى هەڵەبجە و قەزاى سەیدسادق بۆ دانیشتوانى ئەو ناوچانە تا یەکلابونەوەى داواکان و هەروەها پێشکەشکردنى ڕاوێژى بەردەوام بە دانیشتوانى ئەو ناوچانە
2- بەمەبەستى بڵاوکردنەوەى هۆشیارى یاساى و کۆمەڵایەتى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لە ڕادیۆى دەگى نوێ لە مانگێک دا دوو بەرنامە پێشکەش دەکات بەناوى (کلیلى کۆمەڵگا) کە هەر بەرنامەیەک باسى لە بابەتێکى گرنگى یاساى یان کۆمەڵایەتى ئەکرێت و تیشک دەخرێتە سەر گرنگ ترین بابەتى ڕۆژ.

 
3- بەشدارى ئەندامانى ڕێکخراو وەک چاودێرى پرۆسەى هەڵبژاردنەکانى پەرلەمانى کوردستان
 
4- بەشدارى ئەندامانى ڕێکخراو لە چوارەمین ڤیستیڤاڵى هەنار بۆ بەرهەمە خۆماڵیەکانى هەڵەبجە و هەورامان و شارەزوور.

 
5- چالاکى هاوبەشى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان و زانکۆى هەڵەبجە/ بەشى یاسا کە تیایدا بڕوانامەى بەشداربوون بەخشرایە خوێندکارانى زانکۆى هەڵەبجە/ بەشى یاسا کە لە خولى هاوینەى ڕێکخراو بەشى یاساى زانکۆى هەڵەبجە بەشداربوون.
 
6- ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان بەهاوبەشى لەگەڵ ڕێکخراوى نوێ و دەستەى سەربەخۆى مافەکانى مرۆڤ چالاکیەکى هاوبەشیان لە (25) ى نۆڤەمبەر ئەنجام دا کە بەڕێ پێوانێک دەستى پێکرد لەبەردەم ڕێکخراوى نوێ بۆ بەردەم پارێزگاى هەڵەبجە کە تیایدا کۆمەڵێک داوا و ڕاسپاردە خرانەڕوو.
 

7- لە (13/10/2018) لە باخى گشتى هەڵەبجە سێ یەمین پێشانگاى بەخشین و ئاڵوگۆڕکردنى کتێب بە هاوبەشى ڕێکخراوى هاریکارىیاساى ژنان و چەند دەستە و ڕێکخراوێکى تر ئەنجام درا.

 

8- خستنە ڕووى چواردەمین ڕاپۆرتى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لە بەروارى (26/12/2018) سەبارەت بە (چاودێرى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى) کە تیایدا ڕێگریەکانى بەردەم جێ بەجێکردنى یاساکە خرانەڕوو وە هۆکارەکانیش خرانەڕوو پاشان ڕێنماى و چارەسەر خرایەڕوو بۆ لایەنى پەیوەندیدار بە ئومێدى جێ بەجێکردنى یاساکە وەک خۆى.
 

9- بەشدارى ڕێکخراو لە حەوتەمین کۆنفرانسى تۆڕى ڕێکخراوەکانى هەڵەبجە لە بەروارى (22/1/2019) کە تیایدا لە کەش و هەوایەکى دیموکرات دا پڕۆسەى هەڵبژاردنى ستافى نوێى کارگێڕى ئەنجام درا بۆ ماوەى دوو ساڵى داهاتوو.

 

10- ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان وەک ئەندامێکى هەمیشەى ناو تۆڕى ڕێکخراوەکانى هەڵەبجە بەشدارى زۆربەى چالاکیەکانە کەماندوو نەناسانە لەهەر ڕووداو پێشهات و بۆنەیەک دا جێ دەستیان دیارە و بەردەوامن لەکار و چالاکیەکانیان.
 

ئەمانە و چەندین چالاکى دیکە کە ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان ئەنجامى داون وە بەردەوامیشە لەئەنجامدانى چالاکیەکانى بەمەبەستى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى و خستنەڕووى ڕێگریەکان و پاشان ڕێنماى و چارەسەرەکان خراونەتەڕوو بۆ لایەنى پەیوەندیدار بەئاڕاستەى جێبەجێکردنى یاساى ناوبراو 


 



پارێزگای دهۆک
١- بە رێو بە رایە تی بە رە نگار بوونە وەی توندوتیژی دژی ئافرە تان و خێزان :
ئە م بە رێوبە رایە تیە لە سالی ٢٠١٣ دامە زراوە، دوو نو سینگە    یان لە سە نتە ری پارێزگای دهوک هە ن (نو سینگەی دهوک، نوسینگە ی نزارکێ)و لە قە زاکان ٨ نوسینگەی تریان هەن لە (ئاکرێ، بە ردە رەش، شێخان، شنگال، زاخو، سێمێل، برایە تی، ئامێدی).
بو ئەم راپورتەمان ئێمە سە ردانی نوسینگەکانی سەنتە ی باژێر (دهوک و نزارکێ) مانکردو(نو سینگە ی سێمێل) لە قەزای سێمێلمان کرد، و(نوسینگە ی زاخو) لە قەزای زاخو و شیخان.

٢- نو سینگە ی نزارکێ
بە رێو بە ری نو سینگە ی نزارکێ وا رونیکردەوە کە یاسای توندوتیژی یاسایێکی باشە بو چارە سە ر کردنی کێشە خێزانییە کان.
بە پێی وتە ی بە رێوبە ری نوسینگە ی نزارکێ روژانە تا وە کو ٤ سکالا تومار دە کرێ بە لایە نی زورە وە هندێ روژ تاکو ٧ سکالا تومار دە کرێ، بە پێی داتا کانی سالی رابردووی تا وە کو مانگێ سێ سکالا کانیان زوور بون بە لام لە م سالە دا ژمارە ی سکالاکان تاوە کو ئێستا کە م بوو نە تە وە بە پێی پێشبینی بە رێوبە ری نوسینگە کە چاک بونی باری ئابووری هوکاری کە م بونە وە ی سکالاکانە.
سە بارە ت بە بابە تی سکاڵاکان رایگە یاند کە زوور بە یان بە هوی خیانە تی هاوسە رگیری و لێدان و خراپی باری ئابووری، هە ر وە ها گە ف کردن لە سوشیال میدیا پە یوە ندیە نا دروستە کان ئاماژە بە وە ش کر کە ئە و سیمکارتا نە موستمسکاتی پێویستان نینە گە ف ئاراستە ی کە سە کان دە کرێت کادە کان بومان سە خت دە کرێ بە هوی نە بونی زانیاری پێویست لە سە ر تومە تبار.
لە نو سینگە ی نزارکێ هە موو جورە سکالا کان تومار دە کرێن تە نانە ت کە سی شکایە تلێکراو ئە ندامی خێزانیش نە بێ.
بە رێوبە ری نوسینگە یی نزارکێ راگە یاند هێچ کێشە ک لە نو سینگە کە مان نییە بە لام سە نتە ری پارێزگای دهوک پێویستی بە نوو سینگە یە کی تر هە یە بە بوونە ی ئە وە کێشە کان چارە سە ر بکرێن.

٣- نو سینگە ی دهوک
بە پیێ گوتنی بە رێوبە ری نو سینگە ی دهوک یاسایی توندوتیژی خێزانی ئە گە رێکی باشە بو ئاشتە وایی خێزانی بە لام بووە دە رفە تێک بو ئافرە ت بو تومارکردنی سکالا لە سە کێشە زوور بچوکە کانیش.
سەبارەت بە داتاکانی ئەم ساڵ بە ر ێو بە ری نو سینگە ی دهوک ووتی کە تا ئێستا داتا کانی ئە م سالە ئاما دە نە کردوون بە لام ژمارە ی سکالا کان بە رە و کە مبون رویشتووە.
جو رە کانی سکالا کان کە لە نو سگە ی دهوک تومار دە کرێت بە رێو بە ر ئە وە رونکردە وە کە کێشە کان بە هوی لە یە کتر تێنە گە یشتنی ئافرە ت و پیاو و خیانە تی هاوسە ر گیری چاودێری نە کردنی خێزان بە هوی کە می باری ئابووری، وە بە هو ی بونی جیوازی ئاستی روشە نبیری واتە پیاو پە یرە وی سیستە می عە شائیرە تگەری دە کات و ترس بوون لە سە ر قسە کانێ خە لک بە نە گونجاوی لە کاتێکدا ئاستی روشە نبیری ئافرە ت لە مە بە دە ر ترە ئە مە ش دە بێتە هوی نە گونجاوی و لێک تێنە گە یشتن لە نێوانیان.
بە رێوبە ری نو سینگە ی دهوک وا ئاشکرای کرد کە هە مو سکالا کانی تایبە ت بە خێزان لە لا یەنیان تومار دە کرێت چ ژن یان پیاو بێ، ئە وە ش راگە یاند هە ولی زوو بو ئە وە دە دە ین کە کیشە کان لە لای خویان چارە سە ر دە کرێن بە بێ ئە وە ی رە وانە دادگا بکرێت 
 

چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی دهۆک
.
٤- سە نتە ری راوێژکاری ئافرەت و خێزان
لە سالی ٢٠١٢ ئە م سە نتە رە دامە زراوە، لە ئێستا دا ١٥ خە بیریان هە یە هە مووان کە سانی پروفیسور و پسپورن تە نانە ت نوژدارێکی دە رونیش یان هە یە، روژانە بە لایە نی زورە وە تا وە کو سێ کە یس وە ردە گرێن بە لام زیاتر وە ریناگرێن، سێ لە خە بیرە کان لە گە ل کە یسە کان دادە نیشن بوو ئاشتە وایی کردنی هە ردوو لا، بە پێ داوای خاوە ن کە یسە کان روژانە دە بێ ئافرە تێکی خە بیر لە ژووری ئاشتە وای ئاما دە ببێت، خە بیرە کان بە هە موو شیان هە ولی ئاشتەوا کردنی هە ر دوو لا دەدە ن.
بە رپرسی سە نتە رە کە ئە وە ش راگە یاند گە ر هە بوو خاوە ن کە یسە کان پێویستی بە نوژدا رێکی دە رونیی دەرە وەی سە نتە ر هە بێت ئێمە خومان بە خورایی چا رە سە ری بوو دە کە ین لە لای نوژدارێکی پسپور.
بە رپرسی سە نتە رە کە وای پێمان راگە یاند کە کاروبارە کان بە رێک و پێکی بە رێوە دە روان بە لام کێشە ی نە بوونی شوێنێکی گونجاو بو مندالان هە یە کە لە کاتی دانیشتنی کە یسە کان ئێمە حە زناکە ین مندال لە ژووری ئاشتە وایی ئاما دە بێت بە هوی ئە وە زوور لە جاران دایک و باوک دە نگیان بە رز دە بێت و بێ رێزی بە رامبە ر یە کتر دە کە ن کە دە بێتە هوی تێک چونی دە رونی مندال دە ترسێ و دە لە رزێ، زوور لە جاران ئێمە لە لای خومان و فە رمانبە رە کان چاودێری مندال دە کە ین وە بە هوی نە بونی شوێنی گونجاو و تا یبە ت بە مندال نا توانین هاوێش بکرێ و دە گری.


 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری سەنتەری راوێژکاری خێزانی/دهۆک


٥-دادگای توندوتیژی خێزانی
دادوە ری لێکولینە وە توندوتیژی دادگا پێی وا یە نە رێنییە کان لە یاسای توندوتیژی دا زوور ترن لە ئە رێنییە کان، لە م یاسا یە دا لە بری ئە وە ی خێزان کۆ بکاتە وە لە یە کتر دە کرێتە وە، و ە نابێت لە یاسادا (على سبیل المپال) هە بێت دە بێت (علی سبیل الحێل) بێت واتە بە نوسراوی بێت، لە گە ل ئە و ە ش لە یاسای سزادان و یاسای (احوال الشخێیە) هە موو مافی ئافرە ت پێ دە دا ت.
بە پیێ بروای دادوە ر پیێ وایە زوور گرنگە ئە م یاسا یە بە زوترین کات رێک بخرێت و راست بکرێت و دە بێت لە لایە ن کە سانی پسپور و شارە زای و تایبە تی یاسایی راست بکرێتە وە چو نکە کومە لگا بە هویە وە لە ناو دە چێت، لە گە ل ئە وە ش کو مە لگا لە یاسای توندوتیژی بە شێوە یە کی نا دروست تێدە گات دە بێت زیاتر هە ولی ئە وە بدرێت بو تێگە یاندن لە یاسای توندوتیژی بە شێوە کی راست و دروست.
سە بارە ت بە کە یسە کانی دادوە ری لێکولینە وە ی توندوتیژی وا راگە یاند کە نە وەکو سالانە بە لکو مانگانە کە یسە کان بە رە و زیاد بون دە روون، و دادوە ر زوور لە ئە گە رەکا نی کێشە و کە یسە خێزانییە کان بو خراب بە کار هێنانی ئامێرە ئە لکترونیە کان و سوشیال میدیاکان دە گە رێنێتە وە.
ئە م یاسایە بە رێژە ی ٩٥٪‏ لە هە موو شوێنە بە رپرسیارە کان جێبە جێ دە کرێت، دادوە ری لێکولینە وە ئە وە ش را گە یاند لە هە ندێ لە کە یسە کان بە تە واوی یاسا کە جێبە جێ ناکرێت چو نکە دە بێتە هوی لە ناو چونی خێزان نە ک ئاشتکرتنە وە یان و ئێمە ش ناما نە وێ خێزان و کومالگا کانمان لە ناو بچێت.
تاوە کو ٩٠٪‏ لە کە یسە کانی دادگای لێکولینە وە چارە سە ر دە کرێن، وە ئە و کە یسانە بە جیابونە وە کوتاییان پێ دێ دوای جیا بو نە وە ش سکالا تومار دە کرێن بە هوی بونی مندال لە نێوانیان لە کاتی دیداری مندال لە گە ل خێزانە کە ی.
وە بە درێژی دان لە گفتوگو کە مان ئە وە ش راگە یاند کە زوور بە ی کە یسە کان لە دە وری ئە وە دان کە کە سە کان لە تە مە نێکی نا گونجاو دا پە یوە ندی نا دروست ئە نجام ئە دە ن وە سوزی هاوسە رگیری پێیان ئە دە ن بە لام جێبە جێ ناکرێن، هە ر وە ها خیانە تی ها وسە رگیری و نە بوونی ئابووری پێویست، و ئافرە ت داوای جیا بونە وە لە خێزانە کەی دە کات تا وە کو بە تە نها ژیان بکات لە گە ل ئە وە ش بە بیێ هە بونی هیچ پێدا ویستیێک بو ژیانە کە ی.
  
چاوپێَکەتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی/دهۆک
6-قە زای سێمێل
- نو سینگە ی سێمێل/قە زای سێمێل
بە رێوبە ری نو سینگە ی سێمێل سە بارە ت بە یاسای توندوتیژی دژی ئافرە تان پێی وا یە یاسای توندوتیژی یاسایێکی باش نیە چونکە ئافرە ت لە خێزان جیا کردوتە وە و یاسایێک بو دانا نراوە ئە وە ش را گە یاند لە یاسا دا تە نها کە سی تاوانبار و کە سی بێ گوناه هە یە ئە ویش بۆ ژن و پیاو دانراوە هیچ یاسایێکی تر نییە ژن لە پیاو جیا کرد بێتە وە، پێی وایە یاسای توندوتیژی یاسایێکی نە گونجاوە و یاسای عقوبات لە وە باشترە، لە گە ل ئە وە ش نە دە بوو ئە م یاسا یە لە ئێستا دا لە کومە لگای ئێمە دا دابنرابا چو نکە بە شێوە کی نا دروست بە کار دە ێنن و بە چاوێکی تر سە ری دە کە ن وە ئافرە ت ئە م یاسایە بە بە هانە دە زانێت بە خوی بە کار دێنێت چو نکە پیاو پێی وا یە نابێت خێزانە کە ی بگاتە ئە و ئاستانە روو بە روی یاسا و سزا ببێت و خە لک قسە یان لە سە ر بکە ن هە ر لە بە ر ئە وە ش رێچکەی بێیدەنگی دە گرێتە بە ر بو هە موو کێشە کان تا وە کو لە ناو عە شیرە ت و کومە لگا دا روو بە رووی قسە نە بێت، ئافرە تیش ئە مە بە دە ر فە ت دە بینێت.
سە بارە ت بە و سکالا نە ی کە لە نو سینگە ی سێمێل تومار دە کرێت بە رێوبە ررایکه‌یاند کە روژا نە تە نها یە ک تا دوو سکالا ئێمە تومار دە کرێین و لە سالی ٢٠١٨ دا ١٠٠ سکالا لە لای ئێمە تومار کراون و لە م سالە دا داتامان تومار نە کردوینە تە وە تا وە کو ئێستا بە لام بە گشتی لە م سالە دا سکالاکان کە م ترن، وە ئێمە فە رمانبە رە کانی خو مان لە گە ل خاوە ن سکالاکان دادە نیشین بوو چارە سە ر کردنی کێشە کان زوور بە ییان چارە سە ر دە کرێین بە بێ ئە وە ی رە وانە ی داگا بکرێت، وە سکالا لە لایە ن پیاو و ژنیش لە نو سینگە کە تومار دە کرێن.
سە بارە ت بە و کێشانە کە سکالا یان لە سە ر تومار دە کرێن لە لا یە ن نو سینگە ی سێمێل بە رێو بە ر راگە یاند زوور بە ی کێشە کان لە لا یە نی ئابووری و کە می دارای پێویست و گوێ نە گرتنی ئافرە ت بە خێزانە کە ی و لە یە ک تێنە گە یشتنی ژن و پیاو و هە روه ها سکالا دە ربارە ی هێنانی ژنی دووەم کە لە لا یە ن ژنی یەکە مە وە سکالا کە تومار دە کرێت، وە هە ندێک جار لە سە ر مولکیە ت.
سە بارە ت بە کێشە کانی نو سینگە کە ئە وە را گە یاند کە هیچ کێشە یە کی ناو خو یی یان نینە بە لام شوێنی نو سینگە کە نا گونجاوە چو نکە لە ناو مالان دا دانراوە.


7-قە زای زاخو
 -نوسینگە ی زاخو
ئە م نوسینگە لە سالی ٢٠٠٩ دامە زراوە، لە ئێستا دانیشتن لە گە ل خاوە ن سکالا کان دە کرێن بو ئاشت بو نە وە یان بە بێ ئە وە ی رە وانە ی دادگا بکرێت، لە بە ر فراوانی قە زای زاخو و هە ر وە ها کە مپە کانی دە وریان روژانە نێزیکە ی ٢٠ سکالا تومار دە کرێن، لە سالی ٢٠١٨ تا وە کو ٤٥٠ سکالا یان تومار کراوە نێزیکە ی ٧٥ سکالا لە نوسینگە ی زاخو چارە سە ر کراون ئە وانی تریش رە وانە ی دادگا کراون.
سە بارە ت بە یاسای توندوتیژی بە رێو بە ری نو سینگە ی زاخو راگە یاند یاسا بە گشتی خراب نییە بە لام کە م و کورتی تێدا هە ن و دە بێت زوو چارە سە ر بکرێت لە لا یە ن کە سە کانی پسپوری و تایبە تی یاسایی، لە سالی ٢٠١١ لە کاتی دە رکردنی یاسایی توندوتیژی ناونرا بە یاسای توندوتیژی دژی خیزان، بە پێی رای بە رێو بە ر ئە گە ر یاسای پاراستنی ئافرەت بوایە ئە مە کاریگە ریکە بە شێوە کی تر دە بوو.
لە گە ل ئە وە ش بە رێو بە ر بە درێژی پێدانی گفتوگو کە ئە گە رە کانی زووری سکالا کان دە گە رێنێتە وە بو کە می ئابووری و خراب بە کار هێنانی تورە کومە لایە تییە کان و پێ نە دانی مافە رە واییە کانی تاکە کە سی و خیانە تی هاوسە ر گیری، و لە نوسینگە ی زاخو سکالا لە لایە ن هە موو تاکە کانی خێزان تومار دە کرێ.
سە بارە ت بە کێشە کانی نو سینگە کە بە رێو بە ر گوتی کە کێشە ی نە بونی ئۆتومبێل بو کارو بارە کانی نو سینگە یان هە یە و پێویستی بە سە نتە رێکی راوێژکاری خێزانی یان هە یە بو قە زای زاخو.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی زاخۆ



8- قەزای شێخان:

1-نووسینگەی شێخان:
ئەم نووسینگەیە دەکەوێتە ناوچەی شێخان، ئەوانەی سکاڵا لەو نوسینگەیە تۆمار دەکەن ئەگەر کێشەکەیان چارەسەر نەکرێت رەوانەی دادگای قەسرۆک دەکرێن، بەلام ئەگەر خاوەن کێشەکە بەهۆی دووری رێگا نەیتوانی بچێتە قەسرۆک، ئەوا دەبێت لە نوسینگەی پۆلیس کە سەر بە موێلە سکالا تۆمار بکاتەوە بۆ ئەوەی لە دادگای شێخان کێشەکەی یەکلا بکریتەوە، چونکە دادگای شیخان کار بە یاسای سزادانی عێراقی دەکات نەک یاسای توندوتیژی خێزانی، ئەم نووسینگانەش بەپیی یاسای توندوتیژی خیزانی درووستکراون، لەبەر ئەوەی شێخان لەرووی تەشریعییەوە سەر بە عیراقە، بەلام لە دادگای قەسرۆک یاسای توندوتیژی خێزانی کاریی پێدەکرێت.
ئەو نووسینگەیەش وەکوو هەموو نووسینگەکانی تر بەپیی یاسای توندوتیژی خێزانی درووست کراوە بۆ کەیسە خێزانییەکان، بەلام تا ئیستاش هەر لەسەر لۆگۆکەی (بەرێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی دژی ئافرەتان) نووسراوە، زۆربەی ئەوانەشی سکالا لەم نووسینگەیە تۆمار دەکەن ژنانن.
پێکهاتەی ئەم نووسینگەیە بەو شێوەیە
ژمارەی کارمەند: 13
پیاو: 12
ژن: ١
 

 2-دادگای شێخان
تا ساڵێک بەر لەئێستا لەدادگای شیخان دادوەرێک هەبوو بۆ جیبه‌جیکردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی و ئەو کەیسانەی کە لە نووسینگەی شێخان بەپێی یاسای توندوتیژی خێزانی سکالایان تۆمار دەکرد ده‌چووه‌ لای ئه‌م دادوه‌ر و ده‌یبینی، بەڵام لە ئێستادا ئەم دادوه‌ره‌ نه‌ماوه‌ که‌ تایبه‌تبیت به‌ بینینی که‌یسه‌ خیزانییه‌کان وبه‌و بیانووه‌ی که‌ شیخان له‌ رووی تشریعییه‌وه‌ سه‌ر به‌ حکومه‌تی ناوه‌ندییه‌، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر که‌سیک سکالاتۆمار بکات له‌ نوسینگه‌ی شیخان و کیشه‌ی خیزانی هه‌بیت ئه‌وان ره‌وانه‌ی ده‌که‌ن بۆ دادگای قه‌سرۆک چونکه‌ له‌وی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی جیبه‌جی ده‌کریت، به‌لام ئه‌گه‌ر که‌یسه‌که‌ نه‌توانیت یان نه‌یه‌ویت بجیته‌ قه‌سرۆک ئه‌وه‌ هه‌ر له‌ دادگای شیخان که‌یسه‌که‌ی ده‌مینیته‌وه‌ و به‌ یاساییه‌کی تر بریاری بۆ ده‌رده‌کریت دوور له‌ یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیزی خیزانیی.

  
 نووسینگه‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی دژی ئافره‌تان/شیخان 


 



ئیدارەی گەرمیان
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
سەبارەت بە کاروبارەکانی ئەم بەڕێوەبەرایەتیە لەساڵی 2018 بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی : ئەرکی سەرەکی ئێمە لێکۆڵینەوە بووە لەکەیسەکانی توندو تیژی، وە ئەو تاوانبارانەی کەتاوانیان ئەنجام داوە لەکەیسی توندو تیژی ڕادەستی دادگایی بکەین و ڕێکاری یاسای ئەنجام بدەین و، وە ئێمە پلانمان هەیە زیاتر بۆ ئەوەی چینی گەنجان ببینین و ئاگاداری بڵاوکراوەکانمان بن سەبارەت بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەناویاندا، وە ئێمەیەکەم شت لەپلانەکانمان ئەنجامدانی خولە بۆتوێژەرەکانی کۆمەلایەتی لەناو خوێندنگاکان بۆچالاک کردنی ڕۆڵی توێژەرەکان لەناو خوێندنگا لەچارەسەرکردنی کێشەی خوێندکاران کە ئەمەشمان دابەش کردووە بۆ پلانێکی (4 بۆ 5) خول وە پلانێکی ترمان بەشداری کردنە لەکۆبونەوەی دایکان و باوکان لەسەرجەم خوێندنگاکان بۆ پێدانی ڕێنمایی و چۆنێتی هەڵسوکەوت کردن لەگەڵ خوێندکاران وە کۆنتاکمان هەبێ لەگەڵیان لەڕێگەی ژمارە مۆبایلەکانی خۆمانەوە کەلەکاتی هەرکێشە و ناکۆکیەک بتوانن پەیوەندیمان پێوە بکەن، وەپلانێکی ترمان ئەوەیە کەهەر لەناو خوێندنگاکان هۆشیاری بدەینە خوێندکاران لە خوێندکارانی بنەڕەتی و دواناوەندی و پەیمانگا و زانکۆکانیش وە خولەکانی ئێمە زیاتر دەربارەی توند و تیژی و خراب بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی کردن و، وە کێشەکانی خەڵک لەچاوساڵەکانی تر زیادی کردووە و حاڵەتی کوشتنیش زیادی کردووە وەلەگەڵ زانکۆی گەرمیان بەرنامەمان هەیە کەکۆنفرانسێکی زانستیان لەگەڵ ئەنجام بدەین بەهاوکاری ڕێکخراوی ئەڵمانی کەسەبارەت بە کێشەکانی کۆمەڵگا لە ڕووی یاسایی و شەرعەوە هەروەها بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ژنان وتی ئێمە ئەمانەوێت لەبەینی یاسا و شەرعا ربگێک دروست بکەین وە داوامان کردووە کەمامۆستایانی زانکۆ چەندتوێژینەوەیەکمان بۆ بکەن دەربارەی ئەو بابەتە، وەهەر سەبارەت بەم کۆنفرانسە لە زانکۆی گەرمیان بڕیارە ئەنجام بدرێت لەبەشی یاسایی زانکۆکە وەسەبارەت بە ڕۆڵی وەزارەتی تەندروستی لەجێ بەجێ کردنی یاسایی بەرەنگاربوونەوەی توند و تیژی دژی خێزانی وتی : ئێمە لەگەڵ نەخۆشخانەکانی سنوری گەرمیان پەیوەندیمان هەیە هەرچی حاڵەتێکی نەخوازرا و ڕوویان تێبکات یەکسەر ئێمە ئاگادار ئەکەنەوە، وە بەپێچەوانەشەوە ئێمە حاڵەتی وامان هەیە کەپێویستیان بەچارەسەرە دەینێرینە نەخۆشخانەکان بۆ ئەوەی چارەسەریان بۆ بکرێت وە ئێمە وە کو بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لیستی خەفەریاتی خۆمان نەسخەیەکی ئەدەین بەوان بۆ ئەوەی لەهەر ڕووداوێک ئاگادامان لەیەک بێ.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری یەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/گەرمیان.

2-کێشەو گرفتەکانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/گەرمیان.
هەرچەندە لەسەرجەم راپۆرتەکانماندا کێشەو گرفتەکانی ئەو بەرێوەبەرایەتیەمان دیاریکردوەو خستومانەتەروو وە راسپاردەو پێشنیاری گونجاومان بۆ چارەسەرکردنی خستۆتەروو و گەیاندوومانەتە لایەنی پەیوەندیدار بەڵام جێگەی داخە تا ئیستەش زۆرێک لە کێشەکان چارەسەرنەکراون و رێگری لەبەردەم جێبەجێکردنی یاساکە وەکو خۆی دروست کردووە، گرنگترین کێشەکانیش بریتین لە:

1. نەبوونی کارمەند :
سەبارەت بەکێشەی کەمی کارمەند بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :کێشەی گەورەی بەردەم بەڕێوەرەایەتی نەبوونی کارمەندە بەتایبەتی پۆلیس ئەوە بۆماوەی (5) ساڵیش ئەبێ یەک پۆلیسمان بۆدانەمەزراوە 
2. نەبوونی بینای تایبەت :
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :بینایی تایبەتی سەربەخۆی خۆمان یەکێکی ترە لەکێشەکانی بەڕێوەبەرایەتیەکەمان کەتائێستا بینایەکمان نی یە تایبەت بێت بەبەڕێوەبەرایەتیەکەمان.
3. نەبوونی شەڵتەری بەردەوام :
سەبارەت بەم کێشەیە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی : ئەم شەڵتەرە لێرە کاتیە و بەردەوام نی یە ئەوژنانەی ئەچنە ئەوێ تەنیا ئەتوانن بۆماوەی (72) سەعات لەوێ بمێننەوە ئێمە داوامان کردووە لەوەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی کاتی شەڵتەرەکە زیاد بکرێت یان بکرێتە بەردەوام بەڵام تا ئێستا جوابیان نەداوەتەوە هەرچەندە ئەم شەڵتەرە کاتیە هێشتا سودێکی زۆری هەیە لەبەرئەوەی هەندێ حاڵەت هەیە کاتی زۆردرەنگە مەترسی ڕێگاوبانیش هەیە ناکرێ بەوکاتە ببرێتەسلێمانی و بەیانی بهێنرێتەوە تا ڕادەیەکی باش سوودی زۆرە بەڵام کاتەکەی زیاد بکرێ باشترە.
4. گرفتی دارایی و کەمی بودجە:
سەبارەت بەگرفتی دارایی و کێشە و کەمی بودجە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :کەمی بودجە گرفتێکی زۆر زۆر گەورەیە بۆ بەڕێوەبەرایەتیەکەمان بۆ (6) دائرەی سەر بەبەڕێوەبەرایەتیەکەمان تەنها (1.250.000) یەک ملیۆن و دوو سەد و پەنجا هەزار دینار، کەئەو بڕە پارەیە زۆر کەمە و بەهیچ شێوەیەک بەشمان ناکات وە کێشەیە بۆمان وە ئێمەهەر لەبەرکەمی بودجە و خراپی باری دارایمان کێشەی کەمی سەیارەمان هەیە وە ئەو سەیارانەشی کەهەمانە هەمووی کۆن بوون و خراپ بوون پێویستی بەچاککردنەوە هەیە وە ڕێکخراوەکان بەشێوەیەکی باش هاوکاریمان ئەکەن لە دابینکردنی هەندێک لەپێداویستی و کەرەستەکانی بەڕێوەبەرایەتی و نوسینگەکانمان سەنتەری ڕاوێژکاری و خێزانی، وەدابینکردنی سەیارە و سایەق بەشێوەی گرێبەست بۆ سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی و هۆبەی توندوتیژی ڕزگاری .
5. نەبوونی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بۆ قوربانیەکانی دەستی توند و تیژی :
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی :بۆئەم مەبەستە بەشێوەی کتابی ڕەسمی داوام لەئیدارەی گەرمیان کردووە کەنەخۆشخانەیەکی دەروونی تایبەت هەبێت بۆ قوربانیانی دەستی توندوتیژیەکە و کەسی پسپۆریشی تێدا بێت ئەمەش کێشەکانمان چارەسەر ئەکات و بەشێک لەکێشەکان کەم ئەکاتەوە و دواجاریش کێشەکانی توندوتیژی کەم ئەبن، یان کەنەخۆشخانەکەش نەبێت هەر سەنتەرێکی دەروونی هەبێت و دکتۆری دەروونی تێدابێت باشترە چونکە ئێمە تەنها دەروون ناسمان هەیە و دکتۆری دەروونیمان نی یە.
6. نەبوونی هیلی گەرمە هۆ کاری نەکردنەوەی دەگەڕێتەوە بو کەمی و نەبوونی کارمەند لەبەر ئەوەی میلاکمان کەمە و بەشی دابین کردنی کارمەندی پیویست ناکات.

3-لیژنەی ئاشتەوایی
 

سەبارەت بە لیژنەی ئاشتەوایی و گرفتەکانی بەردەم کارەکانی لیژنەکە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونیەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە گەرمیان ووتی لیژنەکە پێکدێت لە (4) ئەندام (2) ئەدامیان پارێزەرن و سەر بە دادگای گەرمیانن و دوانیشیان سەر بە بەڕێوەبەرایەتیە، کە یەکێکیان دەروونناسە و ئەوی تریان کۆمەڵناسە ئەو کەیسانە ئەبێت کە دادگای توند و تیژی خێزانی هەواڵەی ئەکات بۆیان بۆ نێوەند گیری و ئاشتەوای لە نێوان لایەنەکانی داواکە. وە لە داهاتوویەکی نزیکدا ئەندامەکان زیاد دەکرێن بۆ (9) ئەندام لەبەر زۆری کەیسەکان کە بەپێ ی بڕیاری ئەنجومەنی دادوەری ئەندامانی لیژنەکە زیاد دەکرێت و کە ئەوانیش پسپۆڕی دەروونی و یاسایی و کۆمەڵایەتین سەر بە وەزارەتی ناوخۆ، کە بڕیارە ببنە (2) دوو لیژنەی هاوبەش کاتی دانیشتنی لیژنەکە زیاد بکرێت بۆ (2) دوو ڕۆژ لە هەفتەیەکدا بۆ بینینی کەیسە خێزانیەکانی سنووری گەرمیان، وە ئەندامێکی لیژنەکە باسی لەوەکرد کە زۆربەی کێشەکان بەهۆی خراپی بارودۆخی ئابووریەوە و بەتایبەتی دوای ئەم قەیرانی داراییە کێشەکان زیادیان کردووە، لایەنە ماددیەکە کاری کردووەتە سەر باروگوزەرانی خەڵکی و هۆکارێکی سەرەکیە بۆ کێشە خێزانیەکان زۆرترین کێشەی ئەو کەسانەی کە ئەچنە بەردەم لیژنەکە کێشەی (ژن و مێردن) هەندێکیان هێشتا هاوسەری یەکترین و هەندێکی تریشیان جیابوونەتەوە لە یەکتر دیارترین (هەڕەشە و لێدان و خراپ بەکارهێنانی ئامێری پەیوەندی و تۆمەت و ناپاکی هاوسەرێتیە) خۆشبەختانە لیژنە توانیویەتی لە (60%) کێشەکان چارەسەر بکات وە گرفتێکی تری ئەندامانی لیژنەکە نەبوونی هیچ دەسکەوتێکی ماددیە لە بەرامبەر ماندوبونیان کە بڕیار بوو بۆ هەر بینینی داوایەک و دانیشتنێک لە لیژنەکە بڕی (30) سی هەزار دیناریان پێ بدرێت بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ بڕەپارەیەکیان پێ نەدراوە هەر ئەوەش وای کردووە ماوەیەک جارێک ئەندامەکان داوای دەست لەکارکێشانەوە بکەن.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ ئەندامی لیژنەی ئاشتەوایی/گەرمیان

4-سەنتەری راوێژکاری خێزانی
سەبارەت بە سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی، بەڕێوبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی ئەم سەنتەرە لەساڵی 2017 دامەزراوە ئێمە هەوڵمان داوە سەرجەم ئەو پێداویستیانەی گرنگن لەڕاوێژی یاسایی کۆمەڵایەتی دەروونی دابمەزرێنن وەبەهاوکاری ڕێکخراوی هاوکاری ئەڵمانی توانیومانە پێداویستی و کەرەستەکانی ناو بیناکە دابین بکەین وە ئێستا سەنتەرەکە، ئێمە لەو سەنتەرە هەوڵمان داوە ئەوکەسانەی کێشەیان هەیە و سەردانی ئەوێ دەکەن ڕاوێژیان لەگەڵ بکرێت و چارەسەر بکرێت بۆی ئەگەر نەتوانرا چارەسەر بکرێ ئەوا دوای سکاڵا ئێمە ئەتوانین لەدەرەوە متابەعەی کەیسەکەی بکەین وەئەم سەنتەرە لەوەتەی دامەزراوە بەشی تایبەت بووە بە چاوپێکەوتنی منداڵ لەولایەن دایک و باوکانەوە لەکاتی چاوپێکەوتنەکە لەوێ ئەنجام ئەدرێت و شوێنی تایبەتی تەرخان کراوە و هەموو پێداویستەیەکانی منداڵی تێدایە، وەلەلایەن کارمەندەکانی خۆمانەوە چاودێری ئەکرێن، بەڵام لەمەودوا بەگوێرەی بڕیاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وە هەیکەلی تەنزیمی سەنتەرەکە دایان ناوە کەلەمەودوا بینینی منداڵ لەوێ نەمێنێت وە لەئێستادا لیژنەی ئاشتەوایی ئێمەش لەوسەنتەرە دادەنیشێت کەدوو ئەندامی ئێمەی تێدایە لەگڵ دوو پارێزەر ئەو کەسانەی کە ئەچنە دادگاوە دادگا هەواڵەی لیژنەکەی دەکا هەرلەو سەنتەرە قسەیان لەگەڵ ئەکرێ و ڕێنماییان پێشکەش ئەکرێ لەلایەن ئەندامانی لیژنەوە بۆ ئەوەی کێشەکان چارەسەر بکرێت 

5-قەزای خانەقین
دوای ئەوەی لە ساڵی 2017 نووسینگەی خانەقین داخرا بەهۆی هاتنی سوپای حەشدی شعبی و تێکچوونی بارودۆخی ئەمنی ناوچەکە، تاوەکو ئیستەش ئەم کێشەیە هەر بەردەوامەو نووسینگەکە نەکراوەتەوە و دەستی نەکردۆتەوە بەکارەکانی، سەبارەت بەم بابەتە لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین باسی لەوەکرد هەر لەسەرەتای داخستنی نووسینگەکەوە ئێمە لە هەوڵداین بۆ کردنەوەی بۆ ئەم مەبەستەش وەزارەتی ناوخۆ بەڵینی پێداین بە چارەسەرکردنی بە تنسیب کردنی پۆلیس لە بەرێوەبەرایەتی پۆلیسی گەرمیان، بەڵام ئەوانیش کێشەی کەمی پۆلیسیان هەیە، بۆیە کێشەکە چارەسەرنەکراو بەم شێوەیە مایەوە، وە پێمان وایە باشترین چارەسەر بۆ کردنەوەی نووسینگەکە ئەوەیە کە پۆلیسی تایبەتی بۆ دابمەزرێت و دەسەڵاتی لێکۆلێنەوەمان هەبێت و بتوانین بەدواداچون بکەین بۆ حاڵەتەکان، وە لە ئیستادا بەڵێنمان پێدراوە بە چارەسەرکردن و کردنەوەی نووسینگەکە بەو شێوەیە.
چونکە بوونی نووسینگەکەی ئێمە کاریگەری زۆری هەبوو لەسەر رۆشنبیری خەڵکی ناوچەکە تاوەکو ئیستەش خەڵک پەیوەندی بە ئێمەوە دەکات بۆ ئەو کێشە خێزانییانەی کە روودەدەن بۆیە نەمانی نووسینگەکە لەو ناوچەیە بە دڵنیاییەوە کاریگەری هەبووە لەسەر رۆشنبیری و چارەسەر و بەدواداچوونی کەیسەکان.
سەبارەت بە چۆنیەتی ئەنجامدانی کارەکانیان و دەسەڵاتەکانیان لەگەڵ هەموو ئەو گرفتانە لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد لە کاتی ئێستادا تەنها دووتیم موبایلمان هەیە لە سنوری کەمپی ئاوارەکانی ئەڵوەنی یەک و دوو کە تەنها دەتوانین بەدواداچوون بکەین و هیچ دەسەڵاتێکی ترمان نییە.
یەکێکی تر لە کێشەکان کە لە قەزاکە هەیە و گرفت بۆ جێبەجێکردنی یاساکە دروست دەکات نەبوونی دادگای تایبەتە بە جێبەجێکردنی یاساکە، سەبارەت بەم کێشەیە لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین باسی لەوەکرد ئەو دادگایانەی کە لە خانەقین هەن سەر بە حکومەتی عێراقین نەک هەرێمی کوردستان بۆیە ئامادەنین یاساکە کە لە هەرێمی کوردستان دەرچووە جێبەجێی بکەن، بۆیە ئەگەر ئاسایشی ناوچەکە بکەوێتەوە دەست پێشمەرگە و ئاسایشی هەرێم ئەوە ئەگەر هەیە دادگای تایبەتمەند دابمەزرێت و ئەو کێشەیەش چارەسەر بێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەر رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین.

6-نووسینگەی کفری
1-کێشەو گرفتەکانی نووسینگەکە.
سەرەرای ئەو کێشەو گرفتانەی کە لە راپۆرتەکانی پێشووماندا خستوومانەتەروو تائێستەش چەندین گرفت و کێشە هەن کە بەپێی ووتەی لێپرسراوی نووسینگەی کفری رێگری بۆ دروست کردن لە جێبەجێکردنی یاساکە و کارەکانیان، لەوانەش:
.1نەبوونی میلاک:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد کێشەی سەرەکی ئێمە نەبونی میلاکە وەچەندین جار بەچەن شێوەی جیاواز داوامان کردوە تەنانەت لەپەرلەمانی کوردستان کەسەردانمان کردوون ماوەیەک پێش ئیستا ئەو کێشەیەمان پێوتن و پێشنیاریشمان کرد ئەگەر دامەزراندن نیە ئەوە دەتوانن بەتەنسیب کارمەندمان بۆ بنێرن بەڵام تائێستا هیچ نەکراوە. 
لە ئیستادا لەبیست پۆلیس زیاتریشمان پێویستە بۆ حەراکات و تەحقیق و هێنان و بینینی کەیسە. ئێمە لەنەبونی پۆلیس زۆرترین ئەرکمان خستوەت سەرخۆمان، تەنانەت زۆرجار ئۆتۆمبێلیش نیە بە ئۆتۆمبێلی شەخسی کاردەکەین و و زۆرجاریش بە عیلاقاتی شەخسی لەگەڵ پۆلیس و ئاسایش کارێک رادەپەرێنین.
2. نەبوونی بودجەی پێوویست:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد :بوجەمان وەک بەرێوبەرایەتی نیە، تەنها هەندێک رێخراو هەیە هاوکاریمان دەکات . هاوکارییەکانیان وەک هەندێک جار پارەیەو هەندێک جار کرینی قرتاسیەو بەکرێ گرتنی ئۆتۆمبێل و هەندێک شتی لەو شێوەیە..
3. نەبوونی دادگای تایبەتمەند:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد ئێمە دادگایی تایبەت لەسنورەکەماندا نییە تەنها لەکەلار دادگایەک هەیە ئەویش تایبەتمەند نییە و ئێمە هەموو کێشەکانمان دەخەینە بەردەستی هەمان دادوەر کەکێشەکانی تر دەبینێتـ لەدادگایی لێکۆڵینەوە وەک قەتل و دزی و هەموو کێشەکان، لەکاتێکدا کەیسی توندو تیژی دادوەر و دادگایی تایبەتی ئەوێت.ئەوەش کێشەکەی ئەوەنە زۆرە زۆرجار دادوەر تەنها بیست فایلی ئێمەو سی بۆ سیو پێنج کەیسی پۆلیسی کفری بۆ ئەچێت جار هەیە ئەو دادوەرە بریارێک دەدات لەکەیسێکدا بەڵام دوایی بەتەلەفۆن پێیی ئەڵێین بەو شێوەیە نیەو ئەویش لەبەر مەشغەڵەت و زۆری کەیسەکانە کە بەوشێوەیە دەبێت..

2- ڕِۆڵی وەزارەتەکانی پەروەردە و تەندرووستی لە جێبەجێکردنی یاساکەدا:
سەبارەت بەم بایەتە لێپرسراوی نووسینگەی کفری ئاماژەی بەوەکرد کە پەروەدە زۆر گرنگە چونکە لەمنداڵیەوە دەبیێت فێربکرێن نەترسن لەپۆلیس، وەتائێستا لەگەل پەروەدە پەیوەندیمان هەیە لەگەڵیان بەڵام زۆرباش نیە، وە تەندروستیش بەهەمان شێوەو هاوکاری دەکەن و بەڵام قەیران کاریگەری لەسەر هەموو شتێک کردوە و وەکو پیویست نییە..

3. لیژنەی ئاشتەوایی:
لیژنەی ئاشتەوایی لە ئیدارەی گەرمیان پێکهاتوە لە چەند ئەندامێک کە ئەندامێکی بەروێوەبەرایەتی ومامۆستایەکی ئاینی و ئەندامی دادگای تیادایە، ئەم لیژنەیە بە شیوەیەکی جێگیر و کاتیکی جێگرییان نیە بۆ دانیشتن بەڵکو ئەگەر کەیس هەبێت بە تەلەفۆن لیژنەکە کۆدەکرێنەوە.

4. ئاوارەکان و یاسای بەرەنگاربونەوەی توندووتیژی خێزانی:
سەبارەت بە لاینە لێپرسراوی نووسینگەی کفری ئاماژەی بەوەکرد لەبەر ئەوەی ئاوارەکان لە سنورەکەی ێمە بڵاوبونەتەوە کەمپێک نییە کە کۆیان بکاتەوە بۆیە تەنها کار لەسەر ئەو کێشانە دەکەین کە خیان دێنە لامان و سکاڵا تۆمار دەکەن.
زۆربەی کێشەی ئاوارەکانیش بەهۆی خراپی باری دارایینانەوە روودەدات چونکە پیاوەکان لە کەمپا بێکارن و ئەمەش کێشەیان بۆدروست دەکات.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی کفری
 

ئیدارەی راپەرین
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان
بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتییەکە باسی لەوەکرد بوونی ئەم بەڕێوبەرایەتیە زۆر گرنکە چەنکە ئێستا خەڵک هۆشیارە کێشەکانیان لە ڕێگەی یاساوە چارەسەر ئەکەن نەک لەڕێگای سوڵح و ڕێگای کۆمەڵایەتیەوە کە جاران کێشەکان لە ڕێگای کۆمەڵایەتیەوە چارەسەر دەکران هەر ماوەیەکی کەم بوو دواتر کێشەکە سەری هەڵدەدایەوە بەڵام ئێستا لە ڕێگەی یاساوە مەلەفی بۆ دەکرێتەوە و وتە و بەڵگەکان لەناو مەلەفەمە تۆمار دەکرێت.
سەبارەت بە زیادبوونی کێشەکان ئاماژەی بەوە کرد کە سکاڵاکان بەشێوەیەکی گشتی ڕوو لە زیادبونن بۆ ئەوەش ناتوانین بڵێین مانای ئەوەیە کە کێشەکان زیادیان کردووە بەڵکو ئەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە خەڵک ئێستا هۆشیارە و نایانەوێ کێشەکانیان بە ڕێگای کۆمەڵایەتی چارەسەرکەن بۆیە دێت سکاڵا دەکات و ئەوکاتە مەلەف دروست دەکرێت و بەڵێنامەی پێ پڕدەکرێتەوە وە ئەگەربێتو جارێکیتر تاوانەکە دووبارە بکاتەوە ئەوکاتە مەلەفەکە دێتەوە بەردەست، بۆ نموونە لە مانگی 11 ی 2018 دوو حاڵەتی سووتان هەبووە یەکێکیان گیانی لە دەستدا، سەبارەت بە ڕێژەی خۆسوتاندن بەراورد بە ساڵانی ڕابرددو کەمی کردووە بەڵام خۆکوشتن زیادی کردووە کە ئەمەشیان بە خۆ خنکاندن و دەرمانخواردن ئەنجام دەدرێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەریرێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی تندووتیژی دژی ئافرەتان /ئیدارەی راپەرین.

2-سەنتەری راوێژکاری خێزانی و لیژنەی ئاشتەوایی.
کارمەندێکی ئەم بەشە ئاماژەی بەوەدا کە سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی دوو ئیشی هەیە :
1- سەنتەر بۆ ئەو کەسانەیە کە کێشەیان هەیە و نایانەوێ سکاڵابکەن بۆیە هەر لەناو سەنتەر هەردوو لایەن بانگ دەکرێت سەرەتا بەجیا قسەیان لەگەڵ دەکرێت بۆ باس کردن لە کێشەکەیان دواتر ڕووبەڕوی یەک ئەکرێنەوە و کیشەکان بە گوێرەی توانا چارەسەر ئەکرێت.
2- لیژنەی ئاشتەوای: بۆ ئەو کەیسانەیە کە لە دادگا بەنوسراو هەواڵ دەکرێن دواتر سکاڵا کار و تۆمەتبار بانگ دەکرێن و قسەیان لەگەڵ دەکرێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەکەین.
یەکێکی تر لە کارەکانمان بینینی منداڵە بۆ ئەو هاوسەرانەی کە جیابونەتەوە، ئێمە منداڵکان وەردەگرین لێرە دایک یان باوککە منداڵکانین دەبینن، لەو کاتەشدا زۆرجار کێشەمان بۆ دروست دەبێت بۆیە ئەمساڵ داوامان کردووە کە بینینی منداڵ لای ئێمە نەمێنێت.
وە ئاماژەی بەوەدا کە یەکێکی تر لە چالاکیەکانمان بۆ ئەمساڵ بە هاوکاری دوو ڕێکخراو چەند سیمینارێک ئەنجام دەدرێت لە ناوەندەکانی خوێندن و پەیمانگا و زانکۆکان سەبارەت بە کێشەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و هاوسەرگیری خوار 18 و چۆنیەتی چارەسەرکردنی کێشەکان.

3-نوسینگەی ڕانیە:
لێپرسراوی نوسینگەکە سەبارەت بە چۆنیەتی بەدواداچوون بۆ کەیسەکان وتی سەرەتا کەیسەکان دێتە لای ئێمە و لێکۆڵینەوەیان لەگەڵ دەکەین یەکەمجار لەلایەن بەرپرسی نوسینگە ئەنجام دەدرێت دواتر هەواڵی هۆبەی خزمەتگوزاری نوسینگە دەکرێت لەوێوە ڕێنمای یاسای و کۆمەڵایەتی و دەروونی لەلایەن توێژەرەوە پێشکەش دەکرێت، دواتر هەواڵەی هۆبەی جوڵان و تاوان دەکرێت بەمەبەستی وەرگرتنی وتەی سکاڵا کار و و دواتر کەیسەکە رێکاری یاسای وەردەگرێت.
سەبارەت بە زۆری سکاڵاکان وتی (سەرەڕای کەم و کوڕی زۆر لە ڕووی میلاک و نەسریە و نەبوونی شەڵتەر و نەبونی سەیارە ڕۆژ بە ڕۆژ کەیسەکانمان زیاتر دەبێت ئاماژەی بەوەشدا کە تەنیا لەمساڵدا زیاتر لە 350 هەزار سکاڵا وەرگیراوە، وە کێشەکان لە ئێستادا زۆر زیادیان کردووە تەنیا لە ماوەی یەک مانگدا 40 سکاڵا وەرگیراوە هۆکارەکەشی دەگەرێتەوە بۆ : کاریگەری مادەی هۆشبەر، خێزانی پێشمەرگە، نەبوونی کەمی ئاستی هۆشیاری، نەبوونی متمانە لە نێوانیاندا.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخرا لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی رانیە

 
 




 
ڕاپرسى
لەم راپۆرتەماندا راپرسییەکی سەرتاسەریمان ئەنجامداوە لە هەرێمی کوردستان لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەمەبەستى ئەوەى بزانرێت ئایا هاوڵاتیان تا چەند شارەزاییان هەیە لەسەر یاساى ناوبراو یاخود تا چە ندە زانیارییان هەیە لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى، وە ئایا کاتێک ڕویان لە دادگا کردووە تا چەندە دادوەر و فەرمانبەران هاوکاربوون و یارمەتى دەر بوون لەچارەسەرکردنى کێشەکە و بەدەمەوە هاتنى هاوڵاتیان لە راپرسییەکەشدا هەردوو رەگەز بە هەموو تەمەنەکانەوە بەشداربوون، بەهۆى دەرئەنجامەکانى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە ئایا لە داهاتوودا کار و پلان و بەرنامەمان چى بێت و بۆمان دەردەکەوێت کەپێویستە لایەنە پەیوەندى دارەکان کارى جدى بکەن بەئاڕاستەى جێ بەجێکردنى یاساکە و هۆشیار کردنەوەى هاوڵاتیان لەبوونى یاسایەکى لەم جۆرە.


 
دەرئەنجامی راپرسی
کۆى بەشداربوو 506 کەس

تەمەنى بەشداربوو 15-26 26-60
214 292

ڕەگەزى بەشداربوو مێ نێر
361 145

پیشەی بەشداربوو خوێندکار فەرمانبەر ژنی ماڵ کاسب
103 94 210 99

شوێنی بەشداربوو پارێزگا قەزا
376 130

پ/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى؟
نیمە تا ڕادەیەک زۆر
275 162 69
54.34% 32.01% 13.63%
لەمەوە بۆمان ڕووندەبێتەوە کە زۆرینەى بەشداربوانى ڕاپرسییەکە هیچ زانیارییەکیان لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى نیە وە ڕێژەیەکى کەم تاڕادەیەک زانیارییان هەیە وە هیچ بەشداربوویەکى ڕاپرسیەکە شارەزاى تەواوى نیە لەسەر یاساى ناوبراو کە ئەمەش ڕێژەیەکى ترسناکە و جێگاى هەڵوەستەکردنە چونکە لە ڕاستى دا یاساکە یاسایەکى گرنگە و کاتێکی زۆر بەسەر دەرچوونیدا تێپەریووە بۆیەپێویستە سەرجەم تاکەکانى کۆمەڵگا زانیاریان هەبێ لەسەر یاساکە بەڵام سەرەڕاى گرنگى یاساکە وەک بۆمان ڕوون بویەوە کەسانێکى کەم زانیاریان لەسەر یاساکە هەبوو ئەمە لە کاتێکدایە ئەنجام دانى ئەم ڕاپرسیە لەناو ئەو هاوڵاتیانەدا بووە کە ڕوویان لە دادگاکان کردووە و دۆسیەیان هەبووە، لەمەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە تا ئەم ساتەش کارى جدى نەکراوە بە ئاڕاستەى جێ بەجێ کردنى یاساکەو بڵاوکردنەوەى هۆشیارى یاساىی لەسەر یاساکە، بۆیە زۆر پێویستە کە لایەنە پەیوەندى دارەکان تەواوى ڕێکارەکان بگرنەبەر وەکو وەزارەتى ناوخۆ وەک چۆن لە یاساکەدا باس کراوە بایەخی تەواو بدات بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە وکە کەسانى تایبەتمەند دابین بکات بە مەبەستى هۆشیار کردنەوەى تاکەکانى کۆمەڵگا سەبارەت بە یاساکە وە هەروەها پێویستە لەسەر ڕێکخراوەکان رۆڵی زیاتر ببینن لە بە بڵاوکردنەوەى هۆشیارى لەسەر یاساکە.

پ/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى؟
نیمە تا ڕادەیەک زۆر
270 169 67
53.35% 33.39% 13.24%
 لەمەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە وەک چۆن هاوڵاتیان شارەزاییان نیە لەسەر یاساکە بە هەمان شێوە زانیارییان لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى زۆر کەمە، بۆیە کارکردن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە یارمەتی دەردەبێت لەسەر ئەم لایەنەش.

پ/ تا چەند ڕازیت لە ئەندامانى لیژنەى ئاشتەواى، ئایا توانیویانە وەکو پێویست هاوکاربن و کێشەکەت بۆ چارەسەربکەن؟
نەخێر تا ڕادەیەک زۆر
176 197 133
34.78% 38.73% 26.28%
لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت کەوا لیژنەى ئاشتەواى تارادەیەک توانیویانە ئەو رۆڵە گرنگە ببینن کە هەیانە بەڵام لەیەر ئەوەی رێژەکە زۆر بەرزنییە پێوویستە لەسەر ئەندامانی لیژنەکان کە باشتر بتوانن رۆڵی بەرچاو ببینین لە رایکردنی کەیسەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی و لە هەمان کاتدا پێویستە بایەخى زیاتر بەم لیژنانە بدرێت و بودجەى پێویست دابین بکرێت بۆ کرێ ى شارەزاى و دابین کردنى سەرجەم پێداویستە یەکان، دەست کراوەى زیاتر لە کار و بارەکانیان تاکو بتوانن ئەو ڕۆڵە گرنگەى کە هەیان بووە لەپێک هێنانەوەى خێزانەکان و دروست کردنى ئاشتەواى لەنێوانیاندا زیاتر و باشترى بکەن.
پ/ چ جۆرە توندوتیژیەکت بەرامبەر ئەنجام دراوە؟
دەرونى جەستەى جنسی
296 184 38
58.49% 36.36% 7.50%
لەم دەرئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆربەی قوربانییەکان ڕووبەڕووى توندوتیژى بونەتەوە لەخێزانەکان توندوتیژى دەرونیان بەرامبەر ئەنجام دراوە وەک ئیهانەکردن، جنێودان بۆیە پێویستە بایەخی تەواو بەلایەنى دەروونى قوربانیەکان بدرێت لە کاتی سەردانیکردنیان بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و هەڵ بدرێت بۆ دوبارە بیاننانەوەی لایەنی دەرونی قوربانییەکان و کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان. 

پ/ تا چەند دادوەر و فەرمانبەرانى دادگاى توندوتیژى خێزانى هاوکارت بوون و کارئاسانیان بۆ کردویت؟
هیچ تا ڕادەیەک زۆر
117 269 120
23.12% 53.16% 23.71%
لەمەوە بۆمان دەردەکەوێت تا ڕادەیەک دادگاکان توانیویانە هاوکارى کەیسە خێزانیەکان بێت، کە جێگای دەست خۆشیە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئە کەسانەی کە نارازین لە کاروباری ناودادگاکان رێژەیەکی کەم نییە بۆیە پێویستە کاری جدی تر لەسەر ئەم لایەنە بکرێت بۆ کەمکردنەوەی رێژەکە لەلایەن دادوەران و فەرمانبەرانی ناو دادگاکان لە رێگەی هاوکاری و رێنمایی زیاتری قوربانییەکان.

پ/ ئایا لێکۆڵینەوە لە گەڵتدا بە نهێنى بووە؟
بەڵێ نەخێر
248 256
49.01% 50.59%
بەپێى یاساى بەرەنگابوونەوەى خێزان لە توندوتیژى دەبێت لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان بەنهێنى بێت بەڵام ئەم دەرئەنجامانە پێمان ئەڵێت ئەو نهێنى پارێزیەى کە پێویستە لەم جۆرە کەیسانەدا هەبێ بەڕێژەیەکى کەم بونى هەیە وە ئەمەش چەندین هۆکارى هەیە لەوانەش نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەند بە کەیسە خێزانیەکان و بینینى هەموو جۆرە داواکان لەلایەن دادگاى کەتن و زۆری ژمارەی داواکان لە دادگای لێکۆڵینەوەو نەبوونی شوێنی گونجاو بۆ دادگای لێکۆڵینەوە کەئەمەش تێکەڵاوى دروست دەکات و هەروەها نەبوونى شوێنى گونجاو بۆ لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان کە زۆر جار ڕووئەدات لێکۆڵینەوە لە ژورێکى بچوک دا ئەکرێت لەکاتێک دا چەند لێکۆڵەرێک بونیان هەیە ئەمانەو چەندین هۆکارى دیکە وادەکات کە نەتوانرێ نهێنى تەواو بپارێزرێ.


پ/ چ کەسێک توندوتیژى بەرامبەر ئەنجام داویت؟
هاوسەر (پیاو) خێزان
(ژن) برا باوک کەسانی تر تا پلە 4 
250 24 45 49 138 
49.40% 4.74% 8.8% 9.6% 27.27% 
لە ئەنجامى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان دەردەکەوێت کەزۆرینەى ئەوانەى کە توندوتیژى بەکارئەهێنن نێرینەن وە لە نێرینەش دا زۆربەى ئەوانەى توندوتیژیان بەکارهێناوە پیاوانن بەرامبەر هاوسەرەکانیان بۆیە پێویستە زیاتر هەوڵى هۆشیارى نێرینە بدرێت بەکردنەوەى خولى جۆراوجۆرى هۆشیارى تا لەو ڕێگەیەوە بتوانرێت ڕێژەى توندوتیژیەکان کەم بکرێنەوە.

پ/ ماوەى چەنێکە کێشەکەت لە دادگایە؟
1-3 مانگ 3-6 مانگ 6-1 ساڵ  
149 93 113  
29.44% 18.37% 22.33%  
لە ئەنجام دا بۆمان دەردەکەوێت کە ئەو کێشانەى کە لە دادگاکان دان ماوەیەکى زۆریان پێ ئەچێت تا یەکلادەبنەوە تەنانەت زۆر جار ڕووى داوە بەهۆى ئەوەى کە ماوەیەکى زۆرى خایاندووە کێشەکە یەکلانەبوەتەوە سکاڵاکار وازى لەسکاڵاکەى هێناوە ئەمەش زۆر جار هۆکارەکەى ئەگەڕێتەوە بۆ کەمى دادوەر و فەرمانبەرى ئەو دادگایە بۆیە پێویستە لایەنى پەیوەندیدار هەوڵى جدى بدات کە دادوەر و فەرمانبەرى زیاتر دابین بکات بۆ دادگاکان تا چیدى بەهۆى دواکەوتنى کاتەوە مافى سکاڵاکار نەفەوتێت و بێ ئومێد نەبێ لەتۆمارکردنى سکاڵاکەى.


 
ئامارەکان
1-پارێزگای سلێمانی
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
2039 2031
 *دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
5298 7113

*دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 301 427

 
 

*نووسینگەی رۆژئاوا:
2018 2017
 1804 1556 



2-پارێزگای هەولێر
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 3691 2909 

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
6537 4029

*دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 281 196 

3-پارێزگای دهۆک
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 2620 2324

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 5336 4098 

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 565 368

4-پارێزگای هەڵەبجە
*ئامارەکانی توندووتیژی لە پارێزگای هەڵەبجە:
2018 2017
 67 38

*نووسینگەی سیدسادق:
2018 2017
 114 110


5-ئیدارەی گەرمیان
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 1137 902 

*نووسینگەی کەلار:
2018 2017
633 520

*لیژنەی ئاشتەوایی:
2018 2017
146 101

*نووسینگەی کفری
2018 2017
144 194

*لیژنەی ئاشتەوایی کفری:
2018 2017
6 14
 

6-ئیدارەی راپەرین
بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان
2018 2017
 582 545 
 
*ئاماری تایبەت بە حاڵەتەکانی گرێبەستی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە دادگاکانی هەرێمی کوردستان:
جۆری حاڵەت هەولێر سلێمانی دهۆک کۆی گشتی
گرێبەستی هاوسەرگیری 15025 13836 10902 39763
جیابوونەوە 3598 4085 1509 9192
هاوسەرگیری دووەم 36 48 5 89

ئاماری کەیسەکانی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ساڵی 2019، کە توانیوویەتی پارێزەری خوبەخشیان بۆ دابین بکات.

جۆری کەیس ژمارە
جیابوونەوە، بە هەموو جۆرەکانیەوە 57
نفقە(خەرجی) 14
بینینی مناڵ(مشاهدە) 5
دایەنی (حچانە) 2
داواکردنی گوێرایەڵی (مگاوعە) 2
کۆی گشتی کەیس 80
((راوێژی یاسایی)) 108
کۆی گشتی
کەیس و راوێژی یاسایی 188

هۆکارەکان
دارایی  
تداخلی خێزانی  
نەگونجان  
ناپاکی هاوسەری(خیانە)  
توندووتیژی  
جێهێشتن  
 
ئەم ئامارانە چیمان پێدەڵێن؟
لەم ئامارانەوە بۆمان روون دەبێتەوە کەوا کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم ناوچەکانی هەرێمی کوردستان بە رێژەیەکی ئەکجار زۆر روویان لە زیادبوون کردەوە و ساڵانەش ریچژەکە بەرەو زیادبوون دەروات.
ئەمەش دەرخەری ئەوەیە کە پێویستە بایەخێکی زیاتر بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خیزانی بدرێت و کاری زیاتری لەسەر بکرێت، هەوڵ بدرێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەو گرفتەکانی بەردەمجێبەجێکردنی یاساکە لە دامەزراندن و زیادکردنی دادگای تایبەتمەند و بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان.
وە پێویستە بایەخی تەاو بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت بە تایبەت لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لە کاتێکدا لایەنە پەیوەندیدارەکانی وەکو حکومەت و پەرلەمان بە هۆی کیشە دارایی و سیاسیەکانەوە لە ئیستادا هیچ بایخێک بە کیشە کۆمەڵایەتییەکان نادەن.


 
راسپاردە
1-زیادکردنی ژمارەی دادگاکانی لێکۆڵینەوە لەسەرجەم پارێزگاکان بە جۆرێک بێتە هۆی پاراستنی نهێنی کەیسەکان و ئاسانکاری لە بەرێەچوونی رێکارەکان، به‌ تایبه‌ت لە قه‌زای شیخان و خانه‌قین جونکه‌ تا ئیسته‌ یاساکه‌ له‌م ناوچانه‌ جیبه‌جیناکریت به‌بیانووی نه‌بوونی دادگای تایبه‌ت بۆیه‌ کردنه‌وه‌ی دادگاکان به‌تایبه‌ت له‌م دوو قه‌زایه‌ کاریگه‌ری و گرنگی زۆری ده‌بیت له‌ جیبه‌جیکردنی یاساکه‌ و که‌مکردنه‌وه‌ی پیشلکارییه‌کان و هه‌روه‌ها له‌ رووی ئیداری و سیاسیشه‌وه‌ ده‌ستکه‌وتیکی گرنگ ده‌بیت بۆ هه‌ریمی کوردستان. 
2-دامەزراندنی دادگای کەتن تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم پارێزگاکان.
3-زیادکردنی ژمارەی نووسینگەکان لەسەرجەم پارێزگاکان بەمەبەستی ئاسانکاری لە بەرێوەچوونی کەیسەکان و هاوکاریکردنی قوربانییەکان بە هۆی زۆربوونی ژمارەی سکاڵاکان.
4-دابینکردنی بینای پێویست و شیاو بۆ نووسینگەکان بە جۆرێک شوێنێکی گونجاوو سەلامەت بێت بۆ سکاڵاکارەکان و فەرمانبەرەکانی و بە جۆرێک کە دوربێت لە ناو گەرەکەکان و دابینکردنی ئاسایشی تەواو بۆیان. 
5-زیادکردنی ژمارەی ئافرەتان لە پۆستە ئیدارییە باڵاکانی پەیوەست بە جێبەجێکردنی یاساکە.
6-کردنەوەی شێڵتەری تایبەت بە قوربانیانی توندووتیژی خێزانی و جیاکردنەوەیان لە حاڵەتەکانی تر.
7-بایەخی زیاتر بدرێت بەلایەنی دەروونی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی لە کاتی بەرێوەچوونی سکاڵاکان و لەسەر وەزارەتی تەندروستی و کارو کاروباری کۆمەڵایەتییە کە هەوڵی جدی بدەن بۆ کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.
8-- کاری جدی بکرێت لە پێناو کردنەوەی نووسینگەی خانەقین و هەوڵدان بۆ جێبەجێکردنی یاساکە لەو قەزایە وەکو خۆی، بەتایبەت لە دوای هاتنی سوپای حکومەتی عێراقی بۆ قەزاکە، 
 9-لایەنەپەیوەندیدارەکان و بەتایبەت وەزارتی ناوخۆ کاری جدی بکەن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە
10-کارکردن لە پێناو پاراستنی نهێنی کەیسەکان لەناو دادگا و نووسینکەکان
11-پێویستە پەرلەمان کاری جدی بکات بەمەبەستی هەموارکردنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەجۆرێک کە سەرجەم کەمووکورتیەکان چارەسەربکرێن کە لە کاتی جێبەجێکردنی یاساکە دەرکەوتوون ئەمەش بە کارکردن لەگەڵ رێکخراوەکان و دادوەران و لایەنەپەوەندیدارەکان بەجێبەجێکردنی یاساکە.
12-دابینکردنی سەرجەم پێداویستی بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان لە سوتەمەنی و ئۆتۆمبێل و پۆلیسی پێویست تابتوانن رۆڵی باش ببینن لە جێبەجێکردنی یاساکە.

راپۆرتی چاودیری جیبه‌جیکردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی/2019
araste.co



رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
ئەمریکی(NED)بەهاوکاری رێکخراوی



راپۆرتی چاودێریکردن وجێبەجێکردنی
یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

هەرێمی کوردستان-عیراق
2019



ئامادەکردنى
ستافــــى پـــڕۆژە




 
ناوەڕۆک
- پێشەکی
یەکەم/ پارێزگای سلێمانی.
- 1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی تندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان.
- 2-هێڵی گەرم.
- 3-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
- 4- دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی.
- 5-یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.
دووەم/ پارێزگای هەولێر
1-هێڵی گەرم.
2-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
3-نووسینگەی قەڵا.
4- نووسینگەی منارە.
5-لیژنەی ئاشتەوایی.
6- قەزای خەبات.

سێهەم/ پارێزگای هەڵەبجە
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی.
2-دادگای توندووتیژی خێزانی.
3-فەرمانگەی داواکاری گشتی.
4-نووسینگەی سیدسادق.
5-کارو چالاکییەکانی رێکخراو لە پارێزگاکە.

چوارەم/ پارێزگای دهۆک
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان.
2-نووسینگەی نزارکێ.
3-نووسینگەی دهۆک.
4- سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
5- دادگای توندووتیژی خێزانی.
6-قەزای سمیل
7-قەزای زاخۆ.
8- قەزای شێخان.

 پێنجەم / ئیدارەی گەرمیان.
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
2-کێشەکانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان 
3-لیژنەی ئاشتەوایی.
4-سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
5- قەزای خانەقین.
6-قەزای کفری.
1-نووسینگەی کفری.
2-رۆڵی وەزارەتەکانی پەروەردەو تەندروستی لە جێبەجێکردنی یاساکە.
3-لیژنەی ئاشتەوایی.
4-ئاوارەکان و یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

شەشەم/ئیدارەی راپەرین:
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
2- سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
3- نووسینگەی رانیە.
 
حەوتەم/ راپرسی.... 
هەشتەم/ ئامارەکان.....
نۆیەم/ خستنەڕووی راسپاردە....







 
 



پێشەکی
وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان، هەر لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە، ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی (NED)ی ئەمریکی، لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگەی کوردی، لەسەرەتای چاودێریییەکانماندا، بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی 9 ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە، هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین، ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستە چاودێریمان نەکردووە، بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زورێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە، تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟.
هەروەها دەستنیسانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە، 
لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێرییکەمان گرتوێتیوە.
لە وانەش گرنگتر توانیومانە لەم راپۆرتەماندا راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زوربەی ناوچەکانی هەرێم، لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی، تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی 9 ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە، هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.
لە کۆتایدا، لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان، بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە، تاکو یاساکە بتوانێ ئەو گرنگیەیە خۆی هەبێ کەهەیەتی. 







 



پارێزگای سلێمانی
1- بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و لیژنەی ئاشتەوای یاخود هۆبەی ئاشتەوای:
دوای ئەوەی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە سەرجەم راپۆرتەکانیدا ئاماژەی بە کێشەو گرفتەکانی لیژنەی ئاشتەوایی کرد بە تایبەت کێشە ئیدارییەکان و راسپاردە و پێشنیاری گونجاوی بۆ چارەسەرکردنیان خستەروو، لە دەرئەنجامدا بە خۆشحاڵییەوە
 وەزارەتی ناوخۆ بەپێی یاسای وەزارەتی ناوخۆ ژ 6 ساڵی 2009 پاڵپشت بەو دەسەڵاتەی پێیان دراوە بڕیاریان دا بە دەرچوانی ڕێنمای ژمارە (4) کە لە 18/2/2018 بە ژمارە نوسراوی (19931) دەرچووە کە لەچەند مادەیەک و بڕگەیەک پێکدێت ئەوەی کە پەیوەندی بە لیژنەی ئاشتەواییەوە هەیە لە مادەی یەکەم بڕگەیی 7 ئاماژە بەوە دەکات کە لیژنەی ئاشتەوایی :- 
ئەو لیژنەیەیە کە لە بەشی سەنتەرەکانی ڕاوێژکاری خێزانی پێکدەهێنرێت بە مەبەستی کارکردن بۆ ئەنجامدانی ئاشتەوای لە نێوان ئەو لایەنانەی بە پێی مادەی 5 لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژ 8 ساڵی 2011 لەلایەن دادگاوە ئاڕاستە دەکرێت.
هەروەها مادەی سیًیەم بەشی دووەم باس لە هۆبەی لیژنەی ئاشتەوای دەکات بە چەند خاڵێک :-
1- ئەرکی ئەم هۆبەیە وەرگرتنی ئەو کەیسانەیە کە لەلایەن دادگاکانەوە ڕەوانەی بەشی سەنتەرەکان دەکرێت وە ڕێکخستنی کارەکان و وەڵام دانەوەیان بەمەبستی ئاشتەوای لە نێوانیان.
2- لیژنەیەک یان زیاتر پێکدەهێنرێت لە 3 شارەزا لە بواری (یاسا، دورونی، کۆمەڵایەتی، کاری کۆمەڵایەتی) کە هەڵگری بڕوانامەی بە کەلۆریۆسبن و باشتر وایە لە مامۆستایانی زانکۆبن.
3- چارەسەر کردنی ئەو کێشانەی لەلایەن هۆبەی خزمەتگوزاری یاسای و دەرونی و کۆمەڵایەتی ڕەوانە دەکرێن کە لایەنە ناکۆکەکان ئامادەی تۆمارکردنی سکاڵا ناکەن بە ئارەزوو مەندانە داوای ڕاوێژ دەکەن بۆ چارەسەرکردنی کێشەکەیان.
4- چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی لە ڕێگای هێڵی گەرم ڕەوانەی بەشی سەنتەر دەکریًت.
5- نابێت ئەفسەر یان فەرمان بەرانی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتژی دژی ئافرەتان ئەندامبن لە لیژنەی ئاشتەوای جگە لەوانەی کە پلەی شارەزایان هەیە.
هەروەها مادە پێنج لەم ڕێنمایەدا باس لە کارە ڕاییەکانی کارکردنی لیژنەی ئاشتەوای دەکات بەم شێوەیە :- 
یەکەم : لیژنەی ئاشتەوای لە بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی بە فەرمانێکی کارگێڕی پێک دەهێندرێت لەلایەن بەڕێوبەرایەتی.
دووەم : خشتەیەک لەلایەن بەڕێوبەرایەتی ڕێکدەخرێت تێیدا ئەرکی کارکردنی ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای بەشیوەی مانگانە ڕێکدەخرێت.
سێیەم : نوسراوەکانی دادگا یان یەکەی پۆلیس یان نوسینگە ڕاستەوخۆ ئاڕاستەی بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی / هۆبەی ئاشتەوای دەکرێت بە مەبەستی ئەنجامدانی کاری پێویست.
چوارەم : پێویستە لیژنەی ئاشتەوای لە ماوەی یەک هەفتە دا لە گەیشتنی نوسراوەکان کاری پێویست ئەنجامبدات وە لەو ماوەی 15 ڕۆژدا ڕاپۆرتی کۆتایی ڕەوانەی لایەنی داواکاری نوسراوەکان بکرێتەوە.
پێنجەم : ئەگەر لە ماوەی 15 ڕۆژدا ڕاپۆرتەکە ئامادە نەکرا لیژنەکە هەموو مافە دارایەکانی شارەزای ئەو کەیسە لە دەست دەدات.
شەشەم : فۆڕمێکی تایبەت بە وەرگرتنی کەیسەکانی ئارەزوومەندانە ئامادە دەکرێت کە زانیاری هەردوو لایەنی ناکۆکی تێدا تۆمار دەکرێت لەگەڵ بەڵێن نامەیەک کە بە ئارەزوومەندانە داوای چارەسەر کردنی کێشەکەیان دەکرێت.
حەوتەم : ئەو کەیسانەی کە لە بڕگەی 6 سەرەوە ئاماژەی پێکراوە ئەوانەن کە لە مادە 3 یاسای بنەماکانی دادگای کردنی سزای عێراقی ژمارە 23 ساڵی 1971 هەموار کراو ئاماژەیان بۆ کراوە کە سکاڵا کردن مافی ڕاستەوخۆی قوربانی یان نوێنەری یاساییەتی (تاوانەکانی مافی تایبەت).
هەشتەم : داتابەیسێکی ئەلیکترۆنی بۆ بەشی سەنتەری ڕوێژکاری خێزانی ئامادە دەکرێت تیایدا ئەو خزمەتگوزاریانەی پێشکەش بە لایەنە ناکۆکەکان وەکە ڕاوێژ و ڕاپۆرتی لیژنەی ئاشتەوای یان چارەسەرکردنی کێشەکان و هەموو نوسراوەکانی پەیوەست بەم بابەتە جێگیر دەکرێت.
وە لە مادەی هەشتەمدا هاتووە :-
یەکەم : دەبێت ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای ناسنامەی شارەزایان هەبێت کە بەپێی یاسا و رێنمایەکان لە سەرۆکایەتی دادگاکانی تێهەڵچونەوەی ناوچەی تایبەتمەند دەردەچێت.
دووەم : بۆ هەر ڕاپۆرتێک بڕی 30، 00 سی هەزار لە بوودجەی بەرێوبەرایەتی وەکو کرێی شارەزا بۆ هەرکەسێک.
وە مادەی دووەمی ئەم ڕێنمایە مەبەستی دەرچوونی ئەم ڕێنماییەی باس کردووە کە تیایدا هاتووە : مەبەستی دەرچوونی ئەم ڕێنمایە ڕێکخستنەوەی کاری سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی کە پێش دەرچوونی ئەم ڕێنمایە هێنراوەتە کایەوە بۆ کاراکردنی زیاتری ڕۆڵیان و چالاک کردنی زیاتری ئەو خزمەتگووزاریانەی کە پێشکەش بە هاوڵاتیان دەکرێت لەم بەشی سەنتەرانە و هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی ئەو کەیسانەی لەلایەن دادگاکانەوە ئاڕاستە دەکرێت بە مەبەستی ئەنجامدانی ئاشتەوای لە نێوان لایەنەکان و هۆشیارکردنەوەیان لەبارەی نەریتی دیاردەی توندوتیژی.
یەکێک لە ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی سەبارەت بەوەی کە چی گرنگیەک هەیە لەوەی لژنەی ئاشتەوای لەناو دادگاوە گوێزراوەتەوە بۆ بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی؟
لە وەڵامدا وتی :-
 گرنگی ئەم هوبەیە لەوەدایە کە ئەو مادەیی جێبەجێکردنی یاساکە لە ئەستۆی بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی دایە وە ئەم لیژنەی ئاشتەوایەش لە ناو یاساکەدایە بە بۆچوونی من شتەکان پەرت ئەبوون کاتێک لیژنەی ئاشتەوای لە دادگابێت و یاساکەش لە بەڕێوبەرایەتی جێ بەجێ بکرێت وە دوای ئەو هەموارە ئەجام ئەدرێت بۆ ئەوەیە کە هەموو یاساکە بەڕێوبەرایەتی لێی بەرپرسیاربێت هەم لە سکاڵا تۆمارکردن و هەم لە ڕێکارەکان هەم لە ئاشتەوایی کردنیش، وە گرینگیەکەی لەوە دایە کە گواستنەوەی لیژنەکە بۆ بەڕێوبەرایەتی ڕەنگە قورسایەک دروست بکات بۆ لایەنەکانی دۆسیەکە بەڵام بەپێی ئەو ماوەیەی کە لەناو دادگاکاندا بووە دەرکەوت کە ئەو ئەزموونە سەرکوتوو نەبووە چونکە کێشە و گرفتەکان زۆربووە لە ڕووی ئیداریەوە بۆی ئەم ئەرکە کەوتۆتە سەر بەڕێوبەرایەتی کە خۆی سەرپەرشتی بکات چونکە لیژنەی ئاشتەوای هەر دانیشتنی لیژنەکە نییە بەڵکو پێویستی بە ئیدارەدانیش هەیە چوونکە پێویستی بە ڕێکخستنی کاتی دانیشتنەکان و دابینگردنی پێداویستیەکان هەیە.
وە بەپێی وتەی ئەوانەی کە لە لیژنەکەدان باسی ئەوە ئەکەن کە لە ڕابردوودا سەرکەوتو نەبووە بۆیە خراوەتە سەر بەڕێوبەرایەتی بۆئەوەی یاساکە بە باشی جێبەجێ بکرێت چوونکە قسە لەسەر ئەوە دەکرێک کە یاساکە بەباشی جێبەجێ ناکرێت بۆئەوەی بەرپرسیاریەتی دیاری بکرێت وە ئەگەر ئاشتەوای یەکێکە لە کۆڵەکەکانی جێبەجێ کردنی یاساکە چوونکە ئاماجی سەرەکی یاساکە جێبەجێکردنی ئاشتەوایە نەک ڕێکار بگیرێتە بەر بۆیە زیاتر گرنگی بە ئاشتەوای ئەدرێت چوونکە بە بۆچوونی بەڕێزیان پێویستە زیاتر گرنگی بە ئاشتەوای بدرێت نەک ڕێکار بگیرێتە بەر بەرامبەریان وە دەبێت لیژنەی ئاشتەوای کارابێت نەک ئەو کارە ڕۆتینیانەی کە لە ڕبردوودا کراوە کە کۆمەڵک ڕاپۆر بنوسرێت وە ئاماژەی بەوەشدا کە دەبێت ئەو کارمەندانەی لەو هۆبەیەدا کار دەکەن دەبێت کەسانی زۆر پسپۆر و تایبەتمەندبن واتا خاوەن پسپۆر و شارەزایبن بۆ ئەوەی بتوانن بە باشترین شێوە ئەو کارە بەڕێوەببەن چوونکە بەڕاستی ئەو کارە قورسە، هەموومان دەزانین کە ئەمڕۆ کۆمەڵگا توشی کۆمەڵک کێشە بووە ناکرێت ئێمە یاساکە بەشێوەیەکی تووند جێبەجێ بکەین چوونکە کێشەکان گەورە دەبن و بونی کێشەی کۆمەڵایەتی مانای ئەوە نیە کە خێزانەکان هەڵوەشێتەوە.
وە پرسیارێکی تر ئاڕستەی بەڕێزیان کرا کە چی گرنگیەک هەیە کە لیژنەی ئاشتەوای ببێت بە هۆبەیەک لە هۆبەکانی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی سەربەبەڕێوبەرایەتی ؟ 
لە وەڵامدا وتی :- بوونی ئەم لیژنە بەوەی بکرێت بە هۆبەیەک ئەمە بڕیاری وەزارەتی ناوخۆیە لەگەڵ ئەنجوومەنی دادوەری ئەم هەماهەنگیەیان کردووە و چەند ڕێنمایەکیان دەرکردووە کە کارەکانی ئەم لیژنەیە چۆن ڕێکبخرێت چوونکە لە ڕابردوو هیچ ڕێنمایەک نەبوو بۆ کارکردنی ئەم لیژنەیە تەنها کۆمەڵێک خۆبەخش هەبوون و کاریان کردوە لە لیژنەیە.
بۆیە لە داهاتوودا هەوڵ ئەدەن کە ئەم لیژنەیە کارا بکرێت لە ڕێگای کردنەوەی خول و کۆمەڵک سیمیناری تایبەت کە چۆن کەسانی شارەزا بێنە ناو ئەو لیژنەیەوە بۆ ئەوەی بە باشترین شێوە مەبەستەکە جێبەجێ بکرێت کە ئەویش ئاشتەواییە.
کاتێک سکاڵاکارێک سکاڵا دەکات کۆمەڵێک ڕێکار دەگیرێتە بەر دوای ئەوە ئەدرێت بە لیژنەی ئاشتەوای بۆیە قسە لەسەر ئەوەیە کە هەمواری یاساکە بکرێت کە لیژنەی ئاشتەوای بخرێتە سەرەتاوە بۆ ئەوەی کە ئەم لیژنەیە ئیستا بۆتە هۆبەیەک وەک ئەوەی بخرێتە سەرەتاوە وە ئاماژەی بەوە کرد کە یەکێک لە هۆکارەکانی زیادبوونی جیابوونەوەی هاوسەران جێبەجێ کردنی یاساکە بەشێوەیەکی توند بۆیە نابێت ڕێکارەکان بە تووندی بگیرێتە بەر بەڵکو ئەبێت بارودۆخی کۆمەڵایەتی ڕەچاو بکرێت ناکرێت یاسایەک لە وڵاتێکی تر جێبەجێ بکرێت هەر ئەو یاسایەش لێرە جێبەجێ بکرێت بەڵکو دەبێت یاساکە لە واقعی کۆمەڵگەوە دابنرێت و جێبەجێ بکرێت چوونکە ئەگەر وانەبێت کێشەکان زیاتر دەبێت وە دادگاکانیش هاوکار و هاوڕان کە ئەم یاسایە لە پێناوی ئاشتەوای جێبەجێ بکرێت بۆیە هەوڵئەدەین بە هەموو لایەک کە یاساکە بە باشترین شێوە جێبەجێ بکەین چوونکە دەبێت یاسای خێزانی زۆر جیاوازبێت لە یاسای سزادان و یاساکانی تر چوونکە ئەگەر یاسا کانیتر تووندبێت ڕەنگە باشتربێت بەڵام یاسای خێزانی نابێت بەو شێوەیە بێت بەڵکە دەبێت لە خزمەتی ئاشتەوای خێزانەکان بێت. 
وە ئێستا کۆمەلًێک دابوونەریت کەمبۆتەوە، پێشتر ئافرەت نەی ئەتونی سکاڵا تۆمار بکات بەڵام ئێستا ئەتوانێت بۆیە دەبێت یاساکە بەشێوەیەک جێبەجێ بکرێت کە شیرازەی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگاکەمان تێک نەچێت چوونکە دواجار هەموو کۆمەلگا زەرەر مەند ئەبێت و چوننکە خێزان هەڵئەوەشێتەوە تەنها قوربانی ئەو دووکەسە نیە بەلکو مناڵیشە وە دوو بنەماڵە لە یەکتری دەبن و دوو خێزانیش لە یەکتر دەبن.
وە سەبارەت بەو کەسانەی کە خۆبەخشن لە لیژنەکەدا ئاماژەی بەوە کرد کە خۆبەخشەکان هەر ئەمێنەوە بەڵام ڕەنگە پێویستی بە ڕێکخستنی هەبێت و کاتەکانیان کەمتر دەبێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەل لێپرسراوی هۆبەی ئاشتەوایی.
 
رێنمایی ژمارە (4)

2-هێڵی گەرم (119) :-
بە فەرمانێکی وزاری ئەم هێڵە دامەزراوە و مانگی 11 ی 2018 دەست بەکار بووە.
ئەم هێڵە بە کارمەند و ئەفسەرەوە 12 کەسن و 24 کاتژمێر کارمەندەکانیان ئامادەن بۆ وەڵام دانەوەی ئەو پەیوەندیانەی کە تووشی کێشەی خێزانی بوونەتەوە یاخود ئەو ئافرەتانەی کە تووشی توندوتژی دەبن وتا ئەم هێڵە بە دەرەجەی یەک تایبەتە بە ئافرەت بەڵام خیزانیش دەگرێتەوە وە حاڵەتیش هەیە کە باوک پەیوەندی ئەکات ئەیەوێت سکاڵا لەسەر کوڕەکەی تۆماربکات لێپرسراوی ئەم هێڵە ئاماژەی بەوە کرد ئەو پەیوەندیانەی وەردەگیرێن ڕێنمایان پێدەدرێت و ڕاوێژیان پێدەدرێت وە ئەگەر لەمانە دەرچوو ڕەوانەی یەکێک لە نوسینگەکانیان دەکەین ئەگەر لەناو شاربوو بۆ ئەوەی سکاڵا تۆمار بکەن وە ئەم هێڵە جگە لە پارێزگای سلێمانی سەرجەم قەزا و ناحیەکانیش دەگرێتەوە کە لە دەوروبەری پارێزگای سلێمانیدان وە پەیوەندیکردن بە هێڵی گەرمی 119 بە ئاسیا ە کۆڕەک و زەین بێ بەرامبەرە وە کارمەندەکان بەردەوام لە ئامادە باشیدان بۆ وەڵامدانەوەی هەر حاڵەتێکی لەناکاو وە پەیوەندیەکی ڕاستەوخۆمان هەیە لەگەڵ 104 چوونکە هەنێک حاڵەتی لە ناکاو هەیە دەبێت دەست بەجێ فریای بکەون ئێمە بۆ ئەوان پەیوەندی دەکەین وە بە هاوکاری و هەماهەنگی ئەوان زوتر بەڕێوە دەچێت.
وە ئاماژەی بەوە کرد کە ئەو کەسانەی کارمەندن لەم هێڵە سەرجەم کارمەندەکان بە خۆشمەوە دەورەی تایبەت بینراوە بۆ ئەو حاڵەتەی کە تەلەفوون دەکات و لە حاڵەتی پەشۆکاویە و سترێسێکی زۆری لەسەرە یاخود هەوڵی هەڵی گەورەتری دەدات ئێمە ڕێنمای ئەکەین و هێوری ئەکەینەوە دڵنەوای ئەکەین و ڕێنمای پێ دەدەین بۆ ئەوەی کێشەکە قورستر نەکات لە خۆی و پشت بە ئێمە ببەستێت.
وە ئەم دەورانەی بینراوە هەمووی عەمەلی بووە و هەنێک حاڵەت وا پێویست ئەکات کە ڕەوانەی سەنتەری ڕاوێژکاری خیزانی بکرێت چوونکە نایەوێت سکاڵا تۆمار بکات تەنا ئەیەوێت قسە لەگەڵ کەسێک بکات ئێمەش ڕەوانەی لای ئەوانی دەکەین.
وە ئاماژەی بەوەدا کە هەردوو ڕەگەز پەیوەندی دەکەن بەڵام بەزۆری ڕەگەزی مێیە وە جۆرەها کیشەی تیایە لەوانەش ئیهانە و هەڕەشە و جنێو و بڵاوکردنەوەی وێنە لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکاندا وە زنیاری تەواویان ئەدەینێ کە چۆن سکاڵا تۆمار بکەن لەسەر قسەکانی خۆی ڕێنمای دەکەین وە ئەگەر باری دارای لاوازبوو پێیان دەڵێین بە هاوکاری ڕێکخراوەکان پارێزەریان بێ بەرامبەر بۆ دابین دەکرێت.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسرای هێلی گەرم/سلێمانی

 


3-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
دادوەری دادگای کەتنی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ئاماژەی بەوەدا کە کاتێک دەست بەکار بووە 124 بۆ 125 دۆسیە هەبووە بەڵام لە ئیستادا بووە بە 90 دۆسیە و بە پرسیارێک لە بەڕێزیان ئەم کە ئەم دادگایە دووجۆر دۆسیە دەبینینێت هەم دۆسیەی کەتن و هەم دۆسیەکانی توندوتیژی ئایا بار گرانی بۆ ئەمان دروست نەکردووە ؟
لە وەڵامدا وتی :- کە ئەمە بار گرانیەکی ئەوتۆی دروست نەکردووە چوونکە ژمارەی داواکان بەو جۆرە زۆرە نییە کە نەتوانین بەڕێوەی ببەین ڕاستە بۆ ئێمە ناخۆشە چونکە لە یەک کاتدا دوو پسۆری جیایە هەر یەکەیان تایبەتمەندی خۆی هەیە.
وە سەبارەت بە بەبوونی دادگای کەتنی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان بەڕێز سەرۆکی دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی سلێمانی ئاماژەی بەوە کرد کە بوونی ئەم دادگایە پیویستە و چەندین جار رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ئەم مەبەستە سەردانی کردوین دانیشتنمان لەسەرکردووە بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەم دادگایە پێویستی بە دادوەر و فەرمانبەر و شوێنی تایبەت هەیە وە هەموو ئەمانەش بە تێچووی خۆی هەیە بۆیە لە ئَستادا ناتوانین ئەم دادگایە بکەینەوە.

4-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی.
 دادوەری ئەم دادگایە ئاماژەی بەوە کرد کە ئەم دادگایە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لە هەرێمی کوردستان بە ژمارەی 8 ی ساڵی 2011 جێ بەجێ ئەکات وە لە سنووری دەسەڵاتی ئێمە بریتیە لە هەموو سنووری گەڕەکەکانی ناو شاری سلێمانی وە هەروەها قەرەداغ و بازیان و بەکرەجۆ ئەمانە هەمووی یەک دادوەر کارەکانی دەکات.

چۆنیەتی بەڕێوە چوونی کەیسەکان لەم دادگایە :
- بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە لەم دادگایە کەیسەکان زۆرن وە بەڕاستی سەرۆکایەتی دادگای تێهەڵچونەوەی ناوچەی سلێمانی پشتگیری زۆری ئەم دادگایە دەکات وەهەروەها لە بەرنامەیەتی کە دادوەری تازە دابمەزرێنێت یاخود ڕاژەکەی بگوازێتەوە لە شارەکانی ترەوە دادگاکەمان بۆ بکات بە دوو دادگای لێکۆڵینەوە بۆئەوەی بتوانین ئیشەکان زیاتر بە باشی بەڕێ بکەین وە لە پار ساڵدا نزیکەی 4000 چوار هەزار کەیسمان هەبووە وە لەو 4000 کەیسە نزیکەی 1800 کەیس ماوەتەوە بۆ ساڵی 2019 وە بە فەرمانی کارگێڕی دادگای تێهەڵچونەوەی ناوچەی سلێمانی بنکەی پۆلیسی عەربەت لەگەڵ بنکەی پۆلیسی بەردەقارەمان لای ئێمە نەماوە بەڵکو ئێستا بنکەی پۆلیسی عەربەت سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەگاربوونەوەی توندوتژیی خێزانیی شارەزوورە وە بنکەی پۆلیسی بەردەقارەمان سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانییە لە چەمچەماڵ کە ئەم بڕیارەی سەرۆکایەتی دادگا لە جێی خۆیایەتی لەبەر ئەوەی مەبەستی ئەووە بووە کە ئەو ئەرکە قورسەی لە سەر ئەم دادگایە سوک بکات چونکە کەیسەکان و کێشەکان لەبەردەم دادگادا زۆرن لە کاتی ئێستادا، بەنیسبەت بەڕێوەچوونی کەیسەکان زیاتر لە سێ بەشی کەیسەکان لە ساڵ 2018 یەکلا کراونەتەوە لە کۆی نزیکەی 4000 کەیس وە ئێستا 1250 کەیسمان ماوە بۆ ساڵی 2019.
سەبارەت بە جۆر و چۆنیەتی ئەو کێشانەی کە ئەم دادگایە کاری لەسەر دەکات بەڕێز دادوەر وتی :- ئەوەی کە دادگای ئێمە کاری لەسەردەکا ئەو کێشانە دەبینێت کە سزاکەی تا پێنج ساڵە و جۆری تاوانەکە لە جۆری کەتنە (جنح) وە ئەبێت تاوانێکیش بێت قابیلی ئاشتەوای (ێلح) بێت واتا ئێمە لە ڕووی یاساییەوە تایبەتمەندترین جۆریان دەبێت بە دوو مەرج یەکەمیان بریتیە لەوەی کە جۆری تاوانەکە دەبێت کەتن بێت وە ئەو کەتنەش مافی کەسێتی تیابێت و مافی گشتی تیانەبێت وە بەڕێزیان وتیان کە ئێمە هاوڕاین لەگەڵ ئەم بابەتە، ئەم دادگایە تەنها ئەو کەیسانە ببینێت کەتنە و لەگەڵیشیدا تاوانەکە قابیلی ئاشتەوای بێت چونکە مادە 5 یاساکە باس لەوە دەکات کە لەسەر دادگا پێویستە لایەنەکانی کێشەکە ڕەونەی لیژنەی ئاشتەوای بکات بۆ ئەوەی ئەشتیان بکاتەوە، بۆیە ئەگەر سەرنجی ئەم ماددەیە بدەین ڕووندەبێتەوە کە حیکمەتی یاساکە ئەوەندەی مەبەستیەتی خێزانەکان ئاشت کاتەوە مەبەستی نییە خێزانەکان سزا بدات ئەمە جانبێکیانە وە جانبێکی تر لە تاوانەکانی کوشتن (قتل) وە تاوانەکانی لە بار بردنی منداڵ (الڕجهاچ) کە لە ئەنجامی توندوتیژی خێزانی دەکەونەوە ئەم جۆرە کەیسانە مافی گشتی تیایە ئەگەر تنازل و ێلح ی تیابکرێت دادگا بۆی نییە کێشەکە دابخات بۆیە ئەگەر حیکمەتی یاساکە لێک بدەینەوە بەپێی مادە 5 ئەبێت ئەم کەیسانەش ڕەوانەی لیژنەی ئاشتەوای بکرێت لە کاتێکدا ئەم تاوانانە قابیلی ئاشتەوای نین وە ئاشتەوای هیچ کاریگەری نابێت لەسەر سزاکە وە ئێستاش دەستەی فراوان لە دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی کوردستان بە بڕیاری ژمارە 62/دەستەی فراوان / 2016 لە بەرواری 31/7/2016 تەئیدی بۆچوونەکەی ئێمە دەکات کە دەڵێت دادگای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژی تایبەتمەندە تەنها بە بینینی ئەو تاوانانەی کەتن و قابیلی ئاشتەواین واتا بۆنمونە ئەگەر ئافرەتێک پیاوەکەی لێی بدات لە ئەنجامی ئەو لێدانى پلەی پەکەوتەی دروستکات ئێمە سروشتی تاوانەکە دیاری ناکەین بەپَی مادەی 7 ی یاسای بەرەنگار توندویژی خێزانی بەڵکو دیاری دەکەین بە ماددەی 412 ی یاسای سزادان و ئەمەش لە تایبەتمەندی جۆری ئێمە نییە بۆیە هەواڵەی دادگای لێکۆڵینەوەی ئاسای دەکرێت.
- ماددە 4 لە یاساکە باس لە فەرمانی پاراستن ئەکات بەڕێز ددوەر ئاماژەی بەوە کرد کە فەرمانی پاراستن لە واقعدا جێ بەجێ کردنی زۆر زەحمەتە چونکە ئەم فەرمانی پاراستنە تەنها بۆ ڕەگەزی مێ نییە بەڵکو بۆ هەردوو ڕەگەزە بۆیە ئەگەر ئەم فەرمانی پاراستنە بۆ پیاوەکە دەرچوو ئایا ژنەکە بچێت لەکوێ بژی ؟ یان ئەگەر بە پێچەوانەوەبوو.
بەپرسیارێک لە بەڕێزیان ئەم یاسایە لەناو خەڵک و کۆمەڵگادا واڕۆشتووە کە بە خراپی و بە تووندی جێ بەجێ دەکرێت ئەمەش بۆچوونی خەڵکە؟ وە زیاتر لایەنی ئافرەت ئەگرێت ؟
بەڕێزیان وتیان :- 
بەپێی یاسا ئەم دادگایە تاوانەکانی ناو خێزان دەبینێت تا دەرەجە 4 ئەگەر سکاڵاکار نێر بێت یان مێ بێت کاتێک کە شکات دەکات ئێمە سەیری واقعی تاواەکە دەکەین وە وتیشی شەخسی خۆم هەرگیز بیر لەوە ناکەمەوە ئەمە ژنە یانە پیاوە بەڵکو سەیری واقعی تاوانەکە دەکەم وە بپێی مەترسی تاوانەکە هەڵسەنگاندنی خۆم دەکەم وە بەپێی ئەو دەسەڵاتەی کە یاسا پێی داوم لە دەستگیر کردنی تۆمەتبار و ئازادکرنی بەچاووی ئەوە سەیری ناکەم ئەمە مێ یە یاخود نێرە بەڵکو سەیری واقعی تاوانەکە و مەترسی لەسەر تۆمەتلێکراو دەکەم. وە ئەگەر شکاتەکە لەسەر شتێکی سادە بوو بۆنمونە جنێو من هەڵسەنگاندن هاوسەرەکان لەیەک نزیک بکەمەوە نەک تەوقیفی کەم وە ڕاگرتنەکەی من نەبێتە هۆکاری ئەوەی ڕقیان لەیەک بێتەوە دەرەنجامەکەی بە خراپی بشکێتەوە و جیابوونەوە ڕووبدات و ژیانیان لێ بشێوێنێت بۆیە زۆر بە دەقیقی و بە وردی بڕیاردەدەم لەسەر ڕاگرتنی تۆمەتبار یان ئازاد کردنی وە هەرکەسێک یەت بۆلام تۆمەتباربێت ئەبێت وتەی سکاڵا کار و شایەتەکان بخوێنمەوە هەموو جارێک ئینجا بریاری خۆم دەدەم بە هیچ شێوەیەک لەسەر ئەساسی ئەوەی تۆمەتبار ژنە یان پیاوە بڕیار نادەم بەڵکو بزانم بەڵگەکان چییە وە واقعەکە چییە ئینجا هەڵسەنگاندنی خۆم دەکەم وە هەڵسەنگاندنەکانم بۆ خزمەتی خێزانەکان و ئاشتەوای بکەم بکەم بۆ ئەوەی لێک ترازان ڕوونەدات، وە ئەگەر دڵنیابووم کە ڕاگرتنی تۆمەتبار خێزانەکان ئاشت دەکاتەوە بێ دوودڵی تۆمەتبار ڕادەگرم وە ئەگەر دڵنیاشبووم کە ڕگرتنی تۆمەتبار کێشەی خێزانەکان زیاد دەکات دەست بەجێ بڕیار دەدەم تۆمەتبار ئازاد بکەن

5-یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی :
سەبارەت بە یاساکە دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی خێزانی ئاماژەی بەوە کرد کە ئەم یاسایە لە 10 مادە پێک هاتووە کە ئەم 10 مادەیە چەندێک بیخوێنیتەوە ئەوەندە کەم و کوڕی لێ دەردەکەوێت هەتاوەکو دراسە و توێژینەوەی لەسەر بکەی زیاتر کەلینەکانی دەردەکەوێت وە کەم و کوڕیەکانی زۆرن لەوە ئەچێت نەتوانرێت هەمووی باس بکرێت بەڵام ئەوەی کە زۆر باوە هەر لە ناوی یاساکەوە دەست پێ دەکەین دەڵێین یاسای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژی کە خۆی ناو و ناونیشانی یاساکە لەگەڵ ناوەڕۆکەکەی دا ناگونجێت چوونکە کە تۆ ئەڵێی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزان بەرەنگاربونەوە بۆ شتێک یەت کە مەترسی دەستی پێ کردووە یاخود خەریکە دەست پێ دەکات تۆ یەیت سەدی ئەو مەترسیە دەکەیت و بەرەنگاری دەبیتەوە بەڵام کە یاساکە دەخوێنیتەوە یاساکە بریتیە لەوەی کەوا دوای ئەوەی تاوانەکە ڕوودەدات واتا دوای ئەوەی کە توندوتیژیەکە دەکەوێتەوە ڕۆڵی یاساکە دەست پێ دەکات کەواتە وشەی بەرەنگاربوونەوە لەجێی خۆیدا نییە.
پاشان بەڕێزیان ئاماژەیان بە ماددەی 2 لە یاساکەدا کرد کە کۆمەڵێک تاوانی هێناوە وەکو نمونە (على سبیل المپال) باس کردووە کە ئەمەش لەجێی خۆیدا نییە لەبەر ئەوەی ئەم تاوانانە لە زۆربەی یاسا بەکارەکان باس کراوە و سزای بۆ دانراوە وە مادە 2 بڕگەی 1 باس لە بەزۆر بەشوودان دەکات کە ئەمە لە یاسای باری کەسیەتی عێراقی ژ. 188 ساڵی 1959 لە ماددەی 9 باسی کردووە و سزاشی بۆ داناوە یاخود بە شودانی منداڵ کە ئەمەش چارەسەر کراوە لە یاسای باری کەسێتی ماددەی 10 بڕگەی 5.
وە بڕگەی 6 ماددەی باس لەوە دەکات کە مێرد بەزۆر ژنی خۆی ناچاری بەدڕەوشتی و کاری داوێن پیسی بکات ئەمەش لە یاسای نەهێشتنی کاری بەدڕەوشتی باس کراوە سزاشی بۆ داندراوە، هەروەها بڕگەی 7 هەمان ماددە باس لە خەتەنە کردنی مێینە دەکات ئەمەش لە مادە 412 یاسای سزادانی عێراقی باسی کردووە، پاشان بڕگەی 10 باس لە خۆکوشتن دەکات کە ئەمەش لە مادە 408 لە یاسای سزادانی عێراقی باسی کردووە و بڕگەی 11 باسی لە لەباربردن دەکات کە ئەمەش لە مادەکانی 417، 418، 419، ی یاسای سزادان باسی کراوە وە بڕگەی 12 باس لە لێدانی تاکەکانی خێزان و منداڵ دەکات ئەمەش لە مادەکانی 413 و 414، 415 ی یاسای سزادانی عێراقی باس کراوە، هەروەها بڕگەی 13 باس لە سوکایەتی و جنێوپێدان دەکات کە ئەمەش لە مادە 433 و 434 لە یاسای سزادان باسکراوە بۆیە یاسا دانەر نەئەبوایە ئەم مادەیە بهێنێت مادام لە یاساکانیتر چارەسەر کراوە بۆیە ئەمە جێگای هەڵوێست لەسەر کردنە هەروەها مادە 2 بڕگە 3 بەشی 1 باس لەوە دەکات کە تاوانەکانی توندوتیژی خێزانی تاوانی کەسین (مافی گشتی) تیادانیە بەڵام کە تێبینی بەشی دووی هەمان مادە دەکەین باس لەوە دەکات ئەوانەی کە لە بواری تەندروستی و پەروەردە و بنکە فەرمیەکان کار دەکەن لەسەریانە هەواڵ بدەن کە تاوانێک ڕودەدات لە بواری توندوتیژی خێزانی بۆیە ئەگەر وابێت کەواتە تاوانەکە مافی گشتی تیایە کە ئەو دووانە دەتوانن سکاڵا بجوڵێن بۆیە بە ڕوونی دەردەکەوێت کە ئەم دوو بڕگەیە دژ بەیەکن.

 



پارێزگای هەولێر
1-هێلی گەرم
ئەم هێڵە لە مانگی ١٠ی ٢٠١٨ دامەزرا و لە هەموو پاریزگاکانی کوردستان هەیە، ئۆفیسەکەیان لەناو بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتانە کە لە ١١ ئەندام پێکدێن، ٣ی ئافرەت و ٨ پیاون، ئەم هێڵە ٢٤ کاتژمێر کراوەیە، بەشێک لە ئەندامەکان بەرۆژ دەوام دەکەن و بەشیکیان خەفارەتی شەوانیان هەیە، وەڵامی ئەو پەیوەندییانە دەدەنەوە کە لەلایەن ئەو کەسانەی کێشەیەک یا توندوتیژیییەکیان بەرامبەر دەکرێت، جا ئەو توندوتیژیانە لە ناوەوەی خێزان بیت یا لە دەرەوەی خیزان، کارمەندانی ئەم هێلە رێنمونی کەسەکە دەکەن بۆ چۆنیەتی چارەسەرکردنی کیشەکەیان، یا کاتێکیان بۆ دادەنرێت بۆ ئەوەی سەردانی سەنتەری راوێژکاری بکەن.
 بەرێوەبەری نووسینگەی منارە سەبارەت بەو هێڵە گوتی "هێلی ١١٩ باری ئێمەی قورستر کردووە، ئەم هێڵە کەیسەکانی دەرەوەی خێزانیش وەردەگرێت، ئەرکەکەی دەکەوێتە سەر ئێمە و کەیسەکانی زیادکردووە".
 ژووری هێڵی گەرم/هەولێر.

2-دادگای کەتن
دادوەری دادگای کەتنی هەولێر کە کێشە خێزانییەکان و کێشەکانی دەرەوەی خێزانیش دەبینێت، رایگەیاند کە بۆ ئەوەی کارەکان نەوەستێ ئێمە هەول و ماندووبوونی زۆر دەدەین.
هەروەها گوتی " ئێمە رۆژانە لێرە رووداوی زۆر ناخۆش دەبینین، کێشە خێزانییەکان زۆرزۆرن، زۆربەشیان ئەوانەن کە لەتەمەنی بچووک هاوسەرگیریان کردووەەکە.لە بواری جێبەجێکردن، ئایا هیچ بریار یا 
یا کەمچێ نوێ 
3-نووسینگەی قەڵا
بەرێوەبەری نووسینگەی قەلا سەبارەت بەو کێشە و کەمووکوریانەی کە لە نووسینگەکەیان هەیە رایگەیاند نەک هەر کەمی نەکردووە بەلکو لەئێستادا زۆر زیادی کردووە، "تا ئێستا چەندین جار داوامان کردووە ئەو کێشانەمان بۆ چارەسەر بکەن، وەکو بەریوەبەرایەتی لەگەڵ لێژنەی ژنانی پەرلەمان دانیشتین بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان، بەڵام ئەوەی دەیبینین بارودۆخ رۆژ بەرۆژ بەرەو خراپی دەروات، چونکە کێشەکانی نێو کۆمەڵگە بەرەو زیادبوون دەروات، کەمو کوریەکانی ئێمەش هەروەکو خۆیەتی، هەر لەسەرەتادا ئەو نووسینگانە لە ژێر پالەپەستۆیەکی زۆر درووست بوون، تائێستاش ئەو پاڵە پەستۆیە هەر ماوە لەسەر نووسینگەکان، ماندووبوون و هەوڵەکانی ئێمە بۆ باشتربوونی کۆمەڵگەیە، بەلام بەداخەوە ئێمە ئەو باس بوونە نابینین".
بەپیی وتەی بەرێوەبەری نووسینگە لە ئێستادا کتاب دەرچووە کە دەبێت ئەو نووسینگانە کەیسەکانی دەرەوەی خێزانیش وەربگرن و کاری لەسەر بکەن.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی قەڵا.
4-نووسینگەی منارە
بەرێوەبەری نووسینگەی منارە کە بۆ ماوەی دوو مانگ دەبێت دەست بەکار بووە پێشتر لە دەرەوەی توندوتیژی کاریکردووە، بەڵام لەئیستادا لە وەکو بەریوەبەری ئەم نووسینگەیە دەست بەکار بووە، سەبارەت بە کارەکانی نووسینگە گوتی "ئێمە لێرە هەموو هەوڵ و ماندووبوونێک دەدەین بۆ ئەوەی کارەکان بەرێکی ئەنجام بدرێن، بەتایبەت لەگەڵ کەیسەکان ئێمە لیکۆڵینەوەو ئیجرائاتی تەواو دەکەین، لەبەر ئەوەی هەندێجار لە سکاڵا شتی ناراست دوترێت، وە ئێمە لە نووسینگە ئاشتەوایی ناکەین، چونکە هەندیجار هەمان کێشە دووبارە دەبێتەوە و دواتر تاوانبارمان دەکەن".
هەروەها باسی لەوە کرد کە ئەوان وەکو نووسینگە کەموو کوریان زۆر زۆرە، بەتایبەت لەرووی ئابوووری و میلاکەوە، "پیویستە حکومەت رەچاوی بارودۆخی نووسینگەکان بکات یا وەکو مەرکەزەکان حسان بکرێین، یا ئەوەی بودجە و پێوستی تەواومان بۆ ئامادەبکەن، چونکە ئیمە شەوانیش دیین بۆ نووسینگە و کارەکانی ئیمە یەکجار زۆرە".
بەریوەبەری نووسینگەی منارە زۆربوونی ژمارەی سکالاکانی بۆ چەند هۆکارێک گەراندەوە، بەبروای ئەو درامای تورکی، هەندێ بەرنامە لە هەندێ کەنالی تەلەڤزیۆنی، خراپ بەکار‌هێنانی مۆبایل و ئینتەرنێت کۆمەڵگەی کوردییان بەرەو ئاقارێکی خراپ بردووە و ئەوەش کاریگەری لەسەر تێکدانی خێزان درووست کردووە، راشیگەیاند کە زۆربەی ئەو کێشانەی کە دێن بۆ لایان خیانەتی هاوسەرگیرییە.
بۆیە بە پێویستی دەزانێت کە سەرەرای کارەکانی نووسینگە هەموو لا هەوڵ بدەن بۆ هووشیارکردنەوەی تاک و کۆمەڵگە، بەتایبەتی رۆڵی مامۆستایانی ئاینی بە گرنگ وەسف کرد لەم بوارە.
سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی، بەریوەبەری نووسینگە گوتی " یاساکە پێویستە بە زووترین کات هەموار بکرێتەوە، بەتایبەت لیژنەی ئاشتەوایی دەبیت پیش بخرێت، چونکە کاریگەری باشتری دەبێت، هەروەها دەبێت".
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی منارە


5-لێژنەی ئاشتەوایی
 زۆربەی زۆری ئەوانەی پەیوەندییان بە یاسای توندوتیژی خێزانی هەیە و کاری تێدا دەکەن، تێبینیان هەیە لەسەر ئەم لێژنەیە، هەموو لا لەسەر ئەوە کۆکن کە ئەو لێژنەیە پێویستە بهێنرێتە پێش سکاڵا تۆمارکردن و دادگای لێکۆڵینەوە لە کێشە خێزانییەکان.
لە ئێستادا ئەم لێژنەیە لەنێو بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان کار دەکەن، کە تەنها لە ٨ ئەندام پێک دێن، ئەوانیش نوێنەری وەزارەتەکانی "ناوەخۆ و کار و ئەوقاف"ن، نوێنەری وەزارەتەکانی تر بەهۆی ئەوەی کە ئەم لێژنەیە هیچ ئیمتیازاتێکی تێدا نەبوو بۆیان لە لێژنەکە هاتوونەتە دەرەوە.
ئەم لێژنەیە رۆژانە هەفتەی چوار رۆژ دادەنیشن بۆ چارەسەر کردنی کێشە خێزانییەکان، کە رۆژانە لە چوار کەیس تێناپەرێت.
ئەم لێژنەیە لە مانگی ١١ ی سالی ٢٠١٨ کارەکانی وەستا، هیچ دایشتنیکیان لەگەڵ هیچ کەیسێک ئەنجام نەدا، بەهۆی کەمی ئەندامان چونکە زۆربەی ئەندامەکانی وازیان لەو لیژنەیە هێنا، لە مانگی دوازدە تەنها ٨ ئەندام لەو لێژنەیە دەستیان بە کار کردەوە، بەشێکیش لە ئەندامەکان گۆراون.


  6- قە‌زای خەبات:
ا-نوووسینگە‌ی خه‌بات:
ئەم نووسینگەیە لە ناحیەی خەباتە، کە نزیکەی ٣٧ کیلۆمەتر لە پاریزگای هەولیر دوورە، ئێمە کە سەردانی ئەو نووسینگەیەمان کرد چەند کەسێک کە کێشەیەکی خێزانییان هەبوو لەلای بەرێوەبەری نووسینگە بوون، نزیکەی دوو کاتژمێر چاوەروانمان کرد تا بەرێوەبەر کارەکانی لەگەڵ ئەوان تەواو کرد، دوای ئەوە بەرێوەبەری نووسینگە باسی لەوە کرد کە کێشەی ئەم خێزانە زۆر گەورە بووە، بەلام هەر لە نێو نووسینگە کیشەکە چارەسەر کراوە، بێ ئەوەی ببێت بە سکاڵا، بەرێوەبەری نووسینگەی خەبات زیاد لە ٣٠ پەراوی لە ژێر دەستدا بوو، هەموو ئەم پەراوانە کیشە بوون، بەلام بی ئەوەی ببن بە سکاڵا چارەسەریان کردوون و بەردەوام بەدواداچوونیش بۆ کێشەکان دەکەن، هەر بەهۆی هەوڵ و ماندووبوونی زۆری بەریوەبەری نووسینگە بە نووسراوێکی فەرمی لێژنەیەکی خۆبەخس لەنێو نووسینگەی خەبات کراوەتەوە بۆ ئاشتکردنەوەی ئەو کێشانەی کە دەکرێت چارەسەربکرێن بەر لەوەی ببن بە سکاڵا و رەوانەی دادگا بکرێن، ئەم لیژنەیە لە چوار ئەندام پێکهاتووە (بەریوەبەری نووسینگەکە و کۆمەڵناسێک و مامۆستایه‌کی ئایینی و لێکۆڵەرێکی دادی)ن، وا بریارە لە ٣٠/مانگی ئۆکتۆبەر یەکەمین رۆژی دەستبەکارکردنیان بیت.
بەریوەبەری نووسینگە ئەوەشی راگەیاند کە هەموو رۆژێک دوای کاتژمیر ٢ سەردانی کەمپی کەورگۆسک دەکات بۆ ئەوەی لە نزیکەوە گوێ لە کیشە و گرفتەکانییان بگرێت و چارەسەری گونجاویان بۆ بدۆزێتەوە و بەشداری لە چالاکی و دانیشتنەکانیان بکات.
بەپیی ئامارەکان لە ناحییەی خەبات رێژەی توندوتیژی لە ئاستێکی بەرزدایە، بەتایبەت توندوتیژی دژ بە ژنان، چاند مانگێک بوو کوشتن لە ناحییەی خەبات زۆر بوو، بەریوەبەری نووسینگە پێی راگەیاندین کە چەند مانگیک بوو لەسەر یەک هەموو مانگێک ژنێک دەکوژرا، بەلام لەمانگی هەشتەوە تائیستا هیچ ژنیک نەکوژراوە، هەروەها رایگەیاند کە رۆژانە زیاتر لە ١٥ قەزیە هەیە، کەمترین رێژەی قەزیە لە رۆژێکدا (٥-٧) قەزیەیە، زۆربەی ئەو قەزیانەش تودوتیژین بەرامبەر بە ژن، بەشی زۆری کیشەکانیش کێشەی ئابوورین.

ب - کەمپی دارەشەکران:
ئەم کەمپە سەربە قه‌زای خەباتە، لەنێو ئەم کەمپەدا ئۆفیسێکی تایبەت بە تیم مۆبایلی خەبات هەیە بۆ کێشە و گرفتی خێزانەکانی نیو کەمپی دارەشەکران، کە لە ئەفسەرێک و دوو مفەوز و شوفێرێک پێکدێن، بەریوەبەری تیم مۆبایلی دارەشەکران رایگەیاند |ئەو کیشە خێزانییانەی کە لەنێو کەمپدا هەنە ئێمە هەوڵ دەدەین کە ئاشتەوایی بکەین لە نێوانیاندا، ئەگەر کێشەکە چارەسەر نەکرا دەکەین بە پەراوو دەینێرین بۆ نوسینگەی دارەشەکران و لەویوە دەنێردرین بۆ دادگای عەنکاوە|.
بەرێوەبەری تیم مۆبایلی ئەم کەمپە ئەوەی دووپات کردەوە کە زۆربەی هەرە زۆری کێشەکانی نێو کەمپ بەهۆی باری دارایی خیزانەکانەوەیە.
 
  چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی خەبات. 

**-لەئەنجامی بەدواداچوونەکانمان بۆ یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی له‌ پاریزگای هه‌ولیر و قه‌زای خه‌بات گەیشتینە چەند ئەنجامێک"
1. زۆربەی هەرە زۆری کێشەکانی نێو خێزان بەهۆی خراپی باری دارایییەوەیە.
2. زۆربەی توندوتیژییەکانی نێو خێزان بەرامبەر بە ژن دەکریت.
3. نووسینگەکانی سەر بە بەرێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ئافرەتان چەندین کێشە و گرفتیان هەیە، وەکو نەبوونی میلاکی تەواو لە نووسینگەکان و سەیارەو بودجەی پیویست بۆ جێبەجێکردنی کارەکانیان.
4. بەهۆی زۆربونی ژمارەی کەیسەکان لە نووسینگەکان، کردنەوەی نووسینگەی زیاتر لە پاریزگای هەولیر پێویستییەکی هەنووکەییە.
5. حکومەت هیچ لەخەمی چارەسەری کێشەکان نییە، چونکە چارەسەرکردنی کیشەکانی ئەو بەرێوەبەرایەتییە، کاریگەری دەبێت لەسەر رەوشی خیزان و باشتر کەمکردنەوەی کیشە خیزانییەکان.
6. بەبروای زۆرێک له لایەنی پەیوەندیدار بە جیبەجێکردنی یاسای توندوتیژی خێزانی، یاساکە خۆی پرە لە کەمو کوری و گرفتی بۆ کارەکانی ئەوان درووست کردووە.


 



پارێزگای هەڵەبجە
1: بەڕیوەبەرایەتى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان.
لەگەڵ بەپارێزگابوونى هەڵەبجەدا ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان هەوڵەکانى خستۆتە گەڕ لە چوارچێوەی کەمپینێک بەئاڕاستەى کردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەم پارێزگایەدا، کەبونى زۆر پێویستە بۆیە بەردەوام لەگەڵ ڕێکخراوەکان و لایەنە پەیوەندى دارەکان لەهەوڵدا بووە بۆ ئەم مەبەستە وە لەو پێناوەشدا بەتایبەت لەبۆنەکانى وەک (8)ى مارس و چەند بۆنەیەکى تردا ڕێکخراوى ناوبراو بەهاوبەشى لەگەڵ ڕێکخراوەکانى دیکەدا چەندین چالاکى یان ئەنجام داوە کەتیایدا جەختیان لەکردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو کردۆتەوە هەر بۆیە ئەنجامى ئەم هەوڵ و ماندوبونانە لەکۆتایى دا لەبەروارى (8/1/2019) وەزارەتى ناوخۆ بڕیارى دا بەکردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو وە گواستنەوەى میلاکى بەڕێز (ڕائد بورهان احمد عبداللە) بەڕێوەبەرى نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لە قەزاى سەیدسادق لەمیلاکى پارێزگاى سلێمانى بۆ سەر میلاکى بەڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەپارێزگاى هەڵەبجە، پاش چەند هەفتەیەک لەبڕیارى ناوبراو ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ بەڕێز (ڕائد بورهان احمد عبداللە) سەبارەت بەکردنەوەى بەڕێوبەرایەتى ناوبراو و ئەو کارانەى کە ئەنجام دراون لەم بوارە لەڕوى جێ بەجێ کردنەوە ناوبراو وتى کەتائێستا تەنها فەرمانێکە و دەرچووە بەڵام لەڕووى جێ بەجێ کردنەوە بەفعلى هیچ شتێکی وا نەکراوە و لەسەرەتاى کارەکانمان دا لەئێستا لەپارێزگاى هەڵەبجە ڕوبەڕوى قەیرانى بینا بوینەتەوە کە شوێنێکى گونجاو لەئاست پێویستى بەڕێوەبەرایەتیەکى لەم شێوەیەدا بێت بونى نیە وە پاشان بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو پێویستى بەمیلاکە کە تائێستا هیچ میلاکى بۆ دابین نەکراوە وە ئاماژەى دا بەوەى کەبەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەپارێزگاى هەڵەبجە دەبێت کەلە (8) بەش و (26) هۆبە پێک بێت لەگەڵ کردنەوەى نوسینگەیەک لەهەمان کاتدا کەئەمەش پێویستى بەوەیەکە ئیشى جدى لەسەر بکرێت وەناوبراو سەرەڕاى هەوڵ و ماندوبونەکانى لەم بوارەدا بە ئاڕاستەى چونە بوارى جێ بەجێ کردنى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو بەڵام ئاماژەى دا بەوەى کە بەتەنها لایەنێک ناکرێت و دەبێت هەموان لەهەوڵ دابین کە بەزووى ئەم بەڕێوبەرایەتیە بکرێتەوە وەهەروەها ناوبراو ئاماژەى دا بەوەى کە رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان رۆڵی گرنگی بینیوە لە کردنەوەی بەرێەبەرایەتییەکە لە رێگەی کارو چالاکی و کەمپینەکانیەوە و هەروەها لایەنە پەیوەندى دارەکانى هەڵەبجە وەک پارێزگار و قائم قام و بەرپرسى نوسینگەى مافى مرۆڤ لەپارێزگاى هەڵەبجە بەردەوام هاوکارن لەچونە بوارى جێ بەجێ کردنى ئەم بەڕێوەبەرایەتیە وە جەختى کردەوە کە دەبێت بگەنە ئەنجام و سەرجەم ئەو قەیرانانەش کە لە ئێستادا ڕێگرن تێپەڕێنین. 

 










چاوپێکەوتنى ئەندامانى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى نوسینگەى توندوتیژى دژى ژنان لە قەزاى سیدسادق









چاوپێکەوتنى ئەندامانى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى نوسینگەى مافى مرۆڤ لە پارێزگاى هەڵەبجە
2-دادگاکانی توندووتیژی خێزانی
 هەر چەندە لە ساڵى 2015 وە هەڵەبجە بڕیارى بە پارێزگابوونى دەرچووە بەڵام لەڕووى دادوەرى یەوە هیچ پێش کەوتنێکى بەرچاوى بەخۆیەوە نەدیوە کە شیاوى باس کردنبێت بەنمونە تائێستاش هەریەک لە دادگاکانى (تێهەڵچوونەوە، دادگاى تاوانەکان، دادگاى توندوتیژى خێزانى، دادگاى کار، نەوجەوانان، دادگاى کارگێڕى) و چەند دادگایەکى پێویستى دیکەى تیادا نەکراوەتەوە کە هەریەک لەمانە لە پارێزگاکان دا دەبێ بونیان هەبێت، بەم بۆنەیەوە نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنى لەگەڵ سەرۆکى دادگاى هەڵەبجە بەڕێز دادوەر (فریق حمە ێالح عبدالله) کرد سەبارەت بەو کارانەى کەلەڕووى دادوەرى یەوە لە پارێزگاى هەڵەبجە لە دواى بە پارێزگابوونى هەڵەبجەوە کراون ناوبراو بەم شێوازە دوا:- بەڵێ هەریەک لەدادگاکانى تێهەڵچوونەوە و توندوتیژى خێزانى و تاوانەکان و چەند دادگایەکى دیکە زۆر پێویستە کە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا بکرێنەوە وە ئەنجومەنى دادوەرى پشتگیرى تەواوى بابەتەکە دەکات و بڕواى تەواوى هەیە کە کردنەوەى ئەم دادگایانە زۆر پێویستن چونکە بەپێى یاساى دەستەڵاتى دادوەرى هەرێمى کوردستان مافى هەموو پارێزگایەکە کە دادگاى تێهەڵچوونەوە و چەند دادگایەکى دیکەى تیادا بێت کە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا بونى نیە وەهەروەها سەرۆکى دادگاى تێهەڵچوونەوەى ناوچەى سلێمانى بەتایبەت لەئێستادا بەردەوام لە هەوڵى جدى دایە بەمەبەستى کردنەوەى چەند دادگایەک لە پارێزگاى هەڵەبجە وەهەروەها پارێزگارى پێشووى هەڵەبجە هەوڵى تەواوى دا لەم پێناوەدا وە پارێزگارى ئێستاش هەوڵەکانى بەردەوامە بەڵام لەڕاستى دا لە ئێستادا گرفتى سەرەکى نەبوونى بینایە و قەیرانى بینا لەم ساتەدا تەنگى بەپارێزگاى هەڵەبجە هەڵچنیوە وەبەردەوام لەگەڵ پارێزگارى هەڵەبجە لەپەیوەندى داین بۆ ئەم مەبەستە هەر چەندە وەک وتمان گرفتى سەرەتاى و سەرەکى نەبونى بینایە بەڵام گەر بیناش دابین بکرێت دواتر کێشەى میلاکیش دێتە پێشەوە چونکە ژمارەى دادوەر و فەرمانبەران لەسنورى سەرۆکایەتى دادگاى تێهەڵچونەوەى ناوچەى سلێمانى زۆر کەمە و پارێزگاى هەڵەبجەش سەر بەسەرۆکایەتى ناوبراوە تا ئەو ساتەى دادگاى تێهەڵچوونەوە دەکرێتەوە لە پارێزگاى هەڵەبجە، لەوەڵامى پرسیارى نوێنەرى ڕێکخراو کە ئایا تائەم ساتە بەفعلى هیچ بەرەو پێش چوونێک لەڕووى دادوەرى یەوە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا ڕوى داوە ناوبراو وتى هەر چەندە هەوڵەکان بەردەوامن بەڵام بە فعلى هیچ بەرەو پێش چوونێک ڕووى نەداوە تەنها جێگرایەتى داواکارى گشتى بووە بە فەرمانگەى داواکارى گشتى هەر ئەوەندە
















چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ سەرۆکى دادگاى هەڵەبجە









 
3: فەرمانگەى داواکارى گشتى لەپارێزگاى هەڵەبجە
لە 15/2/2017 سەرۆکایەتى داواکارى گشتى بڕیارى دا کە جێگرایەتى داواکارى گشتى هەڵەبجە بکات بەفەرمانگەى داواکارى گشتى بۆ دوان لەسەر ئەم بابەتە نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنى لەگەڵ سەرۆکى فەرمانگەى داواکارى گشتى ئەنجام دا سەبارەت بە دوان لەسەر فەرمانگەى ناوبراو لایەنى دادوەرى لەم پارێزگایە بەڕێزیان بەم شێوە دوا:-
 بەرەو پێش چوونێکى بەرچاو لەپارێزگاى هەڵەبجە لەڕووى دادوەرى یەوە ڕووى نەداوە لەدواى بە پارێزگابوونى هەڵەبجە هەرچەندە هەوڵ دراوە و هەوڵەکانیش بەردەوامن بەئاڕاستەى کردنەوەى چەند دادگایەک وەئەوەى بەفعلى کرابێت لە (15/2/2017) جێگرایەتى داواکارى گشتى بەفەرمانى سەرۆکایەتى داواکارى گشتى گۆڕا بۆ فەرمانگەى داواکارى گشتى هەرچەندە ئەمە خزمەتێکى گەورە بووە و بەرەو پێش چوونێک ڕووى دا لەڕووى داواکارى گشتى یەوە بەڵام لەهەمان کاتدا چەند کێشەیەکیش بونى هەیە بۆ نمونە فەرمانگەى داواکارى گشتى پێویستى بەوەیە کە (23) فەرمانبەر کەم ترى نەبێت بەڵام لەئێستادا فەرمانگە داواکارى گشتى هەڵەبجە (5) پێنج فەرمانبەر بونى هەیە وەهەروەها بینایەکى سەربەخۆ بونى نیە و تەواوى کارەکانمان لەچەند ژورێک لەناو بیناى دادگاى هەڵەبجەدا بەڕێ دەکەین و بودجەیەکى سەربەخۆ بونى نیە ناوبراو ئاماژەى دا بەوەى کە هەرچەندە بەرەو پێش چونى بەرچاو لەم پارێزگایەدا لەڕوى دادوەرى یەوە ڕوى نەداوە بەڵام لەلایەنى پەیوەندى دار بەتایبەت لەئێستادا لە هەوڵى جدى دایە بەئاڕاستەى بەرەو پێش چونى ئەم بابەتە








چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ سەرۆکی داوکاری گشتی/هەڵەبجە. 

4: نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان – سەیدسادق 
نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لە سەیدسادق لەساڵى (2007) فەرمانى کردنەوەى بۆ دەرچووە بەڵام لەساڵى (2009) ەوە چوەتە بوارى جێبەجێکردنەوە هەر لەکاتى دروست بونیەوە تا ئەم ساتە بەڕێز ڕائد (بورهان احمد عبداللە) بوەتە بەرپرسى نوسینگەى ناوبراو، سنورى دەسەڵاتى ئەم نوسینگەیە سەیدسادق و پارێزگاى هەڵەبجە و قەزاى شارەزوور و قەزاى سەیدسادق ئەگرێتەوە، نوسینگەى ناوبراو بەدواداچوون بۆ کەیسە خێزانیەکان دەکات لەم ناوچانەدا وە دەسەڵاتى لێکۆڵینەوەیان پێدراوە بەتایبەت لەقەزاى سەیدسادق کەبەپێى تایبەتمەندى شوێنى سنوورى کاریانە و لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان دەکەن، قەزاى سەیدسادق لە سێ بنکەى پۆلیس پێکهاتووە کە بریتین لەبنکەکانى (حەسار، سەیدسادق، بەرزنجە) کەپەیوەندیەکى بەهێز هەیە لەنێوان ئەم بنکانە و نوسینگەى ناوبراودا هەیە، نوسینگەى ناوبراو لە پێنج هۆبە پێک هاتووە کەبریتین لەهۆبەکانى 1- کارگێڕى 2- بەدواداچوون و ئامار 3- خزمەتگوزارى یاساى و دەرونى و کۆمەڵایەتى 4- ئامار و ئاین

5- جوڵان و تاوان
هەریەک لەم هۆبانە ئەرکێکى قورس لەئەستۆیان دایە و بەدڵسۆزانە و خۆنەویستانە کار و بارەکانیان بەڕێ دەکەن تەنانەت ڕوودەدات هەندێک کەیس سەرەڕاى بونى کێشە لەنێوان خێزانەکان دا بەڵام مەبەستیان نیە بچنە بەردەم دادگا و لەڕێگەى کەسانى پسپۆڕ لەم نوسینگەیەدا چەندین کێشەى لەو شێوەیە چارەسەرکراون لەم حاڵەتەدا وەک کەیسى نوسینگە مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت.

 

5-گرنگترین ئەو کارو چالاکیانەی کە نوووسینگەی رێکخراو لە ساڵی 2018 لە پارێزگای هەڵەبجە ئەنجامی داون.
 ئەو کار و چالاکیانەى کە ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان ئەنجامى داون لەچەند مانگى ڕابردودا لەپڕۆسەى (چاودێرى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى ژمارە 8ى ساڵى 2011 ى دەرچوو لەپەرلەمانى کوردستان) بە هاوکارى ڕێکخراوى (NED) ى ئەمریکى 
1- بینینى چەندین داواى بەرامبەر لەدادگاکانى پارێزگاى هەڵەبجە و قەزاى سەیدسادق بۆ دانیشتوانى ئەو ناوچانە تا یەکلابونەوەى داواکان و هەروەها پێشکەشکردنى ڕاوێژى بەردەوام بە دانیشتوانى ئەو ناوچانە
2- بەمەبەستى بڵاوکردنەوەى هۆشیارى یاساى و کۆمەڵایەتى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لە ڕادیۆى دەگى نوێ لە مانگێک دا دوو بەرنامە پێشکەش دەکات بەناوى (کلیلى کۆمەڵگا) کە هەر بەرنامەیەک باسى لە بابەتێکى گرنگى یاساى یان کۆمەڵایەتى ئەکرێت و تیشک دەخرێتە سەر گرنگ ترین بابەتى ڕۆژ.

 
3- بەشدارى ئەندامانى ڕێکخراو وەک چاودێرى پرۆسەى هەڵبژاردنەکانى پەرلەمانى کوردستان
 
4- بەشدارى ئەندامانى ڕێکخراو لە چوارەمین ڤیستیڤاڵى هەنار بۆ بەرهەمە خۆماڵیەکانى هەڵەبجە و هەورامان و شارەزوور.

 
5- چالاکى هاوبەشى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان و زانکۆى هەڵەبجە/ بەشى یاسا کە تیایدا بڕوانامەى بەشداربوون بەخشرایە خوێندکارانى زانکۆى هەڵەبجە/ بەشى یاسا کە لە خولى هاوینەى ڕێکخراو بەشى یاساى زانکۆى هەڵەبجە بەشداربوون.
 
6- ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان بەهاوبەشى لەگەڵ ڕێکخراوى نوێ و دەستەى سەربەخۆى مافەکانى مرۆڤ چالاکیەکى هاوبەشیان لە (25) ى نۆڤەمبەر ئەنجام دا کە بەڕێ پێوانێک دەستى پێکرد لەبەردەم ڕێکخراوى نوێ بۆ بەردەم پارێزگاى هەڵەبجە کە تیایدا کۆمەڵێک داوا و ڕاسپاردە خرانەڕوو.
 

7- لە (13/10/2018) لە باخى گشتى هەڵەبجە سێ یەمین پێشانگاى بەخشین و ئاڵوگۆڕکردنى کتێب بە هاوبەشى ڕێکخراوى هاریکارىیاساى ژنان و چەند دەستە و ڕێکخراوێکى تر ئەنجام درا.

 

8- خستنە ڕووى چواردەمین ڕاپۆرتى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لە بەروارى (26/12/2018) سەبارەت بە (چاودێرى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى) کە تیایدا ڕێگریەکانى بەردەم جێ بەجێکردنى یاساکە خرانەڕوو وە هۆکارەکانیش خرانەڕوو پاشان ڕێنماى و چارەسەر خرایەڕوو بۆ لایەنى پەیوەندیدار بە ئومێدى جێ بەجێکردنى یاساکە وەک خۆى.
 

9- بەشدارى ڕێکخراو لە حەوتەمین کۆنفرانسى تۆڕى ڕێکخراوەکانى هەڵەبجە لە بەروارى (22/1/2019) کە تیایدا لە کەش و هەوایەکى دیموکرات دا پڕۆسەى هەڵبژاردنى ستافى نوێى کارگێڕى ئەنجام درا بۆ ماوەى دوو ساڵى داهاتوو.

 

10- ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان وەک ئەندامێکى هەمیشەى ناو تۆڕى ڕێکخراوەکانى هەڵەبجە بەشدارى زۆربەى چالاکیەکانە کەماندوو نەناسانە لەهەر ڕووداو پێشهات و بۆنەیەک دا جێ دەستیان دیارە و بەردەوامن لەکار و چالاکیەکانیان.
 

ئەمانە و چەندین چالاکى دیکە کە ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان ئەنجامى داون وە بەردەوامیشە لەئەنجامدانى چالاکیەکانى بەمەبەستى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى و خستنەڕووى ڕێگریەکان و پاشان ڕێنماى و چارەسەرەکان خراونەتەڕوو بۆ لایەنى پەیوەندیدار بەئاڕاستەى جێبەجێکردنى یاساى ناوبراو 


 



پارێزگای دهۆک
١- بە رێو بە رایە تی بە رە نگار بوونە وەی توندوتیژی دژی ئافرە تان و خێزان :
ئە م بە رێوبە رایە تیە لە سالی ٢٠١٣ دامە زراوە، دوو نو سینگە    یان لە سە نتە ری پارێزگای دهوک هە ن (نو سینگەی دهوک، نوسینگە ی نزارکێ)و لە قە زاکان ٨ نوسینگەی تریان هەن لە (ئاکرێ، بە ردە رەش، شێخان، شنگال، زاخو، سێمێل، برایە تی، ئامێدی).
بو ئەم راپورتەمان ئێمە سە ردانی نوسینگەکانی سەنتە ی باژێر (دهوک و نزارکێ) مانکردو(نو سینگە ی سێمێل) لە قەزای سێمێلمان کرد، و(نوسینگە ی زاخو) لە قەزای زاخو و شیخان.

٢- نو سینگە ی نزارکێ
بە رێو بە ری نو سینگە ی نزارکێ وا رونیکردەوە کە یاسای توندوتیژی یاسایێکی باشە بو چارە سە ر کردنی کێشە خێزانییە کان.
بە پێی وتە ی بە رێوبە ری نوسینگە ی نزارکێ روژانە تا وە کو ٤ سکالا تومار دە کرێ بە لایە نی زورە وە هندێ روژ تاکو ٧ سکالا تومار دە کرێ، بە پێی داتا کانی سالی رابردووی تا وە کو مانگێ سێ سکالا کانیان زوور بون بە لام لە م سالە دا ژمارە ی سکالاکان تاوە کو ئێستا کە م بوو نە تە وە بە پێی پێشبینی بە رێوبە ری نوسینگە کە چاک بونی باری ئابووری هوکاری کە م بونە وە ی سکالاکانە.
سە بارە ت بە بابە تی سکاڵاکان رایگە یاند کە زوور بە یان بە هوی خیانە تی هاوسە رگیری و لێدان و خراپی باری ئابووری، هە ر وە ها گە ف کردن لە سوشیال میدیا پە یوە ندیە نا دروستە کان ئاماژە بە وە ش کر کە ئە و سیمکارتا نە موستمسکاتی پێویستان نینە گە ف ئاراستە ی کە سە کان دە کرێت کادە کان بومان سە خت دە کرێ بە هوی نە بونی زانیاری پێویست لە سە ر تومە تبار.
لە نو سینگە ی نزارکێ هە موو جورە سکالا کان تومار دە کرێن تە نانە ت کە سی شکایە تلێکراو ئە ندامی خێزانیش نە بێ.
بە رێوبە ری نوسینگە یی نزارکێ راگە یاند هێچ کێشە ک لە نو سینگە کە مان نییە بە لام سە نتە ری پارێزگای دهوک پێویستی بە نوو سینگە یە کی تر هە یە بە بوونە ی ئە وە کێشە کان چارە سە ر بکرێن.

٣- نو سینگە ی دهوک
بە پیێ گوتنی بە رێوبە ری نو سینگە ی دهوک یاسایی توندوتیژی خێزانی ئە گە رێکی باشە بو ئاشتە وایی خێزانی بە لام بووە دە رفە تێک بو ئافرە ت بو تومارکردنی سکالا لە سە کێشە زوور بچوکە کانیش.
سەبارەت بە داتاکانی ئەم ساڵ بە ر ێو بە ری نو سینگە ی دهوک ووتی کە تا ئێستا داتا کانی ئە م سالە ئاما دە نە کردوون بە لام ژمارە ی سکالا کان بە رە و کە مبون رویشتووە.
جو رە کانی سکالا کان کە لە نو سگە ی دهوک تومار دە کرێت بە رێو بە ر ئە وە رونکردە وە کە کێشە کان بە هوی لە یە کتر تێنە گە یشتنی ئافرە ت و پیاو و خیانە تی هاوسە ر گیری چاودێری نە کردنی خێزان بە هوی کە می باری ئابووری، وە بە هو ی بونی جیوازی ئاستی روشە نبیری واتە پیاو پە یرە وی سیستە می عە شائیرە تگەری دە کات و ترس بوون لە سە ر قسە کانێ خە لک بە نە گونجاوی لە کاتێکدا ئاستی روشە نبیری ئافرە ت لە مە بە دە ر ترە ئە مە ش دە بێتە هوی نە گونجاوی و لێک تێنە گە یشتن لە نێوانیان.
بە رێوبە ری نو سینگە ی دهوک وا ئاشکرای کرد کە هە مو سکالا کانی تایبە ت بە خێزان لە لا یەنیان تومار دە کرێت چ ژن یان پیاو بێ، ئە وە ش راگە یاند هە ولی زوو بو ئە وە دە دە ین کە کیشە کان لە لای خویان چارە سە ر دە کرێن بە بێ ئە وە ی رە وانە دادگا بکرێت 
 

چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی دهۆک
.
٤- سە نتە ری راوێژکاری ئافرەت و خێزان
لە سالی ٢٠١٢ ئە م سە نتە رە دامە زراوە، لە ئێستا دا ١٥ خە بیریان هە یە هە مووان کە سانی پروفیسور و پسپورن تە نانە ت نوژدارێکی دە رونیش یان هە یە، روژانە بە لایە نی زورە وە تا وە کو سێ کە یس وە ردە گرێن بە لام زیاتر وە ریناگرێن، سێ لە خە بیرە کان لە گە ل کە یسە کان دادە نیشن بوو ئاشتە وایی کردنی هە ردوو لا، بە پێ داوای خاوە ن کە یسە کان روژانە دە بێ ئافرە تێکی خە بیر لە ژووری ئاشتە وای ئاما دە ببێت، خە بیرە کان بە هە موو شیان هە ولی ئاشتەوا کردنی هە ر دوو لا دەدە ن.
بە رپرسی سە نتە رە کە ئە وە ش راگە یاند گە ر هە بوو خاوە ن کە یسە کان پێویستی بە نوژدا رێکی دە رونیی دەرە وەی سە نتە ر هە بێت ئێمە خومان بە خورایی چا رە سە ری بوو دە کە ین لە لای نوژدارێکی پسپور.
بە رپرسی سە نتە رە کە وای پێمان راگە یاند کە کاروبارە کان بە رێک و پێکی بە رێوە دە روان بە لام کێشە ی نە بوونی شوێنێکی گونجاو بو مندالان هە یە کە لە کاتی دانیشتنی کە یسە کان ئێمە حە زناکە ین مندال لە ژووری ئاشتە وایی ئاما دە بێت بە هوی ئە وە زوور لە جاران دایک و باوک دە نگیان بە رز دە بێت و بێ رێزی بە رامبە ر یە کتر دە کە ن کە دە بێتە هوی تێک چونی دە رونی مندال دە ترسێ و دە لە رزێ، زوور لە جاران ئێمە لە لای خومان و فە رمانبە رە کان چاودێری مندال دە کە ین وە بە هوی نە بونی شوێنی گونجاو و تا یبە ت بە مندال نا توانین هاوێش بکرێ و دە گری.


 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری سەنتەری راوێژکاری خێزانی/دهۆک


٥-دادگای توندوتیژی خێزانی
دادوە ری لێکولینە وە توندوتیژی دادگا پێی وا یە نە رێنییە کان لە یاسای توندوتیژی دا زوور ترن لە ئە رێنییە کان، لە م یاسا یە دا لە بری ئە وە ی خێزان کۆ بکاتە وە لە یە کتر دە کرێتە وە، و ە نابێت لە یاسادا (على سبیل المپال) هە بێت دە بێت (علی سبیل الحێل) بێت واتە بە نوسراوی بێت، لە گە ل ئە و ە ش لە یاسای سزادان و یاسای (احوال الشخێیە) هە موو مافی ئافرە ت پێ دە دا ت.
بە پیێ بروای دادوە ر پیێ وایە زوور گرنگە ئە م یاسا یە بە زوترین کات رێک بخرێت و راست بکرێت و دە بێت لە لایە ن کە سانی پسپور و شارە زای و تایبە تی یاسایی راست بکرێتە وە چو نکە کومە لگا بە هویە وە لە ناو دە چێت، لە گە ل ئە وە ش کو مە لگا لە یاسای توندوتیژی بە شێوە یە کی نا دروست تێدە گات دە بێت زیاتر هە ولی ئە وە بدرێت بو تێگە یاندن لە یاسای توندوتیژی بە شێوە کی راست و دروست.
سە بارە ت بە کە یسە کانی دادوە ری لێکولینە وە ی توندوتیژی وا راگە یاند کە نە وەکو سالانە بە لکو مانگانە کە یسە کان بە رە و زیاد بون دە روون، و دادوە ر زوور لە ئە گە رەکا نی کێشە و کە یسە خێزانییە کان بو خراب بە کار هێنانی ئامێرە ئە لکترونیە کان و سوشیال میدیاکان دە گە رێنێتە وە.
ئە م یاسایە بە رێژە ی ٩٥٪‏ لە هە موو شوێنە بە رپرسیارە کان جێبە جێ دە کرێت، دادوە ری لێکولینە وە ئە وە ش را گە یاند لە هە ندێ لە کە یسە کان بە تە واوی یاسا کە جێبە جێ ناکرێت چو نکە دە بێتە هوی لە ناو چونی خێزان نە ک ئاشتکرتنە وە یان و ئێمە ش ناما نە وێ خێزان و کومالگا کانمان لە ناو بچێت.
تاوە کو ٩٠٪‏ لە کە یسە کانی دادگای لێکولینە وە چارە سە ر دە کرێن، وە ئە و کە یسانە بە جیابونە وە کوتاییان پێ دێ دوای جیا بو نە وە ش سکالا تومار دە کرێن بە هوی بونی مندال لە نێوانیان لە کاتی دیداری مندال لە گە ل خێزانە کە ی.
وە بە درێژی دان لە گفتوگو کە مان ئە وە ش راگە یاند کە زوور بە ی کە یسە کان لە دە وری ئە وە دان کە کە سە کان لە تە مە نێکی نا گونجاو دا پە یوە ندی نا دروست ئە نجام ئە دە ن وە سوزی هاوسە رگیری پێیان ئە دە ن بە لام جێبە جێ ناکرێن، هە ر وە ها خیانە تی ها وسە رگیری و نە بوونی ئابووری پێویست، و ئافرە ت داوای جیا بونە وە لە خێزانە کەی دە کات تا وە کو بە تە نها ژیان بکات لە گە ل ئە وە ش بە بیێ هە بونی هیچ پێدا ویستیێک بو ژیانە کە ی.
  
چاوپێَکەتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی/دهۆک
6-قە زای سێمێل
- نو سینگە ی سێمێل/قە زای سێمێل
بە رێوبە ری نو سینگە ی سێمێل سە بارە ت بە یاسای توندوتیژی دژی ئافرە تان پێی وا یە یاسای توندوتیژی یاسایێکی باش نیە چونکە ئافرە ت لە خێزان جیا کردوتە وە و یاسایێک بو دانا نراوە ئە وە ش را گە یاند لە یاسا دا تە نها کە سی تاوانبار و کە سی بێ گوناه هە یە ئە ویش بۆ ژن و پیاو دانراوە هیچ یاسایێکی تر نییە ژن لە پیاو جیا کرد بێتە وە، پێی وایە یاسای توندوتیژی یاسایێکی نە گونجاوە و یاسای عقوبات لە وە باشترە، لە گە ل ئە وە ش نە دە بوو ئە م یاسا یە لە ئێستا دا لە کومە لگای ئێمە دا دابنرابا چو نکە بە شێوە کی نا دروست بە کار دە ێنن و بە چاوێکی تر سە ری دە کە ن وە ئافرە ت ئە م یاسایە بە بە هانە دە زانێت بە خوی بە کار دێنێت چو نکە پیاو پێی وا یە نابێت خێزانە کە ی بگاتە ئە و ئاستانە روو بە روی یاسا و سزا ببێت و خە لک قسە یان لە سە ر بکە ن هە ر لە بە ر ئە وە ش رێچکەی بێیدەنگی دە گرێتە بە ر بو هە موو کێشە کان تا وە کو لە ناو عە شیرە ت و کومە لگا دا روو بە رووی قسە نە بێت، ئافرە تیش ئە مە بە دە ر فە ت دە بینێت.
سە بارە ت بە و سکالا نە ی کە لە نو سینگە ی سێمێل تومار دە کرێت بە رێوبە ررایکه‌یاند کە روژا نە تە نها یە ک تا دوو سکالا ئێمە تومار دە کرێین و لە سالی ٢٠١٨ دا ١٠٠ سکالا لە لای ئێمە تومار کراون و لە م سالە دا داتامان تومار نە کردوینە تە وە تا وە کو ئێستا بە لام بە گشتی لە م سالە دا سکالاکان کە م ترن، وە ئێمە فە رمانبە رە کانی خو مان لە گە ل خاوە ن سکالاکان دادە نیشین بوو چارە سە ر کردنی کێشە کان زوور بە ییان چارە سە ر دە کرێین بە بێ ئە وە ی رە وانە ی داگا بکرێت، وە سکالا لە لایە ن پیاو و ژنیش لە نو سینگە کە تومار دە کرێن.
سە بارە ت بە و کێشانە کە سکالا یان لە سە ر تومار دە کرێن لە لا یە ن نو سینگە ی سێمێل بە رێو بە ر راگە یاند زوور بە ی کێشە کان لە لا یە نی ئابووری و کە می دارای پێویست و گوێ نە گرتنی ئافرە ت بە خێزانە کە ی و لە یە ک تێنە گە یشتنی ژن و پیاو و هە روه ها سکالا دە ربارە ی هێنانی ژنی دووەم کە لە لا یە ن ژنی یەکە مە وە سکالا کە تومار دە کرێت، وە هە ندێک جار لە سە ر مولکیە ت.
سە بارە ت بە کێشە کانی نو سینگە کە ئە وە را گە یاند کە هیچ کێشە یە کی ناو خو یی یان نینە بە لام شوێنی نو سینگە کە نا گونجاوە چو نکە لە ناو مالان دا دانراوە.


7-قە زای زاخو
 -نوسینگە ی زاخو
ئە م نوسینگە لە سالی ٢٠٠٩ دامە زراوە، لە ئێستا دانیشتن لە گە ل خاوە ن سکالا کان دە کرێن بو ئاشت بو نە وە یان بە بێ ئە وە ی رە وانە ی دادگا بکرێت، لە بە ر فراوانی قە زای زاخو و هە ر وە ها کە مپە کانی دە وریان روژانە نێزیکە ی ٢٠ سکالا تومار دە کرێن، لە سالی ٢٠١٨ تا وە کو ٤٥٠ سکالا یان تومار کراوە نێزیکە ی ٧٥ سکالا لە نوسینگە ی زاخو چارە سە ر کراون ئە وانی تریش رە وانە ی دادگا کراون.
سە بارە ت بە یاسای توندوتیژی بە رێو بە ری نو سینگە ی زاخو راگە یاند یاسا بە گشتی خراب نییە بە لام کە م و کورتی تێدا هە ن و دە بێت زوو چارە سە ر بکرێت لە لا یە ن کە سە کانی پسپوری و تایبە تی یاسایی، لە سالی ٢٠١١ لە کاتی دە رکردنی یاسایی توندوتیژی ناونرا بە یاسای توندوتیژی دژی خیزان، بە پێی رای بە رێو بە ر ئە گە ر یاسای پاراستنی ئافرەت بوایە ئە مە کاریگە ریکە بە شێوە کی تر دە بوو.
لە گە ل ئە وە ش بە رێو بە ر بە درێژی پێدانی گفتوگو کە ئە گە رە کانی زووری سکالا کان دە گە رێنێتە وە بو کە می ئابووری و خراب بە کار هێنانی تورە کومە لایە تییە کان و پێ نە دانی مافە رە واییە کانی تاکە کە سی و خیانە تی هاوسە ر گیری، و لە نوسینگە ی زاخو سکالا لە لایە ن هە موو تاکە کانی خێزان تومار دە کرێ.
سە بارە ت بە کێشە کانی نو سینگە کە بە رێو بە ر گوتی کە کێشە ی نە بونی ئۆتومبێل بو کارو بارە کانی نو سینگە یان هە یە و پێویستی بە سە نتە رێکی راوێژکاری خێزانی یان هە یە بو قە زای زاخو.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی زاخۆ



8- قەزای شێخان:

1-نووسینگەی شێخان:
ئەم نووسینگەیە دەکەوێتە ناوچەی شێخان، ئەوانەی سکاڵا لەو نوسینگەیە تۆمار دەکەن ئەگەر کێشەکەیان چارەسەر نەکرێت رەوانەی دادگای قەسرۆک دەکرێن، بەلام ئەگەر خاوەن کێشەکە بەهۆی دووری رێگا نەیتوانی بچێتە قەسرۆک، ئەوا دەبێت لە نوسینگەی پۆلیس کە سەر بە موێلە سکالا تۆمار بکاتەوە بۆ ئەوەی لە دادگای شێخان کێشەکەی یەکلا بکریتەوە، چونکە دادگای شیخان کار بە یاسای سزادانی عێراقی دەکات نەک یاسای توندوتیژی خێزانی، ئەم نووسینگانەش بەپیی یاسای توندوتیژی خیزانی درووستکراون، لەبەر ئەوەی شێخان لەرووی تەشریعییەوە سەر بە عیراقە، بەلام لە دادگای قەسرۆک یاسای توندوتیژی خێزانی کاریی پێدەکرێت.
ئەو نووسینگەیەش وەکوو هەموو نووسینگەکانی تر بەپیی یاسای توندوتیژی خێزانی درووست کراوە بۆ کەیسە خێزانییەکان، بەلام تا ئیستاش هەر لەسەر لۆگۆکەی (بەرێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی دژی ئافرەتان) نووسراوە، زۆربەی ئەوانەشی سکالا لەم نووسینگەیە تۆمار دەکەن ژنانن.
پێکهاتەی ئەم نووسینگەیە بەو شێوەیە
ژمارەی کارمەند: 13
پیاو: 12
ژن: ١
 

 2-دادگای شێخان
تا ساڵێک بەر لەئێستا لەدادگای شیخان دادوەرێک هەبوو بۆ جیبه‌جیکردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی و ئەو کەیسانەی کە لە نووسینگەی شێخان بەپێی یاسای توندوتیژی خێزانی سکالایان تۆمار دەکرد ده‌چووه‌ لای ئه‌م دادوه‌ر و ده‌یبینی، بەڵام لە ئێستادا ئەم دادوه‌ره‌ نه‌ماوه‌ که‌ تایبه‌تبیت به‌ بینینی که‌یسه‌ خیزانییه‌کان وبه‌و بیانووه‌ی که‌ شیخان له‌ رووی تشریعییه‌وه‌ سه‌ر به‌ حکومه‌تی ناوه‌ندییه‌، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر که‌سیک سکالاتۆمار بکات له‌ نوسینگه‌ی شیخان و کیشه‌ی خیزانی هه‌بیت ئه‌وان ره‌وانه‌ی ده‌که‌ن بۆ دادگای قه‌سرۆک چونکه‌ له‌وی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی جیبه‌جی ده‌کریت، به‌لام ئه‌گه‌ر که‌یسه‌که‌ نه‌توانیت یان نه‌یه‌ویت بجیته‌ قه‌سرۆک ئه‌وه‌ هه‌ر له‌ دادگای شیخان که‌یسه‌که‌ی ده‌مینیته‌وه‌ و به‌ یاساییه‌کی تر بریاری بۆ ده‌رده‌کریت دوور له‌ یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیزی خیزانیی.

  
 نووسینگه‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی دژی ئافره‌تان/شیخان 


 



ئیدارەی گەرمیان
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
سەبارەت بە کاروبارەکانی ئەم بەڕێوەبەرایەتیە لەساڵی 2018 بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی : ئەرکی سەرەکی ئێمە لێکۆڵینەوە بووە لەکەیسەکانی توندو تیژی، وە ئەو تاوانبارانەی کەتاوانیان ئەنجام داوە لەکەیسی توندو تیژی ڕادەستی دادگایی بکەین و ڕێکاری یاسای ئەنجام بدەین و، وە ئێمە پلانمان هەیە زیاتر بۆ ئەوەی چینی گەنجان ببینین و ئاگاداری بڵاوکراوەکانمان بن سەبارەت بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەناویاندا، وە ئێمەیەکەم شت لەپلانەکانمان ئەنجامدانی خولە بۆتوێژەرەکانی کۆمەلایەتی لەناو خوێندنگاکان بۆچالاک کردنی ڕۆڵی توێژەرەکان لەناو خوێندنگا لەچارەسەرکردنی کێشەی خوێندکاران کە ئەمەشمان دابەش کردووە بۆ پلانێکی (4 بۆ 5) خول وە پلانێکی ترمان بەشداری کردنە لەکۆبونەوەی دایکان و باوکان لەسەرجەم خوێندنگاکان بۆ پێدانی ڕێنمایی و چۆنێتی هەڵسوکەوت کردن لەگەڵ خوێندکاران وە کۆنتاکمان هەبێ لەگەڵیان لەڕێگەی ژمارە مۆبایلەکانی خۆمانەوە کەلەکاتی هەرکێشە و ناکۆکیەک بتوانن پەیوەندیمان پێوە بکەن، وەپلانێکی ترمان ئەوەیە کەهەر لەناو خوێندنگاکان هۆشیاری بدەینە خوێندکاران لە خوێندکارانی بنەڕەتی و دواناوەندی و پەیمانگا و زانکۆکانیش وە خولەکانی ئێمە زیاتر دەربارەی توند و تیژی و خراب بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی کردن و، وە کێشەکانی خەڵک لەچاوساڵەکانی تر زیادی کردووە و حاڵەتی کوشتنیش زیادی کردووە وەلەگەڵ زانکۆی گەرمیان بەرنامەمان هەیە کەکۆنفرانسێکی زانستیان لەگەڵ ئەنجام بدەین بەهاوکاری ڕێکخراوی ئەڵمانی کەسەبارەت بە کێشەکانی کۆمەڵگا لە ڕووی یاسایی و شەرعەوە هەروەها بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ژنان وتی ئێمە ئەمانەوێت لەبەینی یاسا و شەرعا ربگێک دروست بکەین وە داوامان کردووە کەمامۆستایانی زانکۆ چەندتوێژینەوەیەکمان بۆ بکەن دەربارەی ئەو بابەتە، وەهەر سەبارەت بەم کۆنفرانسە لە زانکۆی گەرمیان بڕیارە ئەنجام بدرێت لەبەشی یاسایی زانکۆکە وەسەبارەت بە ڕۆڵی وەزارەتی تەندروستی لەجێ بەجێ کردنی یاسایی بەرەنگاربوونەوەی توند و تیژی دژی خێزانی وتی : ئێمە لەگەڵ نەخۆشخانەکانی سنوری گەرمیان پەیوەندیمان هەیە هەرچی حاڵەتێکی نەخوازرا و ڕوویان تێبکات یەکسەر ئێمە ئاگادار ئەکەنەوە، وە بەپێچەوانەشەوە ئێمە حاڵەتی وامان هەیە کەپێویستیان بەچارەسەرە دەینێرینە نەخۆشخانەکان بۆ ئەوەی چارەسەریان بۆ بکرێت وە ئێمە وە کو بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لیستی خەفەریاتی خۆمان نەسخەیەکی ئەدەین بەوان بۆ ئەوەی لەهەر ڕووداوێک ئاگادامان لەیەک بێ.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری یەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/گەرمیان.

2-کێشەو گرفتەکانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/گەرمیان.
هەرچەندە لەسەرجەم راپۆرتەکانماندا کێشەو گرفتەکانی ئەو بەرێوەبەرایەتیەمان دیاریکردوەو خستومانەتەروو وە راسپاردەو پێشنیاری گونجاومان بۆ چارەسەرکردنی خستۆتەروو و گەیاندوومانەتە لایەنی پەیوەندیدار بەڵام جێگەی داخە تا ئیستەش زۆرێک لە کێشەکان چارەسەرنەکراون و رێگری لەبەردەم جێبەجێکردنی یاساکە وەکو خۆی دروست کردووە، گرنگترین کێشەکانیش بریتین لە:

1. نەبوونی کارمەند :
سەبارەت بەکێشەی کەمی کارمەند بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :کێشەی گەورەی بەردەم بەڕێوەرەایەتی نەبوونی کارمەندە بەتایبەتی پۆلیس ئەوە بۆماوەی (5) ساڵیش ئەبێ یەک پۆلیسمان بۆدانەمەزراوە 
2. نەبوونی بینای تایبەت :
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :بینایی تایبەتی سەربەخۆی خۆمان یەکێکی ترە لەکێشەکانی بەڕێوەبەرایەتیەکەمان کەتائێستا بینایەکمان نی یە تایبەت بێت بەبەڕێوەبەرایەتیەکەمان.
3. نەبوونی شەڵتەری بەردەوام :
سەبارەت بەم کێشەیە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی : ئەم شەڵتەرە لێرە کاتیە و بەردەوام نی یە ئەوژنانەی ئەچنە ئەوێ تەنیا ئەتوانن بۆماوەی (72) سەعات لەوێ بمێننەوە ئێمە داوامان کردووە لەوەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی کاتی شەڵتەرەکە زیاد بکرێت یان بکرێتە بەردەوام بەڵام تا ئێستا جوابیان نەداوەتەوە هەرچەندە ئەم شەڵتەرە کاتیە هێشتا سودێکی زۆری هەیە لەبەرئەوەی هەندێ حاڵەت هەیە کاتی زۆردرەنگە مەترسی ڕێگاوبانیش هەیە ناکرێ بەوکاتە ببرێتەسلێمانی و بەیانی بهێنرێتەوە تا ڕادەیەکی باش سوودی زۆرە بەڵام کاتەکەی زیاد بکرێ باشترە.
4. گرفتی دارایی و کەمی بودجە:
سەبارەت بەگرفتی دارایی و کێشە و کەمی بودجە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :کەمی بودجە گرفتێکی زۆر زۆر گەورەیە بۆ بەڕێوەبەرایەتیەکەمان بۆ (6) دائرەی سەر بەبەڕێوەبەرایەتیەکەمان تەنها (1.250.000) یەک ملیۆن و دوو سەد و پەنجا هەزار دینار، کەئەو بڕە پارەیە زۆر کەمە و بەهیچ شێوەیەک بەشمان ناکات وە کێشەیە بۆمان وە ئێمەهەر لەبەرکەمی بودجە و خراپی باری دارایمان کێشەی کەمی سەیارەمان هەیە وە ئەو سەیارانەشی کەهەمانە هەمووی کۆن بوون و خراپ بوون پێویستی بەچاککردنەوە هەیە وە ڕێکخراوەکان بەشێوەیەکی باش هاوکاریمان ئەکەن لە دابینکردنی هەندێک لەپێداویستی و کەرەستەکانی بەڕێوەبەرایەتی و نوسینگەکانمان سەنتەری ڕاوێژکاری و خێزانی، وەدابینکردنی سەیارە و سایەق بەشێوەی گرێبەست بۆ سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی و هۆبەی توندوتیژی ڕزگاری .
5. نەبوونی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بۆ قوربانیەکانی دەستی توند و تیژی :
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی :بۆئەم مەبەستە بەشێوەی کتابی ڕەسمی داوام لەئیدارەی گەرمیان کردووە کەنەخۆشخانەیەکی دەروونی تایبەت هەبێت بۆ قوربانیانی دەستی توندوتیژیەکە و کەسی پسپۆریشی تێدا بێت ئەمەش کێشەکانمان چارەسەر ئەکات و بەشێک لەکێشەکان کەم ئەکاتەوە و دواجاریش کێشەکانی توندوتیژی کەم ئەبن، یان کەنەخۆشخانەکەش نەبێت هەر سەنتەرێکی دەروونی هەبێت و دکتۆری دەروونی تێدابێت باشترە چونکە ئێمە تەنها دەروون ناسمان هەیە و دکتۆری دەروونیمان نی یە.
6. نەبوونی هیلی گەرمە هۆ کاری نەکردنەوەی دەگەڕێتەوە بو کەمی و نەبوونی کارمەند لەبەر ئەوەی میلاکمان کەمە و بەشی دابین کردنی کارمەندی پیویست ناکات.

3-لیژنەی ئاشتەوایی
 

سەبارەت بە لیژنەی ئاشتەوایی و گرفتەکانی بەردەم کارەکانی لیژنەکە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونیەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە گەرمیان ووتی لیژنەکە پێکدێت لە (4) ئەندام (2) ئەدامیان پارێزەرن و سەر بە دادگای گەرمیانن و دوانیشیان سەر بە بەڕێوەبەرایەتیە، کە یەکێکیان دەروونناسە و ئەوی تریان کۆمەڵناسە ئەو کەیسانە ئەبێت کە دادگای توند و تیژی خێزانی هەواڵەی ئەکات بۆیان بۆ نێوەند گیری و ئاشتەوای لە نێوان لایەنەکانی داواکە. وە لە داهاتوویەکی نزیکدا ئەندامەکان زیاد دەکرێن بۆ (9) ئەندام لەبەر زۆری کەیسەکان کە بەپێ ی بڕیاری ئەنجومەنی دادوەری ئەندامانی لیژنەکە زیاد دەکرێت و کە ئەوانیش پسپۆڕی دەروونی و یاسایی و کۆمەڵایەتین سەر بە وەزارەتی ناوخۆ، کە بڕیارە ببنە (2) دوو لیژنەی هاوبەش کاتی دانیشتنی لیژنەکە زیاد بکرێت بۆ (2) دوو ڕۆژ لە هەفتەیەکدا بۆ بینینی کەیسە خێزانیەکانی سنووری گەرمیان، وە ئەندامێکی لیژنەکە باسی لەوەکرد کە زۆربەی کێشەکان بەهۆی خراپی بارودۆخی ئابووریەوە و بەتایبەتی دوای ئەم قەیرانی داراییە کێشەکان زیادیان کردووە، لایەنە ماددیەکە کاری کردووەتە سەر باروگوزەرانی خەڵکی و هۆکارێکی سەرەکیە بۆ کێشە خێزانیەکان زۆرترین کێشەی ئەو کەسانەی کە ئەچنە بەردەم لیژنەکە کێشەی (ژن و مێردن) هەندێکیان هێشتا هاوسەری یەکترین و هەندێکی تریشیان جیابوونەتەوە لە یەکتر دیارترین (هەڕەشە و لێدان و خراپ بەکارهێنانی ئامێری پەیوەندی و تۆمەت و ناپاکی هاوسەرێتیە) خۆشبەختانە لیژنە توانیویەتی لە (60%) کێشەکان چارەسەر بکات وە گرفتێکی تری ئەندامانی لیژنەکە نەبوونی هیچ دەسکەوتێکی ماددیە لە بەرامبەر ماندوبونیان کە بڕیار بوو بۆ هەر بینینی داوایەک و دانیشتنێک لە لیژنەکە بڕی (30) سی هەزار دیناریان پێ بدرێت بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ بڕەپارەیەکیان پێ نەدراوە هەر ئەوەش وای کردووە ماوەیەک جارێک ئەندامەکان داوای دەست لەکارکێشانەوە بکەن.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ ئەندامی لیژنەی ئاشتەوایی/گەرمیان

4-سەنتەری راوێژکاری خێزانی
سەبارەت بە سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی، بەڕێوبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی ئەم سەنتەرە لەساڵی 2017 دامەزراوە ئێمە هەوڵمان داوە سەرجەم ئەو پێداویستیانەی گرنگن لەڕاوێژی یاسایی کۆمەڵایەتی دەروونی دابمەزرێنن وەبەهاوکاری ڕێکخراوی هاوکاری ئەڵمانی توانیومانە پێداویستی و کەرەستەکانی ناو بیناکە دابین بکەین وە ئێستا سەنتەرەکە، ئێمە لەو سەنتەرە هەوڵمان داوە ئەوکەسانەی کێشەیان هەیە و سەردانی ئەوێ دەکەن ڕاوێژیان لەگەڵ بکرێت و چارەسەر بکرێت بۆی ئەگەر نەتوانرا چارەسەر بکرێ ئەوا دوای سکاڵا ئێمە ئەتوانین لەدەرەوە متابەعەی کەیسەکەی بکەین وەئەم سەنتەرە لەوەتەی دامەزراوە بەشی تایبەت بووە بە چاوپێکەوتنی منداڵ لەولایەن دایک و باوکانەوە لەکاتی چاوپێکەوتنەکە لەوێ ئەنجام ئەدرێت و شوێنی تایبەتی تەرخان کراوە و هەموو پێداویستەیەکانی منداڵی تێدایە، وەلەلایەن کارمەندەکانی خۆمانەوە چاودێری ئەکرێن، بەڵام لەمەودوا بەگوێرەی بڕیاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وە هەیکەلی تەنزیمی سەنتەرەکە دایان ناوە کەلەمەودوا بینینی منداڵ لەوێ نەمێنێت وە لەئێستادا لیژنەی ئاشتەوایی ئێمەش لەوسەنتەرە دادەنیشێت کەدوو ئەندامی ئێمەی تێدایە لەگڵ دوو پارێزەر ئەو کەسانەی کە ئەچنە دادگاوە دادگا هەواڵەی لیژنەکەی دەکا هەرلەو سەنتەرە قسەیان لەگەڵ ئەکرێ و ڕێنماییان پێشکەش ئەکرێ لەلایەن ئەندامانی لیژنەوە بۆ ئەوەی کێشەکان چارەسەر بکرێت 

5-قەزای خانەقین
دوای ئەوەی لە ساڵی 2017 نووسینگەی خانەقین داخرا بەهۆی هاتنی سوپای حەشدی شعبی و تێکچوونی بارودۆخی ئەمنی ناوچەکە، تاوەکو ئیستەش ئەم کێشەیە هەر بەردەوامەو نووسینگەکە نەکراوەتەوە و دەستی نەکردۆتەوە بەکارەکانی، سەبارەت بەم بابەتە لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین باسی لەوەکرد هەر لەسەرەتای داخستنی نووسینگەکەوە ئێمە لە هەوڵداین بۆ کردنەوەی بۆ ئەم مەبەستەش وەزارەتی ناوخۆ بەڵینی پێداین بە چارەسەرکردنی بە تنسیب کردنی پۆلیس لە بەرێوەبەرایەتی پۆلیسی گەرمیان، بەڵام ئەوانیش کێشەی کەمی پۆلیسیان هەیە، بۆیە کێشەکە چارەسەرنەکراو بەم شێوەیە مایەوە، وە پێمان وایە باشترین چارەسەر بۆ کردنەوەی نووسینگەکە ئەوەیە کە پۆلیسی تایبەتی بۆ دابمەزرێت و دەسەڵاتی لێکۆلێنەوەمان هەبێت و بتوانین بەدواداچون بکەین بۆ حاڵەتەکان، وە لە ئیستادا بەڵێنمان پێدراوە بە چارەسەرکردن و کردنەوەی نووسینگەکە بەو شێوەیە.
چونکە بوونی نووسینگەکەی ئێمە کاریگەری زۆری هەبوو لەسەر رۆشنبیری خەڵکی ناوچەکە تاوەکو ئیستەش خەڵک پەیوەندی بە ئێمەوە دەکات بۆ ئەو کێشە خێزانییانەی کە روودەدەن بۆیە نەمانی نووسینگەکە لەو ناوچەیە بە دڵنیاییەوە کاریگەری هەبووە لەسەر رۆشنبیری و چارەسەر و بەدواداچوونی کەیسەکان.
سەبارەت بە چۆنیەتی ئەنجامدانی کارەکانیان و دەسەڵاتەکانیان لەگەڵ هەموو ئەو گرفتانە لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد لە کاتی ئێستادا تەنها دووتیم موبایلمان هەیە لە سنوری کەمپی ئاوارەکانی ئەڵوەنی یەک و دوو کە تەنها دەتوانین بەدواداچوون بکەین و هیچ دەسەڵاتێکی ترمان نییە.
یەکێکی تر لە کێشەکان کە لە قەزاکە هەیە و گرفت بۆ جێبەجێکردنی یاساکە دروست دەکات نەبوونی دادگای تایبەتە بە جێبەجێکردنی یاساکە، سەبارەت بەم کێشەیە لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین باسی لەوەکرد ئەو دادگایانەی کە لە خانەقین هەن سەر بە حکومەتی عێراقین نەک هەرێمی کوردستان بۆیە ئامادەنین یاساکە کە لە هەرێمی کوردستان دەرچووە جێبەجێی بکەن، بۆیە ئەگەر ئاسایشی ناوچەکە بکەوێتەوە دەست پێشمەرگە و ئاسایشی هەرێم ئەوە ئەگەر هەیە دادگای تایبەتمەند دابمەزرێت و ئەو کێشەیەش چارەسەر بێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەر رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین.

6-نووسینگەی کفری
1-کێشەو گرفتەکانی نووسینگەکە.
سەرەرای ئەو کێشەو گرفتانەی کە لە راپۆرتەکانی پێشووماندا خستوومانەتەروو تائێستەش چەندین گرفت و کێشە هەن کە بەپێی ووتەی لێپرسراوی نووسینگەی کفری رێگری بۆ دروست کردن لە جێبەجێکردنی یاساکە و کارەکانیان، لەوانەش:
.1نەبوونی میلاک:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد کێشەی سەرەکی ئێمە نەبونی میلاکە وەچەندین جار بەچەن شێوەی جیاواز داوامان کردوە تەنانەت لەپەرلەمانی کوردستان کەسەردانمان کردوون ماوەیەک پێش ئیستا ئەو کێشەیەمان پێوتن و پێشنیاریشمان کرد ئەگەر دامەزراندن نیە ئەوە دەتوانن بەتەنسیب کارمەندمان بۆ بنێرن بەڵام تائێستا هیچ نەکراوە. 
لە ئیستادا لەبیست پۆلیس زیاتریشمان پێویستە بۆ حەراکات و تەحقیق و هێنان و بینینی کەیسە. ئێمە لەنەبونی پۆلیس زۆرترین ئەرکمان خستوەت سەرخۆمان، تەنانەت زۆرجار ئۆتۆمبێلیش نیە بە ئۆتۆمبێلی شەخسی کاردەکەین و و زۆرجاریش بە عیلاقاتی شەخسی لەگەڵ پۆلیس و ئاسایش کارێک رادەپەرێنین.
2. نەبوونی بودجەی پێوویست:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد :بوجەمان وەک بەرێوبەرایەتی نیە، تەنها هەندێک رێخراو هەیە هاوکاریمان دەکات . هاوکارییەکانیان وەک هەندێک جار پارەیەو هەندێک جار کرینی قرتاسیەو بەکرێ گرتنی ئۆتۆمبێل و هەندێک شتی لەو شێوەیە..
3. نەبوونی دادگای تایبەتمەند:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد ئێمە دادگایی تایبەت لەسنورەکەماندا نییە تەنها لەکەلار دادگایەک هەیە ئەویش تایبەتمەند نییە و ئێمە هەموو کێشەکانمان دەخەینە بەردەستی هەمان دادوەر کەکێشەکانی تر دەبینێتـ لەدادگایی لێکۆڵینەوە وەک قەتل و دزی و هەموو کێشەکان، لەکاتێکدا کەیسی توندو تیژی دادوەر و دادگایی تایبەتی ئەوێت.ئەوەش کێشەکەی ئەوەنە زۆرە زۆرجار دادوەر تەنها بیست فایلی ئێمەو سی بۆ سیو پێنج کەیسی پۆلیسی کفری بۆ ئەچێت جار هەیە ئەو دادوەرە بریارێک دەدات لەکەیسێکدا بەڵام دوایی بەتەلەفۆن پێیی ئەڵێین بەو شێوەیە نیەو ئەویش لەبەر مەشغەڵەت و زۆری کەیسەکانە کە بەوشێوەیە دەبێت..

2- ڕِۆڵی وەزارەتەکانی پەروەردە و تەندرووستی لە جێبەجێکردنی یاساکەدا:
سەبارەت بەم بایەتە لێپرسراوی نووسینگەی کفری ئاماژەی بەوەکرد کە پەروەدە زۆر گرنگە چونکە لەمنداڵیەوە دەبیێت فێربکرێن نەترسن لەپۆلیس، وەتائێستا لەگەل پەروەدە پەیوەندیمان هەیە لەگەڵیان بەڵام زۆرباش نیە، وە تەندروستیش بەهەمان شێوەو هاوکاری دەکەن و بەڵام قەیران کاریگەری لەسەر هەموو شتێک کردوە و وەکو پیویست نییە..

3. لیژنەی ئاشتەوایی:
لیژنەی ئاشتەوایی لە ئیدارەی گەرمیان پێکهاتوە لە چەند ئەندامێک کە ئەندامێکی بەروێوەبەرایەتی ومامۆستایەکی ئاینی و ئەندامی دادگای تیادایە، ئەم لیژنەیە بە شیوەیەکی جێگیر و کاتیکی جێگرییان نیە بۆ دانیشتن بەڵکو ئەگەر کەیس هەبێت بە تەلەفۆن لیژنەکە کۆدەکرێنەوە.

4. ئاوارەکان و یاسای بەرەنگاربونەوەی توندووتیژی خێزانی:
سەبارەت بە لاینە لێپرسراوی نووسینگەی کفری ئاماژەی بەوەکرد لەبەر ئەوەی ئاوارەکان لە سنورەکەی ێمە بڵاوبونەتەوە کەمپێک نییە کە کۆیان بکاتەوە بۆیە تەنها کار لەسەر ئەو کێشانە دەکەین کە خیان دێنە لامان و سکاڵا تۆمار دەکەن.
زۆربەی کێشەی ئاوارەکانیش بەهۆی خراپی باری دارایینانەوە روودەدات چونکە پیاوەکان لە کەمپا بێکارن و ئەمەش کێشەیان بۆدروست دەکات.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی کفری
 

ئیدارەی راپەرین
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان
بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتییەکە باسی لەوەکرد بوونی ئەم بەڕێوبەرایەتیە زۆر گرنکە چەنکە ئێستا خەڵک هۆشیارە کێشەکانیان لە ڕێگەی یاساوە چارەسەر ئەکەن نەک لەڕێگای سوڵح و ڕێگای کۆمەڵایەتیەوە کە جاران کێشەکان لە ڕێگای کۆمەڵایەتیەوە چارەسەر دەکران هەر ماوەیەکی کەم بوو دواتر کێشەکە سەری هەڵدەدایەوە بەڵام ئێستا لە ڕێگەی یاساوە مەلەفی بۆ دەکرێتەوە و وتە و بەڵگەکان لەناو مەلەفەمە تۆمار دەکرێت.
سەبارەت بە زیادبوونی کێشەکان ئاماژەی بەوە کرد کە سکاڵاکان بەشێوەیەکی گشتی ڕوو لە زیادبونن بۆ ئەوەش ناتوانین بڵێین مانای ئەوەیە کە کێشەکان زیادیان کردووە بەڵکو ئەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە خەڵک ئێستا هۆشیارە و نایانەوێ کێشەکانیان بە ڕێگای کۆمەڵایەتی چارەسەرکەن بۆیە دێت سکاڵا دەکات و ئەوکاتە مەلەف دروست دەکرێت و بەڵێنامەی پێ پڕدەکرێتەوە وە ئەگەربێتو جارێکیتر تاوانەکە دووبارە بکاتەوە ئەوکاتە مەلەفەکە دێتەوە بەردەست، بۆ نموونە لە مانگی 11 ی 2018 دوو حاڵەتی سووتان هەبووە یەکێکیان گیانی لە دەستدا، سەبارەت بە ڕێژەی خۆسوتاندن بەراورد بە ساڵانی ڕابرددو کەمی کردووە بەڵام خۆکوشتن زیادی کردووە کە ئەمەشیان بە خۆ خنکاندن و دەرمانخواردن ئەنجام دەدرێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەریرێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی تندووتیژی دژی ئافرەتان /ئیدارەی راپەرین.

2-سەنتەری راوێژکاری خێزانی و لیژنەی ئاشتەوایی.
کارمەندێکی ئەم بەشە ئاماژەی بەوەدا کە سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی دوو ئیشی هەیە :
1- سەنتەر بۆ ئەو کەسانەیە کە کێشەیان هەیە و نایانەوێ سکاڵابکەن بۆیە هەر لەناو سەنتەر هەردوو لایەن بانگ دەکرێت سەرەتا بەجیا قسەیان لەگەڵ دەکرێت بۆ باس کردن لە کێشەکەیان دواتر ڕووبەڕوی یەک ئەکرێنەوە و کیشەکان بە گوێرەی توانا چارەسەر ئەکرێت.
2- لیژنەی ئاشتەوای: بۆ ئەو کەیسانەیە کە لە دادگا بەنوسراو هەواڵ دەکرێن دواتر سکاڵا کار و تۆمەتبار بانگ دەکرێن و قسەیان لەگەڵ دەکرێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەکەین.
یەکێکی تر لە کارەکانمان بینینی منداڵە بۆ ئەو هاوسەرانەی کە جیابونەتەوە، ئێمە منداڵکان وەردەگرین لێرە دایک یان باوککە منداڵکانین دەبینن، لەو کاتەشدا زۆرجار کێشەمان بۆ دروست دەبێت بۆیە ئەمساڵ داوامان کردووە کە بینینی منداڵ لای ئێمە نەمێنێت.
وە ئاماژەی بەوەدا کە یەکێکی تر لە چالاکیەکانمان بۆ ئەمساڵ بە هاوکاری دوو ڕێکخراو چەند سیمینارێک ئەنجام دەدرێت لە ناوەندەکانی خوێندن و پەیمانگا و زانکۆکان سەبارەت بە کێشەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و هاوسەرگیری خوار 18 و چۆنیەتی چارەسەرکردنی کێشەکان.

3-نوسینگەی ڕانیە:
لێپرسراوی نوسینگەکە سەبارەت بە چۆنیەتی بەدواداچوون بۆ کەیسەکان وتی سەرەتا کەیسەکان دێتە لای ئێمە و لێکۆڵینەوەیان لەگەڵ دەکەین یەکەمجار لەلایەن بەرپرسی نوسینگە ئەنجام دەدرێت دواتر هەواڵی هۆبەی خزمەتگوزاری نوسینگە دەکرێت لەوێوە ڕێنمای یاسای و کۆمەڵایەتی و دەروونی لەلایەن توێژەرەوە پێشکەش دەکرێت، دواتر هەواڵەی هۆبەی جوڵان و تاوان دەکرێت بەمەبەستی وەرگرتنی وتەی سکاڵا کار و و دواتر کەیسەکە رێکاری یاسای وەردەگرێت.
سەبارەت بە زۆری سکاڵاکان وتی (سەرەڕای کەم و کوڕی زۆر لە ڕووی میلاک و نەسریە و نەبوونی شەڵتەر و نەبونی سەیارە ڕۆژ بە ڕۆژ کەیسەکانمان زیاتر دەبێت ئاماژەی بەوەشدا کە تەنیا لەمساڵدا زیاتر لە 350 هەزار سکاڵا وەرگیراوە، وە کێشەکان لە ئێستادا زۆر زیادیان کردووە تەنیا لە ماوەی یەک مانگدا 40 سکاڵا وەرگیراوە هۆکارەکەشی دەگەرێتەوە بۆ : کاریگەری مادەی هۆشبەر، خێزانی پێشمەرگە، نەبوونی کەمی ئاستی هۆشیاری، نەبوونی متمانە لە نێوانیاندا.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخرا لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی رانیە

 
 




 
ڕاپرسى
لەم راپۆرتەماندا راپرسییەکی سەرتاسەریمان ئەنجامداوە لە هەرێمی کوردستان لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەمەبەستى ئەوەى بزانرێت ئایا هاوڵاتیان تا چەند شارەزاییان هەیە لەسەر یاساى ناوبراو یاخود تا چە ندە زانیارییان هەیە لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى، وە ئایا کاتێک ڕویان لە دادگا کردووە تا چەندە دادوەر و فەرمانبەران هاوکاربوون و یارمەتى دەر بوون لەچارەسەرکردنى کێشەکە و بەدەمەوە هاتنى هاوڵاتیان لە راپرسییەکەشدا هەردوو رەگەز بە هەموو تەمەنەکانەوە بەشداربوون، بەهۆى دەرئەنجامەکانى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە ئایا لە داهاتوودا کار و پلان و بەرنامەمان چى بێت و بۆمان دەردەکەوێت کەپێویستە لایەنە پەیوەندى دارەکان کارى جدى بکەن بەئاڕاستەى جێ بەجێکردنى یاساکە و هۆشیار کردنەوەى هاوڵاتیان لەبوونى یاسایەکى لەم جۆرە.


 
دەرئەنجامی راپرسی
کۆى بەشداربوو 506 کەس

تەمەنى بەشداربوو 15-26 26-60
214 292

ڕەگەزى بەشداربوو مێ نێر
361 145

پیشەی بەشداربوو خوێندکار فەرمانبەر ژنی ماڵ کاسب
103 94 210 99

شوێنی بەشداربوو پارێزگا قەزا
376 130

پ/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى؟
نیمە تا ڕادەیەک زۆر
275 162 69
54.34% 32.01% 13.63%
لەمەوە بۆمان ڕووندەبێتەوە کە زۆرینەى بەشداربوانى ڕاپرسییەکە هیچ زانیارییەکیان لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى نیە وە ڕێژەیەکى کەم تاڕادەیەک زانیارییان هەیە وە هیچ بەشداربوویەکى ڕاپرسیەکە شارەزاى تەواوى نیە لەسەر یاساى ناوبراو کە ئەمەش ڕێژەیەکى ترسناکە و جێگاى هەڵوەستەکردنە چونکە لە ڕاستى دا یاساکە یاسایەکى گرنگە و کاتێکی زۆر بەسەر دەرچوونیدا تێپەریووە بۆیەپێویستە سەرجەم تاکەکانى کۆمەڵگا زانیاریان هەبێ لەسەر یاساکە بەڵام سەرەڕاى گرنگى یاساکە وەک بۆمان ڕوون بویەوە کەسانێکى کەم زانیاریان لەسەر یاساکە هەبوو ئەمە لە کاتێکدایە ئەنجام دانى ئەم ڕاپرسیە لەناو ئەو هاوڵاتیانەدا بووە کە ڕوویان لە دادگاکان کردووە و دۆسیەیان هەبووە، لەمەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە تا ئەم ساتەش کارى جدى نەکراوە بە ئاڕاستەى جێ بەجێ کردنى یاساکەو بڵاوکردنەوەى هۆشیارى یاساىی لەسەر یاساکە، بۆیە زۆر پێویستە کە لایەنە پەیوەندى دارەکان تەواوى ڕێکارەکان بگرنەبەر وەکو وەزارەتى ناوخۆ وەک چۆن لە یاساکەدا باس کراوە بایەخی تەواو بدات بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە وکە کەسانى تایبەتمەند دابین بکات بە مەبەستى هۆشیار کردنەوەى تاکەکانى کۆمەڵگا سەبارەت بە یاساکە وە هەروەها پێویستە لەسەر ڕێکخراوەکان رۆڵی زیاتر ببینن لە بە بڵاوکردنەوەى هۆشیارى لەسەر یاساکە.

پ/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى؟
نیمە تا ڕادەیەک زۆر
270 169 67
53.35% 33.39% 13.24%
 لەمەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە وەک چۆن هاوڵاتیان شارەزاییان نیە لەسەر یاساکە بە هەمان شێوە زانیارییان لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى زۆر کەمە، بۆیە کارکردن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە یارمەتی دەردەبێت لەسەر ئەم لایەنەش.

پ/ تا چەند ڕازیت لە ئەندامانى لیژنەى ئاشتەواى، ئایا توانیویانە وەکو پێویست هاوکاربن و کێشەکەت بۆ چارەسەربکەن؟
نەخێر تا ڕادەیەک زۆر
176 197 133
34.78% 38.73% 26.28%
لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت کەوا لیژنەى ئاشتەواى تارادەیەک توانیویانە ئەو رۆڵە گرنگە ببینن کە هەیانە بەڵام لەیەر ئەوەی رێژەکە زۆر بەرزنییە پێوویستە لەسەر ئەندامانی لیژنەکان کە باشتر بتوانن رۆڵی بەرچاو ببینین لە رایکردنی کەیسەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی و لە هەمان کاتدا پێویستە بایەخى زیاتر بەم لیژنانە بدرێت و بودجەى پێویست دابین بکرێت بۆ کرێ ى شارەزاى و دابین کردنى سەرجەم پێداویستە یەکان، دەست کراوەى زیاتر لە کار و بارەکانیان تاکو بتوانن ئەو ڕۆڵە گرنگەى کە هەیان بووە لەپێک هێنانەوەى خێزانەکان و دروست کردنى ئاشتەواى لەنێوانیاندا زیاتر و باشترى بکەن.
پ/ چ جۆرە توندوتیژیەکت بەرامبەر ئەنجام دراوە؟
دەرونى جەستەى جنسی
296 184 38
58.49% 36.36% 7.50%
لەم دەرئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆربەی قوربانییەکان ڕووبەڕووى توندوتیژى بونەتەوە لەخێزانەکان توندوتیژى دەرونیان بەرامبەر ئەنجام دراوە وەک ئیهانەکردن، جنێودان بۆیە پێویستە بایەخی تەواو بەلایەنى دەروونى قوربانیەکان بدرێت لە کاتی سەردانیکردنیان بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و هەڵ بدرێت بۆ دوبارە بیاننانەوەی لایەنی دەرونی قوربانییەکان و کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان. 

پ/ تا چەند دادوەر و فەرمانبەرانى دادگاى توندوتیژى خێزانى هاوکارت بوون و کارئاسانیان بۆ کردویت؟
هیچ تا ڕادەیەک زۆر
117 269 120
23.12% 53.16% 23.71%
لەمەوە بۆمان دەردەکەوێت تا ڕادەیەک دادگاکان توانیویانە هاوکارى کەیسە خێزانیەکان بێت، کە جێگای دەست خۆشیە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئە کەسانەی کە نارازین لە کاروباری ناودادگاکان رێژەیەکی کەم نییە بۆیە پێویستە کاری جدی تر لەسەر ئەم لایەنە بکرێت بۆ کەمکردنەوەی رێژەکە لەلایەن دادوەران و فەرمانبەرانی ناو دادگاکان لە رێگەی هاوکاری و رێنمایی زیاتری قوربانییەکان.

پ/ ئایا لێکۆڵینەوە لە گەڵتدا بە نهێنى بووە؟
بەڵێ نەخێر
248 256
49.01% 50.59%
بەپێى یاساى بەرەنگابوونەوەى خێزان لە توندوتیژى دەبێت لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان بەنهێنى بێت بەڵام ئەم دەرئەنجامانە پێمان ئەڵێت ئەو نهێنى پارێزیەى کە پێویستە لەم جۆرە کەیسانەدا هەبێ بەڕێژەیەکى کەم بونى هەیە وە ئەمەش چەندین هۆکارى هەیە لەوانەش نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەند بە کەیسە خێزانیەکان و بینینى هەموو جۆرە داواکان لەلایەن دادگاى کەتن و زۆری ژمارەی داواکان لە دادگای لێکۆڵینەوەو نەبوونی شوێنی گونجاو بۆ دادگای لێکۆڵینەوە کەئەمەش تێکەڵاوى دروست دەکات و هەروەها نەبوونى شوێنى گونجاو بۆ لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان کە زۆر جار ڕووئەدات لێکۆڵینەوە لە ژورێکى بچوک دا ئەکرێت لەکاتێک دا چەند لێکۆڵەرێک بونیان هەیە ئەمانەو چەندین هۆکارى دیکە وادەکات کە نەتوانرێ نهێنى تەواو بپارێزرێ.


پ/ چ کەسێک توندوتیژى بەرامبەر ئەنجام داویت؟
هاوسەر (پیاو) خێزان
(ژن) برا باوک کەسانی تر تا پلە 4 
250 24 45 49 138 
49.40% 4.74% 8.8% 9.6% 27.27% 
لە ئەنجامى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان دەردەکەوێت کەزۆرینەى ئەوانەى کە توندوتیژى بەکارئەهێنن نێرینەن وە لە نێرینەش دا زۆربەى ئەوانەى توندوتیژیان بەکارهێناوە پیاوانن بەرامبەر هاوسەرەکانیان بۆیە پێویستە زیاتر هەوڵى هۆشیارى نێرینە بدرێت بەکردنەوەى خولى جۆراوجۆرى هۆشیارى تا لەو ڕێگەیەوە بتوانرێت ڕێژەى توندوتیژیەکان کەم بکرێنەوە.

پ/ ماوەى چەنێکە کێشەکەت لە دادگایە؟
1-3 مانگ 3-6 مانگ 6-1 ساڵ  
149 93 113  
29.44% 18.37% 22.33%  
لە ئەنجام دا بۆمان دەردەکەوێت کە ئەو کێشانەى کە لە دادگاکان دان ماوەیەکى زۆریان پێ ئەچێت تا یەکلادەبنەوە تەنانەت زۆر جار ڕووى داوە بەهۆى ئەوەى کە ماوەیەکى زۆرى خایاندووە کێشەکە یەکلانەبوەتەوە سکاڵاکار وازى لەسکاڵاکەى هێناوە ئەمەش زۆر جار هۆکارەکەى ئەگەڕێتەوە بۆ کەمى دادوەر و فەرمانبەرى ئەو دادگایە بۆیە پێویستە لایەنى پەیوەندیدار هەوڵى جدى بدات کە دادوەر و فەرمانبەرى زیاتر دابین بکات بۆ دادگاکان تا چیدى بەهۆى دواکەوتنى کاتەوە مافى سکاڵاکار نەفەوتێت و بێ ئومێد نەبێ لەتۆمارکردنى سکاڵاکەى.


 
ئامارەکان
1-پارێزگای سلێمانی
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
2039 2031
 *دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
5298 7113

*دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 301 427

 
 

*نووسینگەی رۆژئاوا:
2018 2017
 1804 1556 



2-پارێزگای هەولێر
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 3691 2909 

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
6537 4029

*دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 281 196 

3-پارێزگای دهۆک
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 2620 2324

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 5336 4098 

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 565 368

4-پارێزگای هەڵەبجە
*ئامارەکانی توندووتیژی لە پارێزگای هەڵەبجە:
2018 2017
 67 38

*نووسینگەی سیدسادق:
2018 2017
 114 110


5-ئیدارەی گەرمیان
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 1137 902 

*نووسینگەی کەلار:
2018 2017
633 520

*لیژنەی ئاشتەوایی:
2018 2017
146 101

*نووسینگەی کفری
2018 2017
144 194

*لیژنەی ئاشتەوایی کفری:
2018 2017
6 14
 

6-ئیدارەی راپەرین
بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان
2018 2017
 582 545 
 
*ئاماری تایبەت بە حاڵەتەکانی گرێبەستی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە دادگاکانی هەرێمی کوردستان:
جۆری حاڵەت هەولێر سلێمانی دهۆک کۆی گشتی
گرێبەستی هاوسەرگیری 15025 13836 10902 39763
جیابوونەوە 3598 4085 1509 9192
هاوسەرگیری دووەم 36 48 5 89

ئاماری کەیسەکانی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ساڵی 2019، کە توانیوویەتی پارێزەری خوبەخشیان بۆ دابین بکات.

جۆری کەیس ژمارە
جیابوونەوە، بە هەموو جۆرەکانیەوە 57
نفقە(خەرجی) 14
بینینی مناڵ(مشاهدە) 5
دایەنی (حچانە) 2
داواکردنی گوێرایەڵی (مگاوعە) 2
کۆی گشتی کەیس 80
((راوێژی یاسایی)) 108
کۆی گشتی
کەیس و راوێژی یاسایی 188

هۆکارەکان
دارایی  
تداخلی خێزانی  
نەگونجان  
ناپاکی هاوسەری(خیانە)  
توندووتیژی  
جێهێشتن  
 
ئەم ئامارانە چیمان پێدەڵێن؟
لەم ئامارانەوە بۆمان روون دەبێتەوە کەوا کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم ناوچەکانی هەرێمی کوردستان بە رێژەیەکی ئەکجار زۆر روویان لە زیادبوون کردەوە و ساڵانەش ریچژەکە بەرەو زیادبوون دەروات.
ئەمەش دەرخەری ئەوەیە کە پێویستە بایەخێکی زیاتر بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خیزانی بدرێت و کاری زیاتری لەسەر بکرێت، هەوڵ بدرێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەو گرفتەکانی بەردەمجێبەجێکردنی یاساکە لە دامەزراندن و زیادکردنی دادگای تایبەتمەند و بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان.
وە پێویستە بایەخی تەاو بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت بە تایبەت لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لە کاتێکدا لایەنە پەیوەندیدارەکانی وەکو حکومەت و پەرلەمان بە هۆی کیشە دارایی و سیاسیەکانەوە لە ئیستادا هیچ بایخێک بە کیشە کۆمەڵایەتییەکان نادەن.


 
راسپاردە
1-زیادکردنی ژمارەی دادگاکانی لێکۆڵینەوە لەسەرجەم پارێزگاکان بە جۆرێک بێتە هۆی پاراستنی نهێنی کەیسەکان و ئاسانکاری لە بەرێەچوونی رێکارەکان، به‌ تایبه‌ت لە قه‌زای شیخان و خانه‌قین جونکه‌ تا ئیسته‌ یاساکه‌ له‌م ناوچانه‌ جیبه‌جیناکریت به‌بیانووی نه‌بوونی دادگای تایبه‌ت بۆیه‌ کردنه‌وه‌ی دادگاکان به‌تایبه‌ت له‌م دوو قه‌زایه‌ کاریگه‌ری و گرنگی زۆری ده‌بیت له‌ جیبه‌جیکردنی یاساکه‌ و که‌مکردنه‌وه‌ی پیشلکارییه‌کان و هه‌روه‌ها له‌ رووی ئیداری و سیاسیشه‌وه‌ ده‌ستکه‌وتیکی گرنگ ده‌بیت بۆ هه‌ریمی کوردستان. 
2-دامەزراندنی دادگای کەتن تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم پارێزگاکان.
3-زیادکردنی ژمارەی نووسینگەکان لەسەرجەم پارێزگاکان بەمەبەستی ئاسانکاری لە بەرێوەچوونی کەیسەکان و هاوکاریکردنی قوربانییەکان بە هۆی زۆربوونی ژمارەی سکاڵاکان.
4-دابینکردنی بینای پێویست و شیاو بۆ نووسینگەکان بە جۆرێک شوێنێکی گونجاوو سەلامەت بێت بۆ سکاڵاکارەکان و فەرمانبەرەکانی و بە جۆرێک کە دوربێت لە ناو گەرەکەکان و دابینکردنی ئاسایشی تەواو بۆیان. 
5-زیادکردنی ژمارەی ئافرەتان لە پۆستە ئیدارییە باڵاکانی پەیوەست بە جێبەجێکردنی یاساکە.
6-کردنەوەی شێڵتەری تایبەت بە قوربانیانی توندووتیژی خێزانی و جیاکردنەوەیان لە حاڵەتەکانی تر.
7-بایەخی زیاتر بدرێت بەلایەنی دەروونی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی لە کاتی بەرێوەچوونی سکاڵاکان و لەسەر وەزارەتی تەندروستی و کارو کاروباری کۆمەڵایەتییە کە هەوڵی جدی بدەن بۆ کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.
8-- کاری جدی بکرێت لە پێناو کردنەوەی نووسینگەی خانەقین و هەوڵدان بۆ جێبەجێکردنی یاساکە لەو قەزایە وەکو خۆی، بەتایبەت لە دوای هاتنی سوپای حکومەتی عێراقی بۆ قەزاکە، 
 9-لایەنەپەیوەندیدارەکان و بەتایبەت وەزارتی ناوخۆ کاری جدی بکەن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە
10-کارکردن لە پێناو پاراستنی نهێنی کەیسەکان لەناو دادگا و نووسینکەکان
11-پێویستە پەرلەمان کاری جدی بکات بەمەبەستی هەموارکردنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەجۆرێک کە سەرجەم کەمووکورتیەکان چارەسەربکرێن کە لە کاتی جێبەجێکردنی یاساکە دەرکەوتوون ئەمەش بە کارکردن لەگەڵ رێکخراوەکان و دادوەران و لایەنەپەوەندیدارەکان بەجێبەجێکردنی یاساکە.
12-دابینکردنی سەرجەم پێداویستی بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان لە سوتەمەنی و ئۆتۆمبێل و پۆلیسی پێویست تابتوانن رۆڵی باش ببینن لە جێبەجێکردنی یاساکە.



رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان
ئەمریکی(NED)بەهاوکاری رێکخراوی



راپۆرتی چاودێریکردن وجێبەجێکردنی
یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

هەرێمی کوردستان-عیراق
2019



ئامادەکردنى
ستافــــى پـــڕۆژە




 
ناوەڕۆک
- پێشەکی
یەکەم/ پارێزگای سلێمانی.
- 1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی تندووتیژی دژی ئافرەتان و خێزان.
- 2-هێڵی گەرم.
- 3-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
- 4- دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی.
- 5-یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی.
دووەم/ پارێزگای هەولێر
1-هێڵی گەرم.
2-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
3-نووسینگەی قەڵا.
4- نووسینگەی منارە.
5-لیژنەی ئاشتەوایی.
6- قەزای خەبات.

سێهەم/ پارێزگای هەڵەبجە
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی.
2-دادگای توندووتیژی خێزانی.
3-فەرمانگەی داواکاری گشتی.
4-نووسینگەی سیدسادق.
5-کارو چالاکییەکانی رێکخراو لە پارێزگاکە.

چوارەم/ پارێزگای دهۆک
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ئافرەتان.
2-نووسینگەی نزارکێ.
3-نووسینگەی دهۆک.
4- سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
5- دادگای توندووتیژی خێزانی.
6-قەزای سمیل
7-قەزای زاخۆ.
8- قەزای شێخان.

 پێنجەم / ئیدارەی گەرمیان.
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
2-کێشەکانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان 
3-لیژنەی ئاشتەوایی.
4-سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
5- قەزای خانەقین.
6-قەزای کفری.
1-نووسینگەی کفری.
2-رۆڵی وەزارەتەکانی پەروەردەو تەندروستی لە جێبەجێکردنی یاساکە.
3-لیژنەی ئاشتەوایی.
4-ئاوارەکان و یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی

شەشەم/ئیدارەی راپەرین:
1- بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
2- سەنتەری راوێژکاری خێزانی.
3- نووسینگەی رانیە.
 
حەوتەم/ راپرسی.... 
هەشتەم/ ئامارەکان.....
نۆیەم/ خستنەڕووی راسپاردە....







 
 



پێشەکی
وەکو رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان، هەر لەسەرەتای دەرچوونی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانییەوە، ئەرکی چاودێریکردنی جێبەجێکردنی یاساکەمان لە ئەستۆ گرتووە بە هاوکاری رێکخراوی (NED)ی ئەمریکی، لەبەر گرنگی و پێداویستی یاساکە بۆ کۆمەڵگەی کوردی، لەسەرەتای چاودێریییەکانماندا، بایەخمان دابوو بەناو پارێزگاکان بەشێوەیەکی بەرچاو بەڵام دوای تێپەربوونی 9 ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە و بڵاوکردنەوەی چەندین راپۆرتمان لەسەر چاودێریکردنی یاساکە، هەوڵمان داوە سنوری چاودێرییەکانمان فراوانتر بکەین، ئەو ناوچانەش بەسەربکەینەوە کەتاکو ئێستە چاودێریمان نەکردووە، بۆ ئەو مەبەستەش لەم راپۆرتەماندا زورێک لە قەزاکانی سەر بە پارێزگاکانمان بەسەرکردۆتەوە و چاودێری جێبەجێکردنی یاساکەمان کردووە، تاوەکو بزانین ئاستی جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچانەش چۆنن؟لە چی ئاستێکدان؟.
هەروەها دەستنیسانکردنی سەرجەم گرفت و رێگرییەکانی بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە لەو ناوچەو شوێنانەی چاودێرییەکە گرتوویەتێوە، 
لەگەڵ خستنەرووی ئاماری سەرجەم ئەو شوێن و لایەنانەی کە چاودێرییکەمان گرتوێتیوە.
لە وانەش گرنگتر توانیومانە لەم راپۆرتەماندا راپرسییەکی سەرتاسەری ئەنجام بدەین لە زوربەی ناوچەکانی هەرێم، لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و ئەدائی کاروبارەکانی لیژنەو دادگاکانی توندووتیژی خێزانی، تاوەکو بزانین دوای تێپەربوونی 9 ساڵ بەسەردەرچوونی یاساکە، هاوڵاتیان تاچەند شارەزاییان لەسەر یاساکە هەیە؟ تاچەند پێویستە بایەخ بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت؟ قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی تاچەند رەزامەندن لەکاروبارەکانی دادگاکانی توندووتیژی خێزانی؟ و لیژنەکانی ئاشتەوایی.
لە کۆتایدا، لەدەرئەنجامی ئەو گرفت و رێگرییانەی بۆمان ئاشکرابوو لەکاتی چاودێریکردنی یاساکە لەناوچە جیاوازەکان هەوڵمان داوە چەندین راسپاردەو پێشنیاری گرنگ بخەینەروو بە لایەنە پەیوەندی دارەکان، بەو ئومێدەی بتوانرێت سودی لێوەربگیریتَ و کاری لەسەر بکرێت تاکو بتوانین گرفتەکانی بەردەم جێبەجێکردن و بەرەو پێشچوونی یاساکە چارەسەر بکەین و یاخود کەمی بکەینەوە، تاکو یاساکە بتوانێ ئەو گرنگیەیە خۆی هەبێ کەهەیەتی. 







 



پارێزگای سلێمانی
1- بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و لیژنەی ئاشتەوای یاخود هۆبەی ئاشتەوای:
دوای ئەوەی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە سەرجەم راپۆرتەکانیدا ئاماژەی بە کێشەو گرفتەکانی لیژنەی ئاشتەوایی کرد بە تایبەت کێشە ئیدارییەکان و راسپاردە و پێشنیاری گونجاوی بۆ چارەسەرکردنیان خستەروو، لە دەرئەنجامدا بە خۆشحاڵییەوە
 وەزارەتی ناوخۆ بەپێی یاسای وەزارەتی ناوخۆ ژ 6 ساڵی 2009 پاڵپشت بەو دەسەڵاتەی پێیان دراوە بڕیاریان دا بە دەرچوانی ڕێنمای ژمارە (4) کە لە 18/2/2018 بە ژمارە نوسراوی (19931) دەرچووە کە لەچەند مادەیەک و بڕگەیەک پێکدێت ئەوەی کە پەیوەندی بە لیژنەی ئاشتەواییەوە هەیە لە مادەی یەکەم بڕگەیی 7 ئاماژە بەوە دەکات کە لیژنەی ئاشتەوایی :- 
ئەو لیژنەیەیە کە لە بەشی سەنتەرەکانی ڕاوێژکاری خێزانی پێکدەهێنرێت بە مەبەستی کارکردن بۆ ئەنجامدانی ئاشتەوای لە نێوان ئەو لایەنانەی بە پێی مادەی 5 لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ژ 8 ساڵی 2011 لەلایەن دادگاوە ئاڕاستە دەکرێت.
هەروەها مادەی سیًیەم بەشی دووەم باس لە هۆبەی لیژنەی ئاشتەوای دەکات بە چەند خاڵێک :-
1- ئەرکی ئەم هۆبەیە وەرگرتنی ئەو کەیسانەیە کە لەلایەن دادگاکانەوە ڕەوانەی بەشی سەنتەرەکان دەکرێت وە ڕێکخستنی کارەکان و وەڵام دانەوەیان بەمەبستی ئاشتەوای لە نێوانیان.
2- لیژنەیەک یان زیاتر پێکدەهێنرێت لە 3 شارەزا لە بواری (یاسا، دورونی، کۆمەڵایەتی، کاری کۆمەڵایەتی) کە هەڵگری بڕوانامەی بە کەلۆریۆسبن و باشتر وایە لە مامۆستایانی زانکۆبن.
3- چارەسەر کردنی ئەو کێشانەی لەلایەن هۆبەی خزمەتگوزاری یاسای و دەرونی و کۆمەڵایەتی ڕەوانە دەکرێن کە لایەنە ناکۆکەکان ئامادەی تۆمارکردنی سکاڵا ناکەن بە ئارەزوو مەندانە داوای ڕاوێژ دەکەن بۆ چارەسەرکردنی کێشەکەیان.
4- چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی لە ڕێگای هێڵی گەرم ڕەوانەی بەشی سەنتەر دەکریًت.
5- نابێت ئەفسەر یان فەرمان بەرانی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتژی دژی ئافرەتان ئەندامبن لە لیژنەی ئاشتەوای جگە لەوانەی کە پلەی شارەزایان هەیە.
هەروەها مادە پێنج لەم ڕێنمایەدا باس لە کارە ڕاییەکانی کارکردنی لیژنەی ئاشتەوای دەکات بەم شێوەیە :- 
یەکەم : لیژنەی ئاشتەوای لە بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی بە فەرمانێکی کارگێڕی پێک دەهێندرێت لەلایەن بەڕێوبەرایەتی.
دووەم : خشتەیەک لەلایەن بەڕێوبەرایەتی ڕێکدەخرێت تێیدا ئەرکی کارکردنی ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای بەشیوەی مانگانە ڕێکدەخرێت.
سێیەم : نوسراوەکانی دادگا یان یەکەی پۆلیس یان نوسینگە ڕاستەوخۆ ئاڕاستەی بەشی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی / هۆبەی ئاشتەوای دەکرێت بە مەبەستی ئەنجامدانی کاری پێویست.
چوارەم : پێویستە لیژنەی ئاشتەوای لە ماوەی یەک هەفتە دا لە گەیشتنی نوسراوەکان کاری پێویست ئەنجامبدات وە لەو ماوەی 15 ڕۆژدا ڕاپۆرتی کۆتایی ڕەوانەی لایەنی داواکاری نوسراوەکان بکرێتەوە.
پێنجەم : ئەگەر لە ماوەی 15 ڕۆژدا ڕاپۆرتەکە ئامادە نەکرا لیژنەکە هەموو مافە دارایەکانی شارەزای ئەو کەیسە لە دەست دەدات.
شەشەم : فۆڕمێکی تایبەت بە وەرگرتنی کەیسەکانی ئارەزوومەندانە ئامادە دەکرێت کە زانیاری هەردوو لایەنی ناکۆکی تێدا تۆمار دەکرێت لەگەڵ بەڵێن نامەیەک کە بە ئارەزوومەندانە داوای چارەسەر کردنی کێشەکەیان دەکرێت.
حەوتەم : ئەو کەیسانەی کە لە بڕگەی 6 سەرەوە ئاماژەی پێکراوە ئەوانەن کە لە مادە 3 یاسای بنەماکانی دادگای کردنی سزای عێراقی ژمارە 23 ساڵی 1971 هەموار کراو ئاماژەیان بۆ کراوە کە سکاڵا کردن مافی ڕاستەوخۆی قوربانی یان نوێنەری یاساییەتی (تاوانەکانی مافی تایبەت).
هەشتەم : داتابەیسێکی ئەلیکترۆنی بۆ بەشی سەنتەری ڕوێژکاری خێزانی ئامادە دەکرێت تیایدا ئەو خزمەتگوزاریانەی پێشکەش بە لایەنە ناکۆکەکان وەکە ڕاوێژ و ڕاپۆرتی لیژنەی ئاشتەوای یان چارەسەرکردنی کێشەکان و هەموو نوسراوەکانی پەیوەست بەم بابەتە جێگیر دەکرێت.
وە لە مادەی هەشتەمدا هاتووە :-
یەکەم : دەبێت ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوای ناسنامەی شارەزایان هەبێت کە بەپێی یاسا و رێنمایەکان لە سەرۆکایەتی دادگاکانی تێهەڵچونەوەی ناوچەی تایبەتمەند دەردەچێت.
دووەم : بۆ هەر ڕاپۆرتێک بڕی 30، 00 سی هەزار لە بوودجەی بەرێوبەرایەتی وەکو کرێی شارەزا بۆ هەرکەسێک.
وە مادەی دووەمی ئەم ڕێنمایە مەبەستی دەرچوونی ئەم ڕێنماییەی باس کردووە کە تیایدا هاتووە : مەبەستی دەرچوونی ئەم ڕێنمایە ڕێکخستنەوەی کاری سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی کە پێش دەرچوونی ئەم ڕێنمایە هێنراوەتە کایەوە بۆ کاراکردنی زیاتری ڕۆڵیان و چالاک کردنی زیاتری ئەو خزمەتگووزاریانەی کە پێشکەش بە هاوڵاتیان دەکرێت لەم بەشی سەنتەرانە و هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی ئەو کەیسانەی لەلایەن دادگاکانەوە ئاڕاستە دەکرێت بە مەبەستی ئەنجامدانی ئاشتەوای لە نێوان لایەنەکان و هۆشیارکردنەوەیان لەبارەی نەریتی دیاردەی توندوتیژی.
یەکێک لە ئەندامانی لیژنەی ئاشتەوایی سەبارەت بەوەی کە چی گرنگیەک هەیە لەوەی لژنەی ئاشتەوای لەناو دادگاوە گوێزراوەتەوە بۆ بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی؟
لە وەڵامدا وتی :-
 گرنگی ئەم هوبەیە لەوەدایە کە ئەو مادەیی جێبەجێکردنی یاساکە لە ئەستۆی بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی دایە وە ئەم لیژنەی ئاشتەوایەش لە ناو یاساکەدایە بە بۆچوونی من شتەکان پەرت ئەبوون کاتێک لیژنەی ئاشتەوای لە دادگابێت و یاساکەش لە بەڕێوبەرایەتی جێ بەجێ بکرێت وە دوای ئەو هەموارە ئەجام ئەدرێت بۆ ئەوەیە کە هەموو یاساکە بەڕێوبەرایەتی لێی بەرپرسیاربێت هەم لە سکاڵا تۆمارکردن و هەم لە ڕێکارەکان هەم لە ئاشتەوایی کردنیش، وە گرینگیەکەی لەوە دایە کە گواستنەوەی لیژنەکە بۆ بەڕێوبەرایەتی ڕەنگە قورسایەک دروست بکات بۆ لایەنەکانی دۆسیەکە بەڵام بەپێی ئەو ماوەیەی کە لەناو دادگاکاندا بووە دەرکەوت کە ئەو ئەزموونە سەرکوتوو نەبووە چونکە کێشە و گرفتەکان زۆربووە لە ڕووی ئیداریەوە بۆی ئەم ئەرکە کەوتۆتە سەر بەڕێوبەرایەتی کە خۆی سەرپەرشتی بکات چونکە لیژنەی ئاشتەوای هەر دانیشتنی لیژنەکە نییە بەڵکو پێویستی بە ئیدارەدانیش هەیە چوونکە پێویستی بە ڕێکخستنی کاتی دانیشتنەکان و دابینگردنی پێداویستیەکان هەیە.
وە بەپێی وتەی ئەوانەی کە لە لیژنەکەدان باسی ئەوە ئەکەن کە لە ڕابردوودا سەرکەوتو نەبووە بۆیە خراوەتە سەر بەڕێوبەرایەتی بۆئەوەی یاساکە بە باشی جێبەجێ بکرێت چوونکە قسە لەسەر ئەوە دەکرێک کە یاساکە بەباشی جێبەجێ ناکرێت بۆئەوەی بەرپرسیاریەتی دیاری بکرێت وە ئەگەر ئاشتەوای یەکێکە لە کۆڵەکەکانی جێبەجێ کردنی یاساکە چوونکە ئاماجی سەرەکی یاساکە جێبەجێکردنی ئاشتەوایە نەک ڕێکار بگیرێتە بەر بۆیە زیاتر گرنگی بە ئاشتەوای ئەدرێت چوونکە بە بۆچوونی بەڕێزیان پێویستە زیاتر گرنگی بە ئاشتەوای بدرێت نەک ڕێکار بگیرێتە بەر بەرامبەریان وە دەبێت لیژنەی ئاشتەوای کارابێت نەک ئەو کارە ڕۆتینیانەی کە لە ڕبردوودا کراوە کە کۆمەڵک ڕاپۆر بنوسرێت وە ئاماژەی بەوەشدا کە دەبێت ئەو کارمەندانەی لەو هۆبەیەدا کار دەکەن دەبێت کەسانی زۆر پسپۆر و تایبەتمەندبن واتا خاوەن پسپۆر و شارەزایبن بۆ ئەوەی بتوانن بە باشترین شێوە ئەو کارە بەڕێوەببەن چوونکە بەڕاستی ئەو کارە قورسە، هەموومان دەزانین کە ئەمڕۆ کۆمەڵگا توشی کۆمەڵک کێشە بووە ناکرێت ئێمە یاساکە بەشێوەیەکی تووند جێبەجێ بکەین چوونکە کێشەکان گەورە دەبن و بونی کێشەی کۆمەڵایەتی مانای ئەوە نیە کە خێزانەکان هەڵوەشێتەوە.
وە پرسیارێکی تر ئاڕستەی بەڕێزیان کرا کە چی گرنگیەک هەیە کە لیژنەی ئاشتەوای ببێت بە هۆبەیەک لە هۆبەکانی سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی سەربەبەڕێوبەرایەتی ؟ 
لە وەڵامدا وتی :- بوونی ئەم لیژنە بەوەی بکرێت بە هۆبەیەک ئەمە بڕیاری وەزارەتی ناوخۆیە لەگەڵ ئەنجوومەنی دادوەری ئەم هەماهەنگیەیان کردووە و چەند ڕێنمایەکیان دەرکردووە کە کارەکانی ئەم لیژنەیە چۆن ڕێکبخرێت چوونکە لە ڕابردوو هیچ ڕێنمایەک نەبوو بۆ کارکردنی ئەم لیژنەیە تەنها کۆمەڵێک خۆبەخش هەبوون و کاریان کردوە لە لیژنەیە.
بۆیە لە داهاتوودا هەوڵ ئەدەن کە ئەم لیژنەیە کارا بکرێت لە ڕێگای کردنەوەی خول و کۆمەڵک سیمیناری تایبەت کە چۆن کەسانی شارەزا بێنە ناو ئەو لیژنەیەوە بۆ ئەوەی بە باشترین شێوە مەبەستەکە جێبەجێ بکرێت کە ئەویش ئاشتەواییە.
کاتێک سکاڵاکارێک سکاڵا دەکات کۆمەڵێک ڕێکار دەگیرێتە بەر دوای ئەوە ئەدرێت بە لیژنەی ئاشتەوای بۆیە قسە لەسەر ئەوەیە کە هەمواری یاساکە بکرێت کە لیژنەی ئاشتەوای بخرێتە سەرەتاوە بۆ ئەوەی کە ئەم لیژنەیە ئیستا بۆتە هۆبەیەک وەک ئەوەی بخرێتە سەرەتاوە وە ئاماژەی بەوە کرد کە یەکێک لە هۆکارەکانی زیادبوونی جیابوونەوەی هاوسەران جێبەجێ کردنی یاساکە بەشێوەیەکی توند بۆیە نابێت ڕێکارەکان بە تووندی بگیرێتە بەر بەڵکو ئەبێت بارودۆخی کۆمەڵایەتی ڕەچاو بکرێت ناکرێت یاسایەک لە وڵاتێکی تر جێبەجێ بکرێت هەر ئەو یاسایەش لێرە جێبەجێ بکرێت بەڵکو دەبێت یاساکە لە واقعی کۆمەڵگەوە دابنرێت و جێبەجێ بکرێت چوونکە ئەگەر وانەبێت کێشەکان زیاتر دەبێت وە دادگاکانیش هاوکار و هاوڕان کە ئەم یاسایە لە پێناوی ئاشتەوای جێبەجێ بکرێت بۆیە هەوڵئەدەین بە هەموو لایەک کە یاساکە بە باشترین شێوە جێبەجێ بکەین چوونکە دەبێت یاسای خێزانی زۆر جیاوازبێت لە یاسای سزادان و یاساکانی تر چوونکە ئەگەر یاسا کانیتر تووندبێت ڕەنگە باشتربێت بەڵام یاسای خێزانی نابێت بەو شێوەیە بێت بەڵکە دەبێت لە خزمەتی ئاشتەوای خێزانەکان بێت. 
وە ئێستا کۆمەلًێک دابوونەریت کەمبۆتەوە، پێشتر ئافرەت نەی ئەتونی سکاڵا تۆمار بکات بەڵام ئێستا ئەتوانێت بۆیە دەبێت یاساکە بەشێوەیەک جێبەجێ بکرێت کە شیرازەی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگاکەمان تێک نەچێت چوونکە دواجار هەموو کۆمەلگا زەرەر مەند ئەبێت و چوننکە خێزان هەڵئەوەشێتەوە تەنها قوربانی ئەو دووکەسە نیە بەلکو مناڵیشە وە دوو بنەماڵە لە یەکتری دەبن و دوو خێزانیش لە یەکتر دەبن.
وە سەبارەت بەو کەسانەی کە خۆبەخشن لە لیژنەکەدا ئاماژەی بەوە کرد کە خۆبەخشەکان هەر ئەمێنەوە بەڵام ڕەنگە پێویستی بە ڕێکخستنی هەبێت و کاتەکانیان کەمتر دەبێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەل لێپرسراوی هۆبەی ئاشتەوایی.
 
رێنمایی ژمارە (4)

2-هێڵی گەرم (119) :-
بە فەرمانێکی وزاری ئەم هێڵە دامەزراوە و مانگی 11 ی 2018 دەست بەکار بووە.
ئەم هێڵە بە کارمەند و ئەفسەرەوە 12 کەسن و 24 کاتژمێر کارمەندەکانیان ئامادەن بۆ وەڵام دانەوەی ئەو پەیوەندیانەی کە تووشی کێشەی خێزانی بوونەتەوە یاخود ئەو ئافرەتانەی کە تووشی توندوتژی دەبن وتا ئەم هێڵە بە دەرەجەی یەک تایبەتە بە ئافرەت بەڵام خیزانیش دەگرێتەوە وە حاڵەتیش هەیە کە باوک پەیوەندی ئەکات ئەیەوێت سکاڵا لەسەر کوڕەکەی تۆماربکات لێپرسراوی ئەم هێڵە ئاماژەی بەوە کرد ئەو پەیوەندیانەی وەردەگیرێن ڕێنمایان پێدەدرێت و ڕاوێژیان پێدەدرێت وە ئەگەر لەمانە دەرچوو ڕەوانەی یەکێک لە نوسینگەکانیان دەکەین ئەگەر لەناو شاربوو بۆ ئەوەی سکاڵا تۆمار بکەن وە ئەم هێڵە جگە لە پارێزگای سلێمانی سەرجەم قەزا و ناحیەکانیش دەگرێتەوە کە لە دەوروبەری پارێزگای سلێمانیدان وە پەیوەندیکردن بە هێڵی گەرمی 119 بە ئاسیا ە کۆڕەک و زەین بێ بەرامبەرە وە کارمەندەکان بەردەوام لە ئامادە باشیدان بۆ وەڵامدانەوەی هەر حاڵەتێکی لەناکاو وە پەیوەندیەکی ڕاستەوخۆمان هەیە لەگەڵ 104 چوونکە هەنێک حاڵەتی لە ناکاو هەیە دەبێت دەست بەجێ فریای بکەون ئێمە بۆ ئەوان پەیوەندی دەکەین وە بە هاوکاری و هەماهەنگی ئەوان زوتر بەڕێوە دەچێت.
وە ئاماژەی بەوە کرد کە ئەو کەسانەی کارمەندن لەم هێڵە سەرجەم کارمەندەکان بە خۆشمەوە دەورەی تایبەت بینراوە بۆ ئەو حاڵەتەی کە تەلەفوون دەکات و لە حاڵەتی پەشۆکاویە و سترێسێکی زۆری لەسەرە یاخود هەوڵی هەڵی گەورەتری دەدات ئێمە ڕێنمای ئەکەین و هێوری ئەکەینەوە دڵنەوای ئەکەین و ڕێنمای پێ دەدەین بۆ ئەوەی کێشەکە قورستر نەکات لە خۆی و پشت بە ئێمە ببەستێت.
وە ئەم دەورانەی بینراوە هەمووی عەمەلی بووە و هەنێک حاڵەت وا پێویست ئەکات کە ڕەوانەی سەنتەری ڕاوێژکاری خیزانی بکرێت چوونکە نایەوێت سکاڵا تۆمار بکات تەنا ئەیەوێت قسە لەگەڵ کەسێک بکات ئێمەش ڕەوانەی لای ئەوانی دەکەین.
وە ئاماژەی بەوەدا کە هەردوو ڕەگەز پەیوەندی دەکەن بەڵام بەزۆری ڕەگەزی مێیە وە جۆرەها کیشەی تیایە لەوانەش ئیهانە و هەڕەشە و جنێو و بڵاوکردنەوەی وێنە لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکاندا وە زنیاری تەواویان ئەدەینێ کە چۆن سکاڵا تۆمار بکەن لەسەر قسەکانی خۆی ڕێنمای دەکەین وە ئەگەر باری دارای لاوازبوو پێیان دەڵێین بە هاوکاری ڕێکخراوەکان پارێزەریان بێ بەرامبەر بۆ دابین دەکرێت.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسرای هێلی گەرم/سلێمانی

 


3-دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی.
دادوەری دادگای کەتنی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ئاماژەی بەوەدا کە کاتێک دەست بەکار بووە 124 بۆ 125 دۆسیە هەبووە بەڵام لە ئیستادا بووە بە 90 دۆسیە و بە پرسیارێک لە بەڕێزیان ئەم کە ئەم دادگایە دووجۆر دۆسیە دەبینینێت هەم دۆسیەی کەتن و هەم دۆسیەکانی توندوتیژی ئایا بار گرانی بۆ ئەمان دروست نەکردووە ؟
لە وەڵامدا وتی :- کە ئەمە بار گرانیەکی ئەوتۆی دروست نەکردووە چوونکە ژمارەی داواکان بەو جۆرە زۆرە نییە کە نەتوانین بەڕێوەی ببەین ڕاستە بۆ ئێمە ناخۆشە چونکە لە یەک کاتدا دوو پسۆری جیایە هەر یەکەیان تایبەتمەندی خۆی هەیە.
وە سەبارەت بە بەبوونی دادگای کەتنی تایبەت بە کێشە خێزانیەکان بەڕێز سەرۆکی دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی سلێمانی ئاماژەی بەوە کرد کە بوونی ئەم دادگایە پیویستە و چەندین جار رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ئەم مەبەستە سەردانی کردوین دانیشتنمان لەسەرکردووە بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەم دادگایە پێویستی بە دادوەر و فەرمانبەر و شوێنی تایبەت هەیە وە هەموو ئەمانەش بە تێچووی خۆی هەیە بۆیە لە ئَستادا ناتوانین ئەم دادگایە بکەینەوە.

4-دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی.
 دادوەری ئەم دادگایە ئاماژەی بەوە کرد کە ئەم دادگایە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی لە هەرێمی کوردستان بە ژمارەی 8 ی ساڵی 2011 جێ بەجێ ئەکات وە لە سنووری دەسەڵاتی ئێمە بریتیە لە هەموو سنووری گەڕەکەکانی ناو شاری سلێمانی وە هەروەها قەرەداغ و بازیان و بەکرەجۆ ئەمانە هەمووی یەک دادوەر کارەکانی دەکات.

چۆنیەتی بەڕێوە چوونی کەیسەکان لەم دادگایە :
- بەڕێزیان ئاماژەیان بەوە کرد کە لەم دادگایە کەیسەکان زۆرن وە بەڕاستی سەرۆکایەتی دادگای تێهەڵچونەوەی ناوچەی سلێمانی پشتگیری زۆری ئەم دادگایە دەکات وەهەروەها لە بەرنامەیەتی کە دادوەری تازە دابمەزرێنێت یاخود ڕاژەکەی بگوازێتەوە لە شارەکانی ترەوە دادگاکەمان بۆ بکات بە دوو دادگای لێکۆڵینەوە بۆئەوەی بتوانین ئیشەکان زیاتر بە باشی بەڕێ بکەین وە لە پار ساڵدا نزیکەی 4000 چوار هەزار کەیسمان هەبووە وە لەو 4000 کەیسە نزیکەی 1800 کەیس ماوەتەوە بۆ ساڵی 2019 وە بە فەرمانی کارگێڕی دادگای تێهەڵچونەوەی ناوچەی سلێمانی بنکەی پۆلیسی عەربەت لەگەڵ بنکەی پۆلیسی بەردەقارەمان لای ئێمە نەماوە بەڵکو ئێستا بنکەی پۆلیسی عەربەت سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەگاربوونەوەی توندوتژیی خێزانیی شارەزوورە وە بنکەی پۆلیسی بەردەقارەمان سەر بە دادگای لێکۆڵینەوەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانییە لە چەمچەماڵ کە ئەم بڕیارەی سەرۆکایەتی دادگا لە جێی خۆیایەتی لەبەر ئەوەی مەبەستی ئەووە بووە کە ئەو ئەرکە قورسەی لە سەر ئەم دادگایە سوک بکات چونکە کەیسەکان و کێشەکان لەبەردەم دادگادا زۆرن لە کاتی ئێستادا، بەنیسبەت بەڕێوەچوونی کەیسەکان زیاتر لە سێ بەشی کەیسەکان لە ساڵ 2018 یەکلا کراونەتەوە لە کۆی نزیکەی 4000 کەیس وە ئێستا 1250 کەیسمان ماوە بۆ ساڵی 2019.
سەبارەت بە جۆر و چۆنیەتی ئەو کێشانەی کە ئەم دادگایە کاری لەسەر دەکات بەڕێز دادوەر وتی :- ئەوەی کە دادگای ئێمە کاری لەسەردەکا ئەو کێشانە دەبینێت کە سزاکەی تا پێنج ساڵە و جۆری تاوانەکە لە جۆری کەتنە (جنح) وە ئەبێت تاوانێکیش بێت قابیلی ئاشتەوای (ێلح) بێت واتا ئێمە لە ڕووی یاساییەوە تایبەتمەندترین جۆریان دەبێت بە دوو مەرج یەکەمیان بریتیە لەوەی کە جۆری تاوانەکە دەبێت کەتن بێت وە ئەو کەتنەش مافی کەسێتی تیابێت و مافی گشتی تیانەبێت وە بەڕێزیان وتیان کە ئێمە هاوڕاین لەگەڵ ئەم بابەتە، ئەم دادگایە تەنها ئەو کەیسانە ببینێت کەتنە و لەگەڵیشیدا تاوانەکە قابیلی ئاشتەوای بێت چونکە مادە 5 یاساکە باس لەوە دەکات کە لەسەر دادگا پێویستە لایەنەکانی کێشەکە ڕەونەی لیژنەی ئاشتەوای بکات بۆ ئەوەی ئەشتیان بکاتەوە، بۆیە ئەگەر سەرنجی ئەم ماددەیە بدەین ڕووندەبێتەوە کە حیکمەتی یاساکە ئەوەندەی مەبەستیەتی خێزانەکان ئاشت کاتەوە مەبەستی نییە خێزانەکان سزا بدات ئەمە جانبێکیانە وە جانبێکی تر لە تاوانەکانی کوشتن (قتل) وە تاوانەکانی لە بار بردنی منداڵ (الڕجهاچ) کە لە ئەنجامی توندوتیژی خێزانی دەکەونەوە ئەم جۆرە کەیسانە مافی گشتی تیایە ئەگەر تنازل و ێلح ی تیابکرێت دادگا بۆی نییە کێشەکە دابخات بۆیە ئەگەر حیکمەتی یاساکە لێک بدەینەوە بەپێی مادە 5 ئەبێت ئەم کەیسانەش ڕەوانەی لیژنەی ئاشتەوای بکرێت لە کاتێکدا ئەم تاوانانە قابیلی ئاشتەوای نین وە ئاشتەوای هیچ کاریگەری نابێت لەسەر سزاکە وە ئێستاش دەستەی فراوان لە دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی کوردستان بە بڕیاری ژمارە 62/دەستەی فراوان / 2016 لە بەرواری 31/7/2016 تەئیدی بۆچوونەکەی ئێمە دەکات کە دەڵێت دادگای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژی تایبەتمەندە تەنها بە بینینی ئەو تاوانانەی کەتن و قابیلی ئاشتەواین واتا بۆنمونە ئەگەر ئافرەتێک پیاوەکەی لێی بدات لە ئەنجامی ئەو لێدانى پلەی پەکەوتەی دروستکات ئێمە سروشتی تاوانەکە دیاری ناکەین بەپَی مادەی 7 ی یاسای بەرەنگار توندویژی خێزانی بەڵکو دیاری دەکەین بە ماددەی 412 ی یاسای سزادان و ئەمەش لە تایبەتمەندی جۆری ئێمە نییە بۆیە هەواڵەی دادگای لێکۆڵینەوەی ئاسای دەکرێت.
- ماددە 4 لە یاساکە باس لە فەرمانی پاراستن ئەکات بەڕێز ددوەر ئاماژەی بەوە کرد کە فەرمانی پاراستن لە واقعدا جێ بەجێ کردنی زۆر زەحمەتە چونکە ئەم فەرمانی پاراستنە تەنها بۆ ڕەگەزی مێ نییە بەڵکو بۆ هەردوو ڕەگەزە بۆیە ئەگەر ئەم فەرمانی پاراستنە بۆ پیاوەکە دەرچوو ئایا ژنەکە بچێت لەکوێ بژی ؟ یان ئەگەر بە پێچەوانەوەبوو.
بەپرسیارێک لە بەڕێزیان ئەم یاسایە لەناو خەڵک و کۆمەڵگادا واڕۆشتووە کە بە خراپی و بە تووندی جێ بەجێ دەکرێت ئەمەش بۆچوونی خەڵکە؟ وە زیاتر لایەنی ئافرەت ئەگرێت ؟
بەڕێزیان وتیان :- 
بەپێی یاسا ئەم دادگایە تاوانەکانی ناو خێزان دەبینێت تا دەرەجە 4 ئەگەر سکاڵاکار نێر بێت یان مێ بێت کاتێک کە شکات دەکات ئێمە سەیری واقعی تاواەکە دەکەین وە وتیشی شەخسی خۆم هەرگیز بیر لەوە ناکەمەوە ئەمە ژنە یانە پیاوە بەڵکو سەیری واقعی تاوانەکە دەکەم وە بپێی مەترسی تاوانەکە هەڵسەنگاندنی خۆم دەکەم وە بەپێی ئەو دەسەڵاتەی کە یاسا پێی داوم لە دەستگیر کردنی تۆمەتبار و ئازادکرنی بەچاووی ئەوە سەیری ناکەم ئەمە مێ یە یاخود نێرە بەڵکو سەیری واقعی تاوانەکە و مەترسی لەسەر تۆمەتلێکراو دەکەم. وە ئەگەر شکاتەکە لەسەر شتێکی سادە بوو بۆنمونە جنێو من هەڵسەنگاندن هاوسەرەکان لەیەک نزیک بکەمەوە نەک تەوقیفی کەم وە ڕاگرتنەکەی من نەبێتە هۆکاری ئەوەی ڕقیان لەیەک بێتەوە دەرەنجامەکەی بە خراپی بشکێتەوە و جیابوونەوە ڕووبدات و ژیانیان لێ بشێوێنێت بۆیە زۆر بە دەقیقی و بە وردی بڕیاردەدەم لەسەر ڕاگرتنی تۆمەتبار یان ئازاد کردنی وە هەرکەسێک یەت بۆلام تۆمەتباربێت ئەبێت وتەی سکاڵا کار و شایەتەکان بخوێنمەوە هەموو جارێک ئینجا بریاری خۆم دەدەم بە هیچ شێوەیەک لەسەر ئەساسی ئەوەی تۆمەتبار ژنە یان پیاوە بڕیار نادەم بەڵکو بزانم بەڵگەکان چییە وە واقعەکە چییە ئینجا هەڵسەنگاندنی خۆم دەکەم وە هەڵسەنگاندنەکانم بۆ خزمەتی خێزانەکان و ئاشتەوای بکەم بکەم بۆ ئەوەی لێک ترازان ڕوونەدات، وە ئەگەر دڵنیابووم کە ڕاگرتنی تۆمەتبار خێزانەکان ئاشت دەکاتەوە بێ دوودڵی تۆمەتبار ڕادەگرم وە ئەگەر دڵنیاشبووم کە ڕگرتنی تۆمەتبار کێشەی خێزانەکان زیاد دەکات دەست بەجێ بڕیار دەدەم تۆمەتبار ئازاد بکەن

5-یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی :
سەبارەت بە یاساکە دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی خێزانی ئاماژەی بەوە کرد کە ئەم یاسایە لە 10 مادە پێک هاتووە کە ئەم 10 مادەیە چەندێک بیخوێنیتەوە ئەوەندە کەم و کوڕی لێ دەردەکەوێت هەتاوەکو دراسە و توێژینەوەی لەسەر بکەی زیاتر کەلینەکانی دەردەکەوێت وە کەم و کوڕیەکانی زۆرن لەوە ئەچێت نەتوانرێت هەمووی باس بکرێت بەڵام ئەوەی کە زۆر باوە هەر لە ناوی یاساکەوە دەست پێ دەکەین دەڵێین یاسای بەرەنگاربوونەوەی خێزان لە توندوتیژی کە خۆی ناو و ناونیشانی یاساکە لەگەڵ ناوەڕۆکەکەی دا ناگونجێت چوونکە کە تۆ ئەڵێی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزان بەرەنگاربونەوە بۆ شتێک یەت کە مەترسی دەستی پێ کردووە یاخود خەریکە دەست پێ دەکات تۆ یەیت سەدی ئەو مەترسیە دەکەیت و بەرەنگاری دەبیتەوە بەڵام کە یاساکە دەخوێنیتەوە یاساکە بریتیە لەوەی کەوا دوای ئەوەی تاوانەکە ڕوودەدات واتا دوای ئەوەی کە توندوتیژیەکە دەکەوێتەوە ڕۆڵی یاساکە دەست پێ دەکات کەواتە وشەی بەرەنگاربوونەوە لەجێی خۆیدا نییە.
پاشان بەڕێزیان ئاماژەیان بە ماددەی 2 لە یاساکەدا کرد کە کۆمەڵێک تاوانی هێناوە وەکو نمونە (على سبیل المپال) باس کردووە کە ئەمەش لەجێی خۆیدا نییە لەبەر ئەوەی ئەم تاوانانە لە زۆربەی یاسا بەکارەکان باس کراوە و سزای بۆ دانراوە وە مادە 2 بڕگەی 1 باس لە بەزۆر بەشوودان دەکات کە ئەمە لە یاسای باری کەسیەتی عێراقی ژ. 188 ساڵی 1959 لە ماددەی 9 باسی کردووە و سزاشی بۆ داناوە یاخود بە شودانی منداڵ کە ئەمەش چارەسەر کراوە لە یاسای باری کەسێتی ماددەی 10 بڕگەی 5.
وە بڕگەی 6 ماددەی باس لەوە دەکات کە مێرد بەزۆر ژنی خۆی ناچاری بەدڕەوشتی و کاری داوێن پیسی بکات ئەمەش لە یاسای نەهێشتنی کاری بەدڕەوشتی باس کراوە سزاشی بۆ داندراوە، هەروەها بڕگەی 7 هەمان ماددە باس لە خەتەنە کردنی مێینە دەکات ئەمەش لە مادە 412 یاسای سزادانی عێراقی باسی کردووە، پاشان بڕگەی 10 باس لە خۆکوشتن دەکات کە ئەمەش لە مادە 408 لە یاسای سزادانی عێراقی باسی کردووە و بڕگەی 11 باسی لە لەباربردن دەکات کە ئەمەش لە مادەکانی 417، 418، 419، ی یاسای سزادان باسی کراوە وە بڕگەی 12 باس لە لێدانی تاکەکانی خێزان و منداڵ دەکات ئەمەش لە مادەکانی 413 و 414، 415 ی یاسای سزادانی عێراقی باس کراوە، هەروەها بڕگەی 13 باس لە سوکایەتی و جنێوپێدان دەکات کە ئەمەش لە مادە 433 و 434 لە یاسای سزادان باسکراوە بۆیە یاسا دانەر نەئەبوایە ئەم مادەیە بهێنێت مادام لە یاساکانیتر چارەسەر کراوە بۆیە ئەمە جێگای هەڵوێست لەسەر کردنە هەروەها مادە 2 بڕگە 3 بەشی 1 باس لەوە دەکات کە تاوانەکانی توندوتیژی خێزانی تاوانی کەسین (مافی گشتی) تیادانیە بەڵام کە تێبینی بەشی دووی هەمان مادە دەکەین باس لەوە دەکات ئەوانەی کە لە بواری تەندروستی و پەروەردە و بنکە فەرمیەکان کار دەکەن لەسەریانە هەواڵ بدەن کە تاوانێک ڕودەدات لە بواری توندوتیژی خێزانی بۆیە ئەگەر وابێت کەواتە تاوانەکە مافی گشتی تیایە کە ئەو دووانە دەتوانن سکاڵا بجوڵێن بۆیە بە ڕوونی دەردەکەوێت کە ئەم دوو بڕگەیە دژ بەیەکن.

 



پارێزگای هەولێر
1-هێلی گەرم
ئەم هێڵە لە مانگی ١٠ی ٢٠١٨ دامەزرا و لە هەموو پاریزگاکانی کوردستان هەیە، ئۆفیسەکەیان لەناو بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتانە کە لە ١١ ئەندام پێکدێن، ٣ی ئافرەت و ٨ پیاون، ئەم هێڵە ٢٤ کاتژمێر کراوەیە، بەشێک لە ئەندامەکان بەرۆژ دەوام دەکەن و بەشیکیان خەفارەتی شەوانیان هەیە، وەڵامی ئەو پەیوەندییانە دەدەنەوە کە لەلایەن ئەو کەسانەی کێشەیەک یا توندوتیژیییەکیان بەرامبەر دەکرێت، جا ئەو توندوتیژیانە لە ناوەوەی خێزان بیت یا لە دەرەوەی خیزان، کارمەندانی ئەم هێلە رێنمونی کەسەکە دەکەن بۆ چۆنیەتی چارەسەرکردنی کیشەکەیان، یا کاتێکیان بۆ دادەنرێت بۆ ئەوەی سەردانی سەنتەری راوێژکاری بکەن.
 بەرێوەبەری نووسینگەی منارە سەبارەت بەو هێڵە گوتی "هێلی ١١٩ باری ئێمەی قورستر کردووە، ئەم هێڵە کەیسەکانی دەرەوەی خێزانیش وەردەگرێت، ئەرکەکەی دەکەوێتە سەر ئێمە و کەیسەکانی زیادکردووە".
 ژووری هێڵی گەرم/هەولێر.

2-دادگای کەتن
دادوەری دادگای کەتنی هەولێر کە کێشە خێزانییەکان و کێشەکانی دەرەوەی خێزانیش دەبینێت، رایگەیاند کە بۆ ئەوەی کارەکان نەوەستێ ئێمە هەول و ماندووبوونی زۆر دەدەین.
هەروەها گوتی " ئێمە رۆژانە لێرە رووداوی زۆر ناخۆش دەبینین، کێشە خێزانییەکان زۆرزۆرن، زۆربەشیان ئەوانەن کە لەتەمەنی بچووک هاوسەرگیریان کردووەەکە.لە بواری جێبەجێکردن، ئایا هیچ بریار یا 
یا کەمچێ نوێ 
3-نووسینگەی قەڵا
بەرێوەبەری نووسینگەی قەلا سەبارەت بەو کێشە و کەمووکوریانەی کە لە نووسینگەکەیان هەیە رایگەیاند نەک هەر کەمی نەکردووە بەلکو لەئێستادا زۆر زیادی کردووە، "تا ئێستا چەندین جار داوامان کردووە ئەو کێشانەمان بۆ چارەسەر بکەن، وەکو بەریوەبەرایەتی لەگەڵ لێژنەی ژنانی پەرلەمان دانیشتین بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان، بەڵام ئەوەی دەیبینین بارودۆخ رۆژ بەرۆژ بەرەو خراپی دەروات، چونکە کێشەکانی نێو کۆمەڵگە بەرەو زیادبوون دەروات، کەمو کوریەکانی ئێمەش هەروەکو خۆیەتی، هەر لەسەرەتادا ئەو نووسینگانە لە ژێر پالەپەستۆیەکی زۆر درووست بوون، تائێستاش ئەو پاڵە پەستۆیە هەر ماوە لەسەر نووسینگەکان، ماندووبوون و هەوڵەکانی ئێمە بۆ باشتربوونی کۆمەڵگەیە، بەلام بەداخەوە ئێمە ئەو باس بوونە نابینین".
بەپیی وتەی بەرێوەبەری نووسینگە لە ئێستادا کتاب دەرچووە کە دەبێت ئەو نووسینگانە کەیسەکانی دەرەوەی خێزانیش وەربگرن و کاری لەسەر بکەن.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی قەڵا.
4-نووسینگەی منارە
بەرێوەبەری نووسینگەی منارە کە بۆ ماوەی دوو مانگ دەبێت دەست بەکار بووە پێشتر لە دەرەوەی توندوتیژی کاریکردووە، بەڵام لەئیستادا لە وەکو بەریوەبەری ئەم نووسینگەیە دەست بەکار بووە، سەبارەت بە کارەکانی نووسینگە گوتی "ئێمە لێرە هەموو هەوڵ و ماندووبوونێک دەدەین بۆ ئەوەی کارەکان بەرێکی ئەنجام بدرێن، بەتایبەت لەگەڵ کەیسەکان ئێمە لیکۆڵینەوەو ئیجرائاتی تەواو دەکەین، لەبەر ئەوەی هەندێجار لە سکاڵا شتی ناراست دوترێت، وە ئێمە لە نووسینگە ئاشتەوایی ناکەین، چونکە هەندیجار هەمان کێشە دووبارە دەبێتەوە و دواتر تاوانبارمان دەکەن".
هەروەها باسی لەوە کرد کە ئەوان وەکو نووسینگە کەموو کوریان زۆر زۆرە، بەتایبەت لەرووی ئابوووری و میلاکەوە، "پیویستە حکومەت رەچاوی بارودۆخی نووسینگەکان بکات یا وەکو مەرکەزەکان حسان بکرێین، یا ئەوەی بودجە و پێوستی تەواومان بۆ ئامادەبکەن، چونکە ئیمە شەوانیش دیین بۆ نووسینگە و کارەکانی ئیمە یەکجار زۆرە".
بەریوەبەری نووسینگەی منارە زۆربوونی ژمارەی سکالاکانی بۆ چەند هۆکارێک گەراندەوە، بەبروای ئەو درامای تورکی، هەندێ بەرنامە لە هەندێ کەنالی تەلەڤزیۆنی، خراپ بەکار‌هێنانی مۆبایل و ئینتەرنێت کۆمەڵگەی کوردییان بەرەو ئاقارێکی خراپ بردووە و ئەوەش کاریگەری لەسەر تێکدانی خێزان درووست کردووە، راشیگەیاند کە زۆربەی ئەو کێشانەی کە دێن بۆ لایان خیانەتی هاوسەرگیرییە.
بۆیە بە پێویستی دەزانێت کە سەرەرای کارەکانی نووسینگە هەموو لا هەوڵ بدەن بۆ هووشیارکردنەوەی تاک و کۆمەڵگە، بەتایبەتی رۆڵی مامۆستایانی ئاینی بە گرنگ وەسف کرد لەم بوارە.
سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی، بەریوەبەری نووسینگە گوتی " یاساکە پێویستە بە زووترین کات هەموار بکرێتەوە، بەتایبەت لیژنەی ئاشتەوایی دەبیت پیش بخرێت، چونکە کاریگەری باشتری دەبێت، هەروەها دەبێت".
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی منارە


5-لێژنەی ئاشتەوایی
 زۆربەی زۆری ئەوانەی پەیوەندییان بە یاسای توندوتیژی خێزانی هەیە و کاری تێدا دەکەن، تێبینیان هەیە لەسەر ئەم لێژنەیە، هەموو لا لەسەر ئەوە کۆکن کە ئەو لێژنەیە پێویستە بهێنرێتە پێش سکاڵا تۆمارکردن و دادگای لێکۆڵینەوە لە کێشە خێزانییەکان.
لە ئێستادا ئەم لێژنەیە لەنێو بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان کار دەکەن، کە تەنها لە ٨ ئەندام پێک دێن، ئەوانیش نوێنەری وەزارەتەکانی "ناوەخۆ و کار و ئەوقاف"ن، نوێنەری وەزارەتەکانی تر بەهۆی ئەوەی کە ئەم لێژنەیە هیچ ئیمتیازاتێکی تێدا نەبوو بۆیان لە لێژنەکە هاتوونەتە دەرەوە.
ئەم لێژنەیە رۆژانە هەفتەی چوار رۆژ دادەنیشن بۆ چارەسەر کردنی کێشە خێزانییەکان، کە رۆژانە لە چوار کەیس تێناپەرێت.
ئەم لێژنەیە لە مانگی ١١ ی سالی ٢٠١٨ کارەکانی وەستا، هیچ دایشتنیکیان لەگەڵ هیچ کەیسێک ئەنجام نەدا، بەهۆی کەمی ئەندامان چونکە زۆربەی ئەندامەکانی وازیان لەو لیژنەیە هێنا، لە مانگی دوازدە تەنها ٨ ئەندام لەو لێژنەیە دەستیان بە کار کردەوە، بەشێکیش لە ئەندامەکان گۆراون.


  6- قە‌زای خەبات:
ا-نوووسینگە‌ی خه‌بات:
ئەم نووسینگەیە لە ناحیەی خەباتە، کە نزیکەی ٣٧ کیلۆمەتر لە پاریزگای هەولیر دوورە، ئێمە کە سەردانی ئەو نووسینگەیەمان کرد چەند کەسێک کە کێشەیەکی خێزانییان هەبوو لەلای بەرێوەبەری نووسینگە بوون، نزیکەی دوو کاتژمێر چاوەروانمان کرد تا بەرێوەبەر کارەکانی لەگەڵ ئەوان تەواو کرد، دوای ئەوە بەرێوەبەری نووسینگە باسی لەوە کرد کە کێشەی ئەم خێزانە زۆر گەورە بووە، بەلام هەر لە نێو نووسینگە کیشەکە چارەسەر کراوە، بێ ئەوەی ببێت بە سکاڵا، بەرێوەبەری نووسینگەی خەبات زیاد لە ٣٠ پەراوی لە ژێر دەستدا بوو، هەموو ئەم پەراوانە کیشە بوون، بەلام بی ئەوەی ببن بە سکاڵا چارەسەریان کردوون و بەردەوام بەدواداچوونیش بۆ کێشەکان دەکەن، هەر بەهۆی هەوڵ و ماندووبوونی زۆری بەریوەبەری نووسینگە بە نووسراوێکی فەرمی لێژنەیەکی خۆبەخس لەنێو نووسینگەی خەبات کراوەتەوە بۆ ئاشتکردنەوەی ئەو کێشانەی کە دەکرێت چارەسەربکرێن بەر لەوەی ببن بە سکاڵا و رەوانەی دادگا بکرێن، ئەم لیژنەیە لە چوار ئەندام پێکهاتووە (بەریوەبەری نووسینگەکە و کۆمەڵناسێک و مامۆستایه‌کی ئایینی و لێکۆڵەرێکی دادی)ن، وا بریارە لە ٣٠/مانگی ئۆکتۆبەر یەکەمین رۆژی دەستبەکارکردنیان بیت.
بەریوەبەری نووسینگە ئەوەشی راگەیاند کە هەموو رۆژێک دوای کاتژمیر ٢ سەردانی کەمپی کەورگۆسک دەکات بۆ ئەوەی لە نزیکەوە گوێ لە کیشە و گرفتەکانییان بگرێت و چارەسەری گونجاویان بۆ بدۆزێتەوە و بەشداری لە چالاکی و دانیشتنەکانیان بکات.
بەپیی ئامارەکان لە ناحییەی خەبات رێژەی توندوتیژی لە ئاستێکی بەرزدایە، بەتایبەت توندوتیژی دژ بە ژنان، چاند مانگێک بوو کوشتن لە ناحییەی خەبات زۆر بوو، بەریوەبەری نووسینگە پێی راگەیاندین کە چەند مانگیک بوو لەسەر یەک هەموو مانگێک ژنێک دەکوژرا، بەلام لەمانگی هەشتەوە تائیستا هیچ ژنیک نەکوژراوە، هەروەها رایگەیاند کە رۆژانە زیاتر لە ١٥ قەزیە هەیە، کەمترین رێژەی قەزیە لە رۆژێکدا (٥-٧) قەزیەیە، زۆربەی ئەو قەزیانەش تودوتیژین بەرامبەر بە ژن، بەشی زۆری کیشەکانیش کێشەی ئابوورین.

ب - کەمپی دارەشەکران:
ئەم کەمپە سەربە قه‌زای خەباتە، لەنێو ئەم کەمپەدا ئۆفیسێکی تایبەت بە تیم مۆبایلی خەبات هەیە بۆ کێشە و گرفتی خێزانەکانی نیو کەمپی دارەشەکران، کە لە ئەفسەرێک و دوو مفەوز و شوفێرێک پێکدێن، بەریوەبەری تیم مۆبایلی دارەشەکران رایگەیاند |ئەو کیشە خێزانییانەی کە لەنێو کەمپدا هەنە ئێمە هەوڵ دەدەین کە ئاشتەوایی بکەین لە نێوانیاندا، ئەگەر کێشەکە چارەسەر نەکرا دەکەین بە پەراوو دەینێرین بۆ نوسینگەی دارەشەکران و لەویوە دەنێردرین بۆ دادگای عەنکاوە|.
بەرێوەبەری تیم مۆبایلی ئەم کەمپە ئەوەی دووپات کردەوە کە زۆربەی هەرە زۆری کێشەکانی نێو کەمپ بەهۆی باری دارایی خیزانەکانەوەیە.
 
  چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی خەبات. 

**-لەئەنجامی بەدواداچوونەکانمان بۆ یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی له‌ پاریزگای هه‌ولیر و قه‌زای خه‌بات گەیشتینە چەند ئەنجامێک"
1. زۆربەی هەرە زۆری کێشەکانی نێو خێزان بەهۆی خراپی باری دارایییەوەیە.
2. زۆربەی توندوتیژییەکانی نێو خێزان بەرامبەر بە ژن دەکریت.
3. نووسینگەکانی سەر بە بەرێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ئافرەتان چەندین کێشە و گرفتیان هەیە، وەکو نەبوونی میلاکی تەواو لە نووسینگەکان و سەیارەو بودجەی پیویست بۆ جێبەجێکردنی کارەکانیان.
4. بەهۆی زۆربونی ژمارەی کەیسەکان لە نووسینگەکان، کردنەوەی نووسینگەی زیاتر لە پاریزگای هەولیر پێویستییەکی هەنووکەییە.
5. حکومەت هیچ لەخەمی چارەسەری کێشەکان نییە، چونکە چارەسەرکردنی کیشەکانی ئەو بەرێوەبەرایەتییە، کاریگەری دەبێت لەسەر رەوشی خیزان و باشتر کەمکردنەوەی کیشە خیزانییەکان.
6. بەبروای زۆرێک له لایەنی پەیوەندیدار بە جیبەجێکردنی یاسای توندوتیژی خێزانی، یاساکە خۆی پرە لە کەمو کوری و گرفتی بۆ کارەکانی ئەوان درووست کردووە.


 



پارێزگای هەڵەبجە
1: بەڕیوەبەرایەتى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان.
لەگەڵ بەپارێزگابوونى هەڵەبجەدا ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان هەوڵەکانى خستۆتە گەڕ لە چوارچێوەی کەمپینێک بەئاڕاستەى کردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەم پارێزگایەدا، کەبونى زۆر پێویستە بۆیە بەردەوام لەگەڵ ڕێکخراوەکان و لایەنە پەیوەندى دارەکان لەهەوڵدا بووە بۆ ئەم مەبەستە وە لەو پێناوەشدا بەتایبەت لەبۆنەکانى وەک (8)ى مارس و چەند بۆنەیەکى تردا ڕێکخراوى ناوبراو بەهاوبەشى لەگەڵ ڕێکخراوەکانى دیکەدا چەندین چالاکى یان ئەنجام داوە کەتیایدا جەختیان لەکردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو کردۆتەوە هەر بۆیە ئەنجامى ئەم هەوڵ و ماندوبونانە لەکۆتایى دا لەبەروارى (8/1/2019) وەزارەتى ناوخۆ بڕیارى دا بەکردنەوەى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو وە گواستنەوەى میلاکى بەڕێز (ڕائد بورهان احمد عبداللە) بەڕێوەبەرى نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لە قەزاى سەیدسادق لەمیلاکى پارێزگاى سلێمانى بۆ سەر میلاکى بەڕێوەبەرایەتى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەپارێزگاى هەڵەبجە، پاش چەند هەفتەیەک لەبڕیارى ناوبراو ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ بەڕێز (ڕائد بورهان احمد عبداللە) سەبارەت بەکردنەوەى بەڕێوبەرایەتى ناوبراو و ئەو کارانەى کە ئەنجام دراون لەم بوارە لەڕوى جێ بەجێ کردنەوە ناوبراو وتى کەتائێستا تەنها فەرمانێکە و دەرچووە بەڵام لەڕووى جێ بەجێ کردنەوە بەفعلى هیچ شتێکی وا نەکراوە و لەسەرەتاى کارەکانمان دا لەئێستا لەپارێزگاى هەڵەبجە ڕوبەڕوى قەیرانى بینا بوینەتەوە کە شوێنێکى گونجاو لەئاست پێویستى بەڕێوەبەرایەتیەکى لەم شێوەیەدا بێت بونى نیە وە پاشان بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو پێویستى بەمیلاکە کە تائێستا هیچ میلاکى بۆ دابین نەکراوە وە ئاماژەى دا بەوەى کەبەڕێوەبەرایەتى توندوتیژى دژى ئافرەتان لەپارێزگاى هەڵەبجە دەبێت کەلە (8) بەش و (26) هۆبە پێک بێت لەگەڵ کردنەوەى نوسینگەیەک لەهەمان کاتدا کەئەمەش پێویستى بەوەیەکە ئیشى جدى لەسەر بکرێت وەناوبراو سەرەڕاى هەوڵ و ماندوبونەکانى لەم بوارەدا بە ئاڕاستەى چونە بوارى جێ بەجێ کردنى بەڕێوەبەرایەتى ناوبراو بەڵام ئاماژەى دا بەوەى کە بەتەنها لایەنێک ناکرێت و دەبێت هەموان لەهەوڵ دابین کە بەزووى ئەم بەڕێوبەرایەتیە بکرێتەوە وەهەروەها ناوبراو ئاماژەى دا بەوەى کە رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان رۆڵی گرنگی بینیوە لە کردنەوەی بەرێەبەرایەتییەکە لە رێگەی کارو چالاکی و کەمپینەکانیەوە و هەروەها لایەنە پەیوەندى دارەکانى هەڵەبجە وەک پارێزگار و قائم قام و بەرپرسى نوسینگەى مافى مرۆڤ لەپارێزگاى هەڵەبجە بەردەوام هاوکارن لەچونە بوارى جێ بەجێ کردنى ئەم بەڕێوەبەرایەتیە وە جەختى کردەوە کە دەبێت بگەنە ئەنجام و سەرجەم ئەو قەیرانانەش کە لە ئێستادا ڕێگرن تێپەڕێنین. 

 










چاوپێکەوتنى ئەندامانى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى نوسینگەى توندوتیژى دژى ژنان لە قەزاى سیدسادق









چاوپێکەوتنى ئەندامانى ڕێکخراو لەگەڵ بەرپرسى نوسینگەى مافى مرۆڤ لە پارێزگاى هەڵەبجە
2-دادگاکانی توندووتیژی خێزانی
 هەر چەندە لە ساڵى 2015 وە هەڵەبجە بڕیارى بە پارێزگابوونى دەرچووە بەڵام لەڕووى دادوەرى یەوە هیچ پێش کەوتنێکى بەرچاوى بەخۆیەوە نەدیوە کە شیاوى باس کردنبێت بەنمونە تائێستاش هەریەک لە دادگاکانى (تێهەڵچوونەوە، دادگاى تاوانەکان، دادگاى توندوتیژى خێزانى، دادگاى کار، نەوجەوانان، دادگاى کارگێڕى) و چەند دادگایەکى پێویستى دیکەى تیادا نەکراوەتەوە کە هەریەک لەمانە لە پارێزگاکان دا دەبێ بونیان هەبێت، بەم بۆنەیەوە نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنى لەگەڵ سەرۆکى دادگاى هەڵەبجە بەڕێز دادوەر (فریق حمە ێالح عبدالله) کرد سەبارەت بەو کارانەى کەلەڕووى دادوەرى یەوە لە پارێزگاى هەڵەبجە لە دواى بە پارێزگابوونى هەڵەبجەوە کراون ناوبراو بەم شێوازە دوا:- بەڵێ هەریەک لەدادگاکانى تێهەڵچوونەوە و توندوتیژى خێزانى و تاوانەکان و چەند دادگایەکى دیکە زۆر پێویستە کە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا بکرێنەوە وە ئەنجومەنى دادوەرى پشتگیرى تەواوى بابەتەکە دەکات و بڕواى تەواوى هەیە کە کردنەوەى ئەم دادگایانە زۆر پێویستن چونکە بەپێى یاساى دەستەڵاتى دادوەرى هەرێمى کوردستان مافى هەموو پارێزگایەکە کە دادگاى تێهەڵچوونەوە و چەند دادگایەکى دیکەى تیادا بێت کە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا بونى نیە وەهەروەها سەرۆکى دادگاى تێهەڵچوونەوەى ناوچەى سلێمانى بەتایبەت لەئێستادا بەردەوام لە هەوڵى جدى دایە بەمەبەستى کردنەوەى چەند دادگایەک لە پارێزگاى هەڵەبجە وەهەروەها پارێزگارى پێشووى هەڵەبجە هەوڵى تەواوى دا لەم پێناوەدا وە پارێزگارى ئێستاش هەوڵەکانى بەردەوامە بەڵام لەڕاستى دا لە ئێستادا گرفتى سەرەکى نەبوونى بینایە و قەیرانى بینا لەم ساتەدا تەنگى بەپارێزگاى هەڵەبجە هەڵچنیوە وەبەردەوام لەگەڵ پارێزگارى هەڵەبجە لەپەیوەندى داین بۆ ئەم مەبەستە هەر چەندە وەک وتمان گرفتى سەرەتاى و سەرەکى نەبونى بینایە بەڵام گەر بیناش دابین بکرێت دواتر کێشەى میلاکیش دێتە پێشەوە چونکە ژمارەى دادوەر و فەرمانبەران لەسنورى سەرۆکایەتى دادگاى تێهەڵچونەوەى ناوچەى سلێمانى زۆر کەمە و پارێزگاى هەڵەبجەش سەر بەسەرۆکایەتى ناوبراوە تا ئەو ساتەى دادگاى تێهەڵچوونەوە دەکرێتەوە لە پارێزگاى هەڵەبجە، لەوەڵامى پرسیارى نوێنەرى ڕێکخراو کە ئایا تائەم ساتە بەفعلى هیچ بەرەو پێش چوونێک لەڕووى دادوەرى یەوە لە پارێزگاى هەڵەبجەدا ڕوى داوە ناوبراو وتى هەر چەندە هەوڵەکان بەردەوامن بەڵام بە فعلى هیچ بەرەو پێش چوونێک ڕووى نەداوە تەنها جێگرایەتى داواکارى گشتى بووە بە فەرمانگەى داواکارى گشتى هەر ئەوەندە
















چاوپێکەوتنى نوێنەرى ڕێکخراو لەگەڵ سەرۆکى دادگاى هەڵەبجە









 
3: فەرمانگەى داواکارى گشتى لەپارێزگاى هەڵەبجە
لە 15/2/2017 سەرۆکایەتى داواکارى گشتى بڕیارى دا کە جێگرایەتى داواکارى گشتى هەڵەبجە بکات بەفەرمانگەى داواکارى گشتى بۆ دوان لەسەر ئەم بابەتە نوێنەرى ڕێکخراو چاوپێکەوتنى لەگەڵ سەرۆکى فەرمانگەى داواکارى گشتى ئەنجام دا سەبارەت بە دوان لەسەر فەرمانگەى ناوبراو لایەنى دادوەرى لەم پارێزگایە بەڕێزیان بەم شێوە دوا:-
 بەرەو پێش چوونێکى بەرچاو لەپارێزگاى هەڵەبجە لەڕووى دادوەرى یەوە ڕووى نەداوە لەدواى بە پارێزگابوونى هەڵەبجە هەرچەندە هەوڵ دراوە و هەوڵەکانیش بەردەوامن بەئاڕاستەى کردنەوەى چەند دادگایەک وەئەوەى بەفعلى کرابێت لە (15/2/2017) جێگرایەتى داواکارى گشتى بەفەرمانى سەرۆکایەتى داواکارى گشتى گۆڕا بۆ فەرمانگەى داواکارى گشتى هەرچەندە ئەمە خزمەتێکى گەورە بووە و بەرەو پێش چوونێک ڕووى دا لەڕووى داواکارى گشتى یەوە بەڵام لەهەمان کاتدا چەند کێشەیەکیش بونى هەیە بۆ نمونە فەرمانگەى داواکارى گشتى پێویستى بەوەیە کە (23) فەرمانبەر کەم ترى نەبێت بەڵام لەئێستادا فەرمانگە داواکارى گشتى هەڵەبجە (5) پێنج فەرمانبەر بونى هەیە وەهەروەها بینایەکى سەربەخۆ بونى نیە و تەواوى کارەکانمان لەچەند ژورێک لەناو بیناى دادگاى هەڵەبجەدا بەڕێ دەکەین و بودجەیەکى سەربەخۆ بونى نیە ناوبراو ئاماژەى دا بەوەى کە هەرچەندە بەرەو پێش چونى بەرچاو لەم پارێزگایەدا لەڕوى دادوەرى یەوە ڕوى نەداوە بەڵام لەلایەنى پەیوەندى دار بەتایبەت لەئێستادا لە هەوڵى جدى دایە بەئاڕاستەى بەرەو پێش چونى ئەم بابەتە








چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ سەرۆکی داوکاری گشتی/هەڵەبجە. 

4: نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان – سەیدسادق 
نوسینگەى بەرەنگاربونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان لە سەیدسادق لەساڵى (2007) فەرمانى کردنەوەى بۆ دەرچووە بەڵام لەساڵى (2009) ەوە چوەتە بوارى جێبەجێکردنەوە هەر لەکاتى دروست بونیەوە تا ئەم ساتە بەڕێز ڕائد (بورهان احمد عبداللە) بوەتە بەرپرسى نوسینگەى ناوبراو، سنورى دەسەڵاتى ئەم نوسینگەیە سەیدسادق و پارێزگاى هەڵەبجە و قەزاى شارەزوور و قەزاى سەیدسادق ئەگرێتەوە، نوسینگەى ناوبراو بەدواداچوون بۆ کەیسە خێزانیەکان دەکات لەم ناوچانەدا وە دەسەڵاتى لێکۆڵینەوەیان پێدراوە بەتایبەت لەقەزاى سەیدسادق کەبەپێى تایبەتمەندى شوێنى سنوورى کاریانە و لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان دەکەن، قەزاى سەیدسادق لە سێ بنکەى پۆلیس پێکهاتووە کە بریتین لەبنکەکانى (حەسار، سەیدسادق، بەرزنجە) کەپەیوەندیەکى بەهێز هەیە لەنێوان ئەم بنکانە و نوسینگەى ناوبراودا هەیە، نوسینگەى ناوبراو لە پێنج هۆبە پێک هاتووە کەبریتین لەهۆبەکانى 1- کارگێڕى 2- بەدواداچوون و ئامار 3- خزمەتگوزارى یاساى و دەرونى و کۆمەڵایەتى 4- ئامار و ئاین

5- جوڵان و تاوان
هەریەک لەم هۆبانە ئەرکێکى قورس لەئەستۆیان دایە و بەدڵسۆزانە و خۆنەویستانە کار و بارەکانیان بەڕێ دەکەن تەنانەت ڕوودەدات هەندێک کەیس سەرەڕاى بونى کێشە لەنێوان خێزانەکان دا بەڵام مەبەستیان نیە بچنە بەردەم دادگا و لەڕێگەى کەسانى پسپۆڕ لەم نوسینگەیەدا چەندین کێشەى لەو شێوەیە چارەسەرکراون لەم حاڵەتەدا وەک کەیسى نوسینگە مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت.

 

5-گرنگترین ئەو کارو چالاکیانەی کە نوووسینگەی رێکخراو لە ساڵی 2018 لە پارێزگای هەڵەبجە ئەنجامی داون.
 ئەو کار و چالاکیانەى کە ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان ئەنجامى داون لەچەند مانگى ڕابردودا لەپڕۆسەى (چاودێرى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى ژمارە 8ى ساڵى 2011 ى دەرچوو لەپەرلەمانى کوردستان) بە هاوکارى ڕێکخراوى (NED) ى ئەمریکى 
1- بینینى چەندین داواى بەرامبەر لەدادگاکانى پارێزگاى هەڵەبجە و قەزاى سەیدسادق بۆ دانیشتوانى ئەو ناوچانە تا یەکلابونەوەى داواکان و هەروەها پێشکەشکردنى ڕاوێژى بەردەوام بە دانیشتوانى ئەو ناوچانە
2- بەمەبەستى بڵاوکردنەوەى هۆشیارى یاساى و کۆمەڵایەتى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لە ڕادیۆى دەگى نوێ لە مانگێک دا دوو بەرنامە پێشکەش دەکات بەناوى (کلیلى کۆمەڵگا) کە هەر بەرنامەیەک باسى لە بابەتێکى گرنگى یاساى یان کۆمەڵایەتى ئەکرێت و تیشک دەخرێتە سەر گرنگ ترین بابەتى ڕۆژ.

 
3- بەشدارى ئەندامانى ڕێکخراو وەک چاودێرى پرۆسەى هەڵبژاردنەکانى پەرلەمانى کوردستان
 
4- بەشدارى ئەندامانى ڕێکخراو لە چوارەمین ڤیستیڤاڵى هەنار بۆ بەرهەمە خۆماڵیەکانى هەڵەبجە و هەورامان و شارەزوور.

 
5- چالاکى هاوبەشى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان و زانکۆى هەڵەبجە/ بەشى یاسا کە تیایدا بڕوانامەى بەشداربوون بەخشرایە خوێندکارانى زانکۆى هەڵەبجە/ بەشى یاسا کە لە خولى هاوینەى ڕێکخراو بەشى یاساى زانکۆى هەڵەبجە بەشداربوون.
 
6- ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان بەهاوبەشى لەگەڵ ڕێکخراوى نوێ و دەستەى سەربەخۆى مافەکانى مرۆڤ چالاکیەکى هاوبەشیان لە (25) ى نۆڤەمبەر ئەنجام دا کە بەڕێ پێوانێک دەستى پێکرد لەبەردەم ڕێکخراوى نوێ بۆ بەردەم پارێزگاى هەڵەبجە کە تیایدا کۆمەڵێک داوا و ڕاسپاردە خرانەڕوو.
 

7- لە (13/10/2018) لە باخى گشتى هەڵەبجە سێ یەمین پێشانگاى بەخشین و ئاڵوگۆڕکردنى کتێب بە هاوبەشى ڕێکخراوى هاریکارىیاساى ژنان و چەند دەستە و ڕێکخراوێکى تر ئەنجام درا.

 

8- خستنە ڕووى چواردەمین ڕاپۆرتى ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان لە بەروارى (26/12/2018) سەبارەت بە (چاودێرى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى) کە تیایدا ڕێگریەکانى بەردەم جێ بەجێکردنى یاساکە خرانەڕوو وە هۆکارەکانیش خرانەڕوو پاشان ڕێنماى و چارەسەر خرایەڕوو بۆ لایەنى پەیوەندیدار بە ئومێدى جێ بەجێکردنى یاساکە وەک خۆى.
 

9- بەشدارى ڕێکخراو لە حەوتەمین کۆنفرانسى تۆڕى ڕێکخراوەکانى هەڵەبجە لە بەروارى (22/1/2019) کە تیایدا لە کەش و هەوایەکى دیموکرات دا پڕۆسەى هەڵبژاردنى ستافى نوێى کارگێڕى ئەنجام درا بۆ ماوەى دوو ساڵى داهاتوو.

 

10- ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان وەک ئەندامێکى هەمیشەى ناو تۆڕى ڕێکخراوەکانى هەڵەبجە بەشدارى زۆربەى چالاکیەکانە کەماندوو نەناسانە لەهەر ڕووداو پێشهات و بۆنەیەک دا جێ دەستیان دیارە و بەردەوامن لەکار و چالاکیەکانیان.
 

ئەمانە و چەندین چالاکى دیکە کە ڕێکخراوى هاریکارى یاساى ژنان ئەنجامى داون وە بەردەوامیشە لەئەنجامدانى چالاکیەکانى بەمەبەستى جێ بەجێکردنى یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى و خستنەڕووى ڕێگریەکان و پاشان ڕێنماى و چارەسەرەکان خراونەتەڕوو بۆ لایەنى پەیوەندیدار بەئاڕاستەى جێبەجێکردنى یاساى ناوبراو 


 



پارێزگای دهۆک
١- بە رێو بە رایە تی بە رە نگار بوونە وەی توندوتیژی دژی ئافرە تان و خێزان :
ئە م بە رێوبە رایە تیە لە سالی ٢٠١٣ دامە زراوە، دوو نو سینگە    یان لە سە نتە ری پارێزگای دهوک هە ن (نو سینگەی دهوک، نوسینگە ی نزارکێ)و لە قە زاکان ٨ نوسینگەی تریان هەن لە (ئاکرێ، بە ردە رەش، شێخان، شنگال، زاخو، سێمێل، برایە تی، ئامێدی).
بو ئەم راپورتەمان ئێمە سە ردانی نوسینگەکانی سەنتە ی باژێر (دهوک و نزارکێ) مانکردو(نو سینگە ی سێمێل) لە قەزای سێمێلمان کرد، و(نوسینگە ی زاخو) لە قەزای زاخو و شیخان.

٢- نو سینگە ی نزارکێ
بە رێو بە ری نو سینگە ی نزارکێ وا رونیکردەوە کە یاسای توندوتیژی یاسایێکی باشە بو چارە سە ر کردنی کێشە خێزانییە کان.
بە پێی وتە ی بە رێوبە ری نوسینگە ی نزارکێ روژانە تا وە کو ٤ سکالا تومار دە کرێ بە لایە نی زورە وە هندێ روژ تاکو ٧ سکالا تومار دە کرێ، بە پێی داتا کانی سالی رابردووی تا وە کو مانگێ سێ سکالا کانیان زوور بون بە لام لە م سالە دا ژمارە ی سکالاکان تاوە کو ئێستا کە م بوو نە تە وە بە پێی پێشبینی بە رێوبە ری نوسینگە کە چاک بونی باری ئابووری هوکاری کە م بونە وە ی سکالاکانە.
سە بارە ت بە بابە تی سکاڵاکان رایگە یاند کە زوور بە یان بە هوی خیانە تی هاوسە رگیری و لێدان و خراپی باری ئابووری، هە ر وە ها گە ف کردن لە سوشیال میدیا پە یوە ندیە نا دروستە کان ئاماژە بە وە ش کر کە ئە و سیمکارتا نە موستمسکاتی پێویستان نینە گە ف ئاراستە ی کە سە کان دە کرێت کادە کان بومان سە خت دە کرێ بە هوی نە بونی زانیاری پێویست لە سە ر تومە تبار.
لە نو سینگە ی نزارکێ هە موو جورە سکالا کان تومار دە کرێن تە نانە ت کە سی شکایە تلێکراو ئە ندامی خێزانیش نە بێ.
بە رێوبە ری نوسینگە یی نزارکێ راگە یاند هێچ کێشە ک لە نو سینگە کە مان نییە بە لام سە نتە ری پارێزگای دهوک پێویستی بە نوو سینگە یە کی تر هە یە بە بوونە ی ئە وە کێشە کان چارە سە ر بکرێن.

٣- نو سینگە ی دهوک
بە پیێ گوتنی بە رێوبە ری نو سینگە ی دهوک یاسایی توندوتیژی خێزانی ئە گە رێکی باشە بو ئاشتە وایی خێزانی بە لام بووە دە رفە تێک بو ئافرە ت بو تومارکردنی سکالا لە سە کێشە زوور بچوکە کانیش.
سەبارەت بە داتاکانی ئەم ساڵ بە ر ێو بە ری نو سینگە ی دهوک ووتی کە تا ئێستا داتا کانی ئە م سالە ئاما دە نە کردوون بە لام ژمارە ی سکالا کان بە رە و کە مبون رویشتووە.
جو رە کانی سکالا کان کە لە نو سگە ی دهوک تومار دە کرێت بە رێو بە ر ئە وە رونکردە وە کە کێشە کان بە هوی لە یە کتر تێنە گە یشتنی ئافرە ت و پیاو و خیانە تی هاوسە ر گیری چاودێری نە کردنی خێزان بە هوی کە می باری ئابووری، وە بە هو ی بونی جیوازی ئاستی روشە نبیری واتە پیاو پە یرە وی سیستە می عە شائیرە تگەری دە کات و ترس بوون لە سە ر قسە کانێ خە لک بە نە گونجاوی لە کاتێکدا ئاستی روشە نبیری ئافرە ت لە مە بە دە ر ترە ئە مە ش دە بێتە هوی نە گونجاوی و لێک تێنە گە یشتن لە نێوانیان.
بە رێوبە ری نو سینگە ی دهوک وا ئاشکرای کرد کە هە مو سکالا کانی تایبە ت بە خێزان لە لا یەنیان تومار دە کرێت چ ژن یان پیاو بێ، ئە وە ش راگە یاند هە ولی زوو بو ئە وە دە دە ین کە کیشە کان لە لای خویان چارە سە ر دە کرێن بە بێ ئە وە ی رە وانە دادگا بکرێت 
 

چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی دهۆک
.
٤- سە نتە ری راوێژکاری ئافرەت و خێزان
لە سالی ٢٠١٢ ئە م سە نتە رە دامە زراوە، لە ئێستا دا ١٥ خە بیریان هە یە هە مووان کە سانی پروفیسور و پسپورن تە نانە ت نوژدارێکی دە رونیش یان هە یە، روژانە بە لایە نی زورە وە تا وە کو سێ کە یس وە ردە گرێن بە لام زیاتر وە ریناگرێن، سێ لە خە بیرە کان لە گە ل کە یسە کان دادە نیشن بوو ئاشتە وایی کردنی هە ردوو لا، بە پێ داوای خاوە ن کە یسە کان روژانە دە بێ ئافرە تێکی خە بیر لە ژووری ئاشتە وای ئاما دە ببێت، خە بیرە کان بە هە موو شیان هە ولی ئاشتەوا کردنی هە ر دوو لا دەدە ن.
بە رپرسی سە نتە رە کە ئە وە ش راگە یاند گە ر هە بوو خاوە ن کە یسە کان پێویستی بە نوژدا رێکی دە رونیی دەرە وەی سە نتە ر هە بێت ئێمە خومان بە خورایی چا رە سە ری بوو دە کە ین لە لای نوژدارێکی پسپور.
بە رپرسی سە نتە رە کە وای پێمان راگە یاند کە کاروبارە کان بە رێک و پێکی بە رێوە دە روان بە لام کێشە ی نە بوونی شوێنێکی گونجاو بو مندالان هە یە کە لە کاتی دانیشتنی کە یسە کان ئێمە حە زناکە ین مندال لە ژووری ئاشتە وایی ئاما دە بێت بە هوی ئە وە زوور لە جاران دایک و باوک دە نگیان بە رز دە بێت و بێ رێزی بە رامبە ر یە کتر دە کە ن کە دە بێتە هوی تێک چونی دە رونی مندال دە ترسێ و دە لە رزێ، زوور لە جاران ئێمە لە لای خومان و فە رمانبە رە کان چاودێری مندال دە کە ین وە بە هوی نە بونی شوێنی گونجاو و تا یبە ت بە مندال نا توانین هاوێش بکرێ و دە گری.


 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری سەنتەری راوێژکاری خێزانی/دهۆک


٥-دادگای توندوتیژی خێزانی
دادوە ری لێکولینە وە توندوتیژی دادگا پێی وا یە نە رێنییە کان لە یاسای توندوتیژی دا زوور ترن لە ئە رێنییە کان، لە م یاسا یە دا لە بری ئە وە ی خێزان کۆ بکاتە وە لە یە کتر دە کرێتە وە، و ە نابێت لە یاسادا (على سبیل المپال) هە بێت دە بێت (علی سبیل الحێل) بێت واتە بە نوسراوی بێت، لە گە ل ئە و ە ش لە یاسای سزادان و یاسای (احوال الشخێیە) هە موو مافی ئافرە ت پێ دە دا ت.
بە پیێ بروای دادوە ر پیێ وایە زوور گرنگە ئە م یاسا یە بە زوترین کات رێک بخرێت و راست بکرێت و دە بێت لە لایە ن کە سانی پسپور و شارە زای و تایبە تی یاسایی راست بکرێتە وە چو نکە کومە لگا بە هویە وە لە ناو دە چێت، لە گە ل ئە وە ش کو مە لگا لە یاسای توندوتیژی بە شێوە یە کی نا دروست تێدە گات دە بێت زیاتر هە ولی ئە وە بدرێت بو تێگە یاندن لە یاسای توندوتیژی بە شێوە کی راست و دروست.
سە بارە ت بە کە یسە کانی دادوە ری لێکولینە وە ی توندوتیژی وا راگە یاند کە نە وەکو سالانە بە لکو مانگانە کە یسە کان بە رە و زیاد بون دە روون، و دادوە ر زوور لە ئە گە رەکا نی کێشە و کە یسە خێزانییە کان بو خراب بە کار هێنانی ئامێرە ئە لکترونیە کان و سوشیال میدیاکان دە گە رێنێتە وە.
ئە م یاسایە بە رێژە ی ٩٥٪‏ لە هە موو شوێنە بە رپرسیارە کان جێبە جێ دە کرێت، دادوە ری لێکولینە وە ئە وە ش را گە یاند لە هە ندێ لە کە یسە کان بە تە واوی یاسا کە جێبە جێ ناکرێت چو نکە دە بێتە هوی لە ناو چونی خێزان نە ک ئاشتکرتنە وە یان و ئێمە ش ناما نە وێ خێزان و کومالگا کانمان لە ناو بچێت.
تاوە کو ٩٠٪‏ لە کە یسە کانی دادگای لێکولینە وە چارە سە ر دە کرێن، وە ئە و کە یسانە بە جیابونە وە کوتاییان پێ دێ دوای جیا بو نە وە ش سکالا تومار دە کرێن بە هوی بونی مندال لە نێوانیان لە کاتی دیداری مندال لە گە ل خێزانە کە ی.
وە بە درێژی دان لە گفتوگو کە مان ئە وە ش راگە یاند کە زوور بە ی کە یسە کان لە دە وری ئە وە دان کە کە سە کان لە تە مە نێکی نا گونجاو دا پە یوە ندی نا دروست ئە نجام ئە دە ن وە سوزی هاوسە رگیری پێیان ئە دە ن بە لام جێبە جێ ناکرێن، هە ر وە ها خیانە تی ها وسە رگیری و نە بوونی ئابووری پێویست، و ئافرە ت داوای جیا بونە وە لە خێزانە کەی دە کات تا وە کو بە تە نها ژیان بکات لە گە ل ئە وە ش بە بیێ هە بونی هیچ پێدا ویستیێک بو ژیانە کە ی.
  
چاوپێَکەتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی/دهۆک
6-قە زای سێمێل
- نو سینگە ی سێمێل/قە زای سێمێل
بە رێوبە ری نو سینگە ی سێمێل سە بارە ت بە یاسای توندوتیژی دژی ئافرە تان پێی وا یە یاسای توندوتیژی یاسایێکی باش نیە چونکە ئافرە ت لە خێزان جیا کردوتە وە و یاسایێک بو دانا نراوە ئە وە ش را گە یاند لە یاسا دا تە نها کە سی تاوانبار و کە سی بێ گوناه هە یە ئە ویش بۆ ژن و پیاو دانراوە هیچ یاسایێکی تر نییە ژن لە پیاو جیا کرد بێتە وە، پێی وایە یاسای توندوتیژی یاسایێکی نە گونجاوە و یاسای عقوبات لە وە باشترە، لە گە ل ئە وە ش نە دە بوو ئە م یاسا یە لە ئێستا دا لە کومە لگای ئێمە دا دابنرابا چو نکە بە شێوە کی نا دروست بە کار دە ێنن و بە چاوێکی تر سە ری دە کە ن وە ئافرە ت ئە م یاسایە بە بە هانە دە زانێت بە خوی بە کار دێنێت چو نکە پیاو پێی وا یە نابێت خێزانە کە ی بگاتە ئە و ئاستانە روو بە روی یاسا و سزا ببێت و خە لک قسە یان لە سە ر بکە ن هە ر لە بە ر ئە وە ش رێچکەی بێیدەنگی دە گرێتە بە ر بو هە موو کێشە کان تا وە کو لە ناو عە شیرە ت و کومە لگا دا روو بە رووی قسە نە بێت، ئافرە تیش ئە مە بە دە ر فە ت دە بینێت.
سە بارە ت بە و سکالا نە ی کە لە نو سینگە ی سێمێل تومار دە کرێت بە رێوبە ررایکه‌یاند کە روژا نە تە نها یە ک تا دوو سکالا ئێمە تومار دە کرێین و لە سالی ٢٠١٨ دا ١٠٠ سکالا لە لای ئێمە تومار کراون و لە م سالە دا داتامان تومار نە کردوینە تە وە تا وە کو ئێستا بە لام بە گشتی لە م سالە دا سکالاکان کە م ترن، وە ئێمە فە رمانبە رە کانی خو مان لە گە ل خاوە ن سکالاکان دادە نیشین بوو چارە سە ر کردنی کێشە کان زوور بە ییان چارە سە ر دە کرێین بە بێ ئە وە ی رە وانە ی داگا بکرێت، وە سکالا لە لایە ن پیاو و ژنیش لە نو سینگە کە تومار دە کرێن.
سە بارە ت بە و کێشانە کە سکالا یان لە سە ر تومار دە کرێن لە لا یە ن نو سینگە ی سێمێل بە رێو بە ر راگە یاند زوور بە ی کێشە کان لە لا یە نی ئابووری و کە می دارای پێویست و گوێ نە گرتنی ئافرە ت بە خێزانە کە ی و لە یە ک تێنە گە یشتنی ژن و پیاو و هە روه ها سکالا دە ربارە ی هێنانی ژنی دووەم کە لە لا یە ن ژنی یەکە مە وە سکالا کە تومار دە کرێت، وە هە ندێک جار لە سە ر مولکیە ت.
سە بارە ت بە کێشە کانی نو سینگە کە ئە وە را گە یاند کە هیچ کێشە یە کی ناو خو یی یان نینە بە لام شوێنی نو سینگە کە نا گونجاوە چو نکە لە ناو مالان دا دانراوە.


7-قە زای زاخو
 -نوسینگە ی زاخو
ئە م نوسینگە لە سالی ٢٠٠٩ دامە زراوە، لە ئێستا دانیشتن لە گە ل خاوە ن سکالا کان دە کرێن بو ئاشت بو نە وە یان بە بێ ئە وە ی رە وانە ی دادگا بکرێت، لە بە ر فراوانی قە زای زاخو و هە ر وە ها کە مپە کانی دە وریان روژانە نێزیکە ی ٢٠ سکالا تومار دە کرێن، لە سالی ٢٠١٨ تا وە کو ٤٥٠ سکالا یان تومار کراوە نێزیکە ی ٧٥ سکالا لە نوسینگە ی زاخو چارە سە ر کراون ئە وانی تریش رە وانە ی دادگا کراون.
سە بارە ت بە یاسای توندوتیژی بە رێو بە ری نو سینگە ی زاخو راگە یاند یاسا بە گشتی خراب نییە بە لام کە م و کورتی تێدا هە ن و دە بێت زوو چارە سە ر بکرێت لە لا یە ن کە سە کانی پسپوری و تایبە تی یاسایی، لە سالی ٢٠١١ لە کاتی دە رکردنی یاسایی توندوتیژی ناونرا بە یاسای توندوتیژی دژی خیزان، بە پێی رای بە رێو بە ر ئە گە ر یاسای پاراستنی ئافرەت بوایە ئە مە کاریگە ریکە بە شێوە کی تر دە بوو.
لە گە ل ئە وە ش بە رێو بە ر بە درێژی پێدانی گفتوگو کە ئە گە رە کانی زووری سکالا کان دە گە رێنێتە وە بو کە می ئابووری و خراب بە کار هێنانی تورە کومە لایە تییە کان و پێ نە دانی مافە رە واییە کانی تاکە کە سی و خیانە تی هاوسە ر گیری، و لە نوسینگە ی زاخو سکالا لە لایە ن هە موو تاکە کانی خێزان تومار دە کرێ.
سە بارە ت بە کێشە کانی نو سینگە کە بە رێو بە ر گوتی کە کێشە ی نە بونی ئۆتومبێل بو کارو بارە کانی نو سینگە یان هە یە و پێویستی بە سە نتە رێکی راوێژکاری خێزانی یان هە یە بو قە زای زاخو.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی زاخۆ



8- قەزای شێخان:

1-نووسینگەی شێخان:
ئەم نووسینگەیە دەکەوێتە ناوچەی شێخان، ئەوانەی سکاڵا لەو نوسینگەیە تۆمار دەکەن ئەگەر کێشەکەیان چارەسەر نەکرێت رەوانەی دادگای قەسرۆک دەکرێن، بەلام ئەگەر خاوەن کێشەکە بەهۆی دووری رێگا نەیتوانی بچێتە قەسرۆک، ئەوا دەبێت لە نوسینگەی پۆلیس کە سەر بە موێلە سکالا تۆمار بکاتەوە بۆ ئەوەی لە دادگای شێخان کێشەکەی یەکلا بکریتەوە، چونکە دادگای شیخان کار بە یاسای سزادانی عێراقی دەکات نەک یاسای توندوتیژی خێزانی، ئەم نووسینگانەش بەپیی یاسای توندوتیژی خیزانی درووستکراون، لەبەر ئەوەی شێخان لەرووی تەشریعییەوە سەر بە عیراقە، بەلام لە دادگای قەسرۆک یاسای توندوتیژی خێزانی کاریی پێدەکرێت.
ئەو نووسینگەیەش وەکوو هەموو نووسینگەکانی تر بەپیی یاسای توندوتیژی خێزانی درووست کراوە بۆ کەیسە خێزانییەکان، بەلام تا ئیستاش هەر لەسەر لۆگۆکەی (بەرێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی دژی ئافرەتان) نووسراوە، زۆربەی ئەوانەشی سکالا لەم نووسینگەیە تۆمار دەکەن ژنانن.
پێکهاتەی ئەم نووسینگەیە بەو شێوەیە
ژمارەی کارمەند: 13
پیاو: 12
ژن: ١
 

 2-دادگای شێخان
تا ساڵێک بەر لەئێستا لەدادگای شیخان دادوەرێک هەبوو بۆ جیبه‌جیکردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی و ئەو کەیسانەی کە لە نووسینگەی شێخان بەپێی یاسای توندوتیژی خێزانی سکالایان تۆمار دەکرد ده‌چووه‌ لای ئه‌م دادوه‌ر و ده‌یبینی، بەڵام لە ئێستادا ئەم دادوه‌ره‌ نه‌ماوه‌ که‌ تایبه‌تبیت به‌ بینینی که‌یسه‌ خیزانییه‌کان وبه‌و بیانووه‌ی که‌ شیخان له‌ رووی تشریعییه‌وه‌ سه‌ر به‌ حکومه‌تی ناوه‌ندییه‌، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر که‌سیک سکالاتۆمار بکات له‌ نوسینگه‌ی شیخان و کیشه‌ی خیزانی هه‌بیت ئه‌وان ره‌وانه‌ی ده‌که‌ن بۆ دادگای قه‌سرۆک چونکه‌ له‌وی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی جیبه‌جی ده‌کریت، به‌لام ئه‌گه‌ر که‌یسه‌که‌ نه‌توانیت یان نه‌یه‌ویت بجیته‌ قه‌سرۆک ئه‌وه‌ هه‌ر له‌ دادگای شیخان که‌یسه‌که‌ی ده‌مینیته‌وه‌ و به‌ یاساییه‌کی تر بریاری بۆ ده‌رده‌کریت دوور له‌ یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیزی خیزانیی.

  
 نووسینگه‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی دژی ئافره‌تان/شیخان 


 



ئیدارەی گەرمیان
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان.
سەبارەت بە کاروبارەکانی ئەم بەڕێوەبەرایەتیە لەساڵی 2018 بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی : ئەرکی سەرەکی ئێمە لێکۆڵینەوە بووە لەکەیسەکانی توندو تیژی، وە ئەو تاوانبارانەی کەتاوانیان ئەنجام داوە لەکەیسی توندو تیژی ڕادەستی دادگایی بکەین و ڕێکاری یاسای ئەنجام بدەین و، وە ئێمە پلانمان هەیە زیاتر بۆ ئەوەی چینی گەنجان ببینین و ئاگاداری بڵاوکراوەکانمان بن سەبارەت بەبڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەناویاندا، وە ئێمەیەکەم شت لەپلانەکانمان ئەنجامدانی خولە بۆتوێژەرەکانی کۆمەلایەتی لەناو خوێندنگاکان بۆچالاک کردنی ڕۆڵی توێژەرەکان لەناو خوێندنگا لەچارەسەرکردنی کێشەی خوێندکاران کە ئەمەشمان دابەش کردووە بۆ پلانێکی (4 بۆ 5) خول وە پلانێکی ترمان بەشداری کردنە لەکۆبونەوەی دایکان و باوکان لەسەرجەم خوێندنگاکان بۆ پێدانی ڕێنمایی و چۆنێتی هەڵسوکەوت کردن لەگەڵ خوێندکاران وە کۆنتاکمان هەبێ لەگەڵیان لەڕێگەی ژمارە مۆبایلەکانی خۆمانەوە کەلەکاتی هەرکێشە و ناکۆکیەک بتوانن پەیوەندیمان پێوە بکەن، وەپلانێکی ترمان ئەوەیە کەهەر لەناو خوێندنگاکان هۆشیاری بدەینە خوێندکاران لە خوێندکارانی بنەڕەتی و دواناوەندی و پەیمانگا و زانکۆکانیش وە خولەکانی ئێمە زیاتر دەربارەی توند و تیژی و خراب بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی کردن و، وە کێشەکانی خەڵک لەچاوساڵەکانی تر زیادی کردووە و حاڵەتی کوشتنیش زیادی کردووە وەلەگەڵ زانکۆی گەرمیان بەرنامەمان هەیە کەکۆنفرانسێکی زانستیان لەگەڵ ئەنجام بدەین بەهاوکاری ڕێکخراوی ئەڵمانی کەسەبارەت بە کێشەکانی کۆمەڵگا لە ڕووی یاسایی و شەرعەوە هەروەها بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ژنان وتی ئێمە ئەمانەوێت لەبەینی یاسا و شەرعا ربگێک دروست بکەین وە داوامان کردووە کەمامۆستایانی زانکۆ چەندتوێژینەوەیەکمان بۆ بکەن دەربارەی ئەو بابەتە، وەهەر سەبارەت بەم کۆنفرانسە لە زانکۆی گەرمیان بڕیارە ئەنجام بدرێت لەبەشی یاسایی زانکۆکە وەسەبارەت بە ڕۆڵی وەزارەتی تەندروستی لەجێ بەجێ کردنی یاسایی بەرەنگاربوونەوەی توند و تیژی دژی خێزانی وتی : ئێمە لەگەڵ نەخۆشخانەکانی سنوری گەرمیان پەیوەندیمان هەیە هەرچی حاڵەتێکی نەخوازرا و ڕوویان تێبکات یەکسەر ئێمە ئاگادار ئەکەنەوە، وە بەپێچەوانەشەوە ئێمە حاڵەتی وامان هەیە کەپێویستیان بەچارەسەرە دەینێرینە نەخۆشخانەکان بۆ ئەوەی چارەسەریان بۆ بکرێت وە ئێمە وە کو بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لیستی خەفەریاتی خۆمان نەسخەیەکی ئەدەین بەوان بۆ ئەوەی لەهەر ڕووداوێک ئاگادامان لەیەک بێ.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری یەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/گەرمیان.

2-کێشەو گرفتەکانی بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/گەرمیان.
هەرچەندە لەسەرجەم راپۆرتەکانماندا کێشەو گرفتەکانی ئەو بەرێوەبەرایەتیەمان دیاریکردوەو خستومانەتەروو وە راسپاردەو پێشنیاری گونجاومان بۆ چارەسەرکردنی خستۆتەروو و گەیاندوومانەتە لایەنی پەیوەندیدار بەڵام جێگەی داخە تا ئیستەش زۆرێک لە کێشەکان چارەسەرنەکراون و رێگری لەبەردەم جێبەجێکردنی یاساکە وەکو خۆی دروست کردووە، گرنگترین کێشەکانیش بریتین لە:

1. نەبوونی کارمەند :
سەبارەت بەکێشەی کەمی کارمەند بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :کێشەی گەورەی بەردەم بەڕێوەرەایەتی نەبوونی کارمەندە بەتایبەتی پۆلیس ئەوە بۆماوەی (5) ساڵیش ئەبێ یەک پۆلیسمان بۆدانەمەزراوە 
2. نەبوونی بینای تایبەت :
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :بینایی تایبەتی سەربەخۆی خۆمان یەکێکی ترە لەکێشەکانی بەڕێوەبەرایەتیەکەمان کەتائێستا بینایەکمان نی یە تایبەت بێت بەبەڕێوەبەرایەتیەکەمان.
3. نەبوونی شەڵتەری بەردەوام :
سەبارەت بەم کێشەیە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی : ئەم شەڵتەرە لێرە کاتیە و بەردەوام نی یە ئەوژنانەی ئەچنە ئەوێ تەنیا ئەتوانن بۆماوەی (72) سەعات لەوێ بمێننەوە ئێمە داوامان کردووە لەوەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی کاتی شەڵتەرەکە زیاد بکرێت یان بکرێتە بەردەوام بەڵام تا ئێستا جوابیان نەداوەتەوە هەرچەندە ئەم شەڵتەرە کاتیە هێشتا سودێکی زۆری هەیە لەبەرئەوەی هەندێ حاڵەت هەیە کاتی زۆردرەنگە مەترسی ڕێگاوبانیش هەیە ناکرێ بەوکاتە ببرێتەسلێمانی و بەیانی بهێنرێتەوە تا ڕادەیەکی باش سوودی زۆرە بەڵام کاتەکەی زیاد بکرێ باشترە.
4. گرفتی دارایی و کەمی بودجە:
سەبارەت بەگرفتی دارایی و کێشە و کەمی بودجە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەگەرمیان وتی :کەمی بودجە گرفتێکی زۆر زۆر گەورەیە بۆ بەڕێوەبەرایەتیەکەمان بۆ (6) دائرەی سەر بەبەڕێوەبەرایەتیەکەمان تەنها (1.250.000) یەک ملیۆن و دوو سەد و پەنجا هەزار دینار، کەئەو بڕە پارەیە زۆر کەمە و بەهیچ شێوەیەک بەشمان ناکات وە کێشەیە بۆمان وە ئێمەهەر لەبەرکەمی بودجە و خراپی باری دارایمان کێشەی کەمی سەیارەمان هەیە وە ئەو سەیارانەشی کەهەمانە هەمووی کۆن بوون و خراپ بوون پێویستی بەچاککردنەوە هەیە وە ڕێکخراوەکان بەشێوەیەکی باش هاوکاریمان ئەکەن لە دابینکردنی هەندێک لەپێداویستی و کەرەستەکانی بەڕێوەبەرایەتی و نوسینگەکانمان سەنتەری ڕاوێژکاری و خێزانی، وەدابینکردنی سەیارە و سایەق بەشێوەی گرێبەست بۆ سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی و هۆبەی توندوتیژی ڕزگاری .
5. نەبوونی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بۆ قوربانیەکانی دەستی توند و تیژی :
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی :بۆئەم مەبەستە بەشێوەی کتابی ڕەسمی داوام لەئیدارەی گەرمیان کردووە کەنەخۆشخانەیەکی دەروونی تایبەت هەبێت بۆ قوربانیانی دەستی توندوتیژیەکە و کەسی پسپۆریشی تێدا بێت ئەمەش کێشەکانمان چارەسەر ئەکات و بەشێک لەکێشەکان کەم ئەکاتەوە و دواجاریش کێشەکانی توندوتیژی کەم ئەبن، یان کەنەخۆشخانەکەش نەبێت هەر سەنتەرێکی دەروونی هەبێت و دکتۆری دەروونی تێدابێت باشترە چونکە ئێمە تەنها دەروون ناسمان هەیە و دکتۆری دەروونیمان نی یە.
6. نەبوونی هیلی گەرمە هۆ کاری نەکردنەوەی دەگەڕێتەوە بو کەمی و نەبوونی کارمەند لەبەر ئەوەی میلاکمان کەمە و بەشی دابین کردنی کارمەندی پیویست ناکات.

3-لیژنەی ئاشتەوایی
 

سەبارەت بە لیژنەی ئاشتەوایی و گرفتەکانی بەردەم کارەکانی لیژنەکە بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونیەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە گەرمیان ووتی لیژنەکە پێکدێت لە (4) ئەندام (2) ئەدامیان پارێزەرن و سەر بە دادگای گەرمیانن و دوانیشیان سەر بە بەڕێوەبەرایەتیە، کە یەکێکیان دەروونناسە و ئەوی تریان کۆمەڵناسە ئەو کەیسانە ئەبێت کە دادگای توند و تیژی خێزانی هەواڵەی ئەکات بۆیان بۆ نێوەند گیری و ئاشتەوای لە نێوان لایەنەکانی داواکە. وە لە داهاتوویەکی نزیکدا ئەندامەکان زیاد دەکرێن بۆ (9) ئەندام لەبەر زۆری کەیسەکان کە بەپێ ی بڕیاری ئەنجومەنی دادوەری ئەندامانی لیژنەکە زیاد دەکرێت و کە ئەوانیش پسپۆڕی دەروونی و یاسایی و کۆمەڵایەتین سەر بە وەزارەتی ناوخۆ، کە بڕیارە ببنە (2) دوو لیژنەی هاوبەش کاتی دانیشتنی لیژنەکە زیاد بکرێت بۆ (2) دوو ڕۆژ لە هەفتەیەکدا بۆ بینینی کەیسە خێزانیەکانی سنووری گەرمیان، وە ئەندامێکی لیژنەکە باسی لەوەکرد کە زۆربەی کێشەکان بەهۆی خراپی بارودۆخی ئابووریەوە و بەتایبەتی دوای ئەم قەیرانی داراییە کێشەکان زیادیان کردووە، لایەنە ماددیەکە کاری کردووەتە سەر باروگوزەرانی خەڵکی و هۆکارێکی سەرەکیە بۆ کێشە خێزانیەکان زۆرترین کێشەی ئەو کەسانەی کە ئەچنە بەردەم لیژنەکە کێشەی (ژن و مێردن) هەندێکیان هێشتا هاوسەری یەکترین و هەندێکی تریشیان جیابوونەتەوە لە یەکتر دیارترین (هەڕەشە و لێدان و خراپ بەکارهێنانی ئامێری پەیوەندی و تۆمەت و ناپاکی هاوسەرێتیە) خۆشبەختانە لیژنە توانیویەتی لە (60%) کێشەکان چارەسەر بکات وە گرفتێکی تری ئەندامانی لیژنەکە نەبوونی هیچ دەسکەوتێکی ماددیە لە بەرامبەر ماندوبونیان کە بڕیار بوو بۆ هەر بینینی داوایەک و دانیشتنێک لە لیژنەکە بڕی (30) سی هەزار دیناریان پێ بدرێت بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ بڕەپارەیەکیان پێ نەدراوە هەر ئەوەش وای کردووە ماوەیەک جارێک ئەندامەکان داوای دەست لەکارکێشانەوە بکەن.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ ئەندامی لیژنەی ئاشتەوایی/گەرمیان

4-سەنتەری راوێژکاری خێزانی
سەبارەت بە سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی، بەڕێوبەری بەڕێوەبەرایەتیەکە وتی ئەم سەنتەرە لەساڵی 2017 دامەزراوە ئێمە هەوڵمان داوە سەرجەم ئەو پێداویستیانەی گرنگن لەڕاوێژی یاسایی کۆمەڵایەتی دەروونی دابمەزرێنن وەبەهاوکاری ڕێکخراوی هاوکاری ئەڵمانی توانیومانە پێداویستی و کەرەستەکانی ناو بیناکە دابین بکەین وە ئێستا سەنتەرەکە، ئێمە لەو سەنتەرە هەوڵمان داوە ئەوکەسانەی کێشەیان هەیە و سەردانی ئەوێ دەکەن ڕاوێژیان لەگەڵ بکرێت و چارەسەر بکرێت بۆی ئەگەر نەتوانرا چارەسەر بکرێ ئەوا دوای سکاڵا ئێمە ئەتوانین لەدەرەوە متابەعەی کەیسەکەی بکەین وەئەم سەنتەرە لەوەتەی دامەزراوە بەشی تایبەت بووە بە چاوپێکەوتنی منداڵ لەولایەن دایک و باوکانەوە لەکاتی چاوپێکەوتنەکە لەوێ ئەنجام ئەدرێت و شوێنی تایبەتی تەرخان کراوە و هەموو پێداویستەیەکانی منداڵی تێدایە، وەلەلایەن کارمەندەکانی خۆمانەوە چاودێری ئەکرێن، بەڵام لەمەودوا بەگوێرەی بڕیاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان وە هەیکەلی تەنزیمی سەنتەرەکە دایان ناوە کەلەمەودوا بینینی منداڵ لەوێ نەمێنێت وە لەئێستادا لیژنەی ئاشتەوایی ئێمەش لەوسەنتەرە دادەنیشێت کەدوو ئەندامی ئێمەی تێدایە لەگڵ دوو پارێزەر ئەو کەسانەی کە ئەچنە دادگاوە دادگا هەواڵەی لیژنەکەی دەکا هەرلەو سەنتەرە قسەیان لەگەڵ ئەکرێ و ڕێنماییان پێشکەش ئەکرێ لەلایەن ئەندامانی لیژنەوە بۆ ئەوەی کێشەکان چارەسەر بکرێت 

5-قەزای خانەقین
دوای ئەوەی لە ساڵی 2017 نووسینگەی خانەقین داخرا بەهۆی هاتنی سوپای حەشدی شعبی و تێکچوونی بارودۆخی ئەمنی ناوچەکە، تاوەکو ئیستەش ئەم کێشەیە هەر بەردەوامەو نووسینگەکە نەکراوەتەوە و دەستی نەکردۆتەوە بەکارەکانی، سەبارەت بەم بابەتە لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین باسی لەوەکرد هەر لەسەرەتای داخستنی نووسینگەکەوە ئێمە لە هەوڵداین بۆ کردنەوەی بۆ ئەم مەبەستەش وەزارەتی ناوخۆ بەڵینی پێداین بە چارەسەرکردنی بە تنسیب کردنی پۆلیس لە بەرێوەبەرایەتی پۆلیسی گەرمیان، بەڵام ئەوانیش کێشەی کەمی پۆلیسیان هەیە، بۆیە کێشەکە چارەسەرنەکراو بەم شێوەیە مایەوە، وە پێمان وایە باشترین چارەسەر بۆ کردنەوەی نووسینگەکە ئەوەیە کە پۆلیسی تایبەتی بۆ دابمەزرێت و دەسەڵاتی لێکۆلێنەوەمان هەبێت و بتوانین بەدواداچون بکەین بۆ حاڵەتەکان، وە لە ئیستادا بەڵێنمان پێدراوە بە چارەسەرکردن و کردنەوەی نووسینگەکە بەو شێوەیە.
چونکە بوونی نووسینگەکەی ئێمە کاریگەری زۆری هەبوو لەسەر رۆشنبیری خەڵکی ناوچەکە تاوەکو ئیستەش خەڵک پەیوەندی بە ئێمەوە دەکات بۆ ئەو کێشە خێزانییانەی کە روودەدەن بۆیە نەمانی نووسینگەکە لەو ناوچەیە بە دڵنیاییەوە کاریگەری هەبووە لەسەر رۆشنبیری و چارەسەر و بەدواداچوونی کەیسەکان.
سەبارەت بە چۆنیەتی ئەنجامدانی کارەکانیان و دەسەڵاتەکانیان لەگەڵ هەموو ئەو گرفتانە لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد لە کاتی ئێستادا تەنها دووتیم موبایلمان هەیە لە سنوری کەمپی ئاوارەکانی ئەڵوەنی یەک و دوو کە تەنها دەتوانین بەدواداچوون بکەین و هیچ دەسەڵاتێکی ترمان نییە.
یەکێکی تر لە کێشەکان کە لە قەزاکە هەیە و گرفت بۆ جێبەجێکردنی یاساکە دروست دەکات نەبوونی دادگای تایبەتە بە جێبەجێکردنی یاساکە، سەبارەت بەم کێشەیە لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین باسی لەوەکرد ئەو دادگایانەی کە لە خانەقین هەن سەر بە حکومەتی عێراقین نەک هەرێمی کوردستان بۆیە ئامادەنین یاساکە کە لە هەرێمی کوردستان دەرچووە جێبەجێی بکەن، بۆیە ئەگەر ئاسایشی ناوچەکە بکەوێتەوە دەست پێشمەرگە و ئاسایشی هەرێم ئەوە ئەگەر هەیە دادگای تایبەتمەند دابمەزرێت و ئەو کێشەیەش چارەسەر بێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەر رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی خانەقین.

6-نووسینگەی کفری
1-کێشەو گرفتەکانی نووسینگەکە.
سەرەرای ئەو کێشەو گرفتانەی کە لە راپۆرتەکانی پێشووماندا خستوومانەتەروو تائێستەش چەندین گرفت و کێشە هەن کە بەپێی ووتەی لێپرسراوی نووسینگەی کفری رێگری بۆ دروست کردن لە جێبەجێکردنی یاساکە و کارەکانیان، لەوانەش:
.1نەبوونی میلاک:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد کێشەی سەرەکی ئێمە نەبونی میلاکە وەچەندین جار بەچەن شێوەی جیاواز داوامان کردوە تەنانەت لەپەرلەمانی کوردستان کەسەردانمان کردوون ماوەیەک پێش ئیستا ئەو کێشەیەمان پێوتن و پێشنیاریشمان کرد ئەگەر دامەزراندن نیە ئەوە دەتوانن بەتەنسیب کارمەندمان بۆ بنێرن بەڵام تائێستا هیچ نەکراوە. 
لە ئیستادا لەبیست پۆلیس زیاتریشمان پێویستە بۆ حەراکات و تەحقیق و هێنان و بینینی کەیسە. ئێمە لەنەبونی پۆلیس زۆرترین ئەرکمان خستوەت سەرخۆمان، تەنانەت زۆرجار ئۆتۆمبێلیش نیە بە ئۆتۆمبێلی شەخسی کاردەکەین و و زۆرجاریش بە عیلاقاتی شەخسی لەگەڵ پۆلیس و ئاسایش کارێک رادەپەرێنین.
2. نەبوونی بودجەی پێوویست:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد :بوجەمان وەک بەرێوبەرایەتی نیە، تەنها هەندێک رێخراو هەیە هاوکاریمان دەکات . هاوکارییەکانیان وەک هەندێک جار پارەیەو هەندێک جار کرینی قرتاسیەو بەکرێ گرتنی ئۆتۆمبێل و هەندێک شتی لەو شێوەیە..
3. نەبوونی دادگای تایبەتمەند:
لێپرسراوی نووسینگەکە باسی لەوەکرد ئێمە دادگایی تایبەت لەسنورەکەماندا نییە تەنها لەکەلار دادگایەک هەیە ئەویش تایبەتمەند نییە و ئێمە هەموو کێشەکانمان دەخەینە بەردەستی هەمان دادوەر کەکێشەکانی تر دەبینێتـ لەدادگایی لێکۆڵینەوە وەک قەتل و دزی و هەموو کێشەکان، لەکاتێکدا کەیسی توندو تیژی دادوەر و دادگایی تایبەتی ئەوێت.ئەوەش کێشەکەی ئەوەنە زۆرە زۆرجار دادوەر تەنها بیست فایلی ئێمەو سی بۆ سیو پێنج کەیسی پۆلیسی کفری بۆ ئەچێت جار هەیە ئەو دادوەرە بریارێک دەدات لەکەیسێکدا بەڵام دوایی بەتەلەفۆن پێیی ئەڵێین بەو شێوەیە نیەو ئەویش لەبەر مەشغەڵەت و زۆری کەیسەکانە کە بەوشێوەیە دەبێت..

2- ڕِۆڵی وەزارەتەکانی پەروەردە و تەندرووستی لە جێبەجێکردنی یاساکەدا:
سەبارەت بەم بایەتە لێپرسراوی نووسینگەی کفری ئاماژەی بەوەکرد کە پەروەدە زۆر گرنگە چونکە لەمنداڵیەوە دەبیێت فێربکرێن نەترسن لەپۆلیس، وەتائێستا لەگەل پەروەدە پەیوەندیمان هەیە لەگەڵیان بەڵام زۆرباش نیە، وە تەندروستیش بەهەمان شێوەو هاوکاری دەکەن و بەڵام قەیران کاریگەری لەسەر هەموو شتێک کردوە و وەکو پیویست نییە..

3. لیژنەی ئاشتەوایی:
لیژنەی ئاشتەوایی لە ئیدارەی گەرمیان پێکهاتوە لە چەند ئەندامێک کە ئەندامێکی بەروێوەبەرایەتی ومامۆستایەکی ئاینی و ئەندامی دادگای تیادایە، ئەم لیژنەیە بە شیوەیەکی جێگیر و کاتیکی جێگرییان نیە بۆ دانیشتن بەڵکو ئەگەر کەیس هەبێت بە تەلەفۆن لیژنەکە کۆدەکرێنەوە.

4. ئاوارەکان و یاسای بەرەنگاربونەوەی توندووتیژی خێزانی:
سەبارەت بە لاینە لێپرسراوی نووسینگەی کفری ئاماژەی بەوەکرد لەبەر ئەوەی ئاوارەکان لە سنورەکەی ێمە بڵاوبونەتەوە کەمپێک نییە کە کۆیان بکاتەوە بۆیە تەنها کار لەسەر ئەو کێشانە دەکەین کە خیان دێنە لامان و سکاڵا تۆمار دەکەن.
زۆربەی کێشەی ئاوارەکانیش بەهۆی خراپی باری دارایینانەوە روودەدات چونکە پیاوەکان لە کەمپا بێکارن و ئەمەش کێشەیان بۆدروست دەکات.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخراو لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی کفری
 

ئیدارەی راپەرین
1-بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان
بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتییەکە باسی لەوەکرد بوونی ئەم بەڕێوبەرایەتیە زۆر گرنکە چەنکە ئێستا خەڵک هۆشیارە کێشەکانیان لە ڕێگەی یاساوە چارەسەر ئەکەن نەک لەڕێگای سوڵح و ڕێگای کۆمەڵایەتیەوە کە جاران کێشەکان لە ڕێگای کۆمەڵایەتیەوە چارەسەر دەکران هەر ماوەیەکی کەم بوو دواتر کێشەکە سەری هەڵدەدایەوە بەڵام ئێستا لە ڕێگەی یاساوە مەلەفی بۆ دەکرێتەوە و وتە و بەڵگەکان لەناو مەلەفەمە تۆمار دەکرێت.
سەبارەت بە زیادبوونی کێشەکان ئاماژەی بەوە کرد کە سکاڵاکان بەشێوەیەکی گشتی ڕوو لە زیادبونن بۆ ئەوەش ناتوانین بڵێین مانای ئەوەیە کە کێشەکان زیادیان کردووە بەڵکو ئەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە خەڵک ئێستا هۆشیارە و نایانەوێ کێشەکانیان بە ڕێگای کۆمەڵایەتی چارەسەرکەن بۆیە دێت سکاڵا دەکات و ئەوکاتە مەلەف دروست دەکرێت و بەڵێنامەی پێ پڕدەکرێتەوە وە ئەگەربێتو جارێکیتر تاوانەکە دووبارە بکاتەوە ئەوکاتە مەلەفەکە دێتەوە بەردەست، بۆ نموونە لە مانگی 11 ی 2018 دوو حاڵەتی سووتان هەبووە یەکێکیان گیانی لە دەستدا، سەبارەت بە ڕێژەی خۆسوتاندن بەراورد بە ساڵانی ڕابرددو کەمی کردووە بەڵام خۆکوشتن زیادی کردووە کە ئەمەشیان بە خۆ خنکاندن و دەرمانخواردن ئەنجام دەدرێت.
 
چاوپێکەوتنی نوێنەریرێکخراو لەگەڵ بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی تندووتیژی دژی ئافرەتان /ئیدارەی راپەرین.

2-سەنتەری راوێژکاری خێزانی و لیژنەی ئاشتەوایی.
کارمەندێکی ئەم بەشە ئاماژەی بەوەدا کە سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی دوو ئیشی هەیە :
1- سەنتەر بۆ ئەو کەسانەیە کە کێشەیان هەیە و نایانەوێ سکاڵابکەن بۆیە هەر لەناو سەنتەر هەردوو لایەن بانگ دەکرێت سەرەتا بەجیا قسەیان لەگەڵ دەکرێت بۆ باس کردن لە کێشەکەیان دواتر ڕووبەڕوی یەک ئەکرێنەوە و کیشەکان بە گوێرەی توانا چارەسەر ئەکرێت.
2- لیژنەی ئاشتەوای: بۆ ئەو کەیسانەیە کە لە دادگا بەنوسراو هەواڵ دەکرێن دواتر سکاڵا کار و تۆمەتبار بانگ دەکرێن و قسەیان لەگەڵ دەکرێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەکەین.
یەکێکی تر لە کارەکانمان بینینی منداڵە بۆ ئەو هاوسەرانەی کە جیابونەتەوە، ئێمە منداڵکان وەردەگرین لێرە دایک یان باوککە منداڵکانین دەبینن، لەو کاتەشدا زۆرجار کێشەمان بۆ دروست دەبێت بۆیە ئەمساڵ داوامان کردووە کە بینینی منداڵ لای ئێمە نەمێنێت.
وە ئاماژەی بەوەدا کە یەکێکی تر لە چالاکیەکانمان بۆ ئەمساڵ بە هاوکاری دوو ڕێکخراو چەند سیمینارێک ئەنجام دەدرێت لە ناوەندەکانی خوێندن و پەیمانگا و زانکۆکان سەبارەت بە کێشەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و هاوسەرگیری خوار 18 و چۆنیەتی چارەسەرکردنی کێشەکان.

3-نوسینگەی ڕانیە:
لێپرسراوی نوسینگەکە سەبارەت بە چۆنیەتی بەدواداچوون بۆ کەیسەکان وتی سەرەتا کەیسەکان دێتە لای ئێمە و لێکۆڵینەوەیان لەگەڵ دەکەین یەکەمجار لەلایەن بەرپرسی نوسینگە ئەنجام دەدرێت دواتر هەواڵی هۆبەی خزمەتگوزاری نوسینگە دەکرێت لەوێوە ڕێنمای یاسای و کۆمەڵایەتی و دەروونی لەلایەن توێژەرەوە پێشکەش دەکرێت، دواتر هەواڵەی هۆبەی جوڵان و تاوان دەکرێت بەمەبەستی وەرگرتنی وتەی سکاڵا کار و و دواتر کەیسەکە رێکاری یاسای وەردەگرێت.
سەبارەت بە زۆری سکاڵاکان وتی (سەرەڕای کەم و کوڕی زۆر لە ڕووی میلاک و نەسریە و نەبوونی شەڵتەر و نەبونی سەیارە ڕۆژ بە ڕۆژ کەیسەکانمان زیاتر دەبێت ئاماژەی بەوەشدا کە تەنیا لەمساڵدا زیاتر لە 350 هەزار سکاڵا وەرگیراوە، وە کێشەکان لە ئێستادا زۆر زیادیان کردووە تەنیا لە ماوەی یەک مانگدا 40 سکاڵا وەرگیراوە هۆکارەکەشی دەگەرێتەوە بۆ : کاریگەری مادەی هۆشبەر، خێزانی پێشمەرگە، نەبوونی کەمی ئاستی هۆشیاری، نەبوونی متمانە لە نێوانیاندا.

 
چاوپێکەوتنی نوێنەری رێکخرا لەگەڵ لێپرسراوی نووسینگەی رانیە

 
 




 
ڕاپرسى
لەم راپۆرتەماندا راپرسییەکی سەرتاسەریمان ئەنجامداوە لە هەرێمی کوردستان لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەمەبەستى ئەوەى بزانرێت ئایا هاوڵاتیان تا چەند شارەزاییان هەیە لەسەر یاساى ناوبراو یاخود تا چە ندە زانیارییان هەیە لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى، وە ئایا کاتێک ڕویان لە دادگا کردووە تا چەندە دادوەر و فەرمانبەران هاوکاربوون و یارمەتى دەر بوون لەچارەسەرکردنى کێشەکە و بەدەمەوە هاتنى هاوڵاتیان لە راپرسییەکەشدا هەردوو رەگەز بە هەموو تەمەنەکانەوە بەشداربوون، بەهۆى دەرئەنجامەکانى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە ئایا لە داهاتوودا کار و پلان و بەرنامەمان چى بێت و بۆمان دەردەکەوێت کەپێویستە لایەنە پەیوەندى دارەکان کارى جدى بکەن بەئاڕاستەى جێ بەجێکردنى یاساکە و هۆشیار کردنەوەى هاوڵاتیان لەبوونى یاسایەکى لەم جۆرە.


 
دەرئەنجامی راپرسی
کۆى بەشداربوو 506 کەس

تەمەنى بەشداربوو 15-26 26-60
214 292

ڕەگەزى بەشداربوو مێ نێر
361 145

پیشەی بەشداربوو خوێندکار فەرمانبەر ژنی ماڵ کاسب
103 94 210 99

شوێنی بەشداربوو پارێزگا قەزا
376 130

پ/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى خێزانى؟
نیمە تا ڕادەیەک زۆر
275 162 69
54.34% 32.01% 13.63%
لەمەوە بۆمان ڕووندەبێتەوە کە زۆرینەى بەشداربوانى ڕاپرسییەکە هیچ زانیارییەکیان لەسەر یاساى بەرەنگاربوونەوەى خێزان لە توندوتیژى نیە وە ڕێژەیەکى کەم تاڕادەیەک زانیارییان هەیە وە هیچ بەشداربوویەکى ڕاپرسیەکە شارەزاى تەواوى نیە لەسەر یاساى ناوبراو کە ئەمەش ڕێژەیەکى ترسناکە و جێگاى هەڵوەستەکردنە چونکە لە ڕاستى دا یاساکە یاسایەکى گرنگە و کاتێکی زۆر بەسەر دەرچوونیدا تێپەریووە بۆیەپێویستە سەرجەم تاکەکانى کۆمەڵگا زانیاریان هەبێ لەسەر یاساکە بەڵام سەرەڕاى گرنگى یاساکە وەک بۆمان ڕوون بویەوە کەسانێکى کەم زانیاریان لەسەر یاساکە هەبوو ئەمە لە کاتێکدایە ئەنجام دانى ئەم ڕاپرسیە لەناو ئەو هاوڵاتیانەدا بووە کە ڕوویان لە دادگاکان کردووە و دۆسیەیان هەبووە، لەمەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە تا ئەم ساتەش کارى جدى نەکراوە بە ئاڕاستەى جێ بەجێ کردنى یاساکەو بڵاوکردنەوەى هۆشیارى یاساىی لەسەر یاساکە، بۆیە زۆر پێویستە کە لایەنە پەیوەندى دارەکان تەواوى ڕێکارەکان بگرنەبەر وەکو وەزارەتى ناوخۆ وەک چۆن لە یاساکەدا باس کراوە بایەخی تەواو بدات بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە وکە کەسانى تایبەتمەند دابین بکات بە مەبەستى هۆشیار کردنەوەى تاکەکانى کۆمەڵگا سەبارەت بە یاساکە وە هەروەها پێویستە لەسەر ڕێکخراوەکان رۆڵی زیاتر ببینن لە بە بڵاوکردنەوەى هۆشیارى لەسەر یاساکە.

پ/ تا چەند زانیاریت هەیە لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى؟
نیمە تا ڕادەیەک زۆر
270 169 67
53.35% 33.39% 13.24%
 لەمەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە وەک چۆن هاوڵاتیان شارەزاییان نیە لەسەر یاساکە بە هەمان شێوە زانیارییان لەسەر دادگاى توندوتیژى خێزانى زۆر کەمە، بۆیە کارکردن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە یارمەتی دەردەبێت لەسەر ئەم لایەنەش.

پ/ تا چەند ڕازیت لە ئەندامانى لیژنەى ئاشتەواى، ئایا توانیویانە وەکو پێویست هاوکاربن و کێشەکەت بۆ چارەسەربکەن؟
نەخێر تا ڕادەیەک زۆر
176 197 133
34.78% 38.73% 26.28%
لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت کەوا لیژنەى ئاشتەواى تارادەیەک توانیویانە ئەو رۆڵە گرنگە ببینن کە هەیانە بەڵام لەیەر ئەوەی رێژەکە زۆر بەرزنییە پێوویستە لەسەر ئەندامانی لیژنەکان کە باشتر بتوانن رۆڵی بەرچاو ببینین لە رایکردنی کەیسەکان و بەدیهێنانی ئاشتەوایی خێزانی و لە هەمان کاتدا پێویستە بایەخى زیاتر بەم لیژنانە بدرێت و بودجەى پێویست دابین بکرێت بۆ کرێ ى شارەزاى و دابین کردنى سەرجەم پێداویستە یەکان، دەست کراوەى زیاتر لە کار و بارەکانیان تاکو بتوانن ئەو ڕۆڵە گرنگەى کە هەیان بووە لەپێک هێنانەوەى خێزانەکان و دروست کردنى ئاشتەواى لەنێوانیاندا زیاتر و باشترى بکەن.
پ/ چ جۆرە توندوتیژیەکت بەرامبەر ئەنجام دراوە؟
دەرونى جەستەى جنسی
296 184 38
58.49% 36.36% 7.50%
لەم دەرئەنجامەوە بۆمان دەردەکەوێت کە زۆربەی قوربانییەکان ڕووبەڕووى توندوتیژى بونەتەوە لەخێزانەکان توندوتیژى دەرونیان بەرامبەر ئەنجام دراوە وەک ئیهانەکردن، جنێودان بۆیە پێویستە بایەخی تەواو بەلایەنى دەروونى قوربانیەکان بدرێت لە کاتی سەردانیکردنیان بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و هەڵ بدرێت بۆ دوبارە بیاننانەوەی لایەنی دەرونی قوربانییەکان و کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان. 

پ/ تا چەند دادوەر و فەرمانبەرانى دادگاى توندوتیژى خێزانى هاوکارت بوون و کارئاسانیان بۆ کردویت؟
هیچ تا ڕادەیەک زۆر
117 269 120
23.12% 53.16% 23.71%
لەمەوە بۆمان دەردەکەوێت تا ڕادەیەک دادگاکان توانیویانە هاوکارى کەیسە خێزانیەکان بێت، کە جێگای دەست خۆشیە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئە کەسانەی کە نارازین لە کاروباری ناودادگاکان رێژەیەکی کەم نییە بۆیە پێویستە کاری جدی تر لەسەر ئەم لایەنە بکرێت بۆ کەمکردنەوەی رێژەکە لەلایەن دادوەران و فەرمانبەرانی ناو دادگاکان لە رێگەی هاوکاری و رێنمایی زیاتری قوربانییەکان.

پ/ ئایا لێکۆڵینەوە لە گەڵتدا بە نهێنى بووە؟
بەڵێ نەخێر
248 256
49.01% 50.59%
بەپێى یاساى بەرەنگابوونەوەى خێزان لە توندوتیژى دەبێت لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان بەنهێنى بێت بەڵام ئەم دەرئەنجامانە پێمان ئەڵێت ئەو نهێنى پارێزیەى کە پێویستە لەم جۆرە کەیسانەدا هەبێ بەڕێژەیەکى کەم بونى هەیە وە ئەمەش چەندین هۆکارى هەیە لەوانەش نەبوونى دادگایەکى تایبەتمەند بە کەیسە خێزانیەکان و بینینى هەموو جۆرە داواکان لەلایەن دادگاى کەتن و زۆری ژمارەی داواکان لە دادگای لێکۆڵینەوەو نەبوونی شوێنی گونجاو بۆ دادگای لێکۆڵینەوە کەئەمەش تێکەڵاوى دروست دەکات و هەروەها نەبوونى شوێنى گونجاو بۆ لێکۆڵینەوە لە کەیسە خێزانیەکان کە زۆر جار ڕووئەدات لێکۆڵینەوە لە ژورێکى بچوک دا ئەکرێت لەکاتێک دا چەند لێکۆڵەرێک بونیان هەیە ئەمانەو چەندین هۆکارى دیکە وادەکات کە نەتوانرێ نهێنى تەواو بپارێزرێ.


پ/ چ کەسێک توندوتیژى بەرامبەر ئەنجام داویت؟
هاوسەر (پیاو) خێزان
(ژن) برا باوک کەسانی تر تا پلە 4 
250 24 45 49 138 
49.40% 4.74% 8.8% 9.6% 27.27% 
لە ئەنجامى ئەم ڕاپرسیەوە بۆمان دەردەکەوێت کەزۆرینەى ئەوانەى کە توندوتیژى بەکارئەهێنن نێرینەن وە لە نێرینەش دا زۆربەى ئەوانەى توندوتیژیان بەکارهێناوە پیاوانن بەرامبەر هاوسەرەکانیان بۆیە پێویستە زیاتر هەوڵى هۆشیارى نێرینە بدرێت بەکردنەوەى خولى جۆراوجۆرى هۆشیارى تا لەو ڕێگەیەوە بتوانرێت ڕێژەى توندوتیژیەکان کەم بکرێنەوە.

پ/ ماوەى چەنێکە کێشەکەت لە دادگایە؟
1-3 مانگ 3-6 مانگ 6-1 ساڵ  
149 93 113  
29.44% 18.37% 22.33%  
لە ئەنجام دا بۆمان دەردەکەوێت کە ئەو کێشانەى کە لە دادگاکان دان ماوەیەکى زۆریان پێ ئەچێت تا یەکلادەبنەوە تەنانەت زۆر جار ڕووى داوە بەهۆى ئەوەى کە ماوەیەکى زۆرى خایاندووە کێشەکە یەکلانەبوەتەوە سکاڵاکار وازى لەسکاڵاکەى هێناوە ئەمەش زۆر جار هۆکارەکەى ئەگەڕێتەوە بۆ کەمى دادوەر و فەرمانبەرى ئەو دادگایە بۆیە پێویستە لایەنى پەیوەندیدار هەوڵى جدى بدات کە دادوەر و فەرمانبەرى زیاتر دابین بکات بۆ دادگاکان تا چیدى بەهۆى دواکەوتنى کاتەوە مافى سکاڵاکار نەفەوتێت و بێ ئومێد نەبێ لەتۆمارکردنى سکاڵاکەى.


 
ئامارەکان
1-پارێزگای سلێمانی
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
2039 2031
 *دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
5298 7113

*دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 301 427

 
 

*نووسینگەی رۆژئاوا:
2018 2017
 1804 1556 



2-پارێزگای هەولێر
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 3691 2909 

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
6537 4029

*دادگای کەتن توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 281 196 

3-پارێزگای دهۆک
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 2620 2324

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 5336 4098 

*دادگای لێکۆڵینەوەی توندووتیژی خێزانی:
2018 2017
 565 368

4-پارێزگای هەڵەبجە
*ئامارەکانی توندووتیژی لە پارێزگای هەڵەبجە:
2018 2017
 67 38

*نووسینگەی سیدسادق:
2018 2017
 114 110


5-ئیدارەی گەرمیان
*بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان:
2018 2017
 1137 902 

*نووسینگەی کەلار:
2018 2017
633 520

*لیژنەی ئاشتەوایی:
2018 2017
146 101

*نووسینگەی کفری
2018 2017
144 194

*لیژنەی ئاشتەوایی کفری:
2018 2017
6 14
 

6-ئیدارەی راپەرین
بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان
2018 2017
 582 545 
 
*ئاماری تایبەت بە حاڵەتەکانی گرێبەستی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە دادگاکانی هەرێمی کوردستان:
جۆری حاڵەت هەولێر سلێمانی دهۆک کۆی گشتی
گرێبەستی هاوسەرگیری 15025 13836 10902 39763
جیابوونەوە 3598 4085 1509 9192
هاوسەرگیری دووەم 36 48 5 89

ئاماری کەیسەکانی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بۆ ساڵی 2019، کە توانیوویەتی پارێزەری خوبەخشیان بۆ دابین بکات.

جۆری کەیس ژمارە
جیابوونەوە، بە هەموو جۆرەکانیەوە 57
نفقە(خەرجی) 14
بینینی مناڵ(مشاهدە) 5
دایەنی (حچانە) 2
داواکردنی گوێرایەڵی (مگاوعە) 2
کۆی گشتی کەیس 80
((راوێژی یاسایی)) 108
کۆی گشتی
کەیس و راوێژی یاسایی 188

هۆکارەکان
دارایی  
تداخلی خێزانی  
نەگونجان  
ناپاکی هاوسەری(خیانە)  
توندووتیژی  
جێهێشتن  
 
ئەم ئامارانە چیمان پێدەڵێن؟
لەم ئامارانەوە بۆمان روون دەبێتەوە کەوا کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم ناوچەکانی هەرێمی کوردستان بە رێژەیەکی ئەکجار زۆر روویان لە زیادبوون کردەوە و ساڵانەش ریچژەکە بەرەو زیادبوون دەروات.
ئەمەش دەرخەری ئەوەیە کە پێویستە بایەخێکی زیاتر بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خیزانی بدرێت و کاری زیاتری لەسەر بکرێت، هەوڵ بدرێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەو گرفتەکانی بەردەمجێبەجێکردنی یاساکە لە دامەزراندن و زیادکردنی دادگای تایبەتمەند و بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان.
وە پێویستە بایەخی تەاو بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت بە تایبەت لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لە کاتێکدا لایەنە پەیوەندیدارەکانی وەکو حکومەت و پەرلەمان بە هۆی کیشە دارایی و سیاسیەکانەوە لە ئیستادا هیچ بایخێک بە کیشە کۆمەڵایەتییەکان نادەن.


 
راسپاردە
1-زیادکردنی ژمارەی دادگاکانی لێکۆڵینەوە لەسەرجەم پارێزگاکان بە جۆرێک بێتە هۆی پاراستنی نهێنی کەیسەکان و ئاسانکاری لە بەرێەچوونی رێکارەکان، به‌ تایبه‌ت لە قه‌زای شیخان و خانه‌قین جونکه‌ تا ئیسته‌ یاساکه‌ له‌م ناوچانه‌ جیبه‌جیناکریت به‌بیانووی نه‌بوونی دادگای تایبه‌ت بۆیه‌ کردنه‌وه‌ی دادگاکان به‌تایبه‌ت له‌م دوو قه‌زایه‌ کاریگه‌ری و گرنگی زۆری ده‌بیت له‌ جیبه‌جیکردنی یاساکه‌ و که‌مکردنه‌وه‌ی پیشلکارییه‌کان و هه‌روه‌ها له‌ رووی ئیداری و سیاسیشه‌وه‌ ده‌ستکه‌وتیکی گرنگ ده‌بیت بۆ هه‌ریمی کوردستان. 
2-دامەزراندنی دادگای کەتن تایبەت بە کێشە خێزانییەکان لەسەرجەم پارێزگاکان.
3-زیادکردنی ژمارەی نووسینگەکان لەسەرجەم پارێزگاکان بەمەبەستی ئاسانکاری لە بەرێوەچوونی کەیسەکان و هاوکاریکردنی قوربانییەکان بە هۆی زۆربوونی ژمارەی سکاڵاکان.
4-دابینکردنی بینای پێویست و شیاو بۆ نووسینگەکان بە جۆرێک شوێنێکی گونجاوو سەلامەت بێت بۆ سکاڵاکارەکان و فەرمانبەرەکانی و بە جۆرێک کە دوربێت لە ناو گەرەکەکان و دابینکردنی ئاسایشی تەواو بۆیان. 
5-زیادکردنی ژمارەی ئافرەتان لە پۆستە ئیدارییە باڵاکانی پەیوەست بە جێبەجێکردنی یاساکە.
6-کردنەوەی شێڵتەری تایبەت بە قوربانیانی توندووتیژی خێزانی و جیاکردنەوەیان لە حاڵەتەکانی تر.
7-بایەخی زیاتر بدرێت بەلایەنی دەروونی قوربانیانی توندووتیژی خێزانی لە کاتی بەرێوەچوونی سکاڵاکان و لەسەر وەزارەتی تەندروستی و کارو کاروباری کۆمەڵایەتییە کە هەوڵی جدی بدەن بۆ کردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی تایبەت بە قوربانییەکان.
8-- کاری جدی بکرێت لە پێناو کردنەوەی نووسینگەی خانەقین و هەوڵدان بۆ جێبەجێکردنی یاساکە لەو قەزایە وەکو خۆی، بەتایبەت لە دوای هاتنی سوپای حکومەتی عێراقی بۆ قەزاکە، 
 9-لایەنەپەیوەندیدارەکان و بەتایبەت وەزارتی ناوخۆ کاری جدی بکەن لەسەر بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەسەر یاساکە
10-کارکردن لە پێناو پاراستنی نهێنی کەیسەکان لەناو دادگا و نووسینکەکان
11-پێویستە پەرلەمان کاری جدی بکات بەمەبەستی هەموارکردنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی بەجۆرێک کە سەرجەم کەمووکورتیەکان چارەسەربکرێن کە لە کاتی جێبەجێکردنی یاساکە دەرکەوتوون ئەمەش بە کارکردن لەگەڵ رێکخراوەکان و دادوەران و لایەنەپەوەندیدارەکان بەجێبەجێکردنی یاساکە.
12-دابینکردنی سەرجەم پێداویستی بەرێوەبەرایەتی و نووسینگەکان لە سوتەمەنی و ئۆتۆمبێل و پۆلیسی پێویست تابتوانن رۆڵی باش ببینن لە جێبەجێکردنی یاساکە.

]]>
Women’s Forum in Suleimanyh Governorate http://www.araste.co/news.aspx?id=183 http://www.araste.co/news.aspx?id=183 Sat, 15 Jun 2019 16:09:27 GMT

The USAID-Funded IGPA project in cooperation with the Women’s Legal Assistance Organization, holdsaWomen’s  Forum on “women’s needs and problems and incorporating them in governmental service projects by providing a special budget”  June 15,2019

Women’s Forum in Suleimanyh Governorate
araste.co

The USAID-Funded IGPA project in cooperation with the Women’s Legal Assistance Organization, holdsaWomen’s  Forum on “women’s needs and problems and incorporating them in governmental service projects by providing a special budget”  June 15,2019

]]>
ئه‌نجامدانی (کۆربەندی ژنان) لە پارێزگای سلیمانی. http://www.araste.co/news.aspx?id=182 http://www.araste.co/news.aspx?id=182 Sat, 15 Jun 2019 15:54:24 GMT
رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە بەرواری 15/6/2019،هەستا بە ئەنجامدانی (کۆڕبەندێکی ژنان ) لە پارێزگای سلێمانی دەربارەی (بەشداریکردنی ژنان لە دیاریکردنی کێشەکانی ژنان و  وپێداویستیەکانیان لە پرۆژە خزمەتگوزارییەکانی حکومەت و دیزاین کردنی لە بودجەی گشتی). 
ئامانج لە کۆربەندەکە بەشداریکردنی ژنان بوو لە پارێزگاکە لە دیاریکردنی ئەو کێشە خزمەتگوزاری و ئیدارییانەی کە رووبەرووی ژنان دەبێتەوە بەتایبەت لە رووی (ئاو و ئاوەرۆ و کارەبا ......). بە ئامادەبوونی کەناڵەکانی راگەیاندن و  رێکخراوەکان و کابانی ماڵ و ژنانی ئیداری و سیاسی و و چەند بەرێزێک وەکو لایەنی پەیوەنیدار بە بابەتەکەوە ئەوانیش:
 امل جلال /ئەنجوومەنی باڵای کاروباری خانمان
پشدەر رشید /بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان-خێزان.
نیاز احمد/ نوێنەری ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی.
-ئامانج جلال /بەرێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی.
-م.بەهار عپمان/سەرپەرشتیاری پەروەردەیی.

لە کۆتایی کۆربەندەکەدا لەلایەن بەشداربووانەوە پێشنیار و راسپاردەی پێویست خرانەروو،بۆ چارەسەرکردن و بەرەو پێشچوونی کێشەکان لە پارێزگاکە و گەیاندنی بەلایەنی پەیوەندیدار.
ئەمەش یەکێکیکە لەو چالاکیانەی کە رێکخراو بە پاڵپشتی ئاژانسی ئەمریکی بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتی  (USAID) لە چوارچێوەی پرۆژەی (التکامل) جێبەجێی دەکات.
ئه‌نجامدانی (کۆربەندی ژنان) لە پارێزگای سلیمانی.
araste.co

رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە بەرواری 15/6/2019،هەستا بە ئەنجامدانی (کۆڕبەندێکی ژنان ) لە پارێزگای سلێمانی دەربارەی (بەشداریکردنی ژنان لە دیاریکردنی کێشەکانی ژنان و  وپێداویستیەکانیان لە پرۆژە خزمەتگوزارییەکانی حکومەت و دیزاین کردنی لە بودجەی گشتی). 
ئامانج لە کۆربەندەکە بەشداریکردنی ژنان بوو لە پارێزگاکە لە دیاریکردنی ئەو کێشە خزمەتگوزاری و ئیدارییانەی کە رووبەرووی ژنان دەبێتەوە بەتایبەت لە رووی (ئاو و ئاوەرۆ و کارەبا ......). بە ئامادەبوونی کەناڵەکانی راگەیاندن و  رێکخراوەکان و کابانی ماڵ و ژنانی ئیداری و سیاسی و و چەند بەرێزێک وەکو لایەنی پەیوەنیدار بە بابەتەکەوە ئەوانیش:
 امل جلال /ئەنجوومەنی باڵای کاروباری خانمان
پشدەر رشید /بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان-خێزان.
نیاز احمد/ نوێنەری ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی.
-ئامانج جلال /بەرێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی.
-م.بەهار عپمان/سەرپەرشتیاری پەروەردەیی.

لە کۆتایی کۆربەندەکەدا لەلایەن بەشداربووانەوە پێشنیار و راسپاردەی پێویست خرانەروو،بۆ چارەسەرکردن و بەرەو پێشچوونی کێشەکان لە پارێزگاکە و گەیاندنی بەلایەنی پەیوەندیدار.
ئەمەش یەکێکیکە لەو چالاکیانەی کە رێکخراو بە پاڵپشتی ئاژانسی ئەمریکی بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتی  (USAID) لە چوارچێوەی پرۆژەی (التکامل) جێبەجێی دەکات.

]]>
Women’s Forum in Halabja Governorate http://www.araste.co/news.aspx?id=181 http://www.araste.co/news.aspx?id=181 Tue, 11 Jun 2019 17:48:47 GMT

The USAID-Funded IGPA project in cooperation with the Women’s Legal Assistance Organization, holdsa Women’s  Forum on “women’s needs and problems and incorporating them in governmental service projects by providing a special budget”  June 11,2019                                                                                         

 
Women’s Forum in Halabja Governorate
araste.co

The USAID-Funded IGPA project in cooperation with the Women’s Legal Assistance Organization, holdsa Women’s  Forum on “women’s needs and problems and incorporating them in governmental service projects by providing a special budget”  June 11,2019                                                                                         

 

]]>
ئه‌نجامدانی (کۆربەندی ژنان) لە پارێزگای هەڵەبجە. http://www.araste.co/news.aspx?id=180 http://www.araste.co/news.aspx?id=180 Tue, 11 Jun 2019 14:15:35 GMT

رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە بەرواری 11/6/2019،هەستا بە ئەنجامدانی (کۆڕبەندێکی ژنان ) لە پارێزگای هەڵەبجە دەربارەی (بەشداریکردنی ژنان لە دیاریکردنی کێشەکانی ژنان و  وپێداویستیەکانیان لە پرۆژە خزمەتگوزارییەکانی حکومەت و دیزاین کردنی لە بودجەی گشتی). 

ئامانج لە کۆربەندەکە بەشداریکردنی ژنان بوو لە پارێزگاکە لە دیاریکردنی ئەو کێشە خزمەتگوزاری و ئیدارییانەی کە رووبەرووی ژنان دەبێتەوە بەتایبەت لە رووی (ئاو و ئاوەرۆ و کارەبا ......). بە ئامادەبوونی کەناڵەکانی راگەیاندن و  رێکخراوەکان و ژنانی پارێزگاکە و چەند بەرێزێک وەکو لایەنی پەیوەنیدار بە بابەتەکەوە ئەوانیش:

کوێستان اکرم فرج/ (سەرۆکی شارەوانی هەڵەبجە)

امل جلال/ (ئەجوومەنی باڵای کاروباری خانمان)

رنگین سلام محمود/(چالاکوانی مدنی)

م.ایراد منوچر/ ( چالاکوانی مدنی و سەرپەرشتیاری پەروەردەیی)

د.هەتاو حمەێالح/ (بەشی جێندەر، زانکۆی هەڵەبجە).

لە کۆتایی کۆربەندەکەدا لەلایەن بەشداربووانەوە پێشنیار و راسپاردەی پێویست خرانەروو،بۆ چارەسەرکردن و بەرەو پێشچوونی کێشەکان لە پارێزگاکە و گەیاندنی بەلایەنی پەیوەندیدار.

ئەمەش یەکێکیکە لەو چالاکیانەی کە رێکخراو بە پاڵپشتی ئاژانسی ئەمریکی بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتی  (USAID) لە چوارچێوەی پرۆژەی (التکامل) جێبەجێی دەکات.

 

ئه‌نجامدانی (کۆربەندی ژنان) لە پارێزگای هەڵەبجە.
araste.co

رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە بەرواری 11/6/2019،هەستا بە ئەنجامدانی (کۆڕبەندێکی ژنان ) لە پارێزگای هەڵەبجە دەربارەی (بەشداریکردنی ژنان لە دیاریکردنی کێشەکانی ژنان و  وپێداویستیەکانیان لە پرۆژە خزمەتگوزارییەکانی حکومەت و دیزاین کردنی لە بودجەی گشتی). 

ئامانج لە کۆربەندەکە بەشداریکردنی ژنان بوو لە پارێزگاکە لە دیاریکردنی ئەو کێشە خزمەتگوزاری و ئیدارییانەی کە رووبەرووی ژنان دەبێتەوە بەتایبەت لە رووی (ئاو و ئاوەرۆ و کارەبا ......). بە ئامادەبوونی کەناڵەکانی راگەیاندن و  رێکخراوەکان و ژنانی پارێزگاکە و چەند بەرێزێک وەکو لایەنی پەیوەنیدار بە بابەتەکەوە ئەوانیش:

کوێستان اکرم فرج/ (سەرۆکی شارەوانی هەڵەبجە)

امل جلال/ (ئەجوومەنی باڵای کاروباری خانمان)

رنگین سلام محمود/(چالاکوانی مدنی)

م.ایراد منوچر/ ( چالاکوانی مدنی و سەرپەرشتیاری پەروەردەیی)

د.هەتاو حمەێالح/ (بەشی جێندەر، زانکۆی هەڵەبجە).

لە کۆتایی کۆربەندەکەدا لەلایەن بەشداربووانەوە پێشنیار و راسپاردەی پێویست خرانەروو،بۆ چارەسەرکردن و بەرەو پێشچوونی کێشەکان لە پارێزگاکە و گەیاندنی بەلایەنی پەیوەندیدار.

ئەمەش یەکێکیکە لەو چالاکیانەی کە رێکخراو بە پاڵپشتی ئاژانسی ئەمریکی بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتی  (USAID) لە چوارچێوەی پرۆژەی (التکامل) جێبەجێی دەکات.

 

]]>
Wola organization, with the assistance NED Organization , implemented the second workshop for the purpose of the law on domestic violence in law studies http://www.araste.co/news.aspx?id=179 http://www.araste.co/news.aspx?id=179 Mon, 29 Apr 2019 16:23:39 GMT
Wola organization, with the assistance NED Organization , implemented the second workshop for the purpose of the law on domestic violence in law studies
araste.co

]]>
ریکخراوی wola به‌ هاوکاری ریکخراوی NED وۆرک شۆپی دوومی له‌سه‌ر به‌بابه‌تکردنی یاسای به‌رنگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی ئه‌نجامدا. http://www.araste.co/news.aspx?id=178 http://www.araste.co/news.aspx?id=178 Mon, 29 Apr 2019 15:52:57 GMT
له‌پیناو به‌ بابه‌تکردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو کۆلیژه‌کانی یاسا .به‌رواری 2019/4/29 ریکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ل کۆلیژی یاسا /زانکۆی سلیمانی ، وه‌زاره‌تی خویندنی بالاو تویژینه‌وه‌ی زانستی و  به‌هاوکاری ریکخراوی (NED) امریکی وۆرک شۆپی دووه‌می ئه‌نجامدا به‌ ناونیشانی:
(چۆنیه‌تی به‌بابه‌ت کردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو کۆلیژه‌کانی یاسادا) به‌ ئامانجی دیاریکردنی باشترین میکانیزم له‌ پیناو به‌بابه‌تکردنی یاساکه‌ له‌ناو کۆلیژه‌کانی یاسا، و له‌ وۆرک شۆپه‌که‌ نوینه‌ری هه‌ریه‌ک له‌ زانکۆی جیهان/سلیمانی ، زانکۆی امریکی و  و سه‌نته‌ری جینده‌ری زانکۆکان و مامۆستایانی زانکۆ و راویژکاری ریکخراوی (NED) امریکی ئاماده‌بوون که‌ تیایدا هه‌ریه‌ک له‌ راگری کۆلیچژی یاسا /زانکۆی سلیچمانی و سه‌رۆکی ریکخراو به‌ریوه‌به‌ری پرۆژه‌،نوینه‌ری سه‌نته‌ری جینده‌ری زانکۆی جیهان و زانکۆی امریکی بایه‌ت و وته‌ی خۆیان پیشکه‌ش کرد، و چه‌ند ته‌وه‌ریکی گرنگ باسکران له‌وانه‌ش  :
1-خستنه‌رووی ئه‌وکاروچالاکیانه‌ی که‌ ریکخراو به‌ هاوکاری ریکخراوی (NED) امریکی ئه‌نجامی داون.
2-خستنه‌رووی گرنگی بوونی یاساکه‌ بۆ کۆمه‌لگای کوردی و چۆنیه‌تی جیبه‌جیکردنی له‌ دادگاکان.
3-گرنگی خۆیندنی یاساکه‌ وه‌کو بابه‌تیکی تایبه‌تی له‌ناو کۆلیژه‌کانی یاسا.
4- دیاریکردنی باشترین میکانزم بۆ چۆنیه‌تی به‌بابه‌تکردنی یاساکه‌ .
5-رۆلی وه‌زاره‌تی خویندنی بالا له‌ به‌باه‌تکردنی یاساکه‌ له‌ سه‌رجه‌م کۆلیژه‌کانی زانکۆ حکومی و تایبه‌ته‌کان.
دواتر ریکخراو به‌ هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ل سه‌رجه‌م ئه‌و لایه‌نه‌ هاوبه‌شهانه‌ راسپارده‌و پیشنیاره‌کان له‌ چوارچیوه‌ی پرۆپۆزه‌لیک و به‌ نووسراوی فه‌رمی ئاراسته‌ی هه‌ریه‌ک له‌ زانکۆکان و وه‌زاره‌تی خویندنی بالا ده‌کاتوبه‌مه‌به‌ستی به‌ دیهینانی ئامانجی وۆرک شۆپه‌کان.
ریکخراوی wola به‌ هاوکاری ریکخراوی NED وۆرک شۆپی دوومی له‌سه‌ر به‌بابه‌تکردنی یاسای به‌رنگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی ئه‌نجامدا.
araste.co

له‌پیناو به‌ بابه‌تکردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو کۆلیژه‌کانی یاسا .به‌رواری 2019/4/29 ریکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ل کۆلیژی یاسا /زانکۆی سلیمانی ، وه‌زاره‌تی خویندنی بالاو تویژینه‌وه‌ی زانستی و  به‌هاوکاری ریکخراوی (NED) امریکی وۆرک شۆپی دووه‌می ئه‌نجامدا به‌ ناونیشانی:
(چۆنیه‌تی به‌بابه‌ت کردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو کۆلیژه‌کانی یاسادا) به‌ ئامانجی دیاریکردنی باشترین میکانیزم له‌ پیناو به‌بابه‌تکردنی یاساکه‌ له‌ناو کۆلیژه‌کانی یاسا، و له‌ وۆرک شۆپه‌که‌ نوینه‌ری هه‌ریه‌ک له‌ زانکۆی جیهان/سلیمانی ، زانکۆی امریکی و  و سه‌نته‌ری جینده‌ری زانکۆکان و مامۆستایانی زانکۆ و راویژکاری ریکخراوی (NED) امریکی ئاماده‌بوون که‌ تیایدا هه‌ریه‌ک له‌ راگری کۆلیچژی یاسا /زانکۆی سلیچمانی و سه‌رۆکی ریکخراو به‌ریوه‌به‌ری پرۆژه‌،نوینه‌ری سه‌نته‌ری جینده‌ری زانکۆی جیهان و زانکۆی امریکی بایه‌ت و وته‌ی خۆیان پیشکه‌ش کرد، و چه‌ند ته‌وه‌ریکی گرنگ باسکران له‌وانه‌ش  :
1-خستنه‌رووی ئه‌وکاروچالاکیانه‌ی که‌ ریکخراو به‌ هاوکاری ریکخراوی (NED) امریکی ئه‌نجامی داون.
2-خستنه‌رووی گرنگی بوونی یاساکه‌ بۆ کۆمه‌لگای کوردی و چۆنیه‌تی جیبه‌جیکردنی له‌ دادگاکان.
3-گرنگی خۆیندنی یاساکه‌ وه‌کو بابه‌تیکی تایبه‌تی له‌ناو کۆلیژه‌کانی یاسا.
4- دیاریکردنی باشترین میکانزم بۆ چۆنیه‌تی به‌بابه‌تکردنی یاساکه‌ .
5-رۆلی وه‌زاره‌تی خویندنی بالا له‌ به‌باه‌تکردنی یاساکه‌ له‌ سه‌رجه‌م کۆلیژه‌کانی زانکۆ حکومی و تایبه‌ته‌کان.
دواتر ریکخراو به‌ هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ل سه‌رجه‌م ئه‌و لایه‌نه‌ هاوبه‌شهانه‌ راسپارده‌و پیشنیاره‌کان له‌ چوارچیوه‌ی پرۆپۆزه‌لیک و به‌ نووسراوی فه‌رمی ئاراسته‌ی هه‌ریه‌ک له‌ زانکۆکان و وه‌زاره‌تی خویندنی بالا ده‌کاتوبه‌مه‌به‌ستی به‌ دیهینانی ئامانجی وۆرک شۆپه‌کان.

]]>
رێکخراوی WOLA به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ل چه‌ند ریکخراوو لایه‌نیک دیداری ڕۆژنامه‌نووسی له‌سه‌ر پرسه‌ کۆمه‌لایه‌تیه‌کان ئه‌نجامدا. http://www.araste.co/news.aspx?id=177 http://www.araste.co/news.aspx?id=177 Mon, 29 Apr 2019 14:42:42 GMT
یه‌کێک له‌چالاکییه‌ گرنگ و پێویستییه‌کانی ئه‌مڕۆ که‌ تایبه‌ته‌ به‌ مامه‌ڵه‌ی میدیا له‌گه‌ڵ پرسه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و کێشه‌ خێزانییه‌کان، که‌ چالاکییه‌کی هاوبه‌شی ریکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان و، تاکۆ، سه‌نته‌ری میترۆ، لقی سلێمانی سه‌ندیکای ڕۆژنامه‌نووسان، پۆلیسی سلێمانی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به‌ژنان بوو...
به‌ ئاماده‌بوونی پارێزگاری سلێمانی و ئه‌ندامانی په‌رله‌مان و نووسه‌رو ڕۆشنبیرو ڕۆژنامه‌نووسان و میدیاکاران و هه‌ندێک له‌ رێکخراوه‌کانی کۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی، دیداری ڕۆژنامه‌نووسی به‌ڕێوه‌چوو که‌ هه‌ر یه‌که‌ له‌ بابه‌کر دڕه‌یی و د سامان فه‌وزی و سه‌رکه‌وت ئه‌حمه‌دو نیاز عه‌بدوڵا، پانێلێکیان رێکخست و گفتوگۆ له‌باره‌ی مامه‌ڵه‌ی ته‌ندروشتی میدیا له‌گه‌ڵ پرسه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و خێزانییه‌کان کردو ئاماده‌بوانیش راو سه‌رنجی خۆیان خسته‌ڕوو، کۆتایی دیداره‌که‌ش یاداشتی سه‌ندیکاو سه‌نته‌ری میترۆ بوو تایبه‌ت به‌ پێشنیارو راسپارده‌کان و بڕیاردرا له‌مه‌ به‌دوا کاری جددی بکرێت و له‌گه‌ڵ لیژنه‌ی تایبه‌تمه‌ندی په‌رله‌مان بکه‌وینه‌ گفتوگۆ تا به‌ ئنجامێکی باش ده‌گه‌ین
رێکخراوی WOLA به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ل چه‌ند ریکخراوو لایه‌نیک دیداری ڕۆژنامه‌نووسی له‌سه‌ر پرسه‌ کۆمه‌لایه‌تیه‌کان ئه‌نجامدا.
araste.co

یه‌کێک له‌چالاکییه‌ گرنگ و پێویستییه‌کانی ئه‌مڕۆ که‌ تایبه‌ته‌ به‌ مامه‌ڵه‌ی میدیا له‌گه‌ڵ پرسه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و کێشه‌ خێزانییه‌کان، که‌ چالاکییه‌کی هاوبه‌شی ریکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان و، تاکۆ، سه‌نته‌ری میترۆ، لقی سلێمانی سه‌ندیکای ڕۆژنامه‌نووسان، پۆلیسی سلێمانی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به‌ژنان بوو...
به‌ ئاماده‌بوونی پارێزگاری سلێمانی و ئه‌ندامانی په‌رله‌مان و نووسه‌رو ڕۆشنبیرو ڕۆژنامه‌نووسان و میدیاکاران و هه‌ندێک له‌ رێکخراوه‌کانی کۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی، دیداری ڕۆژنامه‌نووسی به‌ڕێوه‌چوو که‌ هه‌ر یه‌که‌ له‌ بابه‌کر دڕه‌یی و د سامان فه‌وزی و سه‌رکه‌وت ئه‌حمه‌دو نیاز عه‌بدوڵا، پانێلێکیان رێکخست و گفتوگۆ له‌باره‌ی مامه‌ڵه‌ی ته‌ندروشتی میدیا له‌گه‌ڵ پرسه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و خێزانییه‌کان کردو ئاماده‌بوانیش راو سه‌رنجی خۆیان خسته‌ڕوو، کۆتایی دیداره‌که‌ش یاداشتی سه‌ندیکاو سه‌نته‌ری میترۆ بوو تایبه‌ت به‌ پێشنیارو راسپارده‌کان و بڕیاردرا له‌مه‌ به‌دوا کاری جددی بکرێت و له‌گه‌ڵ لیژنه‌ی تایبه‌تمه‌ندی په‌رله‌مان بکه‌وینه‌ گفتوگۆ تا به‌ ئنجامێکی باش ده‌گه‌ین

]]>
سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی خەڵاتی رێزلێنان و سوپاسنامەی بەخشییە رێکخراوی (WOLA). http://www.araste.co/news.aspx?id=176 http://www.araste.co/news.aspx?id=176 Sun, 21 Apr 2019 23:38:35 GMT
 
بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان لەمەراسیمێکدا چەندین خەڵاتی ڕێزلێنان دەبەخشێتە ئەو ڕێکخراوو کەسایەتییانەی کە بەردەوام‌و ماندوو نەناسانە هاوکاری ئەم بەرێوەبەرایەتییەن،
لەگەڵ توێژەرانی دەروونی‌و کۆمەڵایەتی سەربەبەڕێوەبەرایەتی.
کات 10ی بەیانی ئەمڕۆ 21/4/2019 لەهۆڵی بەرێوەبەرایەتی بەئامادەبوونی هەریەک لە
خاتوو(کوردۆ عومەر) بەرێوەبەری گشتی بەرێوەبەرایەتییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی 
دژی ئافرەتان‌و خێزان‌و (عەمید/سەرکەوت عومەر ئەحمەد) بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتی‌و بەرێوەبەری کارگێڕی لەبەرێوەبەرایەتی گشتی (د.عزالدین عبدالله)‌و
(دادوەر/ کامەران) دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانی، (د.بەرزان محمد) لێپرسراوی پزیشکی دادوەری‌و چەندین کەسایەتی‌وڕێکخراوو سەرجەم لێپرسراوی نوسینگەکانی ناوشارو دەرەوەی شارو هۆبەکان‌و سەرجەم ئەفسەران‌و کارمەندانی بەرێوەبەرایەتی لەچالاکییەکدا خەڵاتی رێزلێنان دەبەخشێتە
ئەو ڕێکخراوو کەسایەتییانەی کە بەردەوام‌وماندوو ناناسانە هاوکاری ئەم بەرێوەبەرایەتییەن‌و توێژەرانی دەروونی‌و کۆمەڵایەتی (سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی)‌و نوسینگەکانی سەربەبەڕێوەبەرایەتی لە نێوانیشیاندا ریکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان (WOLA).
سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی خەڵاتی رێزلێنان و سوپاسنامەی بەخشییە رێکخراوی (WOLA).
araste.co

 
بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان لەمەراسیمێکدا چەندین خەڵاتی ڕێزلێنان دەبەخشێتە ئەو ڕێکخراوو کەسایەتییانەی کە بەردەوام‌و ماندوو نەناسانە هاوکاری ئەم بەرێوەبەرایەتییەن،
لەگەڵ توێژەرانی دەروونی‌و کۆمەڵایەتی سەربەبەڕێوەبەرایەتی.
کات 10ی بەیانی ئەمڕۆ 21/4/2019 لەهۆڵی بەرێوەبەرایەتی بەئامادەبوونی هەریەک لە
خاتوو(کوردۆ عومەر) بەرێوەبەری گشتی بەرێوەبەرایەتییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی 
دژی ئافرەتان‌و خێزان‌و (عەمید/سەرکەوت عومەر ئەحمەد) بەرێوەبەری بەرێوەبەرایەتی‌و بەرێوەبەری کارگێڕی لەبەرێوەبەرایەتی گشتی (د.عزالدین عبدالله)‌و
(دادوەر/ کامەران) دادوەری دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانی، (د.بەرزان محمد) لێپرسراوی پزیشکی دادوەری‌و چەندین کەسایەتی‌وڕێکخراوو سەرجەم لێپرسراوی نوسینگەکانی ناوشارو دەرەوەی شارو هۆبەکان‌و سەرجەم ئەفسەران‌و کارمەندانی بەرێوەبەرایەتی لەچالاکییەکدا خەڵاتی رێزلێنان دەبەخشێتە
ئەو ڕێکخراوو کەسایەتییانەی کە بەردەوام‌وماندوو ناناسانە هاوکاری ئەم بەرێوەبەرایەتییەن‌و توێژەرانی دەروونی‌و کۆمەڵایەتی (سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی)‌و نوسینگەکانی سەربەبەڕێوەبەرایەتی لە نێوانیشیاندا ریکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان (WOLA).

]]>
بەشداری به‌ریوه‌به‌ری ڕێکخراوی (WOLA) لە دیداریکی تایبه‌ت له‌سه‌ر مافه‌کانی مرۆڤ http://www.araste.co/news.aspx?id=175 http://www.araste.co/news.aspx?id=175 Fri, 19 Apr 2019 22:45:05 GMT
ئەمڕۆ بەرواری ١٩/٤/٢٠١٩ بەرێوەبەری رێکخراو ( شۆخان حمەرشید) بەشداریکرد لە دیداری ژمارەیەک چالاکوان ویاساناسان لەشاری سلێمانی، سەبارەت بە مافی ئازادی ڕادەربڕین و دۆخی چالاکانی مافی مرۆڤ وئەوکێشەوئاستەنگانەی کەدێتە ڕێیان لە چوارچێوەی کاروچالاکیەکانیان بۆ چەسپاندنی بنەماکانی مافی مرۆڤ ، کە لەلایەن ناوەندی 
نما نۆ مافەکانی مرۆڤ ڕێکخرابوو
بەشداری به‌ریوه‌به‌ری ڕێکخراوی (WOLA) لە دیداریکی تایبه‌ت له‌سه‌ر مافه‌کانی مرۆڤ
araste.co

ئەمڕۆ بەرواری ١٩/٤/٢٠١٩ بەرێوەبەری رێکخراو ( شۆخان حمەرشید) بەشداریکرد لە دیداری ژمارەیەک چالاکوان ویاساناسان لەشاری سلێمانی، سەبارەت بە مافی ئازادی ڕادەربڕین و دۆخی چالاکانی مافی مرۆڤ وئەوکێشەوئاستەنگانەی کەدێتە ڕێیان لە چوارچێوەی کاروچالاکیەکانیان بۆ چەسپاندنی بنەماکانی مافی مرۆڤ ، کە لەلایەن ناوەندی 
نما نۆ مافەکانی مرۆڤ ڕێکخرابوو

]]>
سه‌رۆکی ده‌سته‌ی مافی مرۆڤ ڕێزلێنانی به‌خشیه سه‌رۆکی ریکخراوی wola ‌ http://www.araste.co/news.aspx?id=174 http://www.araste.co/news.aspx?id=174 Tue, 16 Apr 2019 23:43:32 GMT
ئه‌مرۆ 16 ى نیسانى 2019 سه‌رۆکی ده‌سته‌ (چیاء بگرس ێلیوا)له‌میانه‌ی به‌خشینی ڕیزلینان بۆ ژماره‌یه‌ک ئافره‌تی چالاکی بواری مافه‌کانی مرۆڤ و کاری ڕیکخراوه‌یی له‌پێکهاته‌و نه‌ته‌وه‌ جیاوازه‌کان وتی ده‌ب ئافره‌تان هه‌وڵ بده‌ن و داوا بکه‌ن یه‌کسانی بێته‌ دی له‌پێناو هاتنه‌دی مافه‌کانیان و هاوشان بونیان له‌گه‌ڵ پیاوان له‌کۆی سیکته‌ره‌کانی ژیان و کۆمه‌ڵگه‌و ڕۆلی خۆیان بدرێتێ و سه‌ربه‌خۆ بن له‌بریارو کارداو یه‌کسان بن له‌ماف و ئه‌رکدا.
ئه‌و وتانه‌ی سه‌رۆکی ده‌سته‌ بۆ ئه‌و ژنانه‌ بوو که‌ قه‌لغان و ریزلینانی ده‌سته‌یان پێشکه‌ش کرا له‌به‌رامبه‌رکارو چالاکیه‌کانیان له‌ بواری مافه‌کانی مرۆڤ و کاری ڕێکخراوه‌یی .
له‌ته‌وه‌ریکی تری دانیشتنه‌که‌دا سه‌رۆکی ده‌سته‌ تیشکی خسته‌ گرنگی پارێزگاری کردن له‌ پاراستنی ژینگه‌ی کوردستان به تایبه‌تی و وتی ژینگه‌ پارێزی به‌شێکه‌ له‌مافه‌کانی مرۆڤ چونکه‌ پێویسته‌ مرۆڤه‌کان له‌ ژینگه‌یه‌کی پاک بژین وتیشی به‌داخه‌وه‌ به‌هۆی شه‌ڕه‌کان و پاشماوه‌کانی جه‌نگ هه‌ول دراوه‌ ژینگه‌ی کوردستان پیس بکریت و ئه‌وه‌ش پیویستی به‌ هه‌وڵی هه‌موو لایه‌که‌ بۆ ئه‌وه‌ی ژینگه‌ی کوردستان پاک ڕابگرین.
وتیشی ئه‌مرۆ هاوکاته‌ به‌ رۆژی ژینگه‌ی کوردستان که‌ ساڵانه‌ له‌ 16 نیسان ده‌کریته‌وه‌ ، وتیشی بریاره‌کانی دوایی وه‌زارتی ناوخۆ سه‌باره‌ت به‌سزا دانی ئه‌و که‌سانه‌ی شت و که‌ل و په‌ل له‌ناو ئۆتۆمبیله‌وه‌ فڕی ده‌ده‌نه‌ ده‌ره‌وه‌ هه‌نگاوێکی گرنگه‌ به‌ ئاڕاسته‌ی پاک و خاوێنی ژینگه‌
وتیشی ده‌سته‌ی مافی مرۆڤ گرنگی زۆری به‌ پاک و ژینگه‌ داوه‌و له‌ڕاپۆرتی خۆی تیشکی خستۆته‌ سه‌ر ئه‌و پرسه‌و به‌نمونه‌ هه‌میشه‌ باسی مه‌ترسیه‌کانی پیس بونی ژینگه‌و ئه‌و پاڵاوگه‌ نایاساییانه‌مان کردوه‌ که‌ مه‌ترسیان بۆ سه‌ر ژیانی خه‌ڵک دروست کردوه‌. وتیشی په‌یوه‌ندیه‌کی به‌هێز هه‌یه‌ له‌ نێوان ژن و ژینگه‌و هه‌میشه‌ ئافره‌تان ده‌توانن کاریگه‌ری زۆریان هه‌بێت له‌ماڵ و ده‌ره‌وه‌و گه‌شت و سه‌یران بۆ پاک ڕاگرتنی ژینگه‌و پارێزگاری کردن له‌ ژینگه‌و که‌م به‌فیڕۆ دانی ئاوو هه‌ر بۆیه‌ ژنان زیاتر مه‌ترسی پیس بونی ژینگه یان به‌سه‌ره‌وه‌یه‌ به‌هۆی به‌کارهێنانی مه‌وادی کیمیایی له‌ماڵ و کاردا.
له‌ته‌وه‌رێکی تردا وتی دابین کردنی مافه‌کانی ژنان و منداڵان و که‌مینه‌کان له‌هه‌ر کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک بریتی یه‌ له‌ دابین کردنی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئارام و پیشکه‌وتوو
وتیشی هه‌رێمی کوردستان هه‌نگاوی باشی بڕیوه‌ له‌به‌ره‌و پیش بردنی ڕه‌وشی ژنان له‌ چاو وڵاتانی ناوچه‌که‌و پارێزگاکانی تری عێڕاق و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌و مافه‌کانی ژنان و خێزان یاسای تایبه‌تی ده‌رکردوه‌و به‌رێوه‌به‌رایه‌تی تایبه‌ت به‌ ژنانی دروست کردوه‌.
دواتر هه‌ریه‌ک له‌ ژنانی به‌شداربوو باسیکیان پیشکه‌ش کرد له‌سه‌ر کاره‌کانیان و چالاکی و ئه‌و بواره‌ی کاریان تیدا کردوه‌و سوپاسی خۆشیان ئاڕاسته‌ی سه‌رۆکی ده‌سته‌ کرد له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و ڕیزلێنانه‌ی بۆیان کراوه‌و جه‌ختیان له‌سه‌ر گرنگی ئه‌و ریزلینانه‌ کرد بۆ به‌رده‌وامی کاره‌کانیان و هاوکاری کردن له‌گه‌ل ده‌سته‌ی مافی مرۆڤ .
له‌دانیشتنه‌که‌ هه‌ریه‌ک له‌ ڕاویژکاری ده‌سته‌ کرمانج عوسمان و به‌ریوه‌به‌ری مافی مرۆڤ و به‌ریوه‌به‌ری راگه‌یاندن و په‌یوه‌ندیه‌کان و به‌ریوه‌به‌ری نوسینگه‌ی سه‌رۆک ئاماده‌ی دانیشتنه‌که‌ بوون .
دواتر رێزلێنامه‌ به‌خشرایه‌ ئاماده‌ بوان که‌ پیکهاتبون له‌ :
د. سعدیە فلیح له‌ نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب.
شوخان ڕحمد له‌نه‌ته‌وه‌ی کورد.
لیزا حیدو له‌ پیکهاته‌ی مه‌سیحی
. د.نغم نوزاد له‌پیکهاته‌ی ئیزیدی
. هیمان رمزی له‌ تورکمان .

سه‌رۆکی ده‌سته‌ی مافی مرۆڤ ڕێزلێنانی به‌خشیه سه‌رۆکی ریکخراوی wola ‌
araste.co

ئه‌مرۆ 16 ى نیسانى 2019 سه‌رۆکی ده‌سته‌ (چیاء بگرس ێلیوا)له‌میانه‌ی به‌خشینی ڕیزلینان بۆ ژماره‌یه‌ک ئافره‌تی چالاکی بواری مافه‌کانی مرۆڤ و کاری ڕیکخراوه‌یی له‌پێکهاته‌و نه‌ته‌وه‌ جیاوازه‌کان وتی ده‌ب ئافره‌تان هه‌وڵ بده‌ن و داوا بکه‌ن یه‌کسانی بێته‌ دی له‌پێناو هاتنه‌دی مافه‌کانیان و هاوشان بونیان له‌گه‌ڵ پیاوان له‌کۆی سیکته‌ره‌کانی ژیان و کۆمه‌ڵگه‌و ڕۆلی خۆیان بدرێتێ و سه‌ربه‌خۆ بن له‌بریارو کارداو یه‌کسان بن له‌ماف و ئه‌رکدا.
ئه‌و وتانه‌ی سه‌رۆکی ده‌سته‌ بۆ ئه‌و ژنانه‌ بوو که‌ قه‌لغان و ریزلینانی ده‌سته‌یان پێشکه‌ش کرا له‌به‌رامبه‌رکارو چالاکیه‌کانیان له‌ بواری مافه‌کانی مرۆڤ و کاری ڕێکخراوه‌یی .
له‌ته‌وه‌ریکی تری دانیشتنه‌که‌دا سه‌رۆکی ده‌سته‌ تیشکی خسته‌ گرنگی پارێزگاری کردن له‌ پاراستنی ژینگه‌ی کوردستان به تایبه‌تی و وتی ژینگه‌ پارێزی به‌شێکه‌ له‌مافه‌کانی مرۆڤ چونکه‌ پێویسته‌ مرۆڤه‌کان له‌ ژینگه‌یه‌کی پاک بژین وتیشی به‌داخه‌وه‌ به‌هۆی شه‌ڕه‌کان و پاشماوه‌کانی جه‌نگ هه‌ول دراوه‌ ژینگه‌ی کوردستان پیس بکریت و ئه‌وه‌ش پیویستی به‌ هه‌وڵی هه‌موو لایه‌که‌ بۆ ئه‌وه‌ی ژینگه‌ی کوردستان پاک ڕابگرین.
وتیشی ئه‌مرۆ هاوکاته‌ به‌ رۆژی ژینگه‌ی کوردستان که‌ ساڵانه‌ له‌ 16 نیسان ده‌کریته‌وه‌ ، وتیشی بریاره‌کانی دوایی وه‌زارتی ناوخۆ سه‌باره‌ت به‌سزا دانی ئه‌و که‌سانه‌ی شت و که‌ل و په‌ل له‌ناو ئۆتۆمبیله‌وه‌ فڕی ده‌ده‌نه‌ ده‌ره‌وه‌ هه‌نگاوێکی گرنگه‌ به‌ ئاڕاسته‌ی پاک و خاوێنی ژینگه‌
وتیشی ده‌سته‌ی مافی مرۆڤ گرنگی زۆری به‌ پاک و ژینگه‌ داوه‌و له‌ڕاپۆرتی خۆی تیشکی خستۆته‌ سه‌ر ئه‌و پرسه‌و به‌نمونه‌ هه‌میشه‌ باسی مه‌ترسیه‌کانی پیس بونی ژینگه‌و ئه‌و پاڵاوگه‌ نایاساییانه‌مان کردوه‌ که‌ مه‌ترسیان بۆ سه‌ر ژیانی خه‌ڵک دروست کردوه‌. وتیشی په‌یوه‌ندیه‌کی به‌هێز هه‌یه‌ له‌ نێوان ژن و ژینگه‌و هه‌میشه‌ ئافره‌تان ده‌توانن کاریگه‌ری زۆریان هه‌بێت له‌ماڵ و ده‌ره‌وه‌و گه‌شت و سه‌یران بۆ پاک ڕاگرتنی ژینگه‌و پارێزگاری کردن له‌ ژینگه‌و که‌م به‌فیڕۆ دانی ئاوو هه‌ر بۆیه‌ ژنان زیاتر مه‌ترسی پیس بونی ژینگه یان به‌سه‌ره‌وه‌یه‌ به‌هۆی به‌کارهێنانی مه‌وادی کیمیایی له‌ماڵ و کاردا.
له‌ته‌وه‌رێکی تردا وتی دابین کردنی مافه‌کانی ژنان و منداڵان و که‌مینه‌کان له‌هه‌ر کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک بریتی یه‌ له‌ دابین کردنی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئارام و پیشکه‌وتوو
وتیشی هه‌رێمی کوردستان هه‌نگاوی باشی بڕیوه‌ له‌به‌ره‌و پیش بردنی ڕه‌وشی ژنان له‌ چاو وڵاتانی ناوچه‌که‌و پارێزگاکانی تری عێڕاق و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌و مافه‌کانی ژنان و خێزان یاسای تایبه‌تی ده‌رکردوه‌و به‌رێوه‌به‌رایه‌تی تایبه‌ت به‌ ژنانی دروست کردوه‌.
دواتر هه‌ریه‌ک له‌ ژنانی به‌شداربوو باسیکیان پیشکه‌ش کرد له‌سه‌ر کاره‌کانیان و چالاکی و ئه‌و بواره‌ی کاریان تیدا کردوه‌و سوپاسی خۆشیان ئاڕاسته‌ی سه‌رۆکی ده‌سته‌ کرد له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و ڕیزلێنانه‌ی بۆیان کراوه‌و جه‌ختیان له‌سه‌ر گرنگی ئه‌و ریزلینانه‌ کرد بۆ به‌رده‌وامی کاره‌کانیان و هاوکاری کردن له‌گه‌ل ده‌سته‌ی مافی مرۆڤ .
له‌دانیشتنه‌که‌ هه‌ریه‌ک له‌ ڕاویژکاری ده‌سته‌ کرمانج عوسمان و به‌ریوه‌به‌ری مافی مرۆڤ و به‌ریوه‌به‌ری راگه‌یاندن و په‌یوه‌ندیه‌کان و به‌ریوه‌به‌ری نوسینگه‌ی سه‌رۆک ئاماده‌ی دانیشتنه‌که‌ بوون .
دواتر رێزلێنامه‌ به‌خشرایه‌ ئاماده‌ بوان که‌ پیکهاتبون له‌ :
د. سعدیە فلیح له‌ نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب.
شوخان ڕحمد له‌نه‌ته‌وه‌ی کورد.
لیزا حیدو له‌ پیکهاته‌ی مه‌سیحی
. د.نغم نوزاد له‌پیکهاته‌ی ئیزیدی
. هیمان رمزی له‌ تورکمان .

]]>
دەستەی پارێزەرانی رێکخراوی wola بەشدارن لە دەربڕینی نارەزایی. http://www.araste.co/news.aspx?id=173 http://www.araste.co/news.aspx?id=173 Thu, 04 Apr 2019 15:26:02 GMT
بەهۆی دواخستنی ئەنجامدانی کۆنگرە و هەڵبژاردن لە  سەندیکای  پارێزەرانی کوردستان ، پارێزەرانی رێکخراو بە هاوبەشی لەگەڵ بەشێک لە پارێزەرانی کوردستان لە بەردەم سەندیکای پارێزەرانی کوردستان لە پارێزگای هەولێر کۆبوونەوەیەکی نارەزاییان ئەنجامدا و ئەوەیان پشتراستکردەوە کە ئەوە کارێکی نایاساییە و یاسای پارێزەرایەتی رێگەی بەو جۆرە کارەنەداەوە و بەڵکو بە هۆی بوونی دەستی حزبەوە ئەو ماوەیە بەشێوەیەکی نایاسایی درێژکراوەتەوە ، و لە هەمان کاتدابەیاننامەیەک خوێندرایەوە بۆ کەناڵەکانی راگەیاندن کە جەختی لە 2 خاڵی سەرەکی کردەوە ئەوانیش:
1-بەزوترین کات هەڵبژاردنی نێردەی پارێزەران و کۆنگرە ببەسترێت.
2-گێرانەوەی گشت مووچەو دەرماڵە و ئیمتیازاتی سەرۆک و ئەندامانی ئەنجوومەن و سەرۆکی لقەکان کە لەماوەی نایاسایی وەریان گرتووەبۆ ێندوقی سەندیکای پارێزەران.

دەستەی پارێزەرانی رێکخراوی wola بەشدارن لە دەربڕینی نارەزایی.
araste.co

بەهۆی دواخستنی ئەنجامدانی کۆنگرە و هەڵبژاردن لە  سەندیکای  پارێزەرانی کوردستان ، پارێزەرانی رێکخراو بە هاوبەشی لەگەڵ بەشێک لە پارێزەرانی کوردستان لە بەردەم سەندیکای پارێزەرانی کوردستان لە پارێزگای هەولێر کۆبوونەوەیەکی نارەزاییان ئەنجامدا و ئەوەیان پشتراستکردەوە کە ئەوە کارێکی نایاساییە و یاسای پارێزەرایەتی رێگەی بەو جۆرە کارەنەداەوە و بەڵکو بە هۆی بوونی دەستی حزبەوە ئەو ماوەیە بەشێوەیەکی نایاسایی درێژکراوەتەوە ، و لە هەمان کاتدابەیاننامەیەک خوێندرایەوە بۆ کەناڵەکانی راگەیاندن کە جەختی لە 2 خاڵی سەرەکی کردەوە ئەوانیش:
1-بەزوترین کات هەڵبژاردنی نێردەی پارێزەران و کۆنگرە ببەسترێت.
2-گێرانەوەی گشت مووچەو دەرماڵە و ئیمتیازاتی سەرۆک و ئەندامانی ئەنجوومەن و سەرۆکی لقەکان کە لەماوەی نایاسایی وەریان گرتووەبۆ ێندوقی سەندیکای پارێزەران.

]]>
بەردەوامی کاری هاوبەشی رێکخراوی wola و زانکۆی سلێمانی . http://www.araste.co/news.aspx?id=172 http://www.araste.co/news.aspx?id=172 Wed, 03 Apr 2019 14:15:38 GMT لە درێژەی کاروچالاکیە هاوبەشەکانی رێکخراو و بەشی کاری کۆمەڵایەتی / زانکۆی سلێمانی،توێژەری دەروونی رێکخراو سیمناریکی پێشکەش بە خوێندکاران کرد لەسەر (فشارو سوتانی دەروونی و خۆکوشتن و گەشەی خود) بە مەبەستی راهێنانی خوێندکاران لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ حاڵەتەکان و تێگەشتن لە بارودۆخی حاڵەتەکان و چۆنیەتی ئارامکردنەوەیان.
بەردەوامی کاری هاوبەشی رێکخراوی wola و زانکۆی سلێمانی .
araste.co

لە درێژەی کاروچالاکیە هاوبەشەکانی رێکخراو و بەشی کاری کۆمەڵایەتی / زانکۆی سلێمانی،توێژەری دەروونی رێکخراو سیمناریکی پێشکەش بە خوێندکاران کرد لەسەر (فشارو سوتانی دەروونی و خۆکوشتن و گەشەی خود) بە مەبەستی راهێنانی خوێندکاران لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ حاڵەتەکان و تێگەشتن لە بارودۆخی حاڵەتەکان و چۆنیەتی ئارامکردنەوەیان.

]]>
رێکخراوی wola ئاماده‌کاری ده‌کات بۆ یادی رۆژنامه‌گه‌ری کوردی. http://www.araste.co/news.aspx?id=171 http://www.araste.co/news.aspx?id=171 Wed, 03 Apr 2019 13:56:55 GMT
 له‌ پیناو بایه‌خدان به‌ هۆشیاری یاسایی و به‌تایبه‌تی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ راگه‌یاندنی کوردیدا,  ریکخراویى wola به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ل هه‌ریه‌ک له‌  بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژي
دژی ئافرەتان‌و خێزان‌، نوسینگەی ڕۆژهەڵات‌، سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی سەر بەبەریوەبەرایەتی بەهاوکاری هەریەک لەدادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانی، بەرێوەبەری ڕاگەیاندنی پۆلیسی سلێمانی، سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای ڕۆژنامەنوسانی کوردستان، ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر،
  ، ڕێکخراوی تاکۆ، سەنتەری میترۆ لەبارەگای بەرێوەبەرایەتی کۆبونەوەکیان ساز کرد.
  ئامانج لەکۆبونەوەکە ئەنجامدانی چه‌ند چالاکیەکە لەسەر ڕۆڵی ڕاگەیاندن‌و سۆشیاڵ میدیا، 
سانسۆرەکانی ئازادی ڕادەربڕین، یاساکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان‌و چارەسەرییەکانی کردنەوەی خول‌و دەوراتی بەردەوام بۆ پێگەیاندنی ڕۆژنامەنوسی بە توانا بەتایبەت لە کەیسەکانی ژناندا بۆئەوەی بەلاڕێدانەبرێت‌و کۆمەڵگا توشی چەواشەکاری نەکرێت، هەروەها کەناڵەکانی ڕاگەیاندن بەرنامەکانیان بە فڵتەردا تێپەڕبێت‌و پوخت بێت بۆ بەرچاوی بینەر لەپێناوی کۆمەڵگایەکی تەندروست‌و ڕاگەیاندنێکی چالاک.

رێکخراوی wola ئاماده‌کاری ده‌کات بۆ یادی رۆژنامه‌گه‌ری کوردی.
araste.co

 له‌ پیناو بایه‌خدان به‌ هۆشیاری یاسایی و به‌تایبه‌تی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ راگه‌یاندنی کوردیدا,  ریکخراویى wola به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ل هه‌ریه‌ک له‌  بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژي
دژی ئافرەتان‌و خێزان‌، نوسینگەی ڕۆژهەڵات‌، سەنتەری ڕاوێژکاری خێزانی سەر بەبەریوەبەرایەتی بەهاوکاری هەریەک لەدادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانی، بەرێوەبەری ڕاگەیاندنی پۆلیسی سلێمانی، سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای ڕۆژنامەنوسانی کوردستان، ناوەندی ڕۆشنگەری چاودێر،
  ، ڕێکخراوی تاکۆ، سەنتەری میترۆ لەبارەگای بەرێوەبەرایەتی کۆبونەوەکیان ساز کرد.
  ئامانج لەکۆبونەوەکە ئەنجامدانی چه‌ند چالاکیەکە لەسەر ڕۆڵی ڕاگەیاندن‌و سۆشیاڵ میدیا، 
سانسۆرەکانی ئازادی ڕادەربڕین، یاساکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان‌و چارەسەرییەکانی کردنەوەی خول‌و دەوراتی بەردەوام بۆ پێگەیاندنی ڕۆژنامەنوسی بە توانا بەتایبەت لە کەیسەکانی ژناندا بۆئەوەی بەلاڕێدانەبرێت‌و کۆمەڵگا توشی چەواشەکاری نەکرێت، هەروەها کەناڵەکانی ڕاگەیاندن بەرنامەکانیان بە فڵتەردا تێپەڕبێت‌و پوخت بێت بۆ بەرچاوی بینەر لەپێناوی کۆمەڵگایەکی تەندروست‌و ڕاگەیاندنێکی چالاک.

]]>
بلاوكردنه‌وه‌ی برشور و بڵاوكراوە‌ی WOLA لە‌ نە‌تە‌وە‌ یە‌كگرتووە‌كان لە‌ جنێف http://www.araste.co/news.aspx?id=170 http://www.araste.co/news.aspx?id=170 Mon, 18 Mar 2019 22:50:04 GMT
بلاوكردنه‌وه‌ی برشور و بڵاوكراوە‌ی WOLA لە‌ نە‌تە‌وە‌ یە‌كگرتووە‌كان لە‌ جنێف
araste.co

]]>
Wola Brochures and Publishers in UN Geneva http://www.araste.co/news.aspx?id=169 http://www.araste.co/news.aspx?id=169 Mon, 18 Mar 2019 22:48:20 GMT
Wola Brochures and Publishers in UN Geneva
araste.co

]]>
بەشداریکردنی بەرێوەبەری رێکخراو (شۆخان حمەرشید)لە 74 مین خولی لیژنەی سیداو له‌ جنیف. http://www.araste.co/news.aspx?id=168 http://www.araste.co/news.aspx?id=168 Mon, 18 Mar 2019 22:38:31 GMT
بەرێوەبەری رێکخراو به‌ نوینه‌رایه‌تی به‌شیك له‌ ریكخراوه‌كانی كۆمه‌لگه‌ی مه‌ده‌نی له‌ هه‌ریمی كوردستان بەشداریکرد لە 74مین خولی لیژنەی سیداو تایبەت بە رێکەوتنامەی نەهێشتنی جیاکاری رەگەزی لە جنیف.
کە تایبەت بوو بە گفتوگۆکردن لەسەر راپۆرتی 7 می حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان دەربارەی جێبەجێکردنی ئەرکەکانی حکومەت بەپێی ئەو رێکەوتنامەیە.
کە تیایدا بەرێوەبەری رێکخراو هەستا بە خستنەرووی بارودۆخی ژنان لە عیراق و هەرێمی کوردستان لە چواچێوەی راپۆرتی سیبەری رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە هەرێمی کوردستان. 


بەشداریکردنی بەرێوەبەری رێکخراو (شۆخان حمەرشید)لە 74 مین خولی لیژنەی سیداو له‌ جنیف.
araste.co

بەرێوەبەری رێکخراو به‌ نوینه‌رایه‌تی به‌شیك له‌ ریكخراوه‌كانی كۆمه‌لگه‌ی مه‌ده‌نی له‌ هه‌ریمی كوردستان بەشداریکرد لە 74مین خولی لیژنەی سیداو تایبەت بە رێکەوتنامەی نەهێشتنی جیاکاری رەگەزی لە جنیف.
کە تایبەت بوو بە گفتوگۆکردن لەسەر راپۆرتی 7 می حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان دەربارەی جێبەجێکردنی ئەرکەکانی حکومەت بەپێی ئەو رێکەوتنامەیە.
کە تیایدا بەرێوەبەری رێکخراو هەستا بە خستنەرووی بارودۆخی ژنان لە عیراق و هەرێمی کوردستان لە چواچێوەی راپۆرتی سیبەری رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە هەرێمی کوردستان. 


]]>
Wola Managing Director (Shokhan Hamhershid) participates in the preparatory meeting for the 74th session of the CEDAW Committee in Geneva. http://www.araste.co/news.aspx?id=167 http://www.araste.co/news.aspx?id=167 Mon, 18 Mar 2019 22:09:40 GMT
On March 11-12, 2019, the Wola Director participated in the preparatory meeting of the Committee on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW) in Geneva - the United Nations Building, which is part of its 74th Session, to be held on October 21 - November 8, 2019 , Concerning the discussion of the Seventh National Report of the Republic of Iraq and the Kurdistan Region for the year 2018 on the implementation of its obligations under the Convention.
The director of the organization, Shokhan Hamamrshid, presented an oral intervention on the situation of Iraqi women, Kurdistan region, the law against domestic violence and systematic and systematic physical and sexual violence in the context of security chaos and the control of armed gangs, displacement and displacement. And the slow implementation of resolution 2379 on accountability of perpetrators of violations and crimes, transitional justice mechanisms for reparation and rehabilitation of victims, the slow implementation of national strategies and plans for the advancement and empowerment of women and the strengthening of their role in decision-making positions , Restoring stability, reconciliation and community coexistence, and the absence of a unified national machinery for women.
The ICRC's questions about the impact of Article 41 of the Constitution include the enactment of laws on sectarian grounds to regulate personal status, the reasons that prevent the enactment of the Family Violence Act, the extent to which women participate in national and community reconciliation committees, and their inclusion in peace processes. And the risks and challenges faced by women human rights defenders.
The Committee is reminded of the most important issues on Iraq's national report to indicate progress in the implementation of the Convention.

Wola Managing Director (Shokhan Hamhershid) participates in the preparatory meeting for the 74th session of the CEDAW Committee in Geneva.
araste.co

On March 11-12, 2019, the Wola Director participated in the preparatory meeting of the Committee on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW) in Geneva - the United Nations Building, which is part of its 74th Session, to be held on October 21 - November 8, 2019 , Concerning the discussion of the Seventh National Report of the Republic of Iraq and the Kurdistan Region for the year 2018 on the implementation of its obligations under the Convention.
The director of the organization, Shokhan Hamamrshid, presented an oral intervention on the situation of Iraqi women, Kurdistan region, the law against domestic violence and systematic and systematic physical and sexual violence in the context of security chaos and the control of armed gangs, displacement and displacement. And the slow implementation of resolution 2379 on accountability of perpetrators of violations and crimes, transitional justice mechanisms for reparation and rehabilitation of victims, the slow implementation of national strategies and plans for the advancement and empowerment of women and the strengthening of their role in decision-making positions , Restoring stability, reconciliation and community coexistence, and the absence of a unified national machinery for women.
The ICRC's questions about the impact of Article 41 of the Constitution include the enactment of laws on sectarian grounds to regulate personal status, the reasons that prevent the enactment of the Family Violence Act, the extent to which women participate in national and community reconciliation committees, and their inclusion in peace processes. And the risks and challenges faced by women human rights defenders.
The Committee is reminded of the most important issues on Iraq's national report to indicate progress in the implementation of the Convention.

]]>
رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان (wola)،wadiوcdo و بەهاوبەشی لەگەڵ ژمارەیک لە رێکخراوەکانی تری کۆمەڵگەی مەدەنی زیاتر لە 6000 واژۆیان کۆکردەوە http://www.araste.co/news.aspx?id=166 http://www.araste.co/news.aspx?id=166 Sat, 09 Mar 2019 15:07:52 GMT
گەیاندیانە پەرلەمانی کوردستان بەمبەستی جێبەجێکردنی یاسای ژمارە 8 ساڵی 2011(یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی ) بە هۆی ئەو گرنگیەی کە یاساکە هەیەتی لە پاراستنی خێزان و قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی، بەداخەوە تا ئێستە هەنگاوی جدی نەنراوە بەرەو ئاراستەی جێبەجێکردنی یاساکەو کەمکردنەوەی کەموو کورتییەکان.
ئەمەش یەکێکە لە کەمپینانەی کە لە رۆژی جیهانی ژنان دەستکراوە بە جێبەجێکردنی.
رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان (wola)،wadiوcdo و بەهاوبەشی لەگەڵ ژمارەیک لە رێکخراوەکانی تری کۆمەڵگەی مەدەنی زیاتر لە 6000 واژۆیان کۆکردەوە
araste.co

گەیاندیانە پەرلەمانی کوردستان بەمبەستی جێبەجێکردنی یاسای ژمارە 8 ساڵی 2011(یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی ) بە هۆی ئەو گرنگیەی کە یاساکە هەیەتی لە پاراستنی خێزان و قوربانیانی دەستی توندوتیژی خێزانی، بەداخەوە تا ئێستە هەنگاوی جدی نەنراوە بەرەو ئاراستەی جێبەجێکردنی یاساکەو کەمکردنەوەی کەموو کورتییەکان.
ئەمەش یەکێکە لە کەمپینانەی کە لە رۆژی جیهانی ژنان دەستکراوە بە جێبەجێکردنی.

]]>
women legal assistance(WOLA),WADI and CDO together with other NGO's, Gathered more than 6000 signatures http://www.araste.co/news.aspx?id=165 http://www.araste.co/news.aspx?id=165 Sat, 09 Mar 2019 14:54:29 GMT

  women legal assistance(WOLA),WADI and CDO together with other NGO's delivered more than 6000 signatures collected under a petition to the Iraqi-Kurdish parliament demanding a serious implementation of Law Nr. 8 from 2011. This law bans all form of domestic violence as well as FGM and promises safe shelter for abuse victims. (https://wadi-online.org/…/petition-womens-rights-in-iraqi-…/)

Unfortunately it wasn't seriously implemented until now. Therefore this campaign started and had it's first highlight on International Women's Day.

Shokh Mohammed from Wadi gave a press statement in front of the parliament building and presented the aim of this campaign:

women legal assistance(WOLA),WADI and CDO together with other NGO's, Gathered more than 6000 signatures
araste.co

  women legal assistance(WOLA),WADI and CDO together with other NGO's delivered more than 6000 signatures collected under a petition to the Iraqi-Kurdish parliament demanding a serious implementation of Law Nr. 8 from 2011. This law bans all form of domestic violence as well as FGM and promises safe shelter for abuse victims. (https://wadi-online.org/…/petition-womens-rights-in-iraqi-…/)

Unfortunately it wasn't seriously implemented until now. Therefore this campaign started and had it's first highlight on International Women's Day.

Shokh Mohammed from Wadi gave a press statement in front of the parliament building and presented the aim of this campaign:

]]>
لە 8 مارس خەڵاتی رێزلێنان بەخشرایە بەرێوەبەری رێکخراوی WOLA http://www.araste.co/news.aspx?id=164 http://www.araste.co/news.aspx?id=164 Sat, 09 Mar 2019 14:17:36 GMT
لەلایەن (GBV working group)و بەهاوکاری رێکخراوی UNFPA و CDO و به‌سپۆنسه‌ری(Family mall/sulaimanyh ) خەڵاتی رێزلێنان بەخشاریە بەرێوەبەری رێکخراو پارێزەر (شۆخان حمەرشید)لە پای 15 ساڵ خزمەترکردن لە پێناو بەرەو پێشبردنی کۆمەڵگە و پرسەجێندەرییەکان و بەرەنگاربوونەوەی نایەکسانی رەگەزی لە کومەڵگادا.

لە 8 مارس خەڵاتی رێزلێنان بەخشرایە بەرێوەبەری رێکخراوی WOLA
araste.co

لەلایەن (GBV working group)و بەهاوکاری رێکخراوی UNFPA و CDO و به‌سپۆنسه‌ری(Family mall/sulaimanyh ) خەڵاتی رێزلێنان بەخشاریە بەرێوەبەری رێکخراو پارێزەر (شۆخان حمەرشید)لە پای 15 ساڵ خزمەترکردن لە پێناو بەرەو پێشبردنی کۆمەڵگە و پرسەجێندەرییەکان و بەرەنگاربوونەوەی نایەکسانی رەگەزی لە کومەڵگادا.

]]>
رێکخراوی WOLA به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ل ریکخراوه‌کانی ژنان لە پارێزگای هەڵەبجە لە 8 مارس چەند چالاکیەکیان ئەنجامدا. http://www.araste.co/news.aspx?id=163 http://www.araste.co/news.aspx?id=163 Sat, 09 Mar 2019 12:34:27 GMT رێکخراوی wola بەهاوبەشی لەگەڵ رێکخراوەکانی ژنان  و بە ئامادەبوونی سەرۆکی شارەوانی و بەرێوەبەری دەستەی سەربەخۆی مافەکانی مرۆڤ لە پارێزگای هەڵەبجە بە بۆنەی 8 مارس ،ەوە چەند چالاکیەکیان ئەنجامدا لەوانەش  ئەنجامدانی  پێشانگایەکی وێنەکیشان کە گوزراشت بوون لە  گرنگی رۆڵی ژنان لە ئاوەدانی و ئاشتی و ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی  و بەرزکردنەوەی چەند دروشمێک و دەربرینی نارەزایی و داواکردنی باشکردنی مافەکانی ژنان بە شێوەیەکی گشتی و لە کۆتاییدا بەیاننامەی هاوبەشی رێکخراوەکان و ژنانی چالاکی پارێزگاکە بۆ کەناڵەکانی راگەیاند خوێندرایەوە.
رێکخراوی WOLA به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ل ریکخراوه‌کانی ژنان لە پارێزگای هەڵەبجە لە 8 مارس چەند چالاکیەکیان ئەنجامدا.
araste.co

رێکخراوی wola بەهاوبەشی لەگەڵ رێکخراوەکانی ژنان  و بە ئامادەبوونی سەرۆکی شارەوانی و بەرێوەبەری دەستەی سەربەخۆی مافەکانی مرۆڤ لە پارێزگای هەڵەبجە بە بۆنەی 8 مارس ،ەوە چەند چالاکیەکیان ئەنجامدا لەوانەش  ئەنجامدانی  پێشانگایەکی وێنەکیشان کە گوزراشت بوون لە  گرنگی رۆڵی ژنان لە ئاوەدانی و ئاشتی و ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی  و بەرزکردنەوەی چەند دروشمێک و دەربرینی نارەزایی و داواکردنی باشکردنی مافەکانی ژنان بە شێوەیەکی گشتی و لە کۆتاییدا بەیاننامەی هاوبەشی رێکخراوەکان و ژنانی چالاکی پارێزگاکە بۆ کەناڵەکانی راگەیاند خوێندرایەوە.

]]>
Visit the Adviser of the President of the Iraqi Audience to the Women Affairs to our office in Halabja Governorate http://www.araste.co/news.aspx?id=162 http://www.araste.co/news.aspx?id=162 Tue, 05 Mar 2019 17:14:41 GMT  wola organization in the presence of the Advisor to the President of the Iraqi Public and Civil Society Organizations in Halabja, held a meeting to identify the problems of women in Halabja and prepare a work plan for joint work in the future
Visit the Adviser of the President of the Iraqi Audience to the Women Affairs to our office in Halabja Governorate
araste.co

 wola organization in the presence of the Advisor to the President of the Iraqi Public and Civil Society Organizations in Halabja, held a meeting to identify the problems of women in Halabja and prepare a work plan for joint work in the future

]]>
راوێژکاری سەرۆک کۆماری عێراق بۆ کاروباری ژنان ،سەردانی نووسینگەی رێکخراوی کرد لە پارێزگای هەڵەبجە. http://www.araste.co/news.aspx?id=161 http://www.araste.co/news.aspx?id=161 Tue, 05 Mar 2019 16:46:36 GMT
رێکخراوی wola به‌ ئاماده‌بوونی راویژکاری سه‌رۆک کۆماری عیراق بۆ کاروباری ژنان و  لا یە‌نە‌ پە‌یوە‌ندیدارە‌کان و ژنانی چالاکی شارە‌کە‌ ، کۆبونە‌وە‌یە‌کی فراوانی رئه‌نجامدا لە‌گە‌ڵ ڕێکخراوە‌کانی ھە‌ڵە‌بجە‌ بۆ گفتوو گۆ کردن لە‌سە‌ر کێشە‌کانی ژنان لە‌ شاری ھە‌ڵە‌بجە‌ و دانانی پلانی کاری ھاوبە‌ش بۆ داھاتوو. 
سوپاس بۆ ستافی ڕێکخراو ی ھاریکاری یاسایی ژنان لە‌ ھە‌ڵە‌بجە‌ 
نووسینگە‌ی مافی مرۆڤ.

راوێژکاری سەرۆک کۆماری عێراق بۆ کاروباری ژنان ،سەردانی نووسینگەی رێکخراوی کرد لە پارێزگای هەڵەبجە.
araste.co

رێکخراوی wola به‌ ئاماده‌بوونی راویژکاری سه‌رۆک کۆماری عیراق بۆ کاروباری ژنان و  لا یە‌نە‌ پە‌یوە‌ندیدارە‌کان و ژنانی چالاکی شارە‌کە‌ ، کۆبونە‌وە‌یە‌کی فراوانی رئه‌نجامدا لە‌گە‌ڵ ڕێکخراوە‌کانی ھە‌ڵە‌بجە‌ بۆ گفتوو گۆ کردن لە‌سە‌ر کێشە‌کانی ژنان لە‌ شاری ھە‌ڵە‌بجە‌ و دانانی پلانی کاری ھاوبە‌ش بۆ داھاتوو. 
سوپاس بۆ ستافی ڕێکخراو ی ھاریکاری یاسایی ژنان لە‌ ھە‌ڵە‌بجە‌ 
نووسینگە‌ی مافی مرۆڤ.

]]>
Our staff in Halabja visited Directorate of Combating violence against women in Halabja http://www.araste.co/news.aspx?id=160 http://www.araste.co/news.aspx?id=160 Thu, 21 Feb 2019 18:57:15 GMT

Our staff in Halabja visited Directorate of Combating violence against women in Halabja to congratulate them on opening the Directorate in Halabja for the first time. They focused on continue working together in the future and plan to better implement of combating domestic violence law.

Our staff in Halabja visited Directorate of Combating violence against women in Halabja
araste.co

Our staff in Halabja visited Directorate of Combating violence against women in Halabja to congratulate them on opening the Directorate in Halabja for the first time. They focused on continue working together in the future and plan to better implement of combating domestic violence law.

]]>
ستافی رێکخراوی WOLA سەردانی بەریوەبەرایەتی توندوتیژی هەلەبجە دەکەن http://www.araste.co/news.aspx?id=159 http://www.araste.co/news.aspx?id=159 Thu, 21 Feb 2019 18:51:28 GMT

بەمەبەستی پیرۆزباییکردن لە بەریوەبەری بەرێوەبەراتی توندوتیژی دژی ژنان  ستافی نووسینگەی ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان  لە پارێزگای هەڵەبجە سەردانی رائید (برهان احمد)یان کرد، دوای دەستنیشانکردنی وەکو بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/هەڵەبجە.

لە سەردانەکەدا هەردوولا جەختیان کردەوە کە بەردەوام دەبن لە کاری هاوبەش و کارکردن لە پێناو بەرەو پێشبردنی جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربووەوەی توندوتیژی خێزانی.

ستافی رێکخراوی WOLA سەردانی بەریوەبەرایەتی توندوتیژی هەلەبجە دەکەن
araste.co

بەمەبەستی پیرۆزباییکردن لە بەریوەبەری بەرێوەبەراتی توندوتیژی دژی ژنان  ستافی نووسینگەی ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان  لە پارێزگای هەڵەبجە سەردانی رائید (برهان احمد)یان کرد، دوای دەستنیشانکردنی وەکو بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان/هەڵەبجە.

لە سەردانەکەدا هەردوولا جەختیان کردەوە کە بەردەوام دەبن لە کاری هاوبەش و کارکردن لە پێناو بەرەو پێشبردنی جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربووەوەی توندوتیژی خێزانی.

]]>
تۆڕی ڕێكـخراوه‌كانـی هه‌ڵه‌بجـه‌ حه‌وته‌مین كۆنفرانسی خۆی ئەنجامدا http://www.araste.co/news.aspx?id=158 http://www.araste.co/news.aspx?id=158 Tue, 22 Jan 2019 21:45:43 GMT

رۆژی ٢٢/١/  ٢٠١٩ تۆڕی  ڕێكـخراوه‌كانـی هه‌ڵه‌بجـه‌  حه‌وته‌مین كۆنفرانسی خۆی به‌ پێی په‌یڕه‌وی ناوخۆی  تۆڕو له‌كاتی خۆیدا و به‌ چاودێری ده‌سته‌یه‌ك  پارێزه‌ر و نوێنه‌ری هۆبه‌ی رێكخراوه‌كان له‌ پارێزگای هه‌ڵه‌بجه‌  سازكرد.

 ستافی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان وەکو  ئەندام  لە تۆڕی ڕێكخراوەكانی هەڵەبجە بەژداربوون لە کۆنفرانسەکەدا.

‎ لە کۆنفرانسەکەدا ستافی  نوێی  كارگێڕی  هەڵبژێردرا   بۆ دووساڵی  داهاتوو  ستافی نوێی ده‌سته‌ی  كارگێری  تۆڕ  به‌م  شێوه‌یه‌

‎ ئه‌رسه‌لان عابد  :   سه‌رۆكی تۆری رێكخراوه‌كانی هه‌ڵه‌بجه‌

‎ فه‌رهاد قادر     :  جێگری سه‌رۆكی تۆڕ

عاصی فائق     :  كارگێڕی و دارایی

‎ شیلان صدیق   :  په‌یوه‌ندیه‌كانی تۆڕ

‎جوان ئیسماعیل  :  پرۆژه‌كان
ڕێباز لوقمان      :  به‌دواداچون

‎سیروان عه‌زیز  :  راگه‌یاندن

تۆڕی ڕێكـخراوه‌كانـی هه‌ڵه‌بجـه‌ حه‌وته‌مین كۆنفرانسی خۆی ئەنجامدا
araste.co

رۆژی ٢٢/١/  ٢٠١٩ تۆڕی  ڕێكـخراوه‌كانـی هه‌ڵه‌بجـه‌  حه‌وته‌مین كۆنفرانسی خۆی به‌ پێی په‌یڕه‌وی ناوخۆی  تۆڕو له‌كاتی خۆیدا و به‌ چاودێری ده‌سته‌یه‌ك  پارێزه‌ر و نوێنه‌ری هۆبه‌ی رێكخراوه‌كان له‌ پارێزگای هه‌ڵه‌بجه‌  سازكرد.

 ستافی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان وەکو  ئەندام  لە تۆڕی ڕێكخراوەكانی هەڵەبجە بەژداربوون لە کۆنفرانسەکەدا.

‎ لە کۆنفرانسەکەدا ستافی  نوێی  كارگێڕی  هەڵبژێردرا   بۆ دووساڵی  داهاتوو  ستافی نوێی ده‌سته‌ی  كارگێری  تۆڕ  به‌م  شێوه‌یه‌

‎ ئه‌رسه‌لان عابد  :   سه‌رۆكی تۆری رێكخراوه‌كانی هه‌ڵه‌بجه‌

‎ فه‌رهاد قادر     :  جێگری سه‌رۆكی تۆڕ

عاصی فائق     :  كارگێڕی و دارایی

‎ شیلان صدیق   :  په‌یوه‌ندیه‌كانی تۆڕ

‎جوان ئیسماعیل  :  پرۆژه‌كان
ڕێباز لوقمان      :  به‌دواداچون

‎سیروان عه‌زیز  :  راگه‌یاندن

]]>
بەهۆی کەمپینەکانی رێکخراوی WOLA بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لە پاریزگای هەڵەبجە دەکریتەوە http://www.araste.co/news.aspx?id=157 http://www.araste.co/news.aspx?id=157 Fri, 11 Jan 2019 17:15:58 GMT

دوای ئەوەی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لەچوارچێوەی پڕۆژەی (چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی) کە بەهاوکاری ڕێکخراوی NED امریکی جێبەجێی دەکات، کەمپینێکی بۆ کردنەوەی بەرێوەبەرایەتییەکی تایبەت بە پارێزگای هەلەبجە ئەنجامدا.
بە بریاریکی رەسمی وەزارەتی ناوەخۆ بریاردرا کە
بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی/هەڵەبجە بکرێتەوەو رائد (بورهان احمد) وەکو بەڕێوەبەری ئەم بەرێوەبەرایەتییە دەست بەکاربێت.

ئەم کەمپینەی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بە هاوبەشی لەگەڵ رێکخراوەکان و چالاکوانانی هەڵەبجە و خودی بورهان احمد و  لایەنەپەیوەندیدارەکانی تر بەجێبەجێکردنی یاساکە  ئەنجام درا.

بەناوی ڕێکخراوی WOLA پیرۆزبایی گەرم ئاراستەی رائد (بورهان احمد ) دەکەین، بە بۆنەی دەست بەکاربوونی وەکو بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی/هەڵەبجە، کەهەمیشە هاوکارێکی باشی ڕێکخراوەکان بووە و دڵسۆزانە کاریکردووە بۆ جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربووەنەوەی توندووتیژی خێزانی.
هەروەها سوپاسی سەرجەم ئەو ڕێکخڕاوو،  کەسایەتی ولایەنانەی هەڵەبجە دەکەین کە هاوکاربوون لە کەمپینەکە و هاوکاربوون بۆ درووستکردنی فشار لەسەر لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ کردنەوەی ئەم بەڕێوەبەرایەتییە کەڕۆڵێکی گرنگی دەبێت لە پارێزگای هەلەبجە.

بەهۆی کەمپینەکانی رێکخراوی WOLA بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی لە پاریزگای هەڵەبجە دەکریتەوە
araste.co

دوای ئەوەی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لەچوارچێوەی پڕۆژەی (چاودێری جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی) کە بەهاوکاری ڕێکخراوی NED امریکی جێبەجێی دەکات، کەمپینێکی بۆ کردنەوەی بەرێوەبەرایەتییەکی تایبەت بە پارێزگای هەلەبجە ئەنجامدا.
بە بریاریکی رەسمی وەزارەتی ناوەخۆ بریاردرا کە
بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی/هەڵەبجە بکرێتەوەو رائد (بورهان احمد) وەکو بەڕێوەبەری ئەم بەرێوەبەرایەتییە دەست بەکاربێت.

ئەم کەمپینەی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بە هاوبەشی لەگەڵ رێکخراوەکان و چالاکوانانی هەڵەبجە و خودی بورهان احمد و  لایەنەپەیوەندیدارەکانی تر بەجێبەجێکردنی یاساکە  ئەنجام درا.

بەناوی ڕێکخراوی WOLA پیرۆزبایی گەرم ئاراستەی رائد (بورهان احمد ) دەکەین، بە بۆنەی دەست بەکاربوونی وەکو بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی خێزانی/هەڵەبجە، کەهەمیشە هاوکارێکی باشی ڕێکخراوەکان بووە و دڵسۆزانە کاریکردووە بۆ جێبەجێکردنی یاسای بەرەنگاربووەنەوەی توندووتیژی خێزانی.
هەروەها سوپاسی سەرجەم ئەو ڕێکخڕاوو،  کەسایەتی ولایەنانەی هەڵەبجە دەکەین کە هاوکاربوون لە کەمپینەکە و هاوکاربوون بۆ درووستکردنی فشار لەسەر لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ کردنەوەی ئەم بەڕێوەبەرایەتییە کەڕۆڵێکی گرنگی دەبێت لە پارێزگای هەلەبجە.

]]>
بەرێوەبەری WOLA بەشداری لە راهێنانێکی INTERNEWS دەکات http://www.araste.co/news.aspx?id=156 http://www.araste.co/news.aspx?id=156 Wed, 09 Jan 2019 20:27:28 GMT

بەمەبەستی تیشک خستنە  سەر چۆنیەتی داکۆکیکردن لە مافەکانی ژنان، ڕێکخستنی چالاکی داکۆکیکردن، بنەماکان و ڕێگا دروستەکانی، رۆژانی ٤-٨/١/٢٠١٩ رێکخراوی  ئەنتەرنیوس  (Internews)ی ئەمریکی خولێکی راهێنانی  چوار رۆژەی بۆ چالاکوانانی ژنان و چالاکوانانی مەدەنی لە شاری هەولێر ئەنجامدا.

لەم راهێنانەدا بەڕێوەبەری ڕێکخراوی هارریکاری یاسایی ژنان  پارێزەر (شۆخان حمەرشید) بەشداری کرد  و لە بەشێکدا کە ئەزموونی کۆمەلێك کار لە کوردستان و لە لوبنان نیشاندرا، بەڕێوەبەری ڕێکخراو چەند نموونەیەکی کاری خستەڕوو.
لە کۆتا رۆژیشدا راوێژکاری یاسایی بەڕیوبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندەوتییژی، بابەتیکی یاسایی پێشکەش بە بەشداربوان کرد و لاوازی و کەمووکورتییە یاساییەکانی یاسایی ژمارە ٨ ی ساڵی 2011 بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی روونکردەوە..
بەرێوەبەری WOLA بەشداری لە راهێنانێکی INTERNEWS دەکات
araste.co

بەمەبەستی تیشک خستنە  سەر چۆنیەتی داکۆکیکردن لە مافەکانی ژنان، ڕێکخستنی چالاکی داکۆکیکردن، بنەماکان و ڕێگا دروستەکانی، رۆژانی ٤-٨/١/٢٠١٩ رێکخراوی  ئەنتەرنیوس  (Internews)ی ئەمریکی خولێکی راهێنانی  چوار رۆژەی بۆ چالاکوانانی ژنان و چالاکوانانی مەدەنی لە شاری هەولێر ئەنجامدا.

لەم راهێنانەدا بەڕێوەبەری ڕێکخراوی هارریکاری یاسایی ژنان  پارێزەر (شۆخان حمەرشید) بەشداری کرد  و لە بەشێکدا کە ئەزموونی کۆمەلێك کار لە کوردستان و لە لوبنان نیشاندرا، بەڕێوەبەری ڕێکخراو چەند نموونەیەکی کاری خستەڕوو.
لە کۆتا رۆژیشدا راوێژکاری یاسایی بەڕیوبەرایەتیەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندەوتییژی، بابەتیکی یاسایی پێشکەش بە بەشداربوان کرد و لاوازی و کەمووکورتییە یاساییەکانی یاسایی ژمارە ٨ ی ساڵی 2011 بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی روونکردەوە..

]]>
رێکخراوی WOLA هەشتەمین بەرنامەی کلیلی کۆمەڵگە پێشکەش دەکات http://www.araste.co/news.aspx?id=155 http://www.araste.co/news.aspx?id=155 Sun, 06 Jan 2019 21:23:06 GMT

ڕۆژی ٥/١/٢٠١٩  رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ئەڵقەیەکی نوێی لە بەرنامەی "کلیلی کۆمەڵگا"ی پێشکەس کرد.

لەبەرنامەکەدا گفتوگۆکرا سەبارەت به‌ بژێوی لە یاساکانی عێراقدا، بە میوانداری پارێزەر "وریا عەزیز"

بەرنامەی " كلیلی كۆمه‌ڵگا" مانگی جارێك لەلایەن ئۆفیسی هەلەبجەی ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنانه‌وه‌ ئامادە  دەکرێت و لە  رادیۆی دەنگی نوێ پێشکەش دەکرێت.

رێکخراوی WOLA هەشتەمین بەرنامەی کلیلی کۆمەڵگە پێشکەش دەکات
araste.co

ڕۆژی ٥/١/٢٠١٩  رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان ئەڵقەیەکی نوێی لە بەرنامەی "کلیلی کۆمەڵگا"ی پێشکەس کرد.

لەبەرنامەکەدا گفتوگۆکرا سەبارەت به‌ بژێوی لە یاساکانی عێراقدا، بە میوانداری پارێزەر "وریا عەزیز"

بەرنامەی " كلیلی كۆمه‌ڵگا" مانگی جارێك لەلایەن ئۆفیسی هەلەبجەی ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنانه‌وه‌ ئامادە  دەکرێت و لە  رادیۆی دەنگی نوێ پێشکەش دەکرێت.

]]>
رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان دواهەمین کۆبوونەوەی لەساڵی ٢٠١٨ ئەنجامدا http://www.araste.co/news.aspx?id=154 http://www.araste.co/news.aspx?id=154 Thu, 03 Jan 2019 21:14:54 GMT

٢٩/١٢/٢٠١٨  رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان کۆبوونەوەی کۆتایی ساڵی 2018 ی ئەنجامدا، بە ئامادەبوونی سەرجەم ستافی نووسینگەکانی سلێمانی و هەڵەبجە و گەرمیان، لە کۆبوونەوەکادا گفتوگۆ دەربارەی  کاروچالاکی و کەمووکورتییەکانی ساڵی 2018. کرا، هەروەها  دانانی پلان و کارو چالاکی بۆ ساڵی 2019. 
لەکۆتاییشدا   بەرێوەبەری رێکخراو "شۆخان حەمە رەشید" سوپاسنامەی بە ستافی سەرجەم نووسینگەکان و ستاف و  كارمەندانی رێکخراو بەخشی  لە بەرامبەر دڵسۆزی و ماندووبونیان لە بەجێهێنان و راپەراندنی ئەرکەکانیان.

رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان دواهەمین کۆبوونەوەی لەساڵی ٢٠١٨ ئەنجامدا
araste.co

٢٩/١٢/٢٠١٨  رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان کۆبوونەوەی کۆتایی ساڵی 2018 ی ئەنجامدا، بە ئامادەبوونی سەرجەم ستافی نووسینگەکانی سلێمانی و هەڵەبجە و گەرمیان، لە کۆبوونەوەکادا گفتوگۆ دەربارەی  کاروچالاکی و کەمووکورتییەکانی ساڵی 2018. کرا، هەروەها  دانانی پلان و کارو چالاکی بۆ ساڵی 2019. 
لەکۆتاییشدا   بەرێوەبەری رێکخراو "شۆخان حەمە رەشید" سوپاسنامەی بە ستافی سەرجەم نووسینگەکان و ستاف و  كارمەندانی رێکخراو بەخشی  لە بەرامبەر دڵسۆزی و ماندووبونیان لە بەجێهێنان و راپەراندنی ئەرکەکانیان.

]]>
رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان سەردانی گۆری سێوان قادر و منداڵەکانی دەکەن http://www.araste.co/news.aspx?id=153 http://www.araste.co/news.aspx?id=153 Thu, 03 Jan 2019 21:04:43 GMT

بەمەبەستی دانانی گوڵ لەسەر گۆڕی خوالێخۆشبوو (سێوە قادر) و منداڵەکانی،  بەرواری 2018/12/28 بەڕێوەبەر و پارێزەران و ستافی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان، سەردانی قەزای چەمچەماڵیان کرد.

هەر لەسەردانەکەدا سەردانی  کەسووکاری خوالێخۆشبوویان کرد  بۆ وەرگرتنی بریکارنامەو کارکردن لەسەر کەیسەکە لە پێناو بەسزا گەیاندنی تۆمەتبار بە سزای یاسایی.

رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان سەردانی گۆری سێوان قادر و منداڵەکانی دەکەن
araste.co

بەمەبەستی دانانی گوڵ لەسەر گۆڕی خوالێخۆشبوو (سێوە قادر) و منداڵەکانی،  بەرواری 2018/12/28 بەڕێوەبەر و پارێزەران و ستافی رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان، سەردانی قەزای چەمچەماڵیان کرد.

هەر لەسەردانەکەدا سەردانی  کەسووکاری خوالێخۆشبوویان کرد  بۆ وەرگرتنی بریکارنامەو کارکردن لەسەر کەیسەکە لە پێناو بەسزا گەیاندنی تۆمەتبار بە سزای یاسایی.

]]>
لە چالاکییەکدا گفتوگۆ دەربارەی بنەماکانی توندووتیژی و هۆکارو چارەسەیان کرا http://www.araste.co/news.aspx?id=152 http://www.araste.co/news.aspx?id=152 Thu, 03 Jan 2019 20:57:52 GMT

بەشداریکردنی پارێزەر (بریار محمد)وەکو نوێنەری ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە چالاکییەکی تایبەت کە سازکرابوو لەلایەن (دەزگای وارڤین) لە هوتێل چواچرا/هەولێر، بەمەبەستی قسەکردن لەسەر بنەماکانی توندووتیژی و هۆکارو چارەسەیان، دواتر ئامادەکردنی یاداشتێک بە مەبەستی ئیدانەکردنی ئەو تاوانەی بەرامبەر بە (سێوان قادر)و منداڵەکانی ئەنجامدرا و خۆێندنەوەی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا.

لە چالاکییەکدا گفتوگۆ دەربارەی بنەماکانی توندووتیژی و هۆکارو چارەسەیان کرا
araste.co

بەشداریکردنی پارێزەر (بریار محمد)وەکو نوێنەری ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لە چالاکییەکی تایبەت کە سازکرابوو لەلایەن (دەزگای وارڤین) لە هوتێل چواچرا/هەولێر، بەمەبەستی قسەکردن لەسەر بنەماکانی توندووتیژی و هۆکارو چارەسەیان، دواتر ئامادەکردنی یاداشتێک بە مەبەستی ئیدانەکردنی ئەو تاوانەی بەرامبەر بە (سێوان قادر)و منداڵەکانی ئەنجامدرا و خۆێندنەوەی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا.

]]>
لەکۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ئیدانەی تاوان دژی سێوە قادر و منداڵەکانی کرا http://www.araste.co/news.aspx?id=151 http://www.araste.co/news.aspx?id=151 Thu, 03 Jan 2019 20:50:05 GMT

بەشداریکردنی بەڕێوەبەر و پارێزەران و ستافی  رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان، لەکۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی کە لە بەردەم دادگای سلێمانی  سازکرابوو،  بەمەبەستی ئیدانەکردنی ئەو تاوانەی بەرامبەر بە (سێوە قادر) و منداڵەکانی ئەنجامدرا.

لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەدا  پاڕێزەرانی رێکخراو دووپاتیانکردەوە کەوا کار دەکەن لەسەر کەیسەکە، تاکو بەسزا گەیاندنی تۆمەتبار و بێدەنگ نەبوون بەرامبەر بەم تاوانە گەورەیە.

لەکۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ئیدانەی تاوان دژی سێوە قادر و منداڵەکانی کرا
araste.co

بەشداریکردنی بەڕێوەبەر و پارێزەران و ستافی  رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان، لەکۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی کە لە بەردەم دادگای سلێمانی  سازکرابوو،  بەمەبەستی ئیدانەکردنی ئەو تاوانەی بەرامبەر بە (سێوە قادر) و منداڵەکانی ئەنجامدرا.

لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەدا  پاڕێزەرانی رێکخراو دووپاتیانکردەوە کەوا کار دەکەن لەسەر کەیسەکە، تاکو بەسزا گەیاندنی تۆمەتبار و بێدەنگ نەبوون بەرامبەر بەم تاوانە گەورەیە.

]]>
بەشداریکردنی بەڕێوەبەر و ستافی رێکخراو لەمەراسیمی بەخاک سپاردنی خوالێخۆشوو سێوە قادر http://www.araste.co/news.aspx?id=150 http://www.araste.co/news.aspx?id=150 Thu, 03 Jan 2019 19:39:07 GMT

                                                                                        

وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان پرسەو سەرەخۆشی خۆمان ئاراستەی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و کەس و کاری خوالێخۆشبوو دەکەین و بەڵێین دەدەین کار بکەین وەکو پارێزەرانی خۆبەخش لە پێناو بە سزاگەیاندنی تۆمەتبار, بێدەنگ نەبوون  لە ئاستی ئەم تاوانە و سەرجەم ئەو تاوانانەی کە بەرامبەر بە ژنانی کۆمەڵگاکەمان کراوە و دەکرێت.

بەشداریکردنی بەڕێوەبەر و ستافی رێکخراو لەمەراسیمی بەخاک سپاردنی خوالێخۆشوو سێوە قادر
araste.co

                                                                                        

وەکو ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان پرسەو سەرەخۆشی خۆمان ئاراستەی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و کەس و کاری خوالێخۆشبوو دەکەین و بەڵێین دەدەین کار بکەین وەکو پارێزەرانی خۆبەخش لە پێناو بە سزاگەیاندنی تۆمەتبار, بێدەنگ نەبوون  لە ئاستی ئەم تاوانە و سەرجەم ئەو تاوانانەی کە بەرامبەر بە ژنانی کۆمەڵگاکەمان کراوە و دەکرێت.

]]>
ڕێكخراوى WOLA پيرۆزبايى لە شەيدا معتصم دەكات http://www.araste.co/news.aspx?id=149 http://www.araste.co/news.aspx?id=149 Thu, 03 Jan 2019 19:35:07 GMT

ڕێكخراوى ھاريكارى ياسايي ژنان پيرۆزبايى لە خاتوو شەيدا معتصم دەكات بەبۆنەی وەرگرتنی خەڵاتيك لەسەرئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست

خاتوو(شەیدا معتصـم جافر) کچە چالاکوانی هەڵەبجه‌یى و کارگێڕی سەنتەری گەشەپێدانی چالاکی لاوان لەناو هەزاران بەشداربوودا، لەریـــزی ۱۰۰ کەسـایەتی چالاکوانی رۆژهـەڵاتی ناوەڕاست لەبواری کاری لاوان و ژنان بۆساڵی ۲۰۱٨ دەستنیشان کرا.

شەیدا معتصـم ھەميشە بەشدارى كار و چالاكيەكانى ريكخراوی هاریکاری یاسایی ژنان  بووە لە پارێزگای ھەڵەبجە.

ڕێكخراوى WOLA پيرۆزبايى لە شەيدا معتصم دەكات
araste.co

ڕێكخراوى ھاريكارى ياسايي ژنان پيرۆزبايى لە خاتوو شەيدا معتصم دەكات بەبۆنەی وەرگرتنی خەڵاتيك لەسەرئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست

خاتوو(شەیدا معتصـم جافر) کچە چالاکوانی هەڵەبجه‌یى و کارگێڕی سەنتەری گەشەپێدانی چالاکی لاوان لەناو هەزاران بەشداربوودا، لەریـــزی ۱۰۰ کەسـایەتی چالاکوانی رۆژهـەڵاتی ناوەڕاست لەبواری کاری لاوان و ژنان بۆساڵی ۲۰۱٨ دەستنیشان کرا.

شەیدا معتصـم ھەميشە بەشدارى كار و چالاكيەكانى ريكخراوی هاریکاری یاسایی ژنان  بووە لە پارێزگای ھەڵەبجە.

]]>
رێکخراوی WOLA دواهەمین راپۆرتی ساڵی ٢٠١٨ بڵاو دەکاتەوە http://www.araste.co/news.aspx?id=148 http://www.araste.co/news.aspx?id=148 Thu, 03 Jan 2019 19:26:37 GMT به‌رواری 2018/12/20 ریكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان له‌ پاریزگای هه‌له‌بجه‌ ،تازه‌ترین راپۆرتی خۆی له‌ ژیر نانونیشانی (راپۆرتی چاودیری جیبه‌جیكردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی )به‌ ئاماده‌بوونی ده‌زگاكانی راگه‌یاندن و ریكخراوه‌كانی كۆمه‌لگه‌ی مه‌ده‌نی و لایه‌نه‌په‌یوه‌ندیداره‌كان به‌جیبه‌جیكردنی یاساكه‌ خسته‌روو، كه‌ تیایدا سه‌رجه‌م ئه‌و گرفت و ریگریانه‌ی هه‌ن له‌به‌رده‌م جیبه‌جیكردنی یاساكه‌ له‌سه‌رجه‌م ناوچه‌كانی كوردستان خرانه‌روو ، له‌ كۆتایشدا راسپارده‌ و پیشنیار ته‌واو خرانه‌روو به‌ ئامانجی چاره‌سه‌ركردن و كه‌مكردنه‌وه‌ی گرفت و ریگرییه‌كانی به‌رده‌م جیبه‌جیكردنی یاساكه‌.
ئه‌مه‌ش یه‌كیكه‌ له‌و پرۆژانه‌ی كه‌ ریكخراو به‌ هاوكاری ریكخراوی NED امريكي جیبه‌جیی ده‌كات.
رێکخراوی WOLA دواهەمین راپۆرتی ساڵی ٢٠١٨ بڵاو دەکاتەوە
araste.co

به‌رواری 2018/12/20 ریكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان له‌ پاریزگای هه‌له‌بجه‌ ،تازه‌ترین راپۆرتی خۆی له‌ ژیر نانونیشانی (راپۆرتی چاودیری جیبه‌جیكردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی )به‌ ئاماده‌بوونی ده‌زگاكانی راگه‌یاندن و ریكخراوه‌كانی كۆمه‌لگه‌ی مه‌ده‌نی و لایه‌نه‌په‌یوه‌ندیداره‌كان به‌جیبه‌جیكردنی یاساكه‌ خسته‌روو، كه‌ تیایدا سه‌رجه‌م ئه‌و گرفت و ریگریانه‌ی هه‌ن له‌به‌رده‌م جیبه‌جیكردنی یاساكه‌ له‌سه‌رجه‌م ناوچه‌كانی كوردستان خرانه‌روو ، له‌ كۆتایشدا راسپارده‌ و پیشنیار ته‌واو خرانه‌روو به‌ ئامانجی چاره‌سه‌ركردن و كه‌مكردنه‌وه‌ی گرفت و ریگرییه‌كانی به‌رده‌م جیبه‌جیكردنی یاساكه‌.
ئه‌مه‌ش یه‌كیكه‌ له‌و پرۆژانه‌ی كه‌ ریكخراو به‌ هاوكاری ریكخراوی NED امريكي جیبه‌جیی ده‌كات.

]]>
ئۆفیسی مافەکانی مرۆڤی نەتەوەیەکگرتووەکان خولێک دەربارەی مافه کانی ژنان و یەكسانی جێندەری ئەنجام دەدات http://www.araste.co/news.aspx?id=147 http://www.araste.co/news.aspx?id=147 Thu, 03 Jan 2019 19:12:21 GMT

 

ئۆفیسی مافەکانی مرۆڤی سەر بە  نەتەوەیەکگرتووەکان لەبەرواری ١٧-١٨/١٢/٢٠١٨ خولێکی دوو رۆژەی دەربارەی "مافه کانی ژنان و یەكسانی جێندەری و یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی وجێبەجێکردنی یاساکە" ئەنجامدا

لە خولەکەدا چەندین رێکخراو بەشداریان کرد و  "پێشەنگ محمد" وەک نۆینەری رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بەشداری کرد.

ئۆفیسی مافەکانی مرۆڤی نەتەوەیەکگرتووەکان خولێک دەربارەی مافه کانی ژنان و یەكسانی جێندەری ئەنجام دەدات
araste.co

 

ئۆفیسی مافەکانی مرۆڤی سەر بە  نەتەوەیەکگرتووەکان لەبەرواری ١٧-١٨/١٢/٢٠١٨ خولێکی دوو رۆژەی دەربارەی "مافه کانی ژنان و یەكسانی جێندەری و یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی وجێبەجێکردنی یاساکە" ئەنجامدا

لە خولەکەدا چەندین رێکخراو بەشداریان کرد و  "پێشەنگ محمد" وەک نۆینەری رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بەشداری کرد.

]]>
رێکخراوی WOLA به‌هاوبه‌شی كۆلیژی یاسا /زانكۆی سلیمانی و ریكخراوی (NED) امریكی وۆرك شۆپیك ئه‌نجام دەدات http://www.araste.co/news.aspx?id=146 http://www.araste.co/news.aspx?id=146 Thu, 03 Jan 2019 19:00:52 GMT

 

به‌رواری 2018/12/19 ریكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ل كۆلیژی یاسا /زانكۆی سلیمانی و به‌هاوكاری ریكخراوی (NED) امریكی وۆرك شۆپیكی ئه‌نجامدا به‌ ناونیشانی:
(چۆنیه‌تی به‌بابه‌ت كردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو كۆلیژه‌كانی یاسادا) به‌ ئامانجی دیاریكردنی باشترین میكانیزم له‌ پیناو به‌بابه‌تكردنی یاساكه‌ له‌ناو كۆلیژه‌كانی یاسا، و له‌ وۆرك شۆپه‌كه‌ نوینه‌ری هه‌ریه‌ك له‌ زانكۆی جیهان/سلیمانی ، زانكۆی امریكی و نوینه‌ری ریكخراوه‌كانی كۆمه‌لگای مه‌ده‌نی و یاساناسان و مامۆستایانی زانكۆ و راویژكاری ریكخراوی (
NED) امریكی ئاماده‌بوون چه‌ند ته‌وه‌ریكی گرنگ باسكران کە ئە‌وانیش:
1-خستنه‌رووی ئه‌وكاروچالاكیانه‌ی كه‌ ریكخراو به‌ هاوكاری ریكخراوی (
NED) امریكی ئه‌نجامی داون.
2-خستنه‌رووی گرنگی بوونی یاساكه‌ بۆ كۆمه‌لگای كوردی و چۆنیه‌تی جیبه‌جیكردنی له‌ دادگاكان.
3-گرنگی خۆیندنی یاساكه‌ وه‌كو بابه‌تیكی تایبه‌تی له‌ناو كۆلیژه‌كانی یاسا.
4- دیاریكردنی باشترین میكانزم بۆ چۆنیه‌تی به‌بابه‌تكردنی یاساكه‌ .

رێکخراوی WOLA به‌هاوبه‌شی كۆلیژی یاسا /زانكۆی سلیمانی و ریكخراوی (NED) امریكی وۆرك شۆپیك ئه‌نجام دەدات
araste.co

 

به‌رواری 2018/12/19 ریكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ل كۆلیژی یاسا /زانكۆی سلیمانی و به‌هاوكاری ریكخراوی (NED) امریكی وۆرك شۆپیكی ئه‌نجامدا به‌ ناونیشانی:
(چۆنیه‌تی به‌بابه‌ت كردنی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژی خیزانی له‌ناو كۆلیژه‌كانی یاسادا) به‌ ئامانجی دیاریكردنی باشترین میكانیزم له‌ پیناو به‌بابه‌تكردنی یاساكه‌ له‌ناو كۆلیژه‌كانی یاسا، و له‌ وۆرك شۆپه‌كه‌ نوینه‌ری هه‌ریه‌ك له‌ زانكۆی جیهان/سلیمانی ، زانكۆی امریكی و نوینه‌ری ریكخراوه‌كانی كۆمه‌لگای مه‌ده‌نی و یاساناسان و مامۆستایانی زانكۆ و راویژكاری ریكخراوی (
NED) امریكی ئاماده‌بوون چه‌ند ته‌وه‌ریكی گرنگ باسكران کە ئە‌وانیش:
1-خستنه‌رووی ئه‌وكاروچالاكیانه‌ی كه‌ ریكخراو به‌ هاوكاری ریكخراوی (
NED) امریكی ئه‌نجامی داون.
2-خستنه‌رووی گرنگی بوونی یاساكه‌ بۆ كۆمه‌لگای كوردی و چۆنیه‌تی جیبه‌جیكردنی له‌ دادگاكان.
3-گرنگی خۆیندنی یاساكه‌ وه‌كو بابه‌تیكی تایبه‌تی له‌ناو كۆلیژه‌كانی یاسا.
4- دیاریكردنی باشترین میكانزم بۆ چۆنیه‌تی به‌بابه‌تكردنی یاساكه‌ .

]]>
وۆرکشۆپێک دەربارەی هەموارکردنەوەی یاسای توندوتیژی خێزانی ئەنجام دەدرێت http://www.araste.co/news.aspx?id=145 http://www.araste.co/news.aspx?id=145 Thu, 03 Jan 2019 18:49:28 GMT

بەمەبەسستی  گفتۆگۆکردن دەربارەی هەموارکردنەوەی  یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندتیژی خێزانی، رۆژی سێشەممە بەرواری ١٨/١٢/٢٠١٨ لە پارێزگای هەولێر وۆرکشۆپیک  ئەنجامدرا،  کە لەساڵی ٢٠١٥ لەلایەن رێكخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بە ھاوكارى وەزارەتى ناوخۆ و رێکخراوی  مێرى پرۆژەى ھەموارکەردنەوەکە  درايە پەرلەمان، بەلام  بەهۆی وەستانی کارەکانی پەرلەمان،  بۆ خولى نوێ پێويستە جارێكى تر كارى بۆ بكرێتەوە.

كوبونەوەکە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توند وتیژی دژی ئافرەتان، بە هاوکاری ڕێکخراوی UNHCR ڕێکخرابوو،
 کە تیایدا گفتوگۆکرا دەربارەی  یاساکە، بۆ ئەوەی جارێکیتر پێداچونەوەی بۆ بکرێت.

 

 

 

 

 

وۆرکشۆپێک دەربارەی هەموارکردنەوەی یاسای توندوتیژی خێزانی ئەنجام دەدرێت
araste.co

بەمەبەسستی  گفتۆگۆکردن دەربارەی هەموارکردنەوەی  یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندتیژی خێزانی، رۆژی سێشەممە بەرواری ١٨/١٢/٢٠١٨ لە پارێزگای هەولێر وۆرکشۆپیک  ئەنجامدرا،  کە لەساڵی ٢٠١٥ لەلایەن رێكخراوی هاریکاری یاسایی ژنان بە ھاوكارى وەزارەتى ناوخۆ و رێکخراوی  مێرى پرۆژەى ھەموارکەردنەوەکە  درايە پەرلەمان، بەلام  بەهۆی وەستانی کارەکانی پەرلەمان،  بۆ خولى نوێ پێويستە جارێكى تر كارى بۆ بكرێتەوە.

كوبونەوەکە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توند وتیژی دژی ئافرەتان، بە هاوکاری ڕێکخراوی UNHCR ڕێکخرابوو،
 کە تیایدا گفتوگۆکرا دەربارەی  یاساکە، بۆ ئەوەی جارێکیتر پێداچونەوەی بۆ بکرێت.

 

 

 

 

 

]]>
رێكخراوى WOLA بەشداری لە کۆنفرانسێکی زانکۆی کۆیە دەکات http://www.araste.co/news.aspx?id=144 http://www.araste.co/news.aspx?id=144 Thu, 03 Jan 2019 18:30:06 GMT

بەمەبەستی گفتوگۆکردن دەربارەی ياساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتيژى خێزانى و ناساندنى رێكخراوو كارو چالاكيه كانى، بەرواری ١٢/١٢/٢٠١٨ ريكخراوی هاريكارى ياسايى ژنان بەشداربوو له كۆنفرانسێکى زانكۆى كۆيە.

  لەهەمان کاتدا ستافی رێکخراوی WOLA  لەگەڵ راگرایەتی و سەرۆکایەتی کۆلێژی یاسا/زانکۆی کۆیە کۆبوونەوە،  بەمەبەستی دروستکردنی پەیوەندی و ئەنجامدانی کاری هاوبەش لەگەڵ یەکتر  لە داهاتوودا.

رێكخراوى WOLA بەشداری لە کۆنفرانسێکی زانکۆی کۆیە دەکات
araste.co

بەمەبەستی گفتوگۆکردن دەربارەی ياساى بەرەنگاربوونەوەى توندوتيژى خێزانى و ناساندنى رێكخراوو كارو چالاكيه كانى، بەرواری ١٢/١٢/٢٠١٨ ريكخراوی هاريكارى ياسايى ژنان بەشداربوو له كۆنفرانسێکى زانكۆى كۆيە.

  لەهەمان کاتدا ستافی رێکخراوی WOLA  لەگەڵ راگرایەتی و سەرۆکایەتی کۆلێژی یاسا/زانکۆی کۆیە کۆبوونەوە،  بەمەبەستی دروستکردنی پەیوەندی و ئەنجامدانی کاری هاوبەش لەگەڵ یەکتر  لە داهاتوودا.

]]>
بەرێوەبەری رێكخراوى WOLA لەشاری بەغداد بەشداری لەوۆركشۆپێك دەکات http://www.araste.co/news.aspx?id=143 http://www.araste.co/news.aspx?id=143 Thu, 03 Jan 2019 18:18:15 GMT

بەرێوەبەری رێكخراوى ھاريكارى ياسايی ژنان، بەشداریکرد لە وۆركشۆپێكى دوو ڕۆژە لە شارى بغداد، دەربارەی  بە ھێزكردنى تواناکانی ژنان.

ئەم وۆرکشۆپە كە لە لايەن ريكخراوى ئەلپەرلە مينتى ئەڵمانيەوە ڕێكخرابوو لە روژانى 9-10/12، کە یتیایدا  ژمارەيەك لە نوێنەرى رێكخراوەكان و ئەندامانى پەرلە مان و لايەنى پەيوەنديدار ئامادە بوون.

بەرێوەبەری رێكخراوى WOLA لەشاری بەغداد بەشداری لەوۆركشۆپێك دەکات
araste.co

بەرێوەبەری رێكخراوى ھاريكارى ياسايی ژنان، بەشداریکرد لە وۆركشۆپێكى دوو ڕۆژە لە شارى بغداد، دەربارەی  بە ھێزكردنى تواناکانی ژنان.

ئەم وۆرکشۆپە كە لە لايەن ريكخراوى ئەلپەرلە مينتى ئەڵمانيەوە ڕێكخرابوو لە روژانى 9-10/12، کە یتیایدا  ژمارەيەك لە نوێنەرى رێكخراوەكان و ئەندامانى پەرلە مان و لايەنى پەيوەنديدار ئامادە بوون.

]]>
رێکخراوی WOLA لەگەڵ رێکخراوەکای هەڵەبجە کۆدەبێتەوە http://www.araste.co/news.aspx?id=142 http://www.araste.co/news.aspx?id=142 Thu, 03 Jan 2019 18:07:26 GMT بەرواری ٦/١٢/٢٠١٨ ستافی نووسینگەی ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لەپارێزگای هەڵەبجە، لە چواچێوەی هەڵمەتی شانزە ڕۆژەی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان بەشدار بوون لە گفتوگۆیەکی کراوە بەناونیشانی ( رۆڵ و کاریگەریی رێکخراوەکانی ژنان لە کەمکردنەوەی تووندوتیژی و گرفتە کۆمەڵایەتیەکاندا)، ئەم گفتۆگۆیە بۆ ڕێکخراوەکانی ژنان و ئافرەتان لە سنوری پاریزگای هەلەبجە سازکرابوو، کە تیایدا گفتوگۆی جدی کرا لەسەر گرفت وکێشەکانی ژنان لە ناوچەکە و گرنگی بوون و رۆڵی رێکخراوەکانی ژنان لە پارێزگاکەدا
رێکخراوی WOLA لەگەڵ رێکخراوەکای هەڵەبجە کۆدەبێتەوە
araste.co

بەرواری ٦/١٢/٢٠١٨ ستافی نووسینگەی ڕێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان لەپارێزگای هەڵەبجە، لە چواچێوەی هەڵمەتی شانزە ڕۆژەی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیژی دژی ژنان بەشدار بوون لە گفتوگۆیەکی کراوە بەناونیشانی ( رۆڵ و کاریگەریی رێکخراوەکانی ژنان لە کەمکردنەوەی تووندوتیژی و گرفتە کۆمەڵایەتیەکاندا)، ئەم گفتۆگۆیە بۆ ڕێکخراوەکانی ژنان و ئافرەتان لە سنوری پاریزگای هەلەبجە سازکرابوو، کە تیایدا گفتوگۆی جدی کرا لەسەر گرفت وکێشەکانی ژنان لە ناوچەکە و گرنگی بوون و رۆڵی رێکخراوەکانی ژنان لە پارێزگاکەدا

]]>
راپۆرتی چاودیریکردنی یاسای توندوتیژی خیزانی، ساڵی ٢٠١٨ http://www.araste.co/news.aspx?id=141 http://www.araste.co/news.aspx?id=141 Tue, 25 Dec 2018 20:31:00 GMT
راپۆرتی چاودیریکردنی یاسای توندوتیژی خیزانی، ساڵی ٢٠١٨
araste.co

]]>
‎لە ڕۆژی جیهانی خۆبەخشاندا رێکخراوی WOLA سوپاسنامە ئاراستەی خۆبەخشەکانی دەکات http://www.araste.co/news.aspx?id=139 http://www.araste.co/news.aspx?id=139 Wed, 05 Dec 2018 22:38:27 GMT

بەبۆنەی رۆژی جیهانی خۆبەخشان ڕێکخراوی WOLAسوپاسی تاک بە تاکی کارمەندە خۆبەخشەکانی ئەکات کە وەک هەمیشە هاوکار بوون لە ڕاپەراندنی کار و چالاکییەکانی ڕێکخراو، هیوای بەردەوامی و سەرکەوتن بۆ هەمووان دەخوازیت و  بەو هیوایەیە کە کاری خۆبەخشی ببێتە کلتور لە ناو کۆمەڵگەدا.
‎رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ یەکەمجار لە ساڵی 1985 دا ڕۆژی 5 ی دیسەمبەری وەک ڕۆژی خۆبەخش دیاریکرد و ساڵانەش ئەم ڕۆژە لە گشت جیهاندا یاد دەکرێتەوە.امانجی سەرەکی لە دیاریکردنی ئەم ڕۆژە بۆ بەرزنرخاندنی کاری خۆبەخشی و سوپاسگوزاری کەسانی خۆبەخشە و بەرزکردنەوەی ئاستی وشیاری کۆمەڵگەیە سەبارەت بە کاری خۆبەخشی و بەشداریکردنە لە بنیاتنانی کۆمەڵگە.

‎لە ڕۆژی جیهانی خۆبەخشاندا رێکخراوی WOLA سوپاسنامە ئاراستەی خۆبەخشەکانی دەکات
araste.co

بەبۆنەی رۆژی جیهانی خۆبەخشان ڕێکخراوی WOLAسوپاسی تاک بە تاکی کارمەندە خۆبەخشەکانی ئەکات کە وەک هەمیشە هاوکار بوون لە ڕاپەراندنی کار و چالاکییەکانی ڕێکخراو، هیوای بەردەوامی و سەرکەوتن بۆ هەمووان دەخوازیت و  بەو هیوایەیە کە کاری خۆبەخشی ببێتە کلتور لە ناو کۆمەڵگەدا.
‎رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ یەکەمجار لە ساڵی 1985 دا ڕۆژی 5 ی دیسەمبەری وەک ڕۆژی خۆبەخش دیاریکرد و ساڵانەش ئەم ڕۆژە لە گشت جیهاندا یاد دەکرێتەوە.امانجی سەرەکی لە دیاریکردنی ئەم ڕۆژە بۆ بەرزنرخاندنی کاری خۆبەخشی و سوپاسگوزاری کەسانی خۆبەخشە و بەرزکردنەوەی ئاستی وشیاری کۆمەڵگەیە سەبارەت بە کاری خۆبەخشی و بەشداریکردنە لە بنیاتنانی کۆمەڵگە.

]]>